De Vlaamse Gids. Jaargang 52

Nato-Façade

Er steekt iets ongezonds in de politiek van de Noordatlantische Verdragsorganisatie om systematisch alle belangrijke problemen uit de weg te gaan.

Vooralsnog blijft eensgezindheid hoofdzaak. Maar dat is façade. En dat op enkele maanden van de datum waarop de 15 lidstaten van de NATO kunnen betekenen of zij al dan niet bereid zijn ook na 1969 nog in de alliantie te blijven.

Het is allemaal begonnen toen bleek dat het er tussen het Oosten en het Westen helemaal niet meer uitzag zoals in 1949. Na het verfoeilijk hoofdstuk van de Koude Oorlog zoeken beide kampen elkaar in een politiek van vreedzame coëxistentie, zonder daarom van hun ideologie af te wijken. Daarbij komt ook dat in Oost en West de allesoverheersende rol van de grote naties - de Sovjet-Unie en de Verenigde Naties - in twijfel wordt getrokken en ook politiek bestreden. Men spreekt van polycentrische stromingen in de Russische en Amerikaanse invloedssferen.

Een en ander hebben het vraagstuk van de eenheid en de aanpassing in de militaire allianties op de helling gezet. Dat werd dan ook nog in de hand gewerkt door economische moeilijkheden. Het komt er dan nu ook op aan elkaar zo weinig mogelijk last te berokkenen en waar het kan met elkaar ook zaken te doen. Die contacten tussen staten van Oost en West zouden ook moeten kunnen leiden tot een zekere convergentie tussen de leidende strekkingen in de westerse en oostelijke ideologieën. Het logische einddoel is dat beide blokken elkaar ergens zouden terugvinden in een vrij eenvormige sociale democratie met slechts kleine verschillen.

Gecoordineerde ontspanning

De meeste lidstaten van de NATO leggen nu al sedert 1962-63 bilaterale contacten met oostelijke landen. Terecht of ten onrechte en ook wel ten gevolge van Frankrijks open politiek naar het Oosten toe, hebben de Verenigde Staten en enkele Europese landen - waarbij men België mag rekenen - er einde vorig jaar op aangedrongen de contacten met het Oosten te bundelen, te kanaliseren, te coördineren. In de ontspanningspolitiek-en-bloc zien de Verenigde Staten de enige oplossing om de solidariteit in de westerse wereld te vrijwaren en de enige gelegenheid om ten slotte het status-quo in Europa met gesloten gelederen te doorbreken.

Tenslotte stelde de Belgische minister van Buitenlandse Zaken Pierre Harmel op de NATO-ministerraad van december 1966 voor, de zaken eens degelijk op punt te stellen. Een commissie werd belast met dat onderzoek. Van in april 1967 begonnen vier studiegroepen geleid door NATO secretaris-generaal Manlio Brosio met de studie van de toekomst van de NATO naar binnen en naar buiten toe. De ene studiegroep onderzoekt de globale Oast-Westbetrekkingen, de andere de defensieplanning en de laatste twee de betrekkingen van de NATO naar buiten toe en van de landen-leden onderling. De laatste twee studiegroepen, geleid door de Nederlander Pateyn en de Belg Spaak hadden tenslotte de moeilijkste taak. Vooral studiegroep-Spaak is op veel moeilijkheden gestoten. In het verslag van Spaak werd precies de toenadering-en-bloc voorgesteld en een oplossing voor de groeiende dispariteit tussen de Verenigde Staten en de Europese landen in de zin van een

[p. 40]

echt partnership of deelgenootschap in de NATO, zoals wijlen John Kennedy het zag.

Frankrijk zonder Amerika

Werkstuk-Spaak is op sterk verzet gestoten van Frankrijk maar ook van de Denen en de Westduitsers. De nu al traditioneel geworden botsing tussen het Franse en Amerikaanse standpunt heeft ook hier zijn uitwerking niet gemist.

In grote trekken stellen de Fransen dat Europa zijn eigen specifieke problemen en belangen heeft waarover het moet kunnen beslissen los van de Amerikaanse politiek - die per defintie Amerikaanse belangen dient. In feite is dat de projectie van een consequent doorgevoerde Franse politiek, die niet alleen op louter NATO-vlak wordt gevoerd, maar een ruime financiële, economische, sociale en intellectuele ondertoon heeft en er naar streeft de Europese afhankelijkheid van Europa t.o.v. de Verenigde Staten te verzwakken en tenslotte op te breken. In het nastreven van contacten met Oost-Europa is - aldus Frankrijk - de Atlantische blokvorming uit den boze en kan het Europese blok in de NATO veel beter opschieten. De betrekkingen van de Europese NATO-landen met de Oosteuropese volksdemocratieën zijn volgens Parijs van bijzondere aard. Het is daarbij van belang dat die socialistische landen opnieuw geïntegreerd worden in de gemeenschappelijke beweging van Europa. De territoriale nabijheid doet immers gemeenschappelijke problemen rijzen die slechts in goede verstandhouding kunnen opgelost worden. Dit dan zo mogelijk door veiligheids- en samenwerkingsakkoorden.

