De Vlaamse Gids. Jaargang 45

[p. 225]

Chaos in Congo
door Nico Gunzburg

Het zou een wijze profeet zijn, die zou kunnen zeggen hoe het er morgen zal uitzien in de Republiek Congo en in de nieuwe Afrikaanse Staten. Meer dan gewone geleerdheid is vereist om uit de gebeurtenissen van de laatste tien maanden wijs te worden. Wanneer men beproeft de geschiedenis ervan samen te vatten, is zij al veranderd. Er komen nieuwe feiten, die men niet aan de vroegere kan vastknopen. Wat een variëteit in de verklaringen van stamgroeperingen en politieke partijen, van de Belgische Regering en onze parlementaire groepen! Daar zijn allerlei persoonlijke en kollektieve plannen, Ronde Tafelconferenties en besluiten. In full speed opgestelde grondwettelijke teksten hebben een luisterrijke apotheose gebracht, de plechtige Onafhankelijkheidsverklaring van 30 juni 1960, bezegeld door de beloften van Koning Boudewijn, van Kasavubu en Patrice Lumumba. Zij stonden daar omstraald door een zonnige aureool. Hoe snel werd dat licht verduisterd in bloedige gevechten! Hoe werd de triomfzang vervangen door het geschrei van Belgische en Afrikaanse slachtoffers. Erger is echter de chaos die thans over de wereld is gevaren. In die toestand heeft het Russische communisme een gelegenheid gevonden om de gebondenheid van de westerse landen in duigen te doen vallen. De Verenigde Naties en hun Secretaris-Generaal zijn daartegen niet opgewassen.

Het is te vroeg om een oordeel uit te spreken. Men kan alleen trachten de tegenstrijdige gebeurtenissen chronologisch te overschouwen. De Brusselse Professor Fernand van Langenhove heeft een daartoe onmisbaar werktuig geschapen. In de uitgaven van het Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen, waarvan van Langenhove voorzitter is, heeft hij een boekdeel van 600 blz. doen verschijnen, waarin, onder de titel ‘La Crise congolaise’, alle voorname desbetreffende dokumenten zijn samengebundeld. Het begint met het weinig gekend Manifest dat in 1956 verscheen, onder de titel: ‘Conscience africaine’ waardoor voor het eerst de naam Kasavubu bekend werd. Daaruit bleek dat een aantal geëvolueerden van Belgisch Congo, naar

[p. 226]

het voorbeeld van die van naburige koloniën, zoals Frans Congo, Ghana, Kameroun, Nigeria, Kenya e.a. de koloniale banden wilden verscheuren.

In een bondige inleiding beschrijft van Langenhove de ontwaking en de geest van ontvoogding, zoals men hem kon gewaar worden na de Tweede Wereldoorlog, bijvoorbeeld in Indonesië en in Indo-China. De wil van ontvoogding van de Congolese bevolkingen scheen voldoening te kunnen krijgen zonder strijd, dank zij de welwillende houding van het Belgisch moederland. De thans verzamelde dokumenten tonen aan, dat de Belgische staatslieden, en de beste onder hen, groot vertrouwen hadden, wellicht te veel, in de onvoldoende voorbereide negerbevolking.

Dit album van dokumenten gaat maar tot 15 augustus 1960. Een tweede deel zal volgen.

Van de hand van Prof. van Langenhove verscheen onlangs een ander werk, waarin hij grondig de wording van het stambewustzijn en van het nationaal bewustzijn der Afrikaanse negers bestudeert. Dit werk, betiteld: ‘Consciences Tribales et Nationales en Afrique Noire’, is eveneens een uitgave van het Koninklijk Instituut voor Internationale Betrekkingen van Brussel. Twee andere boeken betreffende Congo waren onlangs verschenen: ‘Le Développement énergétique du Congo Belge et du Ruanda-Urundi’ van Albert Clerfayt, in de uitgaven van de Koninklijke Academie van Overzeese Wetenschappen, en ‘Economische Ontwikkeling en Sociale Structuur in Belgisch Congo’ van M. Louis Baeck, in het Centrum van Economische Studiën van Leuven. Deze beide werken hebben echter minder aandacht geschonken aan de politieke vorming van de zwarte bevolking. Deze wordt bijzonder belicht in het boek van prof. van Langenhove.

