Onze Taal. Jaargang 71

[p. 157]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Buiten(n)issig

? Schrijf je buiten(n)issig met één of twee n'en?

! Met één n: het woord is met het achtervoegsel -ig gevormd uit het voorzetsel buiten en de werkwoordsvorm is. Buitenissig is het bijvoeglijk naamwoord bij buitenissigheid, dat een schepping is van de schrijver Multatuli. Hij heeft het woord voor het eerst gebruikt in zijn Ideën [sic]: ‘Natuur is alles. Wat er meer is, noemt men metaphysiek, bovennatuurkunde, d.i. buitenissigheid’ (Idee 71, eerste bundel, 1862). Volgens de Multatuli-encyclopedie van K. ter Laan (1995) wilde Multatuli er ‘buiten het zijnde’ mee zeggen. Het bijvoeglijk naamwoord buitenissig is in de algemene omgangstaal terechtgekomen in de betekenis ‘zonderling, afwijkend, vreemd’.

Over de spelling met dubbel n schrijft de Multatuli-encyclopedie: ‘Buitennissig, een veel voorkomende verschrijving, is welbewust door Lucebert gebruikt in het gedicht “Een dichter dringt door tot de aarde” (Verzamelde gedichten, 1974, p. 424).’

Uilskuiken

? Ik heb altijd begrepen dat de uil een symbool is van wijsheid. Toch wordt het woord uilskuiken gebruikt voor iemand die uitgesproken dom is of iets doms doet. Waar komt dat verschil vandaan?

De huldiging van landskampioen Ajax op 5 mei 2002
Foto: ANP

! De symboliek van de uil verschilt van cultuur tot cultuur, zo maken we op uit Prisma van de symbolen (1991) van Hans Biedermann. De oude Grieken beschouwden de uil als een wijs dier, waarvoor dit boek als verklaring geeft: ‘Uilen lijken overeen wijze, afwachtende, in zichzelf gekeerde en peinzende blik te beschikken, terwijl ze bovendien in het donker kunnen zien.’ Die associatie met wijsheid is door de grote invloed van de Griekse cultuur in veel Europese culturen overgenomen. In andere streken werd of wordt de uil juist geassocieerd met kwade geesten of demonen, met de dood of met onheil. Ook in onze streken had de uil niet altijd een goede naam, wat volgens Biedermann samenhing met ‘zijn nachtelijke (“lichtschuwe”) levenswijze, zijn schuwheid, zijn geruisloze vlucht en zijn klaaglijke roep’.

Het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT, deel XVII, 1984) noemt tal van uitdrukkingen en verbindingen waarin de uil voorkomt. De meeste daarvan zijn niet al te vleiend. Uit het WNT blijkt dat uil vooral als scheldwoord werd en wordt gebruikt, onder meer voor ‘sukkel’, ‘botterik’, ‘vlegel’ en ‘onbeduidend persoon’, en ‘in algemeeneren zin als louter minachtende benaming’ vooreen persoon. Het woord uilskuiken is eigenlijk een versterking van uil in dergelijke betekenissen: een uil is al dom, maar een uilskuiken is helemáál onnozel.

De (in)huldiging van Ajax

? Begin mei hoorde ik iemand op de radio spreken over ‘de inhuldiging van Ajax’, toen deze club landskampioen was geworden. Kun je een club wel inhuldigen?

! Nee, inhuldigen betekent ‘plechtig in een ambt bevestigen’, ‘officieel in gebruik nemen’, ‘inwijden’. Een koningin of een burgemeester kan worden ingehuldigd, evenals een gebouw, een zaal, enz. In deze betekenissen kan van het werkwoord inhuldigen het zelfstandig naamwoord inhuldiging worden afgeleid.

Vermoedelijk is het gebruik van inhuldiging in verband met sporters een contaminatie van huldiging (‘huldebetoon, eerbewijs’) en intocht (‘officiële of feestelijke inkomst’).

Staan voor

? In het februari-maartnummer van Onze Taal stond: ‘Waar staat de afkorting sms voor?’ (taalquiz, pagina 62). Gebruikt de Taaladviesdienst nu ook al dat lelijke anglicisme staan voor in plaats van betekenen?

! Met het gebruik van staan voor in deze betekenis is naar onze mening niets mis. Allereerst is het gebruik ervan zodanig ingeburgerd dat het niet meer als anglicisme afgekeurd hoeft te worden. Zelfs de allerstrengste taaladviesboeken hebben er geen moeite mee.

Belangrijker is dat staan voor een nuance heeft die met uw suggestie betekenen niet kan worden uitgedrukt. We kunnen bijvoorbeeld wel zeggen: ‘De initialen W.F. staan voor Willem Frederik’, maar niet: ‘De initialen W.F. betekenen Willem Frederik.’ Initialen zelf hebben immers geen betekenis: ze duiden een naam aan of geven een naam weer. Evenzo is de betekenis van een afkorting vaak iets anders dan (de beginletters van) de woorden waar de afkorting van gevormd is. Een voorbeeld: de afkorting c.s. stáát voor cum suis, maar betékent - in het Nederlands - ‘met de zijnen’.

Staan voor heeft dus een eigen betekenisnuance gekregen, waarmee een gat in de Nederlandse taal is gevuld. Dat is al meerdere decennia geleden gebeurd, getuige Onze Taal van april 1945, waarin gesproken wordt over ‘(...) voorbeelden van zinnen, waarin [het woord] gerust staat voor ons [huidige] rustig.’