De Vlaamse Gids. Jaargang 52

[p. 15]

Kunst en literatuur

Elegy in Yellow

Ik reed op de weg van Hoogstraten naar Breda. Een dichte februarimist beperkte het gezicht tot minder dan honderd meter. Ik keek in het spiegeltje, omdat er nergens elders te kijken viel. Ik zag een stuurs gezicht, zo stuurs als het landschap zelf. Ik leef in een land van middelmaat, veiligheid, beperktheid. En van dit laatste is de mist de exponent. Ik dacht aan München, waar het gisteren 22^o was (boven nul!). Ik werd kwaad, omdat Julien nu al de modellen voor zijn herfstcollecties ontwierp. Maar ten slotte werd ik jaloers op Wim, die voor Tenbel op Tenerife zat, of lag misschien (met wie?) En ik? Ik reed maar door, tussen Hoogstraten en Breda.

Plots drong een gele vlek door de mist. Eerst vaag, dan duidelijker en eindelijk uitgroeiend tot een menselijke gestalte: een bouwvakarbeider in een gele plastic mantel, die het verkeer aan zijn werf regelde. Op amper twee meter van hem stond ik stil. Hij keek mij uitdagend aan, een uitdaging die mij niet meer verliet...

De gele gestalte blijft voor mij uit zweven, tergend en ongrijpbaar. Ik lig in een dal in de duinen. Voor mij uit zie ik een stukje zee, als een stille grijze vloeistof in een bleke aarden kom. Ik lees lusteloos in de Handleiding voor de Jonge Leraar. Jonge leraars moeten immers behoedzaam bij de hand worden geleid om zo vlug mogelijk hun eventuele persoonlijkheid te doden.

Nu begint het pas, zei oom Richard, en hij boog even voorover, als wou hij met de handen de armen van een kruiwagen vatten. Oom Richard heeft al meer dan dertig jaar ‘dienst’. Zijn collega's noemen hem een ouwe rat, en oom Richard is er fier op. Nu begint het pas. Dat zei ook onze buurman van rechts, een mislukt universitair, voor wie een student een vat vol pretentie en een professor een cynische smeerlap is. Nu begint het pas. Dat zeiden ten slotte mijn bloedeigen vader en moeder, toen zij zich door de negentwintigste raadgever het hoofd op hol lieten praten.

En ik, zorgeloos kind der zorgen, lig hier in een kuil in de duinen, terwijl oom Richard, die weet hoe men met kruiwagens omgaat, mijn broodje aan het kneden is. De Handleiding verkondigt: ‘De toegepaste methode zal concentrisch worden opgevat. Elke les zal de leerlingen aansporen de zinnen correct na te zeggen (lees: te apen), eenvoudige vragen beantwoorden en uiteindelijk zelf te stellen... De lectuur van de teksten zal een onderscheid...’

Rechts van mij hoor ik een zacht geritsel. Een papieren zak, denk ik, broodjes met ham, of kaas ('t was gisteren vrijdag in dit land), achteloze dagjesmensen aan zee.

‘... tussen passieve en actieve woordenschat opdringen... De leraar zal teksten kiezen die een beeld ophangen (sic!) van de diverse facetten van het culturele leven’.

In het dalletje naast mij slaat een transistorradio aan. Bach. Of Vivaldi. Na een paar sierlijke barokke kronkels legt een oneerbiedige vinger hun abrupt het zwijgen op: zut! Het wordt mij duidelijk dat dit niet het werk van een papieren zak kan zijn. Op de handen steunend richt ik mij voorzichtig op. Tussen het duingras door zie ik een meisje tegen de wand van haar duinkuil liggen. Zij draagt een okergele bikini, die nauwelijks afsteekt tegen de kleur van haar doorzonde huid. Haar kapsel is hoog opgehaald, zodat haar voorhoofd, wangen en hals zich vrij en zuiver aftekenen op de blauwe badhanddoek. Haar dijen heeft zij lichtjes opgetrokken de ene wat hoger dan de andere. De armen liggen ontspannen naast haar lichaam. Terwijl één hand los in het zand grijpt, ligt de andere tegen de transistor, waarin Bach of Vivaldi nu onherroepelijk verstikt zitten.

Zou zij nu werkelijk liggen soezen of zou zij kijken hoe de Vlaamse wolken, gemoedelijk als de Vlaamse Beweging, het polderlandschap in zeilen, op weg naar Brugge, Gent en Antwerpen, naar Breydel, Artevelde en Rubens? Ik weet het niet, haar donkere zonnebril sluit haar voorlopig op in een wereld ver van mij. Mijn armspieren worden stram en ik val als vanzelf op de Handleiding terug. ‘De schrijvers van de fragmenten worden in hun periode gesitueerd, maar literatuurgeschiedenis wordt niet gegeven... Deze fragmenten zullen hoofdzakelijk gekozen worden uit de moderne letterkunde...’ (een behendig eufemisme om de hedendaagse uit te sluiten). ‘Huislectuur dient te worden aangemoedigd...’ (als er nog tijd overblijft na de Dean Martin Show en Inter-Real).

Ik kan mijn toch al fladderende aandacht niet concentreren. De Handleiding moet het afleggen tegen mijn buurmeisje op de duinwand. Altijd hetzelfde conflict: wet-inbreuk, rust-onrust, dorheid-bloei. Zou ik nog eens over mijn dalrand gluren? Nee, niet gluren. Dat ligt niet in mijn aard. Ik ben geen struik- en parkgluurder. Aan zee moet men open kaart spelen. Een sigaret opsteken misschien? De rookpluim van een geliefde in nood! Maar zou zij het wel merken? Is zij werkelijk nog niet ingeslapen, onbewust van mijn aanwezigheid, ongevoelig voor mijn rookpluim? Een man meent zijn vriend, laat staan zijn vrouw, te kennen. Wie kent ten slotte wie? Maar de Handleiding kent alles.

De christen heeft zijn Heilige

[p. 16]

Geest, de dichter zijn muze, de christen-dichter heeft ze allebei en is dus een bevoorrecht man. Maar wie heb ik om mij nader te brengen tot het meisje in mijn buurdal? Het antwoord komt onmiddellijk. Niet van de Heilige Geest, maar van zijn metalen dubbelganger, een Super Hawk S.O.S., die laag over onze hoofden scheert. Burgervaders aller badplaatsen, verenigt u! Ban de Hawk! To heil with NATO! Dat meent ook het gele badpak. Zij zegt het alleen minder heftig, prevelend veeleer. Zo zijn wij beiden rechtgeveerd. Het vliegtuig is reeds een stip geworden. Zijn geluid is als een ver, uitdeinend gedonder. Wij hebben geen excuses meer om naar de lucht te staren, en kijken mekaar aan, heel even, als bij een toevallige ontmoeting. Dan draait zij zich nog eens om en houdt de hand boven de ogen, turend naar een stip die zij alleen ziet.

En ik? Ik duikel weer in mijn del en raak verstrikt in de Handleiding. ‘De conversatie-oefening zal in drie fasen verlopen. Eerste fase: de leerlingen beantwoorden de vragen van de leraar; tweede fase: de leraar beantwoordt de vragen van de leerlingen; derde fase: de leerlingen converseren onderling’. Netjes in de rij, niemand uit de band. Eins, zwei, eins, zwei, eins, zwei. Recht op het doel af. Onfeilbare methode. Resultaten gewaarborgd na drie weken: de Schuifjesmens, Homo Compartiment talis.

Ik gooi de Handleiding van mij weg, hijs mij wat hoger en leg mijn vuisten onder mijn kind. Mijn buurmeisje ligt op haar buik. Haar beehaatje heeft zij losgehaakt. Het ligt onder haar in het zand. Over haar rug loopt nu een horizontale streep, die zich bleker aftekent op haar getaande huid. Inderdaad, de zerokini is een rechtmatige eis. Haar linkerborst is half bloot, maar de tepel steekt nog veilig geborgen in de okergele cup van het beehaatje. Straks misschien? Haar gezicht ligt naar mij gekeerd. Opzettelijk of bij toeval? Misschien ter wille van de zon? Of haar ogen open of dicht zijn, kan ik van hier niet duidelijk zien.

Ik word onrustig. Ik voel een uitnodigende kans nabij. Maar kan ik wel zeker spelen? Ik weet dat ik moet beslissen, zonder dralen, nu!

Ik sta recht en richt mij op, in volle lengte. Ik steek langzaam de armen omhoog en laat ze dan breed zijwaarts wieken, tot ik ze weer aan mijn dijen voel. Zo lijk ik ontspannen, maar ik weet dat ik veins. Veinst zij soms niet op haar duinwand? Heb ik dan hetzelfde recht niet? Men speelt het spel volgens de regels. Ik hoop dat zij mijn huichelgymnastiek gemerkt heeft en voor een verlangende omhelzing heeft gehouden. Misschien voorbarig? Hoe kan ik het weten, hoe kan ik zeker spelen?

Ik durf haar nu niet aankijken. Zou zij reageren? Ik word steeds onrustiger. Ik trap de alwetende Handleiding opzij en slenter schijnbaar achteloos op de duintop heen en weer. Dan daal ik een helling af, beschrijf een halve cirkel en duik rechts van haar weer op. Van hieruit kan ik mij op alle mogelijke excuses beroepen: ik zie twee badplaatsen tegelijk, een links en een rechts, voor mij de zee, achter mij de drukke rijksweg, en onder mij ligt zij. Nee, ik voel haar nog niet, maar het besef van die mogelijkheid zweept mij op.

Boven onze hoofden ronkt een vliegtuigje, nauwelijks hoorbaar. Nijdig als een spin trekt het berijpte draden achter zich aan, die spoedig uitwollen tot het sigarettenwoord Set. Kon ik er zelf maar hangen, hoog boven de dolle massa. Wat zou ik schrijven? Liefde? Welk merk is dat? Vrede? Wie rookt nog deze pijp? Vrij? Dat genieten wij toch al? God misschien? Als die nog voorradig is. Of Sex? Daar krijg je kanker van. Durf dan? Zijn hier nog kopers voor? En wat zou zij schrijven? Ik kijk het dal in. Zij ligt op haar rug, het beehaatje spant weer om haar borsten en zij rookt. Zij verkiest dus Set. Ik schuif wat dichterbij en lig nu loodrecht boven haar. De rook van haar sigaret cirkelt naar mij toe. De kringen stijgen, eerst vlug, dan weifelend, tot ze ongrijpbaar blijven hangen en vervagen. Zou zij me wensen te bereiken? Of daagt ze mij alleen maar uit? Ik kijk haar nu onbevangen aan. Zij moet mij zien. De stationsromannetjes hebben gelijk: het hart bonst me in de keel, mijn lippen worden steeds droger, ik hoor mezelf hijgen.

Onder mij komt het gele lichaam in beweging. Het wiegt zachtjes heen en weer, heft beurtelings het linker, dan het rechterbeen omhoog. Zijn armen schikken voortdurend het badpak. De linkerhand grijpt vaster in het duinzand, terwijl de rechter de sigaret steeds vlugger naar de lippen brengt. Zou ook zij?

Plots draait zij zich om en gaat op de buik liggen. Haar kin rust in haar handpalmen. Zij kijkt me recht in de ogen. Ik ben zo verbouwereerd dat ik niet weet waarheen. Mijn verlangen wordt werkelijkheid en ik aarzel, erger nog, ik ben van de wijs. Ik weet dat ik moet toeslaan, nu, onherroepelijk nu. Ik voel mij bespottelijk. Kon ik hier toch weg! Wat moet zij denken? Och arme, een groentje... Beschamend! Waarom gebeurt er toch niets? Ik kijk omhoog. Het vliegtuigje laat mij in de steek. Set is de hemel in. En jij, Heilige Hawk, aanhoor mij toch! Op enkele passen van mij loopt een hond. Ik fluit hem. Hij kijkt even om, maar reageert niet. Ik fluit opnieuw. Maar hij loopt door. Zelfs een hond kijkt minachtend op mij neer.

Een van de basisleuzen van mijn volk luidt: als de nood het hoogst is, is de redding nabij. En de redding komt. In de del richt zij zich op. Zij wrijft het zand van zich af, schikt haar badpak en klautert de duinwand op. Ik raak in paniek. Ik zou willen vluchten. Ik kijk hulpeloos om mij heen. Zij sluipt naar mij toe, o, zo ontspannen en trefzeker. Zij is nu vlak bij me. Straks botst zij pal tegen mij aan. De laatste passen vallen haar zwaar. Ik reik haar de hand, maar zij weigert en speelt het op eigen kracht klaar. Ik kijk naar mijn toegestoken hand, die in het ijle trilt. Zij gunt mij geen blik en loopt me voorbij. Ik durf haar niet volgen en ga wat verderop naar het verkeer op de rijksweg staan kijken. Dit is maar een excuus om haar schijnbaar toevallig opnieuw in mijn gezichtsveld te krijgen. Zij staat in profiel naar het strand en de zee te turen. Waarvan droomt zij? Stemt de zee haar ook weemoedig? Of maakt zij er een luie kermis van, zoals het strandvee in het centrum? Onbereikbaar mooi is zij. Wat ben ik

[p. 17]

een arme stumperd, vol pretentieuze illusies!

Op haar beurt beschrijft zij de halve cirkel rond het dal. Dan loopt zij met lange passen, de hielen diep in het zand plantend, de helling af. Zij duwt op een toets van de transistor. Een opgewonden stem verslaat de reportage van een sportwedstrijd. Ik hoor niets dan wat dollemanspraat, onderbroken door gesmoord lawaai van een massa. Maar dit schijnt haar niet te interesseren. Zij gaat op haar zijde liggen, de rug in de zon en het gezicht naar mij. Krijg ik toch nog een kans? Die ik niet verdien. In de transistor zwijgt de reporter. Zonder aankondiging wordt hij opgevolgd door een hese beatnik, die het aan de stok krijgt met een hysterische band. Ik mag niet blijven rechtstaan, want dan druipt de onbehendigheid zo van mij af. Ik ga dus ook liggen, dat voelt veiliger aan. Moet ik haar zo veroveren, met veiligheid en aarzeling? Nearer to thee, my love! Maar hoe?

Mijn hand woelt in het duinzand en ik merk hoe ze trilt. Ik tracht ze al woelend tot bedaren te brengen. Straks, wanneer mijn hand over haar dijen glijdt, mag ik vooral niet trillen. Ik woel dus maar door, woel in mijn onrust, woel in mijn onzekerheid, woel in mijn lafheid, woel in mijn onbenulligheid. En plots... de ring. Zo maar in mijn hand. Ik wrijf hem schoon, blaas er de zandkorrels af. Dit is het teken, het symbool van onze voorbestemming. Ik kijk haar aan. Zij ligt onbeweeglijk. Ik tracht haar vingers te zien, maar de afstand is te ver. Wat voor metaal mag dat zijn? Ik ben geen expert in ringen. Is het een dure? Is het kitsch? Ik weet het niet. Alweer die twijfel, die onbedrevenheid! Ik draai hem rond, betast hem langs alle kanten. Eén zaak staat vast. Er staan initialen in, moeizaam door mekaar gevlochten. Ik ontcijfer een M en een R. Marie-Rose. Ik spel de naam zacht voor mij uit: Ma-rie-Ro-se... Ik sla de ogen op.. Zij heeft het niet gehoord. Is het wel haar ring? Wie weet hoelang hij hier al bedolven ligt? Maar juist hier is zij daarnet voorbijgekomen. Dus... Ten slotte is dit mijn laatste kans, niet een die mij uitnodigt, maar mij dwingt.

Ik daal de duinwand af en loop op haar toe, met uitgestoken hand, de ring tussen de toppen van mijn vingers. Ik hoop dat dit gebaar voor mij spreekt, dat zij haar bezit herkent, dat zij het eerste woord zegt. Wanneer ik vlak bij haar ben, schrikt zij even, of doet alsof. Zij draait de transistor wat stiller en steunt op één elleboog. Mijn hand spreekt niet, mijn vingertoppen zwijgen. Zij kijkt mij vragend aan. Hoe rustig is zij toch! En ik? Ik open mijn mond, ik voel mijn lippen en mijn kin bewegen: ‘...die... van u... in 't zand...’ Zij schudt het hoofd: ‘Non, monsieur, ce n'est pas à moi.’ Ik schrik, zoals altijd wanneer men mij in een taal antwoordt die ik niet verwacht. Daarenboven is de ring niet van haar. Wij staan glimlachend tegenover elkaar, zij ontspannen, ik met trillende mondhoeken. Mijn hele houding smeekt haar iets te zeggen, en zij herhaalt, uit medelijden: ‘Non, monsieur, ce n'est pas à moi.’ Het volgende ogenblik ligt de ring in het zand. Wij bukken tegelijk en stoten mekaar aan. Ik stamel een excuus. Zij lacht nu luider, raapt de ring op en reikt me hem toe. Ik dank haar met een paar onsamenhangende klanken. Maar dan? Dit is het ogenblik waarnaar ik zo heb verlangd. En wat verlang ik nu? Kon ik maar in de grond zinken, in het verzwolgen dorp, dat hier ergens moet liggen.

Deze dag is beslist een dag van vliegtuigen. Ditmaal is het geen Hawk, ook geen SET, maar een plastic miniatuurmachientje, dat zo maar op het lichaam aan mijn voeten neerstrijkt. En onmiddellijk daarna een kinderstem, boven op de duinkam: ‘Viens, Patrick, il est atterri sur maman!’

Dit is het einde, de klap van de dichtslaande deur. Patrick komt hijgend toegelopen, en dan nog een bengel. Weldra buitelen zij alle drie in een kluwen over haar heen. De kinderen merken mij niet eens op en zij stoeit met hen mee. Ik ben niet eens overbodig, ik besta eenvoudig niet. Ik kijk naar de ring tussen mijn vingertoppen. M-R. Marie-Rose. Arme dwaas! Marcelle-Robert misschien. Of Martine-Roland. Ach, wat baat het nog. Zij hebben de transistor omvergestoten. De reporter spartelt als een kever in het zand. Zand, ja, zand erover. Es geht alles vorüber. Ik druip langzaam af, de staart tussen de benen, de deur op de neus. Ik zoek mijn plekje op. De Handleiding ligt er nog. Ik grijp ze vast en zwier ze met een brede haal de diepte in.

Walter Giraldo