Tijdschrift van het Willems-Fonds. Jaargang 5

[p. 24]

Een nieuwe opvatting der vaderlandsche geschiedenis.

H. Pirenne, Geschichte Belgiens, I, XXIV-466 blz. 8^o (Gotha, Perthes, 1899).

De geschiedenis heeft, gelijk alle wetenschappen, hare evolutie beleefd. Terwijl de oude geschiedschrijvers het vooral hadden over de geschiedenis der vorsten, kwam men reeds in de voorgaande eeuw tot de overtuiging dat het veeleer de geschiedenis der staten was, die men hoefde te bestudeeren; maar het is eerst in onze eeuw dat men begreep dat de geschiedenis eigenlijk tot doel heeft ons de trapsgewijze ontwikkeling van het menschdom te leeren kennen. Terwijl de individuën aldus op den achtergrond werden geschoven, begon men ook af te breken met de oude wijze waarop men de geschiedenis vertelde. In stede van zich louter te houden bij het opsommen van veldslagen, omwentelingen en moorden, legde men zich bij voorkeur toe op de studie der oorzaken en gevolgen der groote gebeurtenissen der wereldgeschiedenis en eindelijk kwam eene school tot stand, waarvan de hoofdman Prof. K. Lamprecht is, die in de oeconomische toestanden de reden zocht van al de groote stroomingen der staatkundige bedrijvigheid der volkeren. Ontegensprekelijk ligt veel waarheid in deze theorie; ontegensprekelijk is het echter ook, dat vele en soms zeer belangrijke feiten slechts kunnen uitgelegd worden door de gril van een vorst of een ander toeval.

Het is de toepassing dezer nieuwe theorie op onze vaderlandsche geschiedenis, die Prof. H. Pirenne der Gentsche Hoogeschool ondernomen heeft in het onlangs verschenen

[p. 25]

eerste deel zijner Geschichte Belgiens. Dat boek maakt deel uit van de verzameling: Geschichte der europäischen Staaten, uitgegeven door Heeren, Giesebrecht en Lamprecht.

In vroeger studiën had Prof. Pirenne reeds bewezen dat de oorsprong onzer steden en dezer instellingen louter te zoeken valt in de herleving van den handel in de 11^de eeuw, terwijl het ontstaan en bloeien der nijverheid een nieuwen stand onder de bevolking in de steden in 't leven riep, hetgeen voor gevolg had het tot stand komen in ieder stad van twee sociale klassen, die weldra twee staatkundige partijen werden, de grooten en de kleinen, het gild en de neringen, de laatsten verdrukt en uitgebuit door de eersten, tot wanneer dezen het onderspit dolven in de Brugsche Metten.

Er wordt ons ook aangeloond dat de oorlog der Vlaamsche ambachtslieden tegen Philips den Schoone niet moet aangerekend worden als een strijd voor vaderland, ras of taal, maar een louter politico-sociale oorlog is: immers, de mannen der neringen vermoorden de Franschen, omdat ze de handlangers zijn der groote burgers, die de oligarchie der steden uitmaken, terwijl ze den graaf en zijne kinderen ondersteunen en naast zijne ridders te Kortrijk strijden, alhoewel al deze personen schier geen woord Vlaamsch kennen, maar omdat de graaf de vijand is van den koning en van de groote burgers.

Zelfs feodale oorlogen zijn soms grootendeels te wijten aan oeconomische redenen. Zoo werd de tocht van Jan I van Brabant tegen den aartsbisschop van Keulen, bekroond met den slag van Wörringen, gevoerd om den handelsweg naar Keulen te veroveren: hij ging ook gepaard met den opstand der burgers van Keulen tegen hun vorst en de zegepraal der eersten.

Indien het boek van Prof. Pirenne aldus in oeconomisch opzicht onze geschiedenis geheel vernieuwt, beschouwt het ook onze staatkundige geschiedenis uit een geheel nieuw oogpunt. Hiervan kregen we reeds een voorsmaak in de bondige geschiedenis onzer gewesten gedurende de Middeleeuwen inge-

[p. 26]

lascht in de Histoire générale van Lavisse en Rambaud. In zijn nieuw werk weidt hij natuurlijk hierover breedvoeriger uit.

