De Vlaamse Gids. Jaargang 52

Een Nobelprijs voor economie

Van 1969 af zal jaarlijks een Nobelprijs voor Economie worden toegekend. De kranten hebben ons meegedeeld dat het om een gift van de Zweedse Centrale Bank gaat, dat de prijs zoals de andere 3,5 miljoen BF zal bedragen en dat het de Zweedse Academie voor Wetenschappen zal zijn die op voordracht van universiteiten, de bekroonden zal aanduiden.

Het blijkt aldus dat de economie thans ook op het hoogste vlak als een volwaardige wetenschap wordt erkend en bovendien is er het eigenaardig feit dat aan Alfred Nobels testament als het ware postuum een clausule wordt toegevoegd.

Toen in 1897 het testament van de geniale uitvinder van het dynamiet werd geopend, stond de wereld wel even versteld over een tekst die voor eeuwig de naam van de rijke Zweedse vrijgezel zou bestendigen. Men las er immers in dat van zijn vermogen (meer dan 33 miljoen Zweedse kronen) een fonds diende gesticht ‘waarvan de rente ieder jaar als prijzen verdeeld moest worden tussen hen die in het voorafgaande jaar de mensheid het meest van nut zijn geweest.

De rente moet in vijf gelijke delen worden verdeeld: één deel ontvangt degene die de belangrijkste ontdekking of uitvinding op het gebied der fysica gedaan heeft; één deel degene die de belangrijkste chemische uitvinding of verbetering heeft tot stand gebracht; één deel degene die de belangrijkste ontdekking heeft gedaan op het gebied der fysiologie of der medicijnen; één deel degene die in idealistische zin het beste heeft gepresteerd op het gebied der letterkunde en één deel degene die het meest of het best voor de verbroedering der volkeren en de afschaffing of vermindering der staande legers gewerkt heeft.

Men mag aannemen dat een zuiver idealistische geest Nobel tot dit legaat aanzette, maar het is in de loop der jaren steeds weer moeilijk gebleken elk verdienstelijk winnaar op die basis te beoordelen.

Weinig bekroningen zijn algemeen aanvaard geworden en het is onloochenbaar dat de Zweedse Academie vaak via een auteur een natie wilde eren of sterk in de belangstelling plaatsen.

Misschien kan dat een verklaring zijn voor het feit dat nooit een in het Nederlands schrijvend auteur een Nobelprijs behaalde. Men heeft vaak die reden ingeroepen. Toch is ze niet geheel aanvaardbaar als men let op het feit dat Belgen en Nederlanders wel aan hun trekken kwamen voor de wetenschappelijke bekroningen. Dit moge blijken uit het volgend overzicht:

Belgische bekroonden:

Instituut voor Internationaal Recht te Gent (Vredesprijs 1904); A. Beernaert (idem 1909); M. Maeterlinck (Letterkunde 1911); H. la Fontaine (Vrede 1913); prof. Bordet (Geneeskunde 1919); prof. C. Heymans (Geneeskunde 1938); Pater Pire (Vrede 1958).

Nederlandse bekroonden:

J. van 't Hoff (Scheikunde 1901); H. Lorentz en P. Zeeman (Natuurkunde 1902); J. van der Waals (Natuurkunde 1910); T.M. Asser (Vrede 1911); H. Kamerlingh Onnes (Natuurkunde 1913); W. Einthoven (Geneeskunde 1924); Ch. Eykman (idem 1929); P. Debije (Scheikunde 1936); F. Zernike (Natuurkunde 1953).

[p. 47]

Na 1945 zijn de genees-, natuur- en scheikunde een Amerikaanse aangelegenheid geworden, in zoverre dat er op de 110 gelauwerden niet minder dan 54 Amerikanen zijn, terwijl, vrij eigenaardig, slechts 6 Russen op de erelijst voorkomen.

Wij schreven hoger dat de economie nu blijkbaar definitief als wetenschap in dienst van de mensheid is aanvaard. De duidelijkste aanwijzing dat dit niet altijd zo is geweest vinden wij o.i. wel in de beschikkingen van het testament zelf; het is immers vrij merkwaardig dat Nobel die zelf een uitmuntend organisator en een succesvol zakenman was, er niet aan gedacht heeft een prijs voor de economie in te stellen, hoewel het toch via deze wetenschap was dat de sociale verhoudingen ingrijpend konden worden gewijzigd. En deze sociale inslag lijkt ons in Nobels geest wel te hebben geprimeerd. Blijkbaar was het bijdegronds karakter van deze ‘koopmanswetenschap’, waarover zowel de Grieken als de christelijke theologen als Thomas van Aquino, en na hen, de fysiokraten zo weinig goeds hadden gezegd, nog steeds aanwezig.

De economie was inderdaad nog te speculatief-filosofisch om ze als een volwaardige en onafhankelijke discipline te aanvaarden.

Er is dus reden om zich te verheugen over de beslissing van de Zweedse Centrale Bank.

Nu blijft evenwel de kapitale vraag hoe de toekenning zal worden opgevat. Zal de voorkeur gegeven worden aan de wetenschappelijke vorser, die werkt in de stilte van de studeerkamer, naar de man die enigszins los van de realiteit nieuwe inzichten opent op planificatie, etatisme, prijsvorming en internationaal betalingsverkeer? Of zal de aandacht gaan naar de praktische economist, die zich ook beweegt op het terrein van de (economische) politiek, hetzij als staatsman, hetzij als economisch adviseur in de breedste betekenis?

En het zal zeker niet gemakkelijk zijn hier een keuze te doen. Echt revolutionaire vindingen zijn hier eerder zeldzaam en niet elk decennium staat er een Adam Smith, een Karl Marx of een John Maynard Keynes op, die het wezen van het economisch denken wijzigt. Daarbij komt dat zelfs de ideeën van een man als Keynes slechts langzaam rijpen, steeds weer worden betwist en tegengesproken, precies omdat de economie een sociale wetenschap blijft, die zich niet door natuurwetten laat binden en die bovendien sterk geconditioneerd wordt door de algemene tijdgeest.

De economist-politicus moet een keuze doen, moet zich steunen op een aantal elementen, wier evolutie in tijd en ruimte in de meeste gevallen niet te voorzien zijn.

De wet van de zwaartekracht biedt weinig gelegenheid tot controverse, die van de verminderde meeropbrengsten of die der comparatieve kostenverschillen bv. des te meer!

Lic. Gerard Rombouts