Het gaat hier dus duidelijk om de Gaulle's concept van het Europa van de Atlantische Oceaan tot de Oeral. De Franse politiek wil dit bereiken in drie stadia: ontspanning, dan entente en tenslotte samenwerking. De Gaulle's werkwijze wordt niet alleen door de Verenigde Staten weinig op prijs gesteld maar ook de meeste Oosteuropese landen zijn niet zo gesteld op het geheel van het proces, noch op de volgorden de evolutie.

Eensgezindheid rond niets

Met de Amerikaanse en Franse standpunten voor ogen hadden het gesprek en de goedkeuring van het plan-Harmel over de toekomst van de NATO een hevig onweer moeten doen losbarsten tijdens de ministerraad van de NATO in december.

Maar dat is niet gebeurd. Iedereen - en dus ook Frankrijk - heeft het plan aanvaard.

Naar de reden hoeft men niet zo lang te zoeken. Er werd gewoon helemaal niets beslist. De vijftien NATO-partners hebben tenslotte ingestemd met een vergelijk zonder inhoud, maar dat de indruk wekt dat men in de alliantie steeds met gesloten gelederen werkt. In de samengevoegde teksten van Brosio's vier studiegroepen is zodanig veel geschrapt en gewijzigd dat iedereen niet anders meer kon dan akkoord gaan.

Het enige positieve dat er dan toch insteekt, is dat in de NATO voor de eerste keer officieel werd vastgesteld dat er aan de overkant, in Oost-Europa, wat veranderd is. Maar een manier waarop de NATO daar kan op reageren werd niet aan de hand gedaan. Het plan-Harmel stelt alleen maar een feitelijke toestand vast. Het zou wel bijzonder naïef zijn met zulk resultaat van de hoge toren te blazen. De façade werd gered.

Maar erger is dat de mentaliteit of het systeem van het schipperen langsom meer de alliantie ondermijnt. Want andere vraagstukken die reeds sedert jaren aanslepen of nieuwe dringende problemen worden gewoon in de koelkast geschoven.

Die hele mentaliteit is zelfs overgeslagen in de dan toch veel meer technische defensie-werkgroepen. Met veel omhaal en flegme werd een dag voor de ministerraad van de NATO bijeenkwam, aangekondigd dat de defensieraad het eens was over de toepassing van de nieuwe NATO-strategie; de zogenaamde ‘flexible response’. Daarmee wordt die strategie bedoeld die rekening houdt met de graad en de kenmerken van een aanval van buitenuit en niet onmiddellijk grijpt naar massale vernietigingswapens. Maar die strategie wordt nu reeds sedert vijf jaar toegepast in de NATO. Ingevolge Frans verzet werd zij nooit officieel aanvaard. Dat is nu wel gebeurd omdat Frankrijk niet meer zetelt in de militaire organisatie van de NATO en dus ook niet in de defensieraad.

De grote vragen

De formele goedkeuring van de ‘flexible response’ is dus evenmin nieuws. Maar intussen worden de echte vraagstukken op de lange baan geschoven. Het probleem van de gedeelde verantwoordelijkheid bij het gebruik van strategische kernwapens en het uitstippelen van eventuele doelen in West-Europa zijn niet opgelost. De commissie voor nucleaire defensie die op initiatief van de Amerikaanse minister van Landsverdediging McNamara werd opgericht, schijnt nog tot geen overtuigende resultaten te zijn gekomen, tenzij meer uitwisseling van sommige gegevens als dusdanig aanziet.

Andere vraagstukken in de actualiteit zijn slechts toevallig aan bod gekomen tijdens de ministerraad. Waar staat het inderdaad met de verantwoordelijkheid van de NATO als organisatie ten opzichte van ongerijmdheden in het beleid van sommige van haar leden?

Staat in het Atlantische Pact, dat de grondslag uitmaakt van de NATO, niet uitdrukkelijk dat de alliantie dient ter vrijwaring en verdediging van vrijheid en democratie? En wat dan met Griekenland? En waar begint de verantwoordelijkheid van de veertien partners van de Verenigde Staten om iets te ondernemen of gewoonweg druk uit te oefenen om een oplossing te zoeken voor de Vietnamese oorlog?

Het gaat inderdaad steeds om zeer pijnlijke en zeer moeilijke kwesties. Maar men kan zich toch afvragen wat de toekomst kan zijn van een militair-politieke alliantie die zich gewild in opportunistische passiviteit opsluit.

Ivo Van Hassel