De Vlaamse Gids. Jaargang 52

[p. 42]

De Universitaire Expansie
Kwantitatieve vooruitzichten volgens taalgebied, provincie en universitaire instelling

ADRIAAN VERHULST
Gent 9.11.1929
Hoogleraar aan de Rijksuniversiteit te Gent: geschiedenis van België, middeleeuwse geschiedenis en historische geografie. Laureaat van de Kon. Vlaamse Academie voor Wetenschappen, Letteren en Schone Kunsten van België. Lid van de Kon. Commissie voor Geschiedenis. Alg. Voorzitter van het Willemfonds, Ondervoorzitter van de Kultuurraad voor Vlaanderen. Werken: De Sint-Baafsabdij te Gent en haar grondbezit (1958); Les institutions financières du comité de Flandre au XIIe siècle (1962); Het Landschap in Vlaanderen in historisch Perspectief (1965); Histoire du paysage rural en Flandre (1966); Medieval Finance (1967), naast talrijke artikelen in wetenschappelijke en algemene tijdschriften.

De in vele opzichten merkwaardige bijdrage die Prof. Dr. Hans Van Werveke in een voorgaand nummer van De Vlaamse Gids publiceerde had allerminst de bedoeling het zo veelzijdige en ingewikkelde probleem van de universitaire expansie in al zijn aspecten te belichten. Het is daarom geenszins misplaatst doch integendeel verantwoord aan dit brandend actuele vraagstuk nogmaals een bijdrage in dit tijdschrift te wijden. Professor Van Werveke heeft vóór alles een overtuigend pleidooi gehouden ten gunste van een verhuizing uit Leuven van de aldaar gevestigde franstalige afdeling van de Katholieke Universiteit. Zijn argumentatie gaat uit, zonder er nochtans volledig op te berusten, van een persoonlijke, evenwel met andere berekeningen overeenstemmende prognose betreffende de aangroei van de Belgische studentenbevolking tot 1980, en van beschouwingen i.v.m. het optimum bevolkingscijfer van een universiteit. Zich steunend op de prognose van een studentenbevolking van ongeveer 100.000 in 1980 en het cijfer 15.000 aanvaardend als optimum bevolkingscijfer voor een universiteit, komt de auteur tot de conclusie dat België in 1980 zeven volledige universiteiten zal nodig hebben en hij noemt hiervoor met name: Gent, Luik, Antwerpen, Mons, Brussel, Leuven-Nederlands en Leuven-Frans.

Daar dit eerste deel uit het betoog van Prof. Van Werveke in feite het uitgangspunt vormde voor zijn argumentatie m.b.t. de overheveling van Leuven-Frans, die het centrale deel vormt van zijn exposé, is het de auteur niet mogelijk geweest dieper in te gaan op de vele andere gevolgtrekkingen uit de hierboven weergegeven numerieke gegevens en er meer genuanceerde beschouwingen aan vast te knopen. Dit willen we in het hiernavolgende doen.

Er is allereerst het probleem van de verdeling der in 1980 verwachte studentenbevolking over het gehele land, per taalgroep, per streek en per universitaire instelling. Prognoses hieromtrent, hoewel ze zeer moeilijk zijn, delicaat en daarom ook vaak uiteenlopend, bestaan. Hun graad van betrouwbaarheid stemt, in dalende lijn, overeen met de volgorde: taalgroep, streek, universitaire instelling.

Het is algemeen bekend dat de verdeling van de Belgische studentenbevolking per taalgroep geenszins overeenstemt met de sterkte van de potentiële studentenbevolking van iedere taalgroep (leeftijdsklasse 1824 jaar), doch dat integendeel de verhoudingen precies mekaars omgekeerde zijn. Op een totaal van 50.000 studenten behoorden er in 1967 ongeveer 27.700 tot het Franse en 22.300 tot het Nederlandse taalstelsel, hetzij 55% franstalige en 45% nederlandstalige studenten. De jongste prognose betreffende de verdeling der studentenbevolking per taalgroep in 1980 - afkomstig van de Nat. Raad voor Wetenschapsbeleid - voorziet 50.000 franstalige en 46.000 nederlandstalige studenten omstreeks genoemd tijdstip.

