De Vlaamse Gids. Jaargang 45

[p. 1]

Raymond Brulez 65 jaar
door R. van Elslande
Minister-onderstaatssecretaris voor culturele zaken

Men geeft soms een raadseltje op waarin men de vraag stelt, welk het verschil is tussen een kunstenaar en een politicus. Het antwoord moet dan luiden dat een kunstenaar zin heeft voor schoonheid.

Scherpe tongen, voortgaande in de boosheid, leiden daaruit dan af dat weinig kunstenaars geschikt zijn voor de politieke carrière.

Uitgaande van de vaststelling dat in Vlaanderen schier niemand kan leven van zijn pen of van zijn penseel, en daaraan graag een pleidooi pro domo vastknopend, verkies ik te zeggen, dat het verschil tussen een kunstenaar en een politicus hierin bestaat, dat beiden een verschillende keuze hebben gedaan wat het gebruik van hun vrije tijd betreft. De heer Brulez heeft zich geworpen op de kunst van het woord, terwijl uw dienaar zich tevreden heeft gesteld met de kunst, welke men doorgaans ‘die der mogelijkheden’ noemt. Toegevend aan een sluimerende nostalgie, heb ik mij echter altijd zo dicht mogelijk in de nabijheid gehouden van de mogelijkheden der cultuurpolitiek.

Dit geeft mij dan vanavond de uitzonderlijke gelegenheid als politicus hulde te brengen aan een onzer vooraanstaande letterkundigen, een kans die zelfs een Onderstaatssecretaris voor Culturele Zaken in de huidige constellatie niet zo dikwijls krijgt en derhalve des te gretiger aangrijpt.

Ik ben gekomen, meneer Brulez, om U te huldigen. Verwijzend naar wat ik hierboven heb gezegd zou ik mij niet durven verstouten uitspraken te doen, die de eeuwen zullen trotseren, gedenkend ‘de geschiedenis van Simonne Arnaud in het verhaal Het Brandraam, met de ironische charges op de holheid van de politieke fraseologie’, zoals een criticus het heeft geformuleerd.

Men zal dan van mij vermoedelijk verwachten dat ik U vooral of uitsluitend wil huldigen als literair adviseur, later als directeur bij het N.I.R. en tenslotte als programmadirecteur bij de B.R.T. Gezien mijn huidige functie zou daar wel enige aanleiding toe bestaan. Ik

[p. 2]

ben er echter van overtuigd dat men dit deze namiddag reeds omstandig heeft gedaan, en met veel meer gezag dan ik dit zelf zou kunnen, zodanig dat ik meen te mogen beroep doen op een zeer belangrijk principe uit onze fiscale wetgeving: non bis in idem.

U huldigen als letterkundige zou van mijnentwege nog al vermetel zijn, vooral na uw plechtige installatie als academielid waarbij uw vriend Julien Kuypers een zo afgerond beeld van uw literair talent heeft getekend.

Ik wil er mij dan ook toe beperken achter uw dubbele activiteit te tasten naar de mens en aldus een bescheiden poging doen om de eenheid in uw activiteit en in uw leven terug te vinden.

Hier sta ik dan voor de keuze, bronnen te raadplegen en te citeren of mijn eigen ervaring te laten spreken.

Wend ik me tot de auteurs, dan vind ik er geen die ooit uw activiteit bij de radio heeft besproken, terwijl hun uitspraken op grond van uw literair werk mij in verwarring brengen.

Ik vind inderdaad bij Lissens dat U behept is met een amorele geestesgesteldheid, terwijl Pierre H. Dubois in U een moralist ziet en Marnix Gysen volhoudt dat de inhoud van uw ‘inleiding tot een leven van gelijkmoedigheid’ in strijd is met de titel ervan.

Ik zal dus maar beter op mezelf betrouwen en U zeggen hoe ik U persoonlijk heb benaderd en gewaardeerd en hoe ik U vandaag wil huldigen.

Tijdens de laatste vijftien jaar heb ik inderdaad langs een dubbele weg contact met U genomen én langs de radio én langs de literatuur.

De contactname langs de radio is tamelijk vluchtig geweest en U herinnert zich dat ongetwijfeld niet meer. Dat was in de tijd toen ik namens mijn partij een paar jaar lang de politieke tribune heb moeten verzorgen, en toen U over de publieke moraliteit van dat soort proza moest waken.

Dat was ongetwijfeld noch voor U, noch voor mij de meest plezierige van onze bezigheden. Ik moest aan politieke beeldenstormerij doen, terwijl U de pen der censoren moest hanteren.

En het is bij een dergelijke discussie over al dan niet toelaatbare uitdrukkingen, adjectieven en epitheta dat U mij op een zeker ogenblik de nogal rhetorische vraag stelde: ‘Waarom willen de politici toch altijd alles zo absoluut zien en zo volledig en exclusief de waarheid en andere grote dingen voor hun partij opeisen’.

Welnu, ik meen dat ik op dat ogenblik uw levenshouding en uw inzicht in het verloop der dingen heb ontdekt en ik ben ervan overtuigd dat dit het leidmotief van gans uw activiteit geweest is, het

[p. 3]

leidmotief dat ook Bordewijk bij een van zijn romans geleid heeft ‘wees nooit te stellig’.

Diezelfde grondstroming heb ik trouwens menen terug te vinden in uw literair oeuvre dat ik rond dezelfde tijd heb leren kennen.

Kenner en genieter van de Franse literatuur, geestesgenoot ook van de libertijnse 18-eeuwers zoals Diderot en Voltaire, gedreven door een door scepticisme getemperde impulsiviteit, en een gevoelige nuchterheid, hebt U inderdaad baanbrekend werk verricht in de tijd, dat uw eerste roman verscheen. U was 35 jaar oud toen ‘André Terval’ het licht zag. Dat U tot zolang hebt gewacht, en dat U trouwens nooit een veelschrijver is geweest, is veelbetekenend voor uw gewetensvolle opvatting van uw roeping als schrijver. Van Sheherazade over de Verzoeking van Sint-Antonius, naar de Schone Slaapster, hebt U een eerste hoogtepunt bereikt in Het Huis te Borgen, dat ontegensprekelijk het mooiste is uit uw vele ‘woningen’.

De autobiografische inslag van dit werk is anders dan bij Gysen, Claes of Walschap. Een zin als deze: ‘Iedere gelijkenis met nog levende of overleden personen is geen toevallige, maar een door de schrijver opzettelijk gewilde’ verrast door zijn koele, bijna hooghartige ironie, waarmee U de dingen in de wereld bekijkt, inbegrepen wellicht de wereld van de Vlaamse Radio en Televisie. Ik zie U zitten aan het strand van Blankenberge met de zon in 't gezicht en de hoed achter in uw nek geschoven een helmhalm kauwend, terwijl U met een spotlach in de mondhoek en een spotlicht in uw ogen de mensen langs het water ziet paraderen, mensen die, met het hoogstnodige bekleed, denken dat zij schoon zijn, en die het beneden hun waardigheid vinden, ook een grashalm te kauwen.

U is een voorloper van deze huidige generatie, die verbitterd en gegriefd door het alles behalve stichtelijke tijdsbeeld, deze wriemelende wereld bekijkt vanop de duinheuvel van uw zandige Parnassus.

In tegenstelling met de ‘littérature engagée’ van Mauriac en Camus, is U een intellectualistisch scepticus, ‘un homme qui n'adhère à rien’, zoals Greshoff het eens uitdrukte.

U hebt dit zelf nooit onder stoelen of banken gestoken. In uw ‘Inleiding tot een leven van gelijkmoedigheid’ lees ik:

‘Onverschilligheid tegenover religieuze, filosofische en sociale problematiek, alsook tegenover sentimentele nederlagen, hoefde daarom op zich nog niet onvruchtbaar te zijn’.

En verder:

‘In staatkundige aangelegenheden ben ik steeds toeschouwer, nooit partijganger geweest, hetgeen zeker niet belet sympathieën te koesteren’.

[p. 4]

En tenslotte:

‘Ik ben gelukkig dat ik als kind heb geloofd, en niet rampzalig dat ik dat geloof heb verloren. Ook tegenover een verloren vriend blijft men hoffelijk’.

In deze enkele zinnen ligt gans uw levenshouding gecondenseerd. De eerste uitspraak hebt U zelf door belangrijk literair oeuvre bevestigd, van de tweede uitspraak hoop ik dat de toeschouwer mij niet onder de massa op het Blankenbergse strand heeft ontwaard, en van uw derde uitspraak kan ik alleen zeggen, dat geen mens ontsnapt aan de charme, een verloren-gewaande vriend opnieuw in de armen te vallen.

Mijnheer Brulez, U hebt tot nu toe bewezen dat Maurice Roelants gelijk had wanneer hij, tussenkomend in het geschreven debat rond de stellingen van Adrien Morrien, beweerde dat een schrijver zijn roeping niet te kort doet als hij extra-literair werk doet. Het voornaamste en naar mijn mening het beste van uw literair oeuvre ontstond inderdaad tijdens uw loopbaan aan de radio.

En U hebt evenzeer bewezen dat literair werk geen beletsel was om radio-actief te zijn, want de faam die de Vlaamse uitzendingen thans overal genieten is precies gegroeid in de periode dat U een belangrijk aandeel in die uitzendingen hebt genomen.

Bij de radio gaat U nu op rust.

Wij danken U om het werk dat U daar hebt gepresteerd. Maar ik durf hopen dat uw literaire scheppingskracht thans een tweede jeugd zal ingaan.

Voor de verdere culturele opgang van Vlaanderen zal het een zegen zijn nog veel vruchten te mogen smaken van uw verfijnde geest, de prikkel te voelen van uw scherpe pen en de klank te horen van uw heldere taal.

Tekst van de tafelrede, uitgesproken tijdens de hulde aan Raymond Brulez, op woensdag 26 oktober 1960.