Onze Taal. Jaargang 68

[p. 307]

Vraag en antwoord
Taaladviesdienst

Iraki

? Wat is juist: ‘De Iraki worden steeds armer’ of ‘De Iraki's worden steeds armer’?

! ‘De Iraki's worden steeds armer’ is juist. Het Morfologisch handboek (1993) vermeldt bij het achtervoegsel -i dat hiermee geografische persoonsnamen kunnen worden afgeleid. Vaak bestaan er daarnaast inwonernamen met andere achtervoegsels. Zo treffen we in de naslagwerken naast Iraki, Pakistani, Koeweiti en Israëli de - veelal gebruikelijker - namen Irakees en Irakiër, Pakistaan, Koeweiter en Israëliër aan. De meervoudsuitgang van inwonernamen op -i is 's. De juiste meervoudsvormen zijn dus Iraki's, Pakistani's, Koeweiti's en Israëli's, hoe vreemd dat er voor klassiek geschoolden misschien ook uitziet. Maar wie Iraki als meervoud ziet, veronderstelt dat er een enkelvoud als Irakus bestaat, en dat is niet het geval.

Inwonernamen als Iraki zijn in het Nederlands terechtgekomen onder invloed van het Engels, dat deze vormen overgenomen heeft uit de talen in de genoemde landen. Het achtervoegsel -i wordt bijvoorbeeld in het Arabisch gebruikt om de (mannelijke) bewoner van een stad of land aan te duiden.

De beste prestatie ooit

? Is het waar dat ooit in ‘de beste prestatie ooit’ onjuist gebruikt is?

! Volgens een steeds kleiner wordende groep taalgebruikers wel; zij keuren dit gebruik van ooit af omdat het direct overgenomen is uit het Engels (the... ever). In het Nederlands zouden we verplicht zijn een bijzin te vormen: ‘de beste prestatie die ooit geleverd is’. De woordenboeken van Kramers (1996) en Koenen (1999) vermelden echter respectievelijk de voorbeelden ‘de beste voetballer ooit’ en ‘de warmste dag ooit’. Van Dale (de net verschenen dertiende druk) vermeldt bij ooit: ‘[leenvertaling van Eng. the... ever] tot nog toe (als nabepaling bij een zelfstandig naamwoord met een superlatief [overtreffende trap] als voorbepaling): de grootste vangst ooit’. Moeten we de toevoeging ‘leenvertaling’ als een waarschuwing opvatten? Nee. Op bladzijde XXIV van de ‘Toelichting op het gebruik’ staat het volgende: ‘Labels om woorden, betekenissen of verbindingen als barbarisme (in concreto als anglicisme, germanisme, gallicisme) te kwalificeren, zijn in dit woordenboek achterwege gelaten, omdat deze doorgaans als afkeuring ervaren kwalificatie is vervangen door herkomstinformatie.’ De taalgids (1999) van Peter van der Horst noemt de constructie ‘de/het... ste ooit’ ‘weinig fraai, maar niet onjuist’; de Taaladviesbank (een cd-rom met taaladviezen) keurt haar af. In andere adviesboeken wordt ze niet besproken.

‘De/het... ste ooit’ is - de ergernis van sommige taalgebruikers ten spijt - aan het inburgeren. Volgens ons komt dat doordat deze constructie goed in het Nederlandse grammaticale systeem past. Bij een overtreffende trap is het immers mogelijk, maar niet verplicht, als aanvulling een bijzin toe te voegen. Zo is ‘Dit is de beste prestatie die sinds de Olympische Spelen van 1996 geleverd is’ een goede zin, en ‘Dit is de beste prestatie sinds de Olympische Spelen van 1996’ ook, net als het nog kortere ‘Dit is de beste prestatie sinds 1996’. Op precies dezelfde manier kunnen we ‘de beste prestatie die ooit geleverd is’ verkorten tot ‘de beste prestatie ooit’ (of ‘de beste prestatie totnogtoe/tot de huidige dag toe’). Wij hebben daarom geen bezwaar tegen ooit in ‘de beste prestatie ooit’.

Naïviteit/naïeveling

? Waarom krijgt naïviteit alleen een i na de a, en naïeveling ie?

! De Nederlandse regels voor het schrijven van i/ie zijn:

-	de [ie]-klank wordt als ie geschreven als hij in een gesloten lettergreep voorkomt (fiets, friet, zo ook: naïef);
-	de [ie]-klank wordt als i geschreven in een open lettergreep, als de klemtoon tenminste niet op de [ie]-klank ligt (muzikaal, maniakaal, zo ook: naïviteit/naïveteit);
-	de [ie]-klank wordt als ie gespeld als de klemtoon op de [ie]-klank valt (abusievelijk, industrieën, zo ook: naïeveling).

Op deze regels bestaan veel uitzonderingen, zoals:

-	uitheemse woorden met een beklemtoonde [ie]-klank zoals liter en divan;
-	de [ie]-klank voor het achtervoegsel -isch: logisch, medisch, enz.

Dat we niet lieter en dievan spellen, komt volgens de Leidraad van het Groene Boekje door het ‘beginsel van etymologie’. Daarmee wordt onder meer bedoeld dat het feit dat een woord geleend is uit een andere taal invloed kan hebben op de schrijfwijze ervan, ongeacht de Nederlandse spellingregels.

Naïef, naïviteit/naïveteit en naïeveling hebben we ontleend aan het Frans (naïf/naïve; naïveté). Volgens het beginsel van etymologie waren naast naïviteit/naïveteit de spellingen naïf en (in mindere mate) naïveling te verdedigen geweest. We schrijven immers ook een i in bijvoorbeeld elite, cider, souvenir, nazir en kir, terwijl we een ie uitspreken. Dat op naïef, naïviteit/naïveteit en naïeveling de Nederlandse regels worden toegepast, komt misschien door het trema dat velen - ten onrechte overigens - als puur Nederlands voorkomt. In naïeveling is bovendien het Nederlandse achtervoegsel -ling van invloed. Bij naïef speelt mee dat het Nederlands, anders dan het Frans, geen woorden op -if kent die met een [ie]-klank worden uitgesproken. We spellen bijvoorbeeld aperitief (van apéritif) en positief (van positif).