Het fragment van de Limburgse 'Tristant en Ysolt'

Tekst met vertaling en aantekeningen.

We hebben geraadpleegd: MNW, De Smet/Gysseling 1968, Bonath 1985, Kuiper 1993-2013. In de T&Y luiden de namen van de spelers: Tristant, Ysolt, Kardine, in het Frans (F): Tristran, Ysolt, Kaherdin. Uit de gekozen naamvarianten blijkt de context.

1 De naamgenoot

Tristant oc hen untvinc ¹
unde vraged op weleke dinc ^2-3
hi quam also gerant.
‘Here’, sprac gene te hant,
‘ic ben, alse gi wal siet,
en redder und anders níet.
Tristant ben ic genůmet; ⁷
unhiel heft mí verduomet. ⁸
Ic hadd en wif erkorn, ^9-10
al dier werlt bevorn,
te werltliker wunne. ¹¹
Dars mí unde mínen kunne ^12-13
grot laster an geschien.
Ic mags hir wal begien. ¹⁴
Si heft untvůrt di Stolte ^15-16
van dien Verwornen Holte.
Di hefts ín sínen kastiele. ¹⁷
Herr, und ic vare na hiele ¹⁸
of ic dien iergen vunde,
di mí gehelpen kunde
weder míner amien.
Dor dien wold ic vertíen ^22-23
muoder unde vader.
Al dat ic hebb al gader
leged ic dur dien ín wage. ²⁵

[Vertaling]

Tristant groette hem terug
en vroeg hem om welke reden
hij zo haastig aan kwam rijden.
‘Heer’, antwoordde de ander meteen,
‘ik ben, zoals u duidelijk kunt zien,
een ridder, en niets anders.
Men noemt mij Tristant;
ongeluk heeft mij in de ellende gestort.
Ik had een vrouw, de mooiste
in de hele wereld, uitgekozen
voor wereldse gelukzaligheid.
Daaruit is voor mij en mijn geslacht
grote schande ontstaan.
Ik kan het hier openlijk bekennen.
De Trotse uit het Ondoordringbare
Woud heeft haar ontvoerd.
Die houdt haar in zijn slot gevangen.
Heer, ik ben op goed geluk uitgereden
in de hoop degene ergens te vinden,
die mij zou kunnen helpen
met betrekking tot mijn vriendin.
Voor hem zou ik moeder
en vader willen verlaten.
Alles wat ik bezit
zou ik voor hem op het spel zetten.

1 ‘untvinc’. Vorm van ‘untvan’, ‘ontvan’, ontvangen, groeten. De aanstormende ridder groet Tristant en zijn zwager Kardine. Tristant beantwoordt daarop deze groet. Vgl. F, v. 2194: ‘E Tristran sun salu li rent’.

2-3 ‘op weleke dinc’. De dichter vertaalt hier vrij precies het Frans. Vgl. F, v. 2195-2196: ‘E puis li demande u il vait/ E quel busuing e quel haste ait’. (Vert.: En dan vraagt hij hem waar hij heen gaat en welke nood en welke haast hij heeft).

7 De conversatie in het Frans verloopt hierna anders. De vreemde ridder vraagt naar het kasteel van Tristran, de Verliefde (F, v. 2199: ‘Le castel Tristran l’Amerus’). Tristran stelt zich voor: hij wordt Tristran genoemd ( F, v. 2205: […] jo sui Tristran apellez’). Daarna noemt de vreemdeling ook zijn naam. Hij heet Tristran de Dwerg (F, v. 2208: ‘Jo ai a nun Tristran le Naim’). De bijnaam ‘de Dwerg’ is in het Frans ironisch bedoeld. De ridder blijkt een grote kerel te zijn: F, v. 2187: ‘Lungs ert e grant e ben pleners’ (Vert.: Groot was hij en breed en zeer krachtig). Ook in T&Y heet de vreemdeling Tristant: v. 7: ‘Tristant ben ic genůmet’, zonder dat er een bijnaam wordt toegevoegd. De ridder is niet naar het kasteel van Tristant onderweg, maar hij is op zoek naar het hof van koning Artur (v. 31: ‘Artus’). Hij hoopt daar hulp te vinden.

8 ‘unhiel’. Onheil, ongeluk, tegenspoed.

9-10 ‘wif’, vrouw, geliefde. In het Frans spreekt de vreemdeling over zijn ‘mooie vriendin’ (F, v. 2211: ‘ bele amie’). Vgl. T&Y, v. 21: ‘amien’. Vgl. F, v. 2211-2212: ‘Castel i oi e bele amie,/ Altretant l’aim cum faz ma vie’. (Vert.: Daar had ik een kasteel en een mooie vriendin, ik houd evenveel van haar als dat ik mijn leven lief heb).

11 ‘te werltliker wunne’. Het gaat hier om werelds, dus ‘profaan’ genot, om de liefde tussen man en vrouw, dit in tegenstelling tot geestelijke liefde, de liefde van en voor God. Dit transcendente aspect ontbreekt in het Frans.

12-13 Dat de schande van de vrouwenroof door de Trotse (v.15) ook de directe bloedverwanten treft, is kenmerkend voor de hechte familieband (de zogeheten ‘Sippenbindung’) in Germania.

14 ‘begien’. Zeggen, verklaren, bekennen.

15-16 De brute ontvoering van de vrouw wordt in het Frans identiek beschreven. Vgl. F, v. 2216: ‘L’en a fait a force mener’. (Vert.: […] heeft haar met geweld van daar laten wegvoeren). De rover heet in het Frans: De Hoogmoedige van het Trotse Kasteel. (F, v. 2215: ‘Estult l’Orgillius Castel Fer’).
De toevoeging ‘Verwornen Holte’ (letterlijk: Verwarde Hout, hier: Ondoordringbaar Woud) wordt door Buschinger (1984, 5) en Pérennec (2010, 21) met de ‘Lanzelet‘-roman van Ulrich von Zatzikhoven in verband gebracht. (Vgl. daar v. 4980-4981: ‘künic Valerîn/ von dem Verworren Tan’).

17 Vgl. F, v.2217: ‘Il la retent en sun castel’. (Vert.: hij houdt haar in zijn kasteel gevangen).

18 ‘na hiele’. Naar heil, in de hoop op genade, op goed geluk.

22-23 ‘vertien’. Vgl. MNW ‘vertiën’, ‘vertyën’, afstand doen van, zich afwenden van. Dit is tegen de achtergrond van de verzen 12-13 opmerkelijk, omdat daar nu juist de familieband wordt benadrukt. De bereidheid van de vreemdeling van zijn ouders af te willen zien, maakt duidelijk hoe nijpend zijn verzoek om hulp is.

25 ‘leged […] in wage’. In de waagschaal stellen, op het spel zetten.