Men constateert aan de hand van deze cijfers onmiddellijk dat, ondanks een sterkere aangroei-index (1967 = 100) van de nederlandstalige studentenbevolking (= 206) tegenover de franstalige (= 192), de Vlaamse achterstand inzake deelneming aan het universitair onderwijs in 1980 niet alleen nog lang niet zal zijn ingehaald, maar dat de Vlaamse gemeenschap, procentueel bekeken t.o.v. de globale evolutie, zelfs niet noemenswaardig zal vooruitgaan: van 45%

[p. 43]

in 1967 naar 47,8% in 1980. Zelfs indien men, met sommige minder officiële prognoses, aanneemt dat de berekeningen van de Nat. Raad voor Wetenschapsbeleid, zowel wat de totale studentenbevolking als wat de relatieve aangroei van nederlandstalige studenten betreft, eerder aan de lage kant liggen en men bijgevolg het totale cijfer 100.000 of iets meer voor 1980 vooropstelt, dan nog blijft de Vlaamse achterstand zeer reëel, vermits in de hypothese voor de Vlaamse studentenbevolking in 1980 het cijfer 51.000 tot 55.000 wordt genoemd, hetgeen nog steeds niet beantwoorden zal aan het op dat ogenblik nog groter geworden verschil in bevolkingssterkte tussen de Vlaamse en de Waalse provincies en nog veel minder aan de verhoudingen tussen beide landsgedeelten inzake de sterkte van de leeftijdsklasse 18-24 jaar. Gelet op de oorzaken van deze wanverhouding, die behalve historisch-psychologisch vooral te verklaren is door verschillen inzake regionaal welvaartspeil, socio - professionele herkomst der studenten en gezinsgrote, is het duidelijk dat, om deze voor het gehele land zelf ongezonde toestand te verhelpen, een volgens de taalstreken en haar sub-regionen gedifferentieerd beleid zal moeten gevoerd worden, dat enerzijds deze oorzaken zelf opheft (economisch streekbeleid, democratiseringmaatregelen, demografische politiek) en anderzijds de gevolgen van deze oorzaken door aangepaste maatregelen op het universitaire vlak zelf poogt te milderen. De culturele autonomie en de regionale sociaal - economische politiek krijgen in dit perspectief hun ware opdracht.

De vooruitzichten betreffende de aangroei van de studentenbevolking per provincie of streek tot 1980, moeten in nauw verband tot de prognoses betreffende de aangroei der studentenbevolking per universitaire instelling worden bestudeerd, omdat, zoals bekend, de recrutering van onze universitaire instellingen grotendeels regionaal gebeurt. Terwijl echter de prognoses per provincie mathematisch berekend kunnen worden, is het integendeel lang niet zeker of de aangroei van de studentenbevolking der diverse universitaire instellingen tijdens de laatste jaren, lineair in de toekomst geprojecteerd mag worden. De subjectieve keuze-factor speelt hier een rol die des te moeilijker te voorzien is daar ons land een rijke schakering biedt van ideologisch verschillend getinte universitaire instellingen. Deze toestand heeft ongetwijfeld een zekere, hoewel niet te overschatten invloed op de persoonlijke keuze. Meer en meer echter zal deze invloed afnemen, enerzijds omdat de democratisering van het hoger onderwijs toeneemt en de ideologische keuze op een meer democratisch niveau uiteraard een geringe rol speelt, anderzijds omdat, in samenhang trouwens met het voorgaande verschijnsel doch ook door andere factoren bepaald, de ideologische gerichtheid van de universitaire instellingen meer en meer op de achtergrond geraakt. Of men er dus voorstander van is of niet - en er zijn redenen om er tegenstander van te zijn - de regionale factor zal o.i. meer en meer de bevolkingsaangroei van onze universitaire instellingen gaan bepalen. Men moet er dus rekening mede houden en daarom willen we in de nu volgende beschouwingen van deze regionale factor uitgaan.

Zonder de lezer met cijfertabellen te overladen kunnen wij, aan de hand van het jongste verslag van de Speciale Commissie voor universitaire expansie van de Nationale Raad voor Wetenschapsbeleid, waarin het cijfermateriaal te vinden is, stellen dat de stijging van de studentenbevolking tot 1980 het grootst zal zijn in die provincies die naast een snelle globale bevolkingsaangroei tot hiertoe een lage of een hoge deelneming van de betrokken leeftijdsklasse aan het universitair onderwijs vertoonden. De eerste beschikken inderdaad over groeiende potentiële reserves die gevaloriseerd moeten worden, terwijl de tweede de reeks in een gunstige toestand verkeren. Dit is het geval voor de provincies Limburg, Brabant, Antwerpen en, in iets mindere mate, voor Namen. De laagste aangroei mag daarentegen verwacht worden in de provincies met een geringe demografische aangroei en een reeds hoge deelneming aan het universitair onderwijs: dit zijn Luik en Luxemburg. Tussen beide in kunnen de provincies Henegouwen, Oost- en West-Vlaanderen gesitueerd worden.

Tegenover deze tendenzen dient nu de evolutie van de studentenbevolking per universitaire instelling te worden geplaatst. Zoals gezegd is dit zeer moeilijk. Niettemin, met het nodige voorbehoud en zonder tot een