De Vlaamse Gids. Jaargang 45

[p. 811]

Daniël Jansens
Lof

Ik weet nog zeer goed dat de kerkdeur altijd zeer moeilijk opengeraakte, en de zwaarlijvige koster deed veel moeite om met een roestige sleutel het zware eikehouten gevaarte in beweging te krijgen.

In de week vloekte hij daarbij altijd, maar 's zondags voor het lof om zes uur vloekte hij nooit, want dan stond zijn vrouw erbij...

De koster en zijn vrouw traden altijd het eerst binnen en dan volgde ik, de misdienaar...

De voetstappen van de koster klonken zwaar in de koele donkerheid van het schemerig kerkgebouw, de grijze vlek van zijn vrouw verdween tussen de schemer van de stoelen. Ikzelf begon zoals altijd de klok te luiden, het zware gebons kroop gestadig omhoog en omlaag langs de koord die glijdend door mijn handen schuurde. Ik keek naar omhoog, daar waar ik vermoedde dat de klok zich bevond... een vaal strookje licht struikelde door de zwarte galmgaten. Toen de laatste donkere bons weggalmde ging ik naar de sakristij om mij te verkleden. De wierookgeur van de zondagsmis dreef nog tussen de pilaren; de stoelen vlekten gelig bleek in 't halfdonker, en de godslamp pinkte rood. De koster had zich ontdaan van hoed en overjas, en hij begon het zijaltaar in orde te brengen voor het lof. Sleffend gleed hij de sakristij uit, terwijl hij steunend zijn rood hoofd en zijn volumineuse buik meetorste.

Gewoonlijk vond ik wel een toog die mij paste, ik trok die dan ook vlug aan; vooral in de winter kreeg je dan een huivering van klamheid over je, maar dat went wel... Om het lof te dienen mocht ik altijd een hagelwitte rocket aantrekken, de togen daarentegen, zowel de zwarte als de rode, waren altijd smoezelig en stonden stijf van 't kaars vet. Altijd op dezelfde plaats lag een groezelig stekkedoosje; op het ogenblik dat de koster mij iets toegrauwde, greep ik het haastig vast, stak er een vettig stompje kaars mee aan, en hield een stukje houtskool boven de vlam. In dat halfduister hoekje van de grote sakristij maakte die paarse vlam fantastische schaduwbeelden op de wand.

[p. 812]

Als het zwarte kooltje rood gloeide, wierp ik het in 't wierrookvat en begon ermee te zwaaien... Er hing in dat hoekje van de sakristij altijd een zerpe geur van kaarsvet, solfer en wierook.

Ik zag de zwarte rug van de kale koster in het koor heen en weer bewegen, hij zocht naar kussens om aan 't zijaltaar te leggen. Zijn kaal hoofd blonk bruin en geel onder de rode schijn van het purperen godslampje. Ook in 't koor was 't halfdonker, want het lof gebeurde altijd aan het zijaltaar, aan 't altaar van St. Theresia, ‘omdat er gewoonlijk toch met zoveel volk meer naartoe kwam’ zei mijnheer pastoor.

Schelle geluiden klonken vanachter in de kerk, ze worstelden zich door de duistere middenbeuk en verbraken de lome stilte van het koor. Maar 't rode hoofd van de koster bewoog niet, want hij was doof...

Ik bewoog mijn wierookvat behoedzaam heen en weer, - ik wist allang hoe het hoorde -, de dag waarop ik voor het eerst in 't lof mocht wieroken was lang voorbij...

Ik wist dat die geluiden afkomstig waren van schreeuwende straatjongens die hun zondagnamiddag doorbrachten in 't vettig wijkbioskoopje dat tweehonderd meter van de kerk lag.

Ik zag het met, maar ik wist dat de koster nu de kaarsen aanstak aan het zijaltaar, dat hij de kussens neerlei en het voetbankje klaarzette dat meneer pastoor nodig had om aan 't Heilig Sakrament te geraken. Ik zag dat niet, - ik was in de sakristij - maar ik wist dat het zo was, want de koster deed het altijd zo...

In het bleke licht van de grote sakristij stond dan plotseling de zwarte gebogen gestalte van meneer pastoor, hij gaf me dan altijd een hand en vroeg me hoe het ging, hij glimlachte flauwtjes en loste zich evenals de koster op in de duisternis van het koor... Wat later hoorde ik hem almaaraan weesgegroeten opzeggen, dat klonk heel eigenaardig zo in die holle zwarte ruimte van het grote gebouw. Hij bad het rozenhoedje...

Het houtskooltje is langzaamaan heel rood en vurig geworden en daaraan wist ik dat het tijd werd om het lof te beginnen.

De koster slefte maar heen en weer, nu eens verduisterde hij het gele bleek van de stoelen, het grijs van de pilaren en 't oranje van de kaarsen.

Van in 't koor kon ik zien dat één hoekje van de zwarte kerk bleek verlicht was door witte lampen en gele kaarsen. Af en toe bonsde donker en zwaar de kerkdeur en ik wist dat ‘ze’ er weer allemaal zouden zitten: de vijf bruine paters, de acht zwarte nonnen en de vier dorre kwezels...

