Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1782

Natuurlyke historie van de pimpelmees en het baardmannetje.

(Volgens den Heer de montbeillard, Medeschryver van den Heer de buffon.)

Weinige Vogeltjes zyn zo bekend als de Pimpelmees, (in 't Latyn Parus Coeruleus, in 't Italiaansch Spernuzzola, in 't Fransch Mesange Bleue, in 't Hoogduitsch Blawmeiss, Pimpelmeiss, en Meelmeiss, in 't Engelsch Blew tit mouse of Nun, in 't Portugeesch en Spaansch Chamaris en Milheiro, in 't Poolsch Sicora modra, geheeten) dewyl 'er weinig zo algemeen, zo gemaklyk te vangen, en door de kleuren der Pluimadie zo opmerkelyk, zyn. Het Blauw heerscht op het bovenste gedeelte, het Geel beneden, het zwart en wit schynt met kunst verdeeld, om die kleuren te scheiden en op te luisteren, die zich nog vermeerderen, door verscheide kleurmengingen te ondergaan. Eene andere omstandigheid, welke het haare heeft kunnen toebrengen om de Pimpelmees bekend te maaken, en geenzins zo gunstig luidt, is de schade, welke dit Vogeltje toebrengt in onze tuinen, door het pikken van de knoppen der Vrugtboomen: het bedient zich met eene wondere behendigheid van zyne klauw-

[p. 57]

tjes, om de reeds gevormde vrugt van de takken te haalen, die het vervolgens in de voorraad-verzamelplaats brengt. Doch dit maakt zyn eenig voedzel niet uit. Het Pimpeltje heeft denzelfden smaak in vleesch, als de andere Meezen, en knaagt dat der kleine Vogeltjes, welke het kan magtig worden zo keurig af, dat klein voorstelde zich van Pimpelmeezen te bedienen, om ons geraamten van Vogeltjes te leveren: doch hy wil dat men eerst het grootste gedeelte van 't vleesch wegsneedt, en de harssens wegnam. Boven alle andere, steekt hy uit in zyne bitterheid tegen den Steen-uil. De Heer Burggraaf de querhoënt heeft opgemerkt, dat de Pimpelmees niet altoos, gelyk de andere Meezen, het Hennipzaad doorslikt, maar zomtyds met den bek breekt, gelyk de Zysjes en Vinken. Hy voegt 'er by, dat dit Vogeltje meer bezorgdheids toont, dan andere zyner geslachtgenooten, met, in den Winter het warmste verblyf te kiezen, en waar by men bezwaarlyk kan komen: die verblyfplaats is doorgaans een holle boom, of een gat in de muur; doch onder deeze valt veel keuze.

Het Wyfje vervaardigt haar nest in die zelfde gaten, en spaart in het maaken geen pluimen. In de maand April legt het een groot getal kleine witte Eitjes. Ik heb ze geteld, van acht tot zeventien, in een en 't zelfde nest: andere hebben 'er tot twee- en twintig gevonden, en dus gaat dit Vogeltje voor een der vrugtbaarste. Men heeft my verzekerd, dat het maar ééns broedt, althans wanneer men het niet stoort, en noodzaakt de Eitjes te verlaaten eer ze uitgebroed zyn: zy verlaat ze ligtlyk, wanneer men 'er een breekt of een aanraakt; maar zyn ze uitgebroed, dan verdeedigt zy het broedzel moedig, en toont zich alzins weerbaar; een dreigend geblaas maakende als men ze in een kouwtje ontrust. Het Mannetje schynt min oploopend van aart, en houdt zich meest aan 't bovenste van 't kouwtje vast. Behalven het onaangenaam geknars, heeft de Pimpelmees een zagten wildzang, met eenige verscheidenheid, waar in men eenige gelykheid met dat der Vinken heeft willen vinden.

De Heer frisch beweert, dat de Pimpeltjes sterven zo ras men ze in een kouwtje opsluit, en ze dus niet tot lokvogeltjes kunnen gehouden worden. Ik heb ze, egter, eenige maanden in den gevangen staat gezien, en dat zy niet stierven dan door te groote vetheid.

Schwenkfeld leert ons, dat men deze Vogeltjes, in Silesie in alle jaargetyden op 't gebergte vindt, by ons onthouden

[p. 58]

zy zich, bovenal des Zomers, in de bosschen, en voor 't overige in de tuinen. De Heer lottinger vermeldt, dat zy reizen met de Kool-meezen; doch dat deeze maatschappy van dien aart is, als men dezelve natuurlyk moet verwagten, onder tergenden en wreeden, dat is noch vreedzaam noch bestendig. Men wil, ondertusschen, dat zy zich langer by deeze dan by andere soorten onthouden.

De Pimpelmees is klein, en haalt niet meer dan vier en een half duim in de langte, doch bellon, klein en kolbe dwaalen, wanneer zy deeze voor de kleinste der Meezen opgeeven. Het Wyfje is een weinig kleinder dan het Mannetje; heeft minder wit op den Kop, en het geel en blauw is ook minder sterk, 't geen wit is by de een en de ander, is geelagtig by de Jongen als zy beginnen te vliegen; en het blauwe in de Ouden, is bruin by de Jongen.