Het nationalisme in Europa is niet plotseling, op één dag ontstaan. De vaderlandse eenheid van onze Staten werd geleidelijk gevormd, op grond van geschiedkundige feiten en economische noodwendigheden. In het zwarte Afrika moest de evolutie zich spoediger voltrekken, zodra de bevolking haar minderwaardigheid tegenover het blanke ras gewaar werd en daartegen in opstand kwam. Meer dan elders zijn echter in Afrika, de stammen gebouwd op familiale bloedverwantschap in de geslachten en op gelijkheid van totems. Er is een stevig stambewustzijn in kleine groeperingen, die van elkander verschillen en door blijvende vijandschap tegenover elkander veelal in oorlog leven. Taalverschil en verscheidenheid in godsdienstige gewoonten zijn bij de ongeletterde bevolkingen struikelblokken tegenover het grondbeginsel van gelijkheid, dat van uit de wereld van de koloniale landen werd ingevoerd. De schrijver toont aan hoe enkele geëvolueerden, na studies in Europa en Amerika, bij hun terugkeer in Afrika, de minderwaar-

[p. 227]

digheid der negers sterker dan tevoren gevoelden. Zij werden de opstokers van bewegingen die gelijktijdig tegen de feodale eigen vorsten en tegen de koloniale regeringen waren gericht. Dr. N'Kroema, met zijn universitaire diploma's van Londen en de V.S., Sekou Touré, met zijn syndicale opleiding, Fulbert Youlou, als katholiek priester gewijd, de leiders van de opstand in Kenya, en in de Franse koloniën, zij konden allen kleine onafhankelijke staten tot stand brengen. Maar de haat van het kolonialisme en van het blanke ras was geen voldoende bindsel om een groter vaderland als ideaal te vormen.

Zeer onlangs werden in Belgisch Congo partijen gesticht. Kasavubu, Lumumba, Tsjombé, de beide Kalonji's, Ileo en enkele anderen, die in België verbleven, vooral tijdens de laatste Wereldtentoonstelling, hebben getracht de politieke partijen van België na te bootsen. Hun vertegenwoordigers zaten aan de Ronde Tafel waar een kunstmatige Eenheidsstaat, onder de leiding van Belgische staatslieden, op papier werd tot stand gebracht. Een stevige grond mist deze staat. Het strijdvaardig stambewustzijn van Baluba en Lulua, van Batutsi en Bahutu e.a. is nog niet samengevlochten in een nationaal Congolees bewustzijn.

De missies hebben volgens sommigen bijgedragen om eenheid te brengen. Doch de evangelisatie heeft aan de negers het Oude en het Nieuwe Testament doen kennen, voldoende om daarin ook symbolische aanduidingen te zoeken voor de superioriteit van het zwarte ras. Negerkerken werden opgericht en klandestiene nieuwe godsdiensten, zoals het Kibanguisme, beloofden aan de zwarten een betere plaats in de hemel.

Het tribalisme leeft voort. Kan de organisatie van de Verenigde Naties de vrede en de economische orde terugbrengen? De U.N.O. zelf beleeft een ernstige crisis. De nieuwe kleine staten hebben er hun antikoloniale idealen binnengebracht. Kan de nuchtere Skandinaaf Hammarskjoeld met een literaire opleiding en zonder grote politieke ervaring, die als Secretaris-Generaal in werkelijkheid de leiding heeft, voldoende prestige doen gelden en discipline brengen? Kan het leger van huurlingen, waarvan de officieren elkanders taal niet eens kennen, orde brengen zonder bloedige gevechten? Angstig wacht de beschaafde wereld en intussen is de chaos steeds gevaarlijker. Het pionierswerk van vele jaren, gedurende welke Belgische krachten in Congo landbouw en nijverheid hebben ontwikkeld, de gezondheidstoestand hebben verbeterd, voorspoed en tevredenheid brachten, is ernstig bedreigd. Op het ogenblik dat deze regelen zullen verschijnen, zal het in het zwarte Afrika er weer anders uitzien. Doch het zal nog nuttig zijn de belangrijke gegevens die prof. van Langenhove heeft verzameld te overwegen, om grove fouten in de toekomstige houding jegens de overzeese bevolkingen te vermijden.