Onze Taal. Jaargang 75

[p. 317]

Vraag en antwoord

Taaladviesdienst

Vallende neerslag

? ‘Tijdens de intocht van Sinterklaas zal er hopelijk geen neerslag vallen.’ Neerslag kan toch niet vallen?

! Uw bezwaar is waarschijnlijk dat neerslag zelf al uitdrukt dat er iets valt; het woord duidde namelijk oorspronkelijk de handeling of werking van het ‘neerslaan’ (‘op de grond (neer)vallen’) aan. Neerslag wordt echter al lange tijd in overdrachtelijke betekenis gebruikt, onder meer voor ‘water dat uit de dampkringslucht wordt afgescheiden, inzonderheid regen’, zoals het Woordenboek der Nederlandsche Taal het omschrijft.

Neerslag is dus een synoniem geworden van ‘regen, sneeuw en/of hagel’, en we kunnen het daardoor heel goed combineren met vallen. Van Dale (2005) geeft bij neerslaggebied bijvoorbeeld de omschrijving ‘gebied waar neerslag valt’.

In/op de Balkan

? ‘Ik ben geboren in de Balkan’ of ‘Ik ben geboren op de Balkan’?

! Op de Balkan heeft de voorkeur. Met Balkan - oorspronkelijk de naam van een gebergte in Bulgarije - wordt doorgaans het schiereiland in Zuidoost-Europa bedoeld, gelegen tussen de Adriatische, de Zwarte en de Egeïsche Zee. Kennelijk denken we nog steeds aan deze vorm als we naar het gebied verwijzen. Bij andere schiereilanden is op ook heel gewoon: op de Krim, op Walcheren.

Trebinje (Bosnië-Herzegovina): ‘in’ of ‘op’ de Balkan?
Foto: www.izvori.net

Maar het is niet zo dat bij alle schiereilanden zonder meer op wordt gebruikt. Italië is immers ook een schiereiland, en toch is op Italië niet juist. Dat komt doordat Italië vooral als land bekendstaat, en de Balkan niet. Bij eilanden geldt iets vergelijkbaars: op Malta en op Cuba zijn bijvoorbeeld gebruikelijker dan in Malta en in Cuba, omdat bij Malta en Cuba nog heel sterk aan de eilanden wordt gedacht en iets minder aan de staatkundige eenheid. Maar het is in Japan, omdat Japan niet zélf een eiland is (het bestaat uit een aantal eilanden). Zie ook het advies op onze website: www.onzetaal.nl/advies/opcuba.php.

Sloten

? Wat is het meervoud van slot in de betekenis ‘kasteel’, zoals in de zin ‘We hebben meerdere sloten/slotten bezocht’? Is er trouwens een verband tussen dit woord slot en bijvoorbeeld een slot van een deur?

!Het meervoud van slot is in alle betekenissen sloten. Het meervoud komt in de betekenis ‘kasteel, burcht’ vooral in oudere teksten voor, maar is tegenwoordig niet meer gebruikelijk. Mogelijk heeft dit ermee te maken dat slot nu voornamelijk nog wordt gebruikt om één bepaald gebouw aan te duiden, vooral als onderdeel van een naam, zoals Slot Loevestein en het Muiderslot. Als we het in algemenere zin over dergelijke gebouwen hebben, is kastelen of burchten gewoner.

Wat de betekenis betreft: slot is een afleiding van sluiten. Een slot is iets wat als afsluiting dient, iets wat je kunt sluiten of iets wat zelf gesloten is. Dat kan onder meer een afgesloten plaats zijn; vandaar dat slot ook een gebouw kan aanduiden.

Tequil(l)a(a)tje

? Laatst stelde iemand voor: ‘Zullen we nog een tequil(l)a(a)tje nemen?’ Wat is de juiste spelling van dat woord: Tequilatje, tequilla'tje, tequilaatje, Tequilla-tje of nog iets anders?

! Zowel volgens het Groene als volgens het Witte Boekje is tequilaatje de juiste spelling. De drank is vernoemd naar de Mexicaanse stad Tequila en krijgt daarom één /. De hoofdletter vervalt omdat tequila niet meer als eigennaam fungeert; het is een soortaanduiding geworden voor een bepaalde drank.

In de verkleinvorm van een woord dat op een lang uitgesproken klinkerteken (a, e, o of u) eindigt, wordt die klinker verdubbeld: opaatje, colaatje, autootje, bacootje, etc. Het is dus ook tequilaatje. Een woord dat op een i eindigt, krijgt in de verkleinvorm -ie-: taxietje, daiquirietje. Een apostrof wordt alleen gebruikt na een y die als [ie] klinkt of na een afkorting: baby'tje, cd'tje. Een streepje is niet juist; dat wordt alleen in samenstellingen gebruikt.

Overigens wordt tequila zowel in het Nederlands als in het Spaans uitgesproken als [te-kie-la], en niet als [te-kiel-ja] of [te-kie-ja].

Iedereen + zijn/haar

? In het verslag van een bijeen? komst van de vrouwenvereniging schreef ik: ‘De voorzitter bedankt iedereen voor zijn inbreng.’ Hierop volgde kritiek: ik had ‘haar inbreng’ moeten schrijven, omdat het alleen op vrouwen sloeg. Is dat zo?

! Het ‘moet’ in elk geval niet. Bij algemene woorden of woordgroepen, zoals iedereen, men en elke leerling, is zijn normaal gesproken het juiste bezittelijk voornaamwoord. Dat is niet omdat die woorden op zich mannelijk of onzijdig zijn, of expliciet niet-vrouwelijk, maar omdat zijn nu eenmaal als een soort neutraal verwijswoord fungeert. Maar als er uitdrukkelijk naar vrouwen wordt verwezen, is haar ook mogelijk. De Algemene Nederlandse Spraakkunst (ANS, 1997) geeft als voorbeelden daarvan:

-	Meisjes, vertel eens eerlijk: wie heeft gisteren d'r huiswerk niet gemaakt?
-	De dames waren erg opgewonden: iedereen wilde haar mening geven.

Toch klinkt haar in dit soort zinnen voor veel mensen wat onnatuurlijk of geforceerd, en misschien zelfs wel politiek correct. De keuze tussen zijn en haar is daarom wat ons betreft vooral een kwestie van smaak.

Op de website van Onze Taal worden zo'n duizend taalkwesties besproken. Kijk voor een overzicht op www.onzetaal.nl/advies/overzicht.php.