Vóór de hertogen van Bourgondië valt het bezwaarlijk te spreken van een geschiedenis van Nederland of van België. Wat meer is, het is lastig zelfs van eene afgezonderde geschiedenis van Vlaanderen, Brabant, Henegouwen, Holland, enz. te gewagen. Een dergelijk iets bestaat eigenlijk in de wereldgeschiedenis niet. Wat er integendeel wel bestaat, dat is een geschiedenis van het Duitsche Rijk en eene geschiedenis van het Fransche Rijk. Gedurende de middeleeuwen lag het grootste gedeelte der Nederlanden besloten in 't eerste dier rijken, het kleinste (Vlaanderen en Artois) in 't laatste. De Schelde immers was de grens tusschen beide. En opmerkenswaardig is het, dat het eerste Waalsche gewesten bevatte, het tweede Germaansche. Elk der drie groote leenen, Vlaanderen, Brabant en Luik, waren overigens tweetalig, hetgeen nooit aanleiding gegeven heeft tot twisten en moeilijkheden. Doch, indien men alhier geen verschil van ras noch taal aantrof tusschen Vlaanderen en Lotharingen, dan trof men er wel verschil van beschaving aan. Van vroeg af geraakt Vlaanderen onder Franschen invloed en terwijl de Fransche taal zich verspreidt onder de hoogere standen (de hedendaagsche toestand klimt aldus zeer hoog op), dringen ook de Fransche gebruiken, instellingen, kunst, letterkunde, enz. in dit gewest en die invloed blijft duren en vergroot nog naderhand, alhoewel de inwoners en gewoonlijk de vorsten zelven vijandig aan Frankrijk blijven.

Op den anderen oever der Schelde heeft men de Duitsche wereld, de Duitsche beschaving, de Duitsche geleerdheid, waarvan Luik het middelpunt is, de Duitsche staatkunde, waarvan de drie voorposten zijn de bisschoppen van Utrecht, Kamerijk en Luik, de tolken der keizerlijke almacht, waartegen de feodaliteit weldra een hardnekkigen strijd aanvangt, terwijl het pausdom den Keizer zelf aanrandt. De val

[p. 27]

van Keizer en bisschoppen vernietigt de Duitsche macht in onze Oostelijke en Noordelijke gewesten en stelt ze open voor den Franschen invloed. 't Is dan ook over deze gewesten heen, dat de beschaving van dit laatste land, met zijne kunst en zijne letterkunde, zich in Duitschland gaat verspreiden. 't Zijn ook die gewesten welke, zonder de roemrijke zegepraal der Vlamingen te Kortrijk, onmiddellijk in Philips de Schoone's macht zouden gevallen zijn: de grens van den Rijn ware bereikt geworden in 1302 en de geschiedenis der Nederlanden ware geëindigd geweest alvorens begonnen te zijn.

Ziedaar een handvol feiten die niet aanschouwelijk worden, wanneer men onze geschiedenis verbrokkelt in een aantal gewestelijke verhalen.Prof. Pirenne munt uit in het groepeeren van feiten en weet nog dieper hun karakter in 't geheugen te prenten door aardige vergelijkingen.

Met het opsommen van alle feiten houdt hij zich niet onledig, evenmin als met het afrollen van den ellenlangen draad der vorstelijke geslachten. Wie het boek van Prof. Pirenne ter hand neemt, moet reeds de feiten onzer geschiedenis kennen. Het zijn meestendeels zinspelingen er op en bespiegelingen er over en gevolgtrekkingen uit hunne vergelijking, die de schrijver ons voor oogen hangt. Soms blijft hij stilstaan bij zekere belangrijke gebeurtenissen, als de Brugsche Metten en den slag van Kortrijk, maar vergenoegt zich met bondig de verkeerde Fransche theorie over deze gebeurtenissen te weerleggen: dit deed hij overigens breedvoerig in vroeger verschenen artikels. Soms ook, wanneer het een belangrijk; figuur geldt, gewaardigt hij zich er een portret van te maken, dat dan ook altijd treffend en kenschetsend is.

Dat schrijver insgelijks een ruimte over heeft voor de cultuurgeschiedenis en het geestesleven onzer voorouders, hoeft nauwelijks gezegd. Hij vindt eveneens de gelegenheid om ons te laten inzien hoe dezen hunne voorrechten wisten te verdedigen ook tegenover de geestelijkheid, o.a. in zake van schoolhouden.

[p. 28]

Doch genoeg. Mijn relaas zou ik in 't oneindige kunnen uitrekken, zonder hierdoor het doel te bereiken dat ik beoog bij het opstellen dezes. Wat ik beoog immers, is dat iedereen, die belang stelt in onze geschiedenis, dat boek ter hand neme (het eerste deel strekt zich uit tot aan 't begin der 14^e eeuw). Dien raad geef ik vooral en met nadruk aan degenen, die zich gewagen nu en dan een artikeltje over geschiedenis in een of ander tijdschrift te plaatsen of in plechtige vergaderingen komen bulderen van kerels, poorters, gilden en neringen, zonder in de verste verte te weten wat met deze woorden bedoeld wordt en soms het tegenovergestelde zeggen van hetgeen zij beteekenen.

Ik sluit mijn verslag over dit merkwaardig boek dat, zonder twijfel, aangewezen is om den vijfjaarlijkschen prijs van vaderlandsche geschiedenis te behalen, met de hoop uit te drukken dat wij weldra het gevolg er van mogen ontvangen. Aanvang a.s. jaar verschijnt het eerste deel ook in 't Fransch.

J. Frederichs.