Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1787

Het Plan door den Stichter van het Christendom ten beste der menschen ontworpen, als een bewys voor de Waarheid van den Christelyken Godsdienst, door F. van Reinhart, Hoogleeraar in de Godgeleerdheid op de Universiteit te Wittenberg. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Amsterdam by d'Erven P. Meijer en G. Warnars, 1787. In gr. octavo, 184 bladz.

Dit Geschrift is drieledig. In de eerste afdeeling levert ons de Hoogleeraer ene korte schets van het Plan, 't welk Jezus ten beste van alle menschen gemaekt heeft; waeromtrent twee hoofdzaken bovenal in opmerking komen, de uitgebreidheid en de gesteldheid. ‘Jezus naemlyk bevatte in zyn ontwerp alle Volken des Aerdbodems, die toenmaels leefden, en in het toekomende zouden leven: - en hy besloot dezelven, door middel van ene zedelyke verbetering, tot het grootste geluk op te leiden, waervoor de menschlyke natuur vatbaer is.’ Ter bevorderinge hiervan, ‘zocht hy het menschlyk geslacht door de gewigtigste waerheden te verlichten; het tot de beste gevoelens en tot de zuiverste deugd te vormen; en het, inzonderheid, door de innigste vereniging van allen tot ene groote maetschappy van elkander liefhebbende broederen, tot de hoogste volmaektheid op te leiden, welke de menschlyke natuur in staet is te bereiken.’

Op de duidelyke ontvouwing van dit uitgebreidste en tevens weldadigste Plan, is de tweede afdeeling geschikt, ter aenwyzinge, dat geen Weldoener van het menschdom in de aeloudheid, voor Jezus, een weldadig ontwerp gemaekt heeft, 't welk alle menschen in zich bevatte. Om dit te toonen, doorloopt de Hoogleeraer, na enige voorafgaende aenmerkingen over de gansche Oudheid, de berichten die ons de Geschiedkunde aen de hand geeft, wegens zodanige persoonen, die inkomen als Weldoeners van 't menschdom; welken te zoeken zyn, onder Stichters van Staten en Wetgevers - Verdeedigers van hun Vaderland, en weldadige Helden - wyze Koningen en Staetsmannen - Wysgeren en Leeraers van het menschlyk geslacht. -

[p. 271]

Voorts vestigt onze Schryver ook het oog op de Dichterlyke waereld, en doet kortlyk zien, dat, gelyk de Geschiedenis ons gene persoonen leert kennen, die zich zodanig een plan voorgesteld hebben, zo ook de Dichters der oude waereld zelven niet in staet geweest zyn, om zulk een Held te vormen, en zich tot die grootheid te verheffen, welke in het ontwerp van Jesus doorstraelt. - En zulks leid hem tot deze opmerkelyke gevolgtrekking. ‘Derhalven, het geen de Stichter van den Christelyken Godsdienst ondernam, het plan, 't welk hy ontwierp, is nieuw en zonder voorbeeld; de weg, dien hy gaan wilde, is nog door geenen menschlyken voetstap afgetekend; een ontwerp van zulk eene uitgestrektheid, en van zo eene byzondere weldadigheid, is, voor hem, in geene menschlyke ziel opgekomen.’

Nu valt wyders de vraeg: wat kan men uit dit wonderbaer verschynzel besluiten? Wat volgt daeruit voor de waerdigheid en het gezag van den man, die wyzer, edeler, verhevener, weldadiger gedacht heeft, dan de grootste Mannen voor hem? Deze vraeg beantwoord de Hoogleeraer in de derde afdeeling, in welke hy ons op ene overtuigende wyze onder 't oog brengt, hoe uit het alles omvattende weldadige plan, 't welk Jezus, ten beste der waereld, ontwierp, volgt, dat hy een buitengewoon mensch, en een Leeraer moet zyn, die van God gezonden was. Om dit zyn besluit op een vasten grond te vestigen, legt hy 't 'er vooraf op toe, om te toonen, ‘dat dit groote ontwerp van Jezus geenszins een hersenschimmige inval was, die nimmer tot de bestaenlykheid kon komen.’ By die gelegenheid gaet hy wel byzonder, onder 't beantwoorden eniger tegenbedenkingen, na, hoe ene algemene Godsdienst, die algemeen aengenomen zal kunnen worden, behoort gesteld te zyn; en, doet voorts zien, dat dit in den Christelyken Godsdienst volkomen plaets heeft. - Dit afgehandeld zynde, bepaelt hy zich vervolgens om te onderzoeken, ‘welke hoedanigheden der ziele een plan van die natuur vooronderstelt, en of wy geregtigd zyn, uit dezelve te besluiten, dat Jezus de grootste mensch geweest is, die oit op aerde gedacht en gewerkt heeft.’ Hier toe behoort, zyns agtens, (1.) een doordringend verstand en ene veel bevattende wysheid; (2,) ene uitnemende sterkte, of vastheid en standvastigheid van ziel; en (3.) ene uitgestrekte goedwilligheid, of alles omvattende goedheid van hart. Het een

[p. 272]

en 't ander straelde, gelyk de Hoogleeraer van ieder afzonderlyk toont, in Jezus op de luisterrykste wyze door; 't welk hy, alles te zamen trekkende, en zyn besluit opmakende, dus voordraegt.

