Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Onze Taal. Jaargang 53 (1984)

Informatie terzijde

Titelpagina van Onze Taal. Jaargang 53
Afbeelding van Onze Taal. Jaargang 53Toon afbeelding van titelpagina van Onze Taal. Jaargang 53

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave



Genre

sec - taalkunde

Subgenre

tijdschrift / jaarboek


In samenwerking met:

(opent in nieuw venster)

© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Onze Taal. Jaargang 53

(1984)– [tijdschrift] Onze Taal–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Vervolg Woordenboeken

helpen. De omschrijvingen zijn vaak erg kort en (mede daardoor) vaag: jakobsschelp - ‘soort schelp’, jodium - ‘bepaald metalloïde’. Sommige omschrijvingen zijn circulair: juichen - ‘jubelen’, jubelen - ‘juichen’. Verder zijn er verschillende omschrijvingen die fouten bevatten zoals die van jaarcijfer - ‘statische (in plaats van statistische) cijfers over een jaar’ of geheel onjuist zijn, bij voorbeeld judo - ‘jioejitsoe als wedstrijdsport’ en janslot - ‘zich na 24 uur ontwikkelende scheut’. Onbegrijpelijk is de omschrijving van job - ‘baan die als zodanig iemand niet beroerd’.

 

Van Dale Handwoordenboek is een woordenboek uit de middencategorie. Een sterk punt van dit woordenboek is de uitgebreide informatie over herkomst, gebruik (redactionele aanduidingen), namen, uitdrukkingen en zegswijzen. Bij een vergelijking met de Grote Van Dale valt op dat in het Handwoordenboek de uitspraakinformatie veel beter is verzorgd. Bij het naar verhouding grote aantal ontbrekende spellingvarianten moet wel worden bedacht dat de samenstellers van dit woordenboek ernaar hebben gestreefd de - in hun ogen te grote - spellingvariatie van het Groene Boekje te reduceren. Het cijfer 13 in de kolom ‘spelling’ kan dus ook als pluspunt worden aangemerkt.

Wat betreft de prijs, ligt dit woordenboek het dichtst bij Koenen maar qua omvang (lemmata en bladzijden) blijft het daar duidelijk onder. Het grootste bezwaar van Van Dale Handwoordenboek is echter dat het veel verouderde lemmata en omschrijvingen bevat. Het taalgebruik ademt - ook in de editie van 1982 - vaak een vooroorlogse sfeer. Zie bij voorbeeld de omschrijving van jeugdherberg - ‘huis waar jongelui die op een voet- of andere plezierreis zijn, voor een of meer nachten onderkomen vinden en waar zij zelf voor het huishoudelijke werk zorgen’. Verder: janhen - ‘keukenpiet’, janhagel - ‘het geringe volk’, Jozefsgezellenvereniging - ‘vereniging van handwerksgezellen onder geestelijke leiding’. Zie ook een voorbeeldzin als: ‘de jeneverfles heeft al wat ellende over de wereld gebracht’. Soms zijn de omschrijvingen een beetje denigrerend, zoals juffertje (betekenis 2) - ‘dametje van twijfelachtig gehalte’. De 9de druk is overigens wel enigszins gemoderniseerd ten opzichte van de 8ste druk. Ook de raadpleegbaarheid is verbeterd.

 

Van Koenen Verklarend Handwoordenboek der Nederlandse Taal onderzochten we de 27ste druk (7de oplage, 1980) en de 26ste druk (1966). De 27ste druk is aanzienlijk gemoderniseerd; naast nieuwe woorden wordt er ook steeds meer ‘populair’ taalgebruik opgenomen (Jan Lul, joekel, joetje). Een beter lettertype is gekozen maar de raadpleegbaarheid wordt nog steeds negatief beïnvloed door lange artikelen waarin niet altijd duidelijk is welk deel van een lemma wordt herhaald bij samenstellingen (wie jubileum zoekt, vindt -leum onder het hoofdwoord jubel, na jubilee). Ook bij spellingvarianten werken de lange artikelen soms verwarrend: bij het artikel Jakob t.m. -zalm (ook hier weer onduidelijkheid - het is jakobszalm) staat de verwijzing ook jacob- helemaal aan het einde.

Koenen geeft te weinig uitspraakinformatie, wat vooral te merken is bij woorden die uit het Engels of het Frans komen (jamboree, jungle, jacquard, jarretel). De omschrijvingen zijn over het algemeen goed, soms enigszins encyclopedisch. Zie bij voorbeeld de omschrijving van johannieterorde - ‘orde van St. Jan of der johannesridders, ontstaan in de elfde eeuw met het doel zieken te verplegen; patroon was Johannes de apostel; hospitaalridders; later met een militair karakter om haar strijd tegen de ongelovigen; 1309-1522 op Rhodes en na een kort verblijf in Messina en Viterbo in 1530 op Malta; door de overgang van Malta aan Frankrijk in 1798 verloor zij haar karakter.’

