het geval wezen, dan rigten wij daarop gaarne de opmerkzaamheid. - Het is een genrestukje uit eene betere school dan die waarvan een Sue, Dumas en zoo velen uitgingen. Er loopt iets onder wat de manier van Frederika Bremer herinnert. De situaties zijn treffend, de opvatting juist en fiksch, de figuren goed geteekend, de kleuren goed gekozen, fijn gepenseeld, niet gechargeerd, destrekking mag nobel heeten. - Wij hebben evenwel ééne aanmerking en die betreft de keuze van den grond. - Meesterschilders gaven de voorkeur aan eenen goudachtigen, omdat de vouwen zich daarop het warmst lieten leggen. Zulk een grond is er ook voor het zedelijke en goede; en deze heet de godsdienst, waarin alleen echte zedelijkheid wortelen, waaruit alleen waarachtig goeds voortkomen kan, die heiligt, sterkt en verheft. - Wij willen daarom niet dat er gedurig en wederom sprake zal wezen van die godsdienst; integendeel, de grond moet worden gedekt, zij mag te naauwernood er doorheen schemeren. Met dit in het oog te houden zou men het karakter der heldin van het verhaal, hare opofferingen, beter hebben doen begrijpen, haar doen en zijn had daarmede de wijding ontvangen. - Had de Schrijver aan die godsdienst haar regt gegund, hij had dan de moeder van den ongelukkigen stompzinnigen troost en hoop kunnen doen vinden in waarheden welke die godsdienst leert, in uitzigten welke zij opent. Nu heeft de Schrijver haar buiten het spel gelaten en... de nadenkende lezer bespeurt wat men van haar verstoken mist.
Treffend vinden wij hier de krankzinnigheid voorgesteld zoo als zij, met hare declinatie van den gezonden zielstoestand zoowel naar stompheid als naar Verruchtheit (wij weten geen goed Hollandsch woord) overhelt. Juist en menschkundig hoezeer dan op geene theorie gebouwd maar meer op de ingeving van een menschelijk gevoelig hart gegrond, is de behandeling van den zielskranke door Susanna. Het geheel verraadt eene heldere anthropologie en diepen blik in het zieleleven, ook waar dit van den regel afwijkt en lijdt, in deszelfs abnormalen toestand.
Wij durven de lezing gerustelijk menig geneesheer, ook denzulken aanbevelen, die hunne zorgen wijden aan de behandeling van krankzinnigen. Wij weten, dat de oorzaak in vele gevallen in het physieke is te zoeken; doch houden ons ook verzekerd dat het eenzijdigheid verraadt, als men daarin alleen en bij uitsluiting de reden van alle krankzinnigheid zoekt, vooral van zoodanige die in der tijd en door eene bepaalde aanleiding ontstond, die eerst en meest de ziel trof. Met genoegen zagen wij, dat iemand als Ideler, die zich ten aanzien der psychiatrie de grootste verdiensten verwierf, blijkens zijne geschriften en vooral in: der religiöse Wahnsinn, erläutert durch Krankengeschichten, geenszins zich schaart onder de voorstanders der meer materialistische wijze van beschouwing en behandeling. Moge men ook onder ons hier en daar, waar zulks noodig mogt wezen, van zoodanige zienswijs terugkomen!
De vertaling heet vrij. Wij hadden het oorspronkelijke niet meer ter hand om te vergelijken. Wij zijn ook op het punt van vertaling sterk voor eene welbestuurde vrijheid. Over het geheel ligt nog al een Fransche tint, die hier en daar tot fout wordt. Soms zijn de woorden in het Fransch in eene wat verkeerde beteekenis opgevat, b.v. blz. 172 ‘dien landelijken rid,’ blz. 210 is door ‘liefderijke’ niet goed vertaald wat in den
Auteursrechtvrij