‘Hier is alles zonder voorbeeld. Een wysheid, die alles bevat en doordringt, wat voor het menschlyk verstand het gewigtigste en zwaarste is - een standvastigheid en sterkte van geest, hoedanig eene nooit eenig held beweezen heeft - en nog daarenboven eene zachtmoedigheid en liefde, die zich over alles uitbreiden, alles gelukkig maaken wil. Waar heeft men deze hoedanigheden, waarvan elk in 't byzonder eene ziel den rang van eenen grooten geest verwerft, oit vereenigd, waar heeft men ze tot dien hoogen trap vereenigd gezien, in welken zy hier voorkomen? Waar zyn zy uit eene menschelyke ziel met die hemelsche harmonie voor handen geweest, met welke zy het groote plan ontworpen hebben, 't welk de Insteller van den Christelyken Godsdienst zich heeft voorgesteld. Zyn Wysheid is niet werkeloos en dood, geen ydel vernuft, 't welk zich in spitsvindige bespiegelingen verliest; maar zy wordt door zynen yver en goedwilligheid ten algemeenen beste vruchtbaar en werkzaam. De vuurigheid van zynen geest, deszelfs heldhaftige kragt, brengt, zo groot zy ook is, niets wilds te voorschyn, en sticht geen oproer en oorlogen; maar wordt, van de wysheid en liefde geleid, de zegen der waereld. Zyn liefde eindelyk is geen vrouwelyke weekhartigheid en zwakheid; misschien een gevolg van een teder zenuwgestel, en van een gelukkig temperament; zy is veel meet met het verlichtste verstand, en met den mannelyksten moed verbonden. Wil iemand de verhevenste menschelyke grootheid schetsen, dit zyn, gelyk elk erkennen zal, de beste trekken daar toe. Naar het plan, het welk jesus ten beste der waereld ontwierp, waren deeze eigenschappen alle in zyne ziel aanweezig. Hy was derhalven ongetwyffeld de grootste mensch, die ooit op den aardbodem gedacht en gewerkt heeft.’

By deze wel uitgewerkte bedenkingen voegt de Hoogleeraer nog ene overweging van de omstandigheden, in welken Jezus geleefd heeft; waerdoor hy tot het besluit gebragt word, dat Jezus een Leeraer moet zyn, die van God gezonden was. In de voordragt hiervan leid hy ons, om op te merken, hoe deze opgemelde verheven hoedanigheden zich in Jezus op ene voor ons geheel onbegryplyke wyze, en naar gantsch andere wetten ontwikkeld hebben, dan een

[p. 273]

groote geest zich anders gewoonlyk ontwikkelt; dat men niet bezeffen kan, hoe de Stichter van den Christelyken Godsdienst zich in de omstandigheden, waerin hy leefde, tot die grootheid heeft kunnen verheffen, door welke hy alles, wat groot is onder de menschen, overtreft; nademaal deze omstandigheden zeer geschikt waren, om de groote vatbaerheden van zynen geest, als 't ware in het uitspruiten zelf, te verstikken; en dat eindelyk dit wonderbare verschynzel op gene redelyke wyze verklaerd kan worden, indien men niet een geheel byzonderen invloed der Godheid daerby aennemen wil: en dit zo zynde, dan gevoelt men zich gedrongen, om te erkennen, ‘dat men den Insteller van het Christendom hebbe aen te merken als een buitengewoon Godlyk Leeraer.’ - Zyn Hoogeerwaerde stelt deze overweging, gelyk ook de voorige bedenkingen, uitstekend wel in hare kracht voor; en ‘bewyzen ze niet onwederspreeklyk, (volgens zyne opmerking,) dat de Godsdienst, door Jezus verkondigd, noodzaeklyk, een Godlyken oorsprong hebben moet, ze zyn althans zeer geschikt om de zodanigen, die dezen Godsdienst en zynen Stichter niet genegen zyn, over te halen tot die billykheid aen Jezus, welke zy aen andere groote mannen der aeloudheid niet weigeren; mitsgaders om te wege te brengen, dat men de overige krachtiger bewyzen voor het Christendom met meer onpartydigheid aenhoore en onderzoeke. En voorts zullen reeds overtuigde Christens, dit alles nagaende, met blydschap zien, hoe oneindig verre Jezus, door zyne weldadige bedoelingen, boven de grootste geesten uitsteekt, en, reeds in dit opzicht, meer eerbied en liefde verdient, dan zy allen.’