De Vlaamse Gids. Jaargang 52

[p. 13]

Je-jij en Ge-gij

Naar aanleiding van het stuk van Herwig Hensen in de Vlaamse Gids en zijn pleidooi contra je-jij voor de tweede persoon enkelvoud, vertrouwelijke vorm, in het Vlaamse land, zou ik toch, zonder mij op het terrein van de linguisten te willen begeven, wel de grootste aandacht willen vragen voor de ontzettende moeilijkheid die voor onze toneelspelers voortvloeit, enerzijds uit het feit dat zoiets als een algemeen beschaafde omgangstaal (spreektaal) in het Vlaamse land eenvoudig niet bestaat, en anderzijds dat onze Vlaamse toneelschrivers meestal een taal schrijven die dichter bij Justus Van Maurik en Pol de Mont ligt dan bij Garmt Stuyveling. Ons zgn. A.B.N. is trouwens die verouderde schrijftaal waaruit wij een beschaafde spreektaal willen distilleren zonder ons aan het Nederlandse voorbeeld gelegen te laten. Men is het er bij ons over eens dat de Nederlanders zo ongeveer alles beter kennen en kunnen dan wij, Vlamingen, behalve één ding: Nederlands spreken. En dit houden wij vol, ondanks het feit dat wij honderd jaar lang geen hoger onderwijs in het Nederlands hebben gehad en nu nog steeds aan onze universiteiten afstuderen na vier jaar - gespecialiseerd in drie Germaanse talen - terwijl men er in Nederland vijf jaar over doet met specialisatie in één enkele Germaanse taal. Wij vinden ons ‘Nederlands’ toch nog beter dan dit van de Nederlanders, die al die tijd hun taal hebben gesproken in alle kringen, van hoog tot laag, en die thans in de steden, Amsterdam, Den Haag en Rotterdam, waar vier miljoen Nederlanders wonen, tot een vlotte, radde, beeldrijke taal zijn gekomen die als voorbeeld voor de Nederlandse stam moet kunnen gelden. Dat de Zuid-Afrikaners, die 300 jaar lang 10.000 kilometer van Nederland verwijderd leefden, tot een taal zijn gekomen die van het Nederlands afwijkt, lijkt mij duidelijk en aannemelijk, maar dat wij Vlamingen ons van de Noordnederlandse taal zouden willen distanciëren lijkt mij een soort culturele zelfmoord.

Het moge dan waar zijn dat wij in onze woordkeuze met meer orthodoxie te werk gaan dan de Noordnederlanders, die niet zo bang zijn van een woord van vreemde afkomst, maar het is zeker dat wij in onze uitdrukkingen en zegswijzen heel vaak vertalen om te vinden wat wij zoeken en wegens ons verzet tegen verfransing hardnekkig voor nieuwe woorden in onze autochtone taaltuin grasduinen.

De grote miserie waar ons Vlaamse theater mee te maken heeft, ligt elders: het is de platte, dialectische uitspraak, die in het Vlaamse land nog steeds schering en inslag is, en waar onze acteurs zich graag in opsluiten - gesteund door het publiek dat naar alles wil komen luisteren, behalve naar Vlaamse dialecten in buitenlandse stukken, en naar zogenaamd ‘Hollands’, de taal die door de overdonderende meerderheid van de cultuurmensen van de Nederlandse stam wordt gesproken.

De wenken in taalbeheersing, die langs de kranten en de ether worden thuisgebracht zijn vanzelfsprekend zeer welkom, maar ik geloof dat zij zouden moeten gepaard gaan met of afgewisseld worden door gesprekken in sierlijk conversatie-Nederlands, die niet als wenken in taalbeheersing, maar als voorbeelden van zuiver, vloeiend, voornaam, gemeenzaam Nederlands zouden gelden.

Wat de aanspreekvorm betreft, waarover Herwig Hensen het had, mag ik er als leek misschien wel op wijzen dat de je-jij-jullie-vorm in het Vlaamse land werd ingevoerd door wijlen Dr. Jan Oscar De Gruyter, die er als het ware de hoeksteen in zag van een grootscheepse poging om tot eenvormig Zuid- en Noordnederlands te komen. Dat het daarmee alleen niet zou gebeurd zijn, wist De Gruyter natuurlijk wel, maar hij hield de je-jij-jullie-vorm wel voor het grote begin. Na De Gruyter heeft de Antwerpse schouwburg, weldra gevolgd door de twee andere, Brussel en Gent, voor de verdere verspreiding gezorgd.

Het is echter zo, dat de aanspreekvorm in de Nederlandse taal erg gecompliceerd is en dat wij de je-jij-jullie-vorm niet echt hebben kunnen verwerken. Men zegt in Nederland vertrouwelijk je of jij bent, jullie bent onder gelijken, U bent of jullie zijn tegen vader en moeder, gij zijt in een officiële toespraak en tegen de Koningin, U is tegen iemand die men voor het eerst ontmoet en in een officiële brief aan de overheid gebruikt men zelfs nog de derde persoon: Zijne Excellentie veroorlove ondergetekende... Bij ons wordt tegen dit gevarieerd gebruik van de aanspreekvorm vaak gezondigd en zegt men zelfs U zijt als men beleefd wil zijn.