Kramers' Groot Woordenboek Nederlands is een tweedelig woordenboek dat qua omvang echter dichter bij Koenen staat dan bij de Grote Van Dale. Het aantal

[pagina 29]
[p. 29]

lemmata ligt in tussen dat van Koenen en dat van het woordenboekgedeelte van Verschueren. Het aantal betekenisomschrijvingen is zelfs lager dan dat van deze twee concurrenten. De dikte van Kramers zit dan ook voornamelijk in de papiersoort. Wel is de vormgeving heel functioneel: bijna elk lemma staat aan het begin van een artikel. Een bezwaar is dat de betekenissen niet steeds met hetzelfde symbool van elkaar worden gescheiden. Soms gebeurt dit door nummering, soms door een puntkomma, soms staat er alleen een komma. Bij 2 jacht vindt men bij voorbeeld onder betekenisnummer 1 ‘het jagen, het jachtrecht, de jachttijd, het jachtterrein’ terwijl ‘jachtbuit’ apart als nummer 2 wordt gegeven. Een bijzonderheid is verder de woordafbreking; elk meerlettergrepig woord wordt af.ge.bro.ken weer.ge.ge.ven.

Kramers is samengesteld uit drie voorgangers, namelijk Kramers' Nederlands Woordenboek (19de druk 1977), Kramers' Woordentolk (29ste druk 1977) en Reinsma's Signalement van Nieuwe Woorden (1ste druk 1975). Ten opzichte van deze combinatie zijn er ongeveer evenveel trefwoorden weggelaten als er zijn toegevoegd. Bij de weglatingen valt het grote aantal bijbelse namen op, bij de toevoegingen het grote aantal juridische termen (zie jus circa sacra t.m. jus vitae ac necis). Veel omschrijvingen zijn bovendien veranderd, gemoderniseerd en verbeterd. In de omschrijving van jaarklasse is ‘miliciens’ bij voorbeeld vervangen door ‘soldaten’. Bij jawoord werd de omschrijving ‘toestemming tot het huwelijk’ verbeterd in ‘aanvaarding van een huwelijksvoorstel’. Er blijven hier en daar nog omschrijvingen staan die voor verbetering vatbaar zijn zoals bij joviaal - ‘gulhartig, rond en opgewekt, lustig’ of jocus - ‘scherts, grap, kortswijl’. Bij een jaloezie is het voldoende als de latten of stroken beweegbaar zijn; beweeglijk is iets te veel van het goede. Onduidelijk is de omschrijving ‘zeer gezocht erbij te pas brengen’ bij te pas jagen. Dit zijn echter kleine kanttekeningen die niet tegen de verbeteringen opwegen.

Vermeldenswaardig is ten slotte nog het grote aantal herkomstaanduidingen. Deze zijn ingedeeld in twee groepen: uit het (taal) en verbeterd naar (taal). In het tweede geval wordt het symbool < gebruikt. Dus Jack (Eng.) - (o.a.) ‘boer uit het kaartspel’, jack (> Eng.) - ‘sportief jasje’.

 

Verschuerens Modern Woordenboek is een tweedelig, encyclopedisch woordenboek. Het encyclopedische gedeelte werd van te voren gescheiden van het woordenboekgedeelte en alleen dit laatste werd in de beschouwing betrokken. Het woordenboekgedeelte komt qua omvang ongeveer overeen met Koenen of met de Grote Kramers De 8ste druk is sterk gemoderniseerd en (over het algemeen) verbeterd; ook de raadpleegbaarheid is toegenomen, hoewel het jammer is dat nog steeds zoveel lemmata midden in een artikel staan.

Verschueren neemt erg veel voornamen op. Deze zijn bij het scheiden van encyclopedisch en woordenboekmateriaal tot het woordenboekgedeelte gerekend maar een appendix zou in dit geval handiger zijn geweest. Eveneens royaal, misschien zelfs overdreven, is Verschueren met herkomst- en redactionele aanduidingen. Hier moet echter wel worden opgemerkt dat Verschueren als enig woordenboek systematisch betekenisrelaties aangeeft (synonymie en tegenstelling). Zie bij voorbeeld jeugdig - ‘1. jong van leeftijd (...) Syn. jong, nieuw. Tgst. afgeleefd’. Bovendien worden de betekenisomschrijvingen geclassificeerd met behulp van de begrippen metaforisch, metonymisch, bij uitbreiding en inzonderheid. Zie bij voorbeeld 2 jas - ‘1. Eig. troefboer in het kaartspel (...) 2. Metn. jasspel 3. Metf. teleurstelling’.

De omschrijvingen zijn over het algemeen beknopt, soms onvolledig of met onjuiste details. Een jasbeschermer zit niet aan het achterwiel van een fiets vast en bestaat niet (meer) uit een netwerk; een jeep wordt ook ná de Tweede Wereld-


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken