Onze Taal. Jaargang 68

[p. 147]

Vraag en antwoord
Taaladviesdienst

Nooit ofte/en te nimmer

?Wat is juist: nooit en te nimmer of nooit ofte nimmer?

!Nooit ofte nimmer is van oorsprong de juiste uitdrukking. Nooit en te nimmer komt in het dagelijks taalgebruik weliswaar vaak voor, maar staat (nog) niet in de woordenboeken. Wij raden u daarom aan het op nooit ofte nimmer te houden.

Ofte is de oude vorm van of, die alleen nog gebruikt wordt in het voegwoord oftewel en in de vaste uitdrukkingen nooit ofte nimmer en ja ofte nee. Doordat ofte in het hedendaagse Nederlands niet voorkomt, herkennen velen het niet meer als één woord, maar vatten zij het op als een combinatie van of en het voorzetsel te. Te kan dan losgemaakt worden van of De vervanging van of door en is goed voorstelbaar; er bestaan immers vergelijkbare uitdrukkingen met en (eenzaam en verlaten, altijd en eeuwig, blij en verheugd). En in bijvoorbeeld ‘Neem je het aanbod aan te ja ofte nee?’ in plaats van ‘Neem je het aanbod aan ja ofte nee?’ wordt te niet alleen van ofte losgemaakt, maar ook twee keer gebruikt, als een soort ‘versterking’ voor ja en nee.

Nooit en te nimmer komt niet alleen vaak, maar ook al vrij lang voor. In het oktobernummer van 1941 schrijft de redactie van Onze Taal over de foutieve spelling of te wel (in plaats van ofte wel/oftewel). Zij vervolgt met: ‘Hoe gevaarlijk het is zulke fouten te maken, hoe licht zij tot navolging wekken, toont ons een krant waarin wij lezen: nooit en te nimmer. Dat wordt waarlijk al te gek.’ De groep taalgebruikers die ofte niet meer herkent als één woord zal in de loop van de jaren alleen maar gegroeid zijn.

De woordenboeken hebben nooit en te nimmer vooralsnog niet opgenomen; alleen de Grote Koenen (1986) vermeldt bij nooit ofte nimmer ‘thans ook, doch minder juist: nooit en te nimmer’. In de opvolger van de Grote Koenen, Wolters' Koenen (1992), komt deze opmerking niet meer voor. Toch is het goed voorstelbaar dat nooit en te nimmer op de lange duur in de woordenboeken terechtkomt. Te ja of te nee treffen we al aan in Van Dale (1995), zonder afkeurende opmerking. (Voorbeeldzin: ‘Zij spraken over het gebruik van condooms te ja ofte nee’, ‘al dan niet’.) Wij raden u echter ook in dit geval aan het op de oorspronkelijk juiste vorm ja ofte nee te houden.

Uitspraak cornedbeef

? Wat is de juiste uitspraak van cornedbeef? Het valt me op dat veel mensen [kornétbief] zeggen, in plaats van [koo'n'd bief] - op z'n Engels.

! Zowel de Nederlandse als de Engelse uitspraak van cornedbeef (‘rundvlees in blik’) komt voor in de woordenboeken; beide uitspraakvarianten zijn juist. De Engelse uitspraak [koo'n'd bief] (waarbij de oo uitgesproken wordt als de o van amazone) is - volgens ons - zelfs minder gewoon dan de Nederlandse. Toch wordt alleen deze uitspraak gegeven in de woordenboeken van Verschueren (1996), Prisma (1997) en het Groot uitspraakwoordenboek van de Nederlandse taal (1974). Wolters' Koenen (1996) en de driedelige Van Dale (1995) vermelden dat het woord in het Nederlands dikwijls als [kornétbief] wordt uitgesproken. Kramers (1996) geeft beide uitspraakvarianten; het Groot woordenboek hedendaags Nederlands van Van Dale (1996) vermeldt een tussenvorm: [kórnetbief]. Hierbij ligt de klemtoon op de o, wat nog enigszins Engels is, maar wordt de e wel uitgesproken zoals in vet.

Naar gelang (van)

? Is de volgende zin juist: ‘U kunt naar gelang uw behoefte aan rust kiezen uit verschillende locaties’? Ik heb zelf een voorkeur voor ‘U kunt naar gelang van uw behoefte aan rust...’

! De zin is zowel zonder als met van juist. In de voorzetseluitdrukking naar gelang (van) (‘in evenredigheid met’, ‘in overeenstemming met’) is van volgens alle woordenboeken facultatief.

Een bijkomend probleem met naar gelang (van) is de schrijfwijze van naar()gelang: los of aaneen? Wij zijn ervoor om de voorzetseluitdrukking naar gelang (van) los te schrijven, zoals het Groene Boekje doet (het vermeldt: naar gelang, naar gelang van). De meeste andere voorzetseluitdrukkingen (bijvoorbeeld bij monde van, na verloop van, naar aanleiding van en ten aanzien van) schrijven we immers ook in losse woorden. De Algemene Nederlandse Spraakkunst (1997) maakt juist voor (al) naar()gelang (van) een uitzondering, en spelt naargelang hierin aaneen.

Naast naar gelang (van) komt naar gelang dat voor. Naar gelang dat heeft de functie van voegwoord, bijvoorbeeld in ‘Naar gelang dat de reis vorderde, werden de kinderen vervelender.’ Dat is weglaatbaar. Als we dat weglaten, fungeert naargelang als voegwoord en moet het aaneengeschreven worden. De ANS geeft de voorbeeldzin ‘Naargelang hij ouder werd, werd hij bezadigder.’ Ook het Groene Boekje en de woordenboeken vermelden het voegwoord naargelang.

Milleniumproef/-proof

? Als onze computers bij het aanbreken van het jaar 2000 niet op hol slaan, zijn ze dan millenniumproef of millenniumproof gebleken?

! U kunt het best kiezen voor millenniumproof. Millenniumproef kan associaties wekken met een test, vergelijk hellingproef en steekproef. Van Dale (1995) geeft bij het achtervoegsel -proof (‘bestand tegen’) aan dat we hiermee bijvoeglijke naamwoorden kunnen vormen als shockproof, waterproof en kissproof. Het enige bijvoeglijke naamwoord op -proef dat (ook) ‘bestand tegen’ betekent, is waterproef, dat als variant van waterproof voorkomt.

Enzovoort(s)

? Is het waar dat enzovoort juister is dan enzovoorts?

! Nee, zowel enzovoorts als enzovoort is juist. Van Dale spelt tot en met de zesde druk (1924) en zoo voort, maar in de zevende druk (1950) staat enzovoort(s). Ook alle recente woordenboeken en het Groene Boekje vermelden beide vormen. Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT deel III, III, 1920; XXII, 1987) doet dat eveneens. Enzovoort(s) is volgens het WNT een koppeling van en, zo en voort of voorts; zowel voort als voorts kan ‘het voortzetten van een handeling’ uitdrukken. Het WNT geeft een citaat uit 1555 met ende so voorts: ‘Ende so voorts van allen anderen geuochgelte’.