Hoe dan ook, het invoeren van je-jij door De Gruyter te Antwerpen heeft een hoop stof doen opwaaien. Er is eenvoudig een perscampagne tegen hem losgebroken, aangevoerd door August Monet, een Antwerps journalist die vier jaar te Amsterdam bij ‘De Telegraaf’ had gewerkt en de gemeenzame Nederlandse omgangstaal veel beter kende dan De Gruyter en zich dus niet de les wilde laten spellen en nog minder met je-jij wilde meedoen. Het je-jij van De Gruyter is een van de hoofdredenen

[p. 14]

geweest dat de K.N.S. te Antwerpen in de eerste jaren van zijn directie door het publiek werd geboudeerd, terwijl de artiesten openlijk tegen hem in verzet kwamen.

Het is natuurlijk niet waar, dat de ge-vorm op zichzelf ouderwets is, hij is alleen als gemeenzame aanspreekvorm ouderwets en gekunsteld en hij ontstond, dacht ik, onder invloed van Ledeganck en Pol de Mont, in de tijd dat het Vlaams, onder impuls van de anti-Nederlandse stemming in België, zich van het Noordnederlands wilde afscheiden en een eigen weg wilde gaan. Het is echter ook niet juist dat de Vlaming in zijn gewone omgangstaal in overgrote meerderheid ge-gij gebruikt. De Brabander en de Oost-Vlaming gebruiken ‘de’ en ‘ge’ door elkaar om fonetische redenen, de West-Vlaming en de Limburger gebruiken meestal ‘je’ en ‘du’ door elkaar, dacht ik. Maar het staat vast, dat wij met het je-gebruik moeilijkheden hebben, vooral bij het vertalen van toneelstukken. De Fransen gebruiken veel meer ‘vous’ dan ‘tu’ in gemeenzame omgang. De Angelsaksers kennen alleen maar ‘you’ voor enkel- en meervoud (de gelukzakken) en de Duitsers hebben naast ‘du’ en ‘Sie’ ook nog de ‘Ihr’-vorm. (b.v. voor de officieren ancien régime en vorsten of hun waardigheidsbekleders tegenover de onderdanen die onder hun bevel staan.)

Daarom ben ik blij Herwig Hensen te kunnen bijtreden als hij pleit vóór de ge-gij-vorm. Niet dat ik vind dat we de heerlijke en grotendeels geslaagde poging van De Gruyter om de je-jij-jullie-vorm in te voeren, moeten opgeven, maar we moeten er een juist gebruik van leren maken, en ge-gij en U gebruiken wanneer het past. En dat moeten we dan in onze gesprekken ook vlot en zonder moeite leren doen.

Daarom zou ik zo graag over T.V. en Radio de les in taalbeheersing, die toch hoofdzakelijk op de geschreven taal is gericht, zoals ik al zei, aangevuld zien, liefst vervangen zelfs, door eenvoudige gesprekken tussen verschillende standen en rangen van de maatschappij, in sierlijk, mooi en vooral kleurig Nederlands, maar dan een vlotte taal voor iedere door de weekse dag.

Want door de angst voor gallicismen die ons met die lessen in taalbeheersing op het lijf wordt gejaagd, gaan wij, Vlamingen, steeds angstvalliger staan tegenover onze eigen, kleurige en volstrekt Nederlandse uitdrukkingen en zegswijzen, en glijden wij af naar een soort basic-Nederlands, omdat wij de voorbeelden van Radio en Televisie als de enig geoorloofde gaan beschouwen, al is dit dan ook niet de bedoeling van deze uitzendingen.

Liefst van al zou ik verder zien dat men onze taal uit de handen van onze ambtenaren en van onze professoren nam, om haar toe te vertrouwen aan een vast organisme van enerzijds taalgeleerden en anderdzijds mensen van wetenschap en techniek, literatuur, theater en politiek die belangwekkende debatten zouden kunnen houden over de normale evolutie van onze taal in Noord en Zuid, die zij zouden controleren en consacreren. Dit zou alvast vermijden dat de taalevolutie met horten en stoten zou gebeuren, wat zich, dacht ik, nergens ter wereld voordoet tenzij bij ons. En het is ook moeilijk te geloven dat we met een nieuwe spellingswijziging om de 10 of 20 jaar het aanzien van onze taal in de hand werken.

Ik vraag me af hoelang het zal duren om uit onze dialecten een eigen A.B.N. op te bouwen, en of we dan niet voor twee vormen van de Nederlandse taal zullen staan. En als er eenmaal twee vormen van algemeen beschaafd gesproken Nederlands bestaan, zullen de Vlamingen dan hun doel bereikt hebben, en zich cultureel één voelen met Nederland, of zullen zij dan alleen maar een rijpingsproces hebben bevorderd om langs de isolatie lekker neer te ploffen in de lokkende Franse schoot?

Victor De Ruyter

Directeur K.V.S. Brussel.