Het baardmannetje, in 't Latyn Passer barbatus Indicus, in het Hoogduitsch Indianische bart-spirling, in 't Engelsch Bearded tit-mouse of Beard-manico from Jutland, in 't Fransch Moustache, in 't Spaansch Parosolino barbato delle paludi. - Ik weet niet, of deeze Mees met de daad in Indië gevonden wordt, gelyk de Latynsche naam, door frisch aangenomen, schynt te veronderstellen: doch het blykt, dat de Baardmannetjes zeer gemeen zyn in Deenemarken, en zich beginnen te vertoonen in Engeland. De Heer edwards gewaagt van veele deezer Vogeltjes, Mannetjes en Wyfjes, omstreeks Londen gedood; doch die 'er zo weinig bekend waren, dat ze daar te lande nog geen naam hadden. Dewyl Mevrouw de Gravinne van albemarle, eene groote kouw vol, uit Deenemarken hadt mede gebragt, zyn dit, buiten twyfel, eenige dier gevangenen geweest, die, uitgebrooken, zich verspreid, vermenigvuldigd en eene nieuwe Volkplanting in Engeland opgerigt hebben. Doch van waar komen dan de Pimpelmeezen, welke albin gehoord had, dat men in de landschappen Essex en Lincoln vindt, en altoos op moerassige plaatzen?

't Was zeer te wenschen, dat men meer wist van de leevenswyze en zeden dezer Vogeltjes; hunne Natuurlyke Historie zou zeer aartig kunnen weezen, althans wanneer wy des mogen oordeelen uit het weinige, 't geen men 'er van weet. Men wil, naamlyk, dat, wanneer zy zitten, het Mannetje zorgvuldig het Wyfje met zyne vleugelen bedekt: deeze zorgvuldigheid, is het anders een welbevestigde waarneeming, zou verscheide anderen veronderstellen, en veele keurige byzonderheden opleveren ten aanzien van alle verrigtingen, die betrekking hebben tot het broeden.

[p. 59]

Het zonderlingste, 't welk dit Vogeltje onderscheidt, is, dat het Mannetje een bykans driehoekige plek heeft aan elke zyde van den Kop; het grondstuk deezes omgekeerden driehoeks verheft zich een weinig boven de oogen, en de top, na beneden loopende, valt op den Hals negen of tien linien van het grondstuk: men heeft in deeze twee zwarte plekken, welker veertjes vry lang zyn, eenige overeenkomst met een Baard gevonden, en van daar de naamen, die dit Vogeltje allerwegen gekreegen heeft.

De Heer frisch denkt, dat de Baardmannetjes vry veel overeenkomst hebben met de Kanarievogeltjes, en dat zy wel met elkander zouden paaren; doch, voegt hy 'er nevens, de Baardmannetjes zyn te zeldzaam om 'er genoegzaame proeven mede te neemen. Dit gevoelen van frisch kan niet strooken, met dat van de Heeren edwards en linnaeus, die veel overeenkomst vinden, tusschen de Baardmannetjes en Klaauwieren: dan deeze beide begrippen, hoe strydig ook, komen uit een en dezelfde oorzaak voort, te weeten dat deeze drie Waarneemers, bevindende, dat, de Bek der Baardmannetjes veel grooter zynde, dan die der Meezen in 't algemeen, dit Vogeltje, by gevolge, tot een ander Geslacht moest gebragt worden. Dan de Heer lottinger verzekert my, dat ze in boomgaten nestelen, en dikwyls de Langstaartige Meezen vergezellen: dit, gevoegd by andere overeenkomsten, doet ze ons onder de Meezen laaten.

Het Mannetje heeft den Kop parelkleur, de keel en de hals van vooren, zilver wit; de Borst min zuiver wit, by eenigen met grys gemengd; met roozekleur by anderen; het overige des benedenlyfs is roodagtig; de beneden dekveeren van den staart zwart; die der Vleugelen geelagtig wit; het bovenlyf helder rood; de voorkant der Vleugelen wit; de kleine boven dekveeren zwart, de groote geboord met rood; de middelpennen desgelyks, doch van binnen met een helderder rood geboord, en de groote pennen van buiten met wit; die van den staart geheel ros, uitgenomen de buitenste; die zwart is aan 't lyf, en aan 't einde aschverwig rood; de iris is oranjeverwig, de Bek geel, en de Pooten zyn bruin.

Het Wyfje heeft niets roods aan 't lyf, geen zwarte plekken aan de zyden van den Kop, deeze is bruin, gelyk ook de beneden dekveeren van den Staart, welks zydpennen zwart zyn, met witte tippen. Het Wyfje is ook wat kleinder dan het Mannetje, 't welk zes en een vierde duim in de langte haalt.