[p. 813]

Half-verborgen door de grauwe schaduw van een pilaar loerde de kostersvrouw naar het altaar.

Na het rozenhoedje deed de oude pastoor de gewaden van 't lof aan en achter het gerinkel van de misdienaarsbel kruipt Ons Heer voort op sloffende voeten. De grijze priester deed drie lepeltjes wierook op de gloeiende houtskool, de misdienaar boog en het lof begon.

Vanop 't oksaal waar flauwtjes een lichtje pinkte, klonk ineens het hijgend gebroebel van 't gorgelend orgel; het was de koster niet die op het orgel speelde, - dat wist ik heel goed -, maar wie het was heb ik nooit geweten.

Ik bemerkte dat het zilveren lammetje, dat op het gewaad van de priester geborduurd was, betere dagen had gekend maar ook meneer pastoor was niet meer van de jongsten... Zijn grijs hoofd wiegelde zachtjes op de oude schouders, op de maat van het gesteun dat de onbekende uit de orgelpijpen duwde.

Vóór deze pastoor was er een andere geweest, een humeurige, het schijnt dat hij op de beurs spekuleerde, maar toen was er méér volk in 't lof en er waren in die tijd zelfs twee misdienaars. Die vorige pastoor had ook een kaal hoofd, net als de koster, maar het was niet rood, het was eerder blauw door de vele adertjes die erop lagen.

Achter mij begonnen de nonnen allen gelijk te zingen, ik wist dat er één bij was die bijzonder mooi was, en ik vroeg mij af hoe zo'n meisje ‘non’ kon worden. De vier kwezelkonten zongen ook maar hun gezang was even dor als zijzelf, en de zware bas van de bruine paters verhinderde toch dat men hun droog gekweel zou horen.

Plots herkende ik ook de lijzige stem van de onderpastoor. Het was niet die blonde, die altijd droomde en die - zo zei men - verzen miek, neen, het was de andere. Het was die, die met Kerstmis een levende stal had ineen gestoken, maar de voeten van de herders, die in sandalen staken, zagen toen allemaal rood van de kou, neen, hij had geen sukses met zijn nieuwe denkbeelden... Zijn lijzige stem zong loom verder: ‘...Tantum ergo sacramentum...’

De natte broebelblaasjes van 't oude orgel laten zich door de hoge middenbeuk naar voren drijven, sommige schenen tegen de grijze pilaren uiteen te spatten, andere kwamen het droge gezang verkoelen.

De schouders van de oude priester vóór mij schokten meewarig op en neer, de gele walm van de oranje kaarsvlam scheen er lichtjes van te beven en vergenoegde er zich dan blijkbaar mee weerspiegeld te worden in 't gele koper van de kandelaars.

De zware pijen schuurden, de witte kappen ruisten, en de dorre kwezels piepten...

[p. 814]

Ik hoorde de lijzige stem van de onderpastoor niet meer omdat men opgehouden had met zingen. Het orgel rochelde verder. Onder 't rode lampje in 't koor zag ik iets blinken en ik wist dat de koster het hoofdaltaar al aan 't gereedmaken was voor de avondmis.

De grijze priester is opgestaan, het zilveren lammetje, waarvan één pootje ontbrak, keek mij verontwaardigd aan vanop de oude rug van de grijsaard. Lange latijnse gebeden verscholen zich dan vlug overal in de donkere tempel. Maar de onbekende van het oksaal had ze blijkbaar opgevangen, want zware broebelingen zetten vochtig de achtervolging in...

Dan knielde de misdienaar en een tweede keer steeg een blauw rookwolkje op vanuit het koperen vaatje.

Het mooie nonnetje staarde vroom naar voren en weer vroeg de rode misdienaar zich af hoe zo iemand ‘non’ kon worden. Nieuwe wierookwalmpjes voegden zich bij de eerste. Van in de schaduw van haar pilaar loerde de kostersvrouw naar, ja, naar waar? Misschien naar haar vent, naar haar koster, maar waar zat hij nu? Ik zag onder 't lampje niets meer blinken, dus was hij niet meer in 't koor. Twee perkamenten kwezels mummelden elkaar iets in 't gele oor, de onderpastoor hoestte droog, en zei, dat hij ‘'t op de long had’...

Heel eventjes kuchte het nonnetje maar de misdienaar dacht nu aan heel andere dingen, zo bv. vroeg hij zich af wat hij deze avond zou eten en of het een mooi TV-programma zou zijn.

Dan kwam er plots weer wat leven in de oude pastoor, die schijnbaar ingedommeld lag op het dikke kussen; heel traag zei hij een hele boel latijnse gebeden op, ginder ver, in de donkerte antwoordde niemand meer... even vóór het einde van het lof verdween de onbekende altijd. Het lof was gedaan. De dove koster bewoog zich onrustig heen en weer bij de ingang van de donkere sakristij. Ik zwaaide met mijn wierookvat en gluurde tersluiks naar 't mooie nonnetje... Achter 't hevig belgerinkel slofte Ons Heer weer naar 't koor.