Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 2

[p. 227]

Letterkundige kroniek.

Driften, prozabundel door Reimond Styns. Gent, Vuylsteke, 1896 (Uitgave n^r 13 van het Taalverbond). - Estella, Volksverhaal door Lodewijk Scheltjens. Temsche, Schuerman-Boeykens, 1896, Prijs 1 fr. - De Boerenkrijg, door Lodewijk Opdebeek. Volksuitgave, Brussel, Nationale drukkerij, 1896. Prijs fr. 0,50. - Nieuw Licht, 3^de vervolg, door Hendrik Van Eyck. St. Nicolaas, G. Crombez, 1895.

Het jongste gewrocht van den heer Reimond Styns is een somber boek vol akelige geschiedenissen. Die opwekkende toon uit zijn vroegere werken, zelfs uit diegene in dewelke hij de donkere dagen van het bestaan zoo levendig tot werkelijkheid schiep, spreekt u niet tegen in zijn Driften. Alleen het eerste stukje, Aan de Zee, maakt hierop eenigszins uitzondering. Gelukkiglijk brengt het zeer eigenaardige en buitengemeen schilderachtige zijner natuurbeschrijvingen soms wel wat verpoozing bij dit in-'t-zwart-geziene van het leven dat hij ons in dezen bundel ten beste geeft. Want Styns is nog steeds even kwistig met zijn natuurtafereelen als vroeger, en ik zal de laatste zijn hem dit euvel aan te duiden. Zelfs dáár waar hij zijne personen verhalend laat optreden, komen van die hoekjes natuur voor, ongedwongen, als beantwoordend aan eene onoverkomelijke behoefte, - doch steeds eigenaardig en krachtig, spontaan opwellend uit het hart der handelende personen als de ziel der natuur zelve die zich aan den grond loswringt.

En Styns weet zich te beheerschen. Zijne natuurschetsen zijn beknopt, vol koloriet, met als eene aarzelende schaduw der stemming van het verhaal zelf daarover heen trillend.

Driften heet het boek, en vele lage, afstootende driften woorden er met vaardige en wel eens meesterlijke hand, in al hunne tegen de eerlijkheid aandruischende werkelijkheid ontleed. De verhaaltrant schijnt soms wel ietwat los, doch het woord dringt niet te minder door tot diep in de ziel. Mis-

[p. 228]

schien zal de schrijver wel van zijn boek eene verzedelijkende strekking verhopen en daarin zal hij zich waarschijnlijk niet bedriegen.

Aan de ‘tweede moeder’ heeft Styns wel een scherpen hekel. In ‘Vaders vrouw’ geeft die hekel zich onverbiddelijk lucht en elders nog, in ‘Moeders zoon’, straalt hij eventjes door.

En door al zijn verhalen hijgen de lage driften van de menschen, hier gedempt en aarzelend als iets dat het licht schuwt, elders met al de brutaliteit der verbeesting. Sombere bladzijden komen voor in Driften, - bladzijden die luid mogen uitgeschreeuwd worden.

De meesterlijke brok proza die Roode Phantasie heet, sluit dit boek. Het is, m.i., het beste wat Styns heeft voortgebracht. Het bevat bladzijden die erg mooi zijn van overweldigende suggestiviteit. Het mystieke dat ik in andere zijner gewrochten vroeger wel eens meende aan te treffen, geeft zich hier plotseling lucht met ongemeene kracht. Het zweemt als tusschen Maeterlinck en Edgard Poë, ik weet het niet, doch krachtiger en meer Vlaamsch.

In Driften geeft styns ons nogmaals het bewijs zijner onloochenbare meesterschap over den vorm. Ditmaal echter is zijne taal sierlijker en leniger dan in zijn andere gewrochten.

Van Reimond Styns tot den heer Lodewijk Scheltjens ligt het onmetelijke bijna. En het is de benaming ‘Volksverhaal’ niet die bij mij als eene verontschuldiging kan gelden. Nu men toch onophoudend de ‘ontwikkeling en den kunstsmaak’ van het volk in den mond heeft, moet die ontwikkeling door middel van waarheid verkregen en die smaak door middel van echte kunst gevormd worden. En niets van dat alles kan ik in Estella aantreffen, onnatuurlijkheid en een al te ‘braaf’ optimisme vormen er den grondtoon. Het beeld van Estella kon mij enkel verbazen, terwijl Vloeberg mij als een erg dwaze bloodaard voorkomt. Alleen Meganck is aannemelijk.

Blijkbaar heeft de schrijver hier eene thesis willen belichamen of een droombeeld, dat hem lief schijnt, willen als werkelijkheid voorstellen. Doch alles is er zoo naïef, en aan dat philosopheeren over onbekende vraagstukken hebben sommige kranten ons tot vervelens toe gewend gemaakt.

De taal van den heer Scheltjens is overigens niet van eene

[p. 229]

al te verregaande slordigheid vrij te pleiten, en dit is betreurenswaard.

Meer genoegen verschafte mij het werkje van den heer Lodewijk Opdebeek, - De Boerenkrijg, beknopt historisch overzicht van den heldenstrijd der boeren in 1798. Naar plaatselijke oorkonden en, volgens den schrijver, de meest vertrouwbare bronnen, heeft de heer Opdebeek zijn boekje samengesteld.

Het is in de eerste plaats een propagandaschrift en het doel van den schrijver is eerst en vooral zeer edel en prijzenswaard. In een rassen verhaaltrant, met veel gloed en nog meer geestdrift, wordt hier het heldhaftige pogen der vaderlandslievende boeren van 1798 verheerlijkt. Het zijn zenuwachtige bladzijden waarin men het Vlaamsch hart voelt jagen en bonzen.

In afwachting dat het gedenkteeken, waarop de helden uit onze gouwen, die het aandurfden, bij het einde der vorige eeuw, de Fransche dwingelandij alhier te keer te gaan, recht hebben, ergens glorievol oprijze, zal het vlugschrift van den heer Opdebeek kunnen gelden als eene opwekkende hulde aan de Brigands die zoo manhaftig hun leven voor den geboortegrond veil hadden. In onze tijden van spijtige onverschilligheid moge de Boerenkrijg in veler handen komen, ten einde, het sluimerende besef van eigenwaarde bij velen der onzen wakker te schudden.

Nog een propagandaschrift mag het werkje van den heer Van Eyck ook wel genoemd worden. Doch hier geldt het vooral Staat- en Staathuishoudkunde, behandeld in opzicht van Rede, Zedeleer en Plichten. Door deze ‘drievuldigheid’ zou de schrijver de Drie-Eenheid uit de katholieke kerk willen vervangen. Hij behandelt daarbij den toestand op stoffelijk zoowel als op zedelijk gebied. En of hij hierbij nu ook alleen blijve staan, hem is het onverschillig: zijn plicht wil hij doen.

Het boekje bevat overigens vele wetenswaardigheden, is in boeienden en zeer overtuigenden zin geschreven en getuigt van veel gezond oordeel. Op letterkundige verdiensten zal het, meen ik, geen aanspraak willen maken; doch als een goed volksboek mag het gerust worden aangeprezen.

Gent, Januari '97.

Gustaaf D'Hondt.