|
| |
| |
| |
Hugo Raes
Nieuw vooruitstrevend Amerikaans proza
De Verenigde Staten van Amerika hebben steeds kunnen bogen op een rijke en even toonaangevende letterkunde als de Franse (van welke laatste vele hedendaagse groten feitelijk vreemdelingen zijn b.v. Beckett, Ionesco, Adamov, Audiberti, Schéhadé). In nauwelijks een jaar tijds verscheen weer nieuw jong proza van belang. Daar is het mooie, gevoelige en meesterlijk geschreven Breakfast at Tiffany's, door Truman Capote, van de stormachtige Jack Kerouac: The Dahrma Bums, en van de hier eveneens reeds besproken William Burroughs: The Naked Lunch. Burroughs bewees met dit krachtige, intuïtieve en volledig doorgrondend boek over de narcoticaverslaafden, dat hij een begaafd artiest is.
Drie andere betekenisvolle nieuwe boeken zijn Lawrence Ferlinghetti's eerste roman: Her, Paul Goodmans levenswerk: The empire city en Norman Mailers: Advertisements for myself.
| |
The values of life are constantly and perpetually to be rededuced.
Lawrence Ferlinghetti is een der meest literaire auteurs en wellicht de meest poëtische der nieuwe dichters in de U.S.A. Van zijn dichtbundel ‘A Coney Island of the mind’ verschenen niet minder dan 45.000 exemplaren. De titel van zijn korte roman: Her, is eerder misleidend, aangezien de ik-persoon niet alleen zoekt naar haar, ‘de’ vrouw, ‘een’ vrouw, maar in feite meer zichzelf zoekt, of het al onderzoekt. Zij, neemt de vorm aan van de vrouw die zowel als van de moeder, de aarde, het oude continent en de pool daarvan, Parijs (hij heeft daar lang gewoond en aan de Sorbonne gestudeerd en een doctorstitel behaald). Gans het zoeken gebeurt als in een droom, in het onderbewuste. Het boekje vertoont veel gelijkenis met de manier van werken van Anaïs Nin. Maar de stijl is natuurlijk anders: mannelijk en krachtiger, niet zo ragfijn, maar toch ook zeer dromerig en etherisch. Ferlinghetti werkt met voortdurende woordspelingen en snelle associaties. Hij heeft een intrigerende
| |
| |
woordkeuze. De zo eigen Parijse sfeer evokeert hij zeer poëtisch. Alhoewel ver van realistisch tekent hij toch duidelijker en samenhangender mensen en plaatsen dan andere van zijn tijdgenoten zoals bijvoorbeeld de hierna besproken Goodman. Hij brengt beelden die in het geheugen blijven hangen zoals van de blinde man die veters, dassen en scheermesjes staat te verkopen aan de ingang van de metro, in de regen. Of van de vermoeide kelner in Café Mabillon die zich op zijn vrije dag bedrinkt en zijn levenswijsheid ten beste geeft in een wanhopige monoloog: zijn gekristalliseerde ervaringen en ontgoocheling, maar toch moedig en vinnig geformuleerd en zeggend, terwijl hij een accordeonist nabootst: M'sieur Le Noble est très triste depuis sa femme l'a quitté. Of de visie, of visioen van de metro: A man with a bullfish face took my ticket and I was swept up in the surge of a horde of animals rushing along the platforms and throwing themselves into long oblong boxes on wheels, and I was swept into one of these coffins which immediately went wheeling off into a black tunnel, a nightmare metroland. It was a black beat I was on, rocking onward... Rocking onward trough a tunnel of love on an underground Seine or Styx... No, not a river. A flood. The human museum of the metro was flooded... And now there was a halo of light and a kind of dock and all piled out, running, swimming, climbing ever each other, pawing each other.
Soms is Ferlinghetti triest, somber of verbeten, maar meestal verheerlijkt hij op Whitmanesque manier het leven, ook al revolteert hij tegen machinebeschaving, de geldpsychose, de decadentie, maar dan met het wapen der poëzie. Goodman doet dat door middel van het absurde en de geestigheid, Mailer met de sexualiteit.
| |
Mijnheer Duyvendak van Zeebrugge, begon van suikerklontjes een wit kunstvoorwerp te bouwen op de manier van De Stijl.
The Empire City van Paul Goodman is een turf van een boek. Het is een adembevattende satire van de moderne mens in de reuzenstad, in het algemeen, maar waarmee New York vooral bedoeld wordt. Mijnheer Duyvendak, Laura en vooral Horatio zijn enkele van de helden van dit koud en minutieus geschreven epos van een zinloze moderne of toekomstige maatschappij, waar alles is ondergeschikt gemaakt aan een blinde staatsmacht, aan een enorm produktiesysteem. Het kleine jongetje Horatio die wij in het boek door een massa absurde ervaringen heen zien opgroeien, is een individualistische opstandeling die in de marge van de samenleving leeft en aan de schoolplicht weet te ont- | |
| |
snappen omdat hij in een goedgekozen ogenblik zijn fiches heeft vernietigd, zodat de officiële diensten van zijn bestaan niets afweten. Maar hij is zeer ambitieus, en merkt aan de voorbeelden van de volwassenen die hij rond zich ziet, dat om zijn mannetje te staan in dit mierenleven, hij sluw moet zijn en kunnen rekenen. Hij wordt een strijdlustige en self made soort anarchist, Beobachter, slachtoffer, wroetende mens. Zijn leven ontrolt zich in een stroom van absurditeiten, verwarde onlogische toestanden, tegenstrijdigheden en overspanning. Met een ongewone koppigheid en doelbewuste originaliteit bouwt Goodman een tegenbeeld op, om zo te zeggen, van de wereld van morgen. Hij werkt met (koele) intelligentie, wreedheid en steeds volgehouden sarcasme. Het is een aftakelend boek geworden, zeer nerveus en omslachtig. Grotesk van het begin tot het einde. Het doet fel denken aan Ionesco, en in zijn ontrafeling van drijfveren en gedachten ook aan Beckett. Toch heeft Goodman niet afgekeken, het bewijs daarvan is wel dat hij aan dit boek heeft gewerkt sinds 1939. Het is zijn ‘grote’ roman, zijn levensdroom. Het is echter té uitgewerkt, te lang. Moest hij het tot de helft hebben kunnen kondenseren, het was nog veel belangrijker geworden,
nu is het vermoeiend en zenuwslopend doordat het opzettelijk onontwarbaar en onlogisch werd gehouden, vooral het eerste deel (het werk bestaat uit 5 boeken die in totaal meer dan 600 blz. kleine druk tellen). Maar ondanks zekere zwakten, is het een betekenisvol boek, omdat het een werk te meer is dat getuigt van een sterke revolte. Haast alle moderne Amerikaanse schrijvers komen rechtstreeks en onomwonden in verzet tegen hun samenleving, of beter tegen de langzame zelfwurging van de mens in zijn steeds verder verkeerd evoluerende technische beschaving. Er broeit iets in de Amerikaanse literatuur, er is een ingrijpende evolutie aan gang.
| |
Being a man is the continuing battle of one's life, and one loses a bit of manhood with every stale compromise to the authority of any power in which he does not believe.
In dit citaat uit: Advertisements for myself door Norman Mailer, voelen we reeds eenzelfde drang naar persoonlijke vrijheid en zelfstandigheid. Verwittigingen voor mijzelf, is een opzienbarend boek. Met zijn eerste lijvige roman, The naked and the dead, verwierf hij als 25-jarige auteur onmiddellijk (verdiende) roem in binnen- en buitenland. Reeds toen wist men dat Mailer een geëngageerd auteur van groot formaat was. En inderdaad schreef hij met de zelfde verbittering en rusteloos onderzoeken, zijn tweede roman: Barbary Shore, die door de Amerikaanse pers niet begrepen werd en door de grote publikaties als de conservatieve en
| |
| |
bekrompen ‘Time’ letterlijk werd afgemaakt. In die tijd schreef Michel Van der Plas in ‘Elseviers Weekblad’: Bah, wat een goed boek. Een goed boek was het. Zijn derde roman: The deer park, nog gedurfder dan de rest van zijn werk is een snijdende zedenschildering van de blaséen snobwereld die Hollywood is. Daarenboven was het een aanval op de toen heersende MacCarthy-psychose.
Tussen The Naked and the Dead, en Advertisements, ligt een hele ontwikkeling. Het bio- en bibliografisch verslag daarvan vindt men in Advertisements for myself, dat nu in pocketboek verschenen is slechts enkele maanden na de dure hard-cover editie. In dit recentste boek geeft hij een overzicht van zijn schrijverscarrière waarin hij volgens hem op een keerpunt is gekomen. Merkwaardige dingen worden daarin blootgegeven. Zo lezen wij dat het moeilijk is na veel succes te hebben geoogst met een eerste boek, een goed boek nadien te schrijven, en dat The Deer Park hem veel meer moeite heeft gekost dan zijn oorlogsroman.
Na de onbillijke veroordeling van Barbary Shore, dat hij zelf belangwekkender acht dan The Naked and the Dead, voelde hij de drang en noodzaak van revanche te nemen met een boek dat beter dan zijn vorige zou zijn en de mens meer, ja zoveel mogelijk tot in de kern zou trachten te benaderen. Deze derde omvangrijke roman toonde Mailer op zijn best: uiterst vigoureuze zeggingskracht, flinke nooit banale dialogen, verfrissend en schilderachtig gebruik van geestige slang, sterke constructie en bovenal: durf en doorzicht. Nochtans werd de publikatie voor de auteur een ware martelgang. Zes van de grootste uitgevers weigerden het te publiceren, en alhoewel Mailer volledig leeggeschreven en uitgeput was en zijn zenuwen erg op de proef gesteld werden door het uitblijven van een gunstige beslissing van een uitgever, voelde hij de noodzaak het boek nog eens te herwerken. Dit heeft hij dan gedaan, zich rechthoudend met marihuana en benzidrine om een uurtje per dag te kunnen werken, en een dubbele dosis slaappoeders om de nodige rust te kunnen genieten. Enkele weken heeft die fysische en psychische martelgang geduurd, maar tegen de uiteindelijke datum waarop de laatste bladzijden op de zetterij moesten zijn, was hij klaar en tevens ziek van uitputting. Dan volgde een lange en steriele periode waarin hij een aantal artikels en essays schreef waarin hij zijn mening ten beste gaf over acute onderwerpen zoals: The meaning of Western Defense, The Mass Media, The Homosexual Villain en The Hipster. Wat is de Hipster? Het is de witte neger, en in een essay met gelijknamige titel dat veel stof deed opwaaien in de V.S. en druk besproken werd in de artistieke en intellectuele kringen, en dat eerst verscheen in Dissent, en
| |
| |
nadien afzonderlijk gepubliceerd werd als brochure, diept hij dit nieuwe fenomeen uit. De Hipster is het eerste produkt van de toekomst en van een totaal voorbijgestreefde moraal. Hij is een soort kruising van de bohemien, de jeugddilinkwent en de neger. Hij is een Amerikaanse existentialist. Hij heeft door contact met de kleurling zijn sexuele minderwaardigheid of achterstand vastgesteld en hij heeft geleerd door de jazz en onder druk van de bestendige (oorlogsbe)dreiging, door vitaliteit en door sexueel uitleven zijn frustratie uit te schakelen of althans te bestrijden. De Hipster, zegt Mailer, is ook psychopaat. En daar er in de V.S. miljoenen psychopaten zijn en er ieder jaar bijkomen is het vanzelfsprekend dat een groot aantal invloedrijke mensen psychopaten zijn; vele politici, journalisten, kunstenaars, muzikanten, call-girls, homosexuelen en de helft van de film, T.V., theater en publiciteitswereld. Het is dan ook niet moeilijk te begrijpen dat de aspekten daarvan een belangrijke kulturele invloed beginnen uitoefenen. Volgens Mailer is de psychopaat de perverse en gevaarlijke voorbode van een nieuw soort persoonlijkheid kenmerkend voor de menselijke natuur zoals zij manifest zal worden vóór het einde van de twintigste eeuw. ‘What caracterizes almost every psychopath and part-psychopath is that they are trying to create a new nervous system for themselves. Generally we are obliged to act with a nervous system which has been formed from infancy and which carries in the style of its circuits the very contradictions of our parents and our early milieu. Therefore we are obliged to meet the tempo of the present and the future with reflexes and rhythms which come from the past. It is not only the “dead weight of the institutions of the past” but indeed the inefficient and often antiquated nervous circuits of the past which strangle our potentiality for responding to new possibilities which might be exciting for
our individual growth’.
In Advertisements for myself, komen ook voor: een toneelbewerking van The Deer Park, uittreksels van perskritieken, polemieken, poëzie, korte romans en twee interessante interviews waaruit volgende vragen en antwoorden:
- Is rebellion healthy?
- As healthy as the sense of life.
- What can a man believe in?
- Better to believe in his feelings than in the advice of others.
- Who will analyze the psychiatrist?
- The novelist.
De lezer krijgt ook een introductie van Mailer tot zijn toekomstige grote roman waaruit 2 hoofdstukken zijn opgenomen. Een zeer erotisch boek is het en het is verwon- | |
| |
derlijk dat de liga ter bescherming van de zedelijkheid nog niet in actie getreden is want het boek zal het verhaal zijn van helden en schurken, moordenaars en zelfmoorden, orgieën, perverten en gepassioneerde minnaars, en van zijn drang om de tijd te vangen. Het zal de belichaming zijn van zijn opvatting (gelijk ook Henry Millers) dat het sexuele de éne grote gezonde en creatieve drijfkracht is in de mens en dat zij tot het uiterste moet doorgrond en ontleed worden. In het hoofdstuk: The time of her time, krijgen we daar een voorproefje van (een Don Juan beschrijft hoe hij een koele, intellectueel beheerste niet tot orgasme te brengen Jodin na een paar mislukkingen toch zover krijgt).
Tenslotte zijn dan ook een paar indrukken over enkele hedendaagse schrijvers opgenomen. En hier manifesteert zich Norman Mailer weer eens als een koppig, onbevreesd maar verwaand auteur. Dikwijls heeft hij het juist voor, is sterk intuïtief kunstenaar, maar slaat ook vaak de bal jammerlijk mis. Om daar veel aandacht aan te schenken is Advertisements een te moedig, leerzaam boek vol openhartige bekentenissen en vertrouwelijkheden van een op en top eigentijds energiek auteur die er zichzelf in onthult, bekritiseert en verdedigt.
| |
Bibliografie:
| Lawrence Ferlinghetti: ‘Her’. New Directions $ 1,25 |
| Paul Goodman: ‘The Empire City’. The Bobbs Merrill Company Inc. $ 6,95 |
| Norman Mailer: ‘Advertisements for myself’. Signet Book 50 F. |
April
Louis Van Lint
|
|
Auteursrechtelijk beschermd