Onze Taal. Jaargang 71

[p. 65]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Zjuutje/sjuutje/justje

? In het café bestel ik graag een ‘zjuutje’. Maar hoe schrijf je dat woord eigenlijk?

! U hebt de keus tussen justje en sjuutje. Justje is het ‘officieelst’, maar sjuutje sluit het meest aan bij de vernederlandste uitspraak en zal voor de meesten het duidelijkst overkomen.

Het Groene Boekje vermeldt bij jus (meestal een verkorting van jus d'orange) geen verkleinvorm, maar volgens de Spellingwijzer Onze Taal (2000) moet het justje zijn. De regel die de Spellingwijzer hanteert, is dat de verkleinvorm van een (Frans) woord dat op een niet-uitgesproken s eindigt, wordt gevormd met de uitgang -tje. Dit is bijvoorbeeld ook het geval bij bourgeoistje en rendezvoustje, die wél in het Groene Boekje staan.

De vorm sjuutje heeft echter ook op papier ingang gevonden: de woordenboeken van Van Dale (1999) en Koenen (1999) vermelden deze variant als verkleinvorm bij jus. Het komt wel vaker voor dat een informele (uitspraak)variant het tot schrijftaalvariant schopt; zo is van shag het verkleinwoord sjekkie afgeleid, dat naast shagje gebruikt kan worden.

Geliefd/geliefkoosd

? ‘Bomen zijn voor mij een geliefkoosd onderwerp om te schilderen’, las ik onlangs in iemands autobiografie. Kun je niet beter spreken van ‘een geliefd onderwerp’? Liefkozen betekent toch ‘aaien, strelen’?

! Het werkwoord liefkozen betekent inderdaad ‘strelen, aanhalen’, en vroeger ook ‘lief spreken’ (denk aan op liefkozende toon). Het voltooid deelwoord geliefkoosd is echter een eigen leven gaan leiden in de betekenissen ‘geliefd, dierbaar, waaraan iemand de voorkeur geeft’. Volgens het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT, deel IV, 1889) werd dit geliefkoosd vroeger wel afgekeurd, omdat het werkwoord liefkozen niet de betekenis ‘liefhebben’ had. Het WNT noemt het verschil in betekenis tussen het werkwoord en het voltooid deelwoord ‘iets buitengewoons, en de uitdrukking is zeer oneigenlijk [= niet-letterlijk]’. Het woordenboek vervolgt: ‘Eene geliefkoosde spijs klinkt vreemd, omdat spijs geen voorwerp van liefkoozing is, en als een bevallig meisje van haren geliefkoosden schrijver spreekt, dan is 't voor haar te hopen, dat men hare woorden niet te letterlijk opvatte. Doch het gebruik heeft beslist. Sedert het begin dezer eeuw [= de negentiende] is geliefkoosd nevens geliefd in zwang gekomen. (...) [Het is] zelfs meer en meer de gewone term geworden, vermoedelijk omdat geliefd, als edele uitdrukking, wat te plechtig begon te klinken.’

Anno 1936 ging de redactie van Onze Taal in op een brief van een lid dat vond dat we moesten spreken van ‘onze geliefde taal’, niet van ‘onze geliefkoosde taal’. De redactie merkte op dat geliefd en geliefkoosd niet volledig synoniem zijn: ‘Stellig, onze geliefde taal, ons geliefde vaderland; wij hebben onze taal, ons vaderland lief. Geliefkoosd heeft een geheel andere gevoelswaarde. Een vrouw mag in alle gemoedsrust spreken over haar geliefkoosden dichter, zonder vrees behoeven te hebben dat wij in dien dichter haar geliefde zullen zien. En daarom mochten wij ook spreken van een geliefkoosde uitdrukking.’

Voor sommigen zal er nog verschil zijn tussen een geliefde dichter en een geliefkoosde dichter. In de meeste gevallen - waaronder een geliefd/geliefkoosd onderwerp - zijn geliefd en geliefkoosd echter synoniem.

Ondersteuning verlenen aan/bij

? Welk voorzetsel is juist in de volgende zin uit een personeelsadvertentie? ‘Als assistent-manager verleent u ondersteuning bij/aan diverse marketingprojecten.’

! Het gebruikelijke voorzetsel bij (ondersteuning) verlenen is aan, maar hier levert dat een wat ongewone zin op. ‘Als assistent-manager verleent u ondersteuning aan diverse marketingprojecten’ houdt namelijk in dat het die projecten zijn die ondersteuning krijgen. Dat is wel mogelijk, maar de gebruikte constructie ondersteuning verlenen aan wordt doorgaans gecombineerd met (groepen) personen of instellingen. Vermoedelijk is bedoeld dat de beoogde assistent-manager mensen ondersteunt die bij die projecten betrokken zijn. In dat geval kan het best voor bij worden gekozen: hij/zij verleent ondersteuning áán de betrokkenen (die niet in deze zin genoemd worden), en doet dit bíj́ de projecten. Ook binnen zou gebruikt kunnen worden.

‘Beidt uw tijd’, ‘Duur uw uur’

? Op de klokkentoren van de Beurs van Berlage in Amsterdam staan de spreuken ‘Beidt uw tijd’ en ‘Duur uw uur’. Wat betekenen die spreuken en waar komen ze vandaan?

! In beide gevallen gaat het om een citaat uit ‘De toren’, een van de gedichten die Albert Verwey (1865-1937) ongeveer een eeuw geleden speciaal voor de Beurs van Berlage heeft geschreven.

Het werkwoord beiden betekent ‘afwachten, verwachten’. Duren heeft verschillende betekenissen, waaronder ‘blijven’ en ‘verduren’, en uur heeft hier de overdrachtelijke betekenis ‘tijd’. ‘Beidt uw tijd’ betekent dus zoiets als ‘wacht uw tijd af’, en ‘Duur uw uur’ kan worden uitgelegd als ‘blijf zo lang als nodig is, hou vol’. Op de website van de Beurs van Berlage worden de twee uitdrukkingen samen uitgelegd als: ‘Blijf waakzaam, doe niets overhaast, maar grijp je kans wanneer die daar is’ (www.beursvanberlage.nl/rondleidingen/historisch/anno_03.html).

De klokkentoren van de Beurs van Berlage in Amsterdam: ‘Beidt uw tijd’.
Foto: Jan Derwig

Wat de vorm betreft, komen beidt en duur overigens niet met elkaar overeen: beide zijn een gebiedende wijs, maar beidt is mét een t geschreven en duur zónder t. Eigenlijk had het ‘Beid uw tijd’ moeten zijn, want de gebiedende wijs met een t was ook in Verweys tijd niet gebruikelijk, ook niet voor het meervoud. Dicteeliefhebbers herinneren zich misschien nog dat deze uitdrukking voorkwam in de slotzin van het Groot Dictee der Nederlandse Taal van 1998: ‘(...) maar beid relaxed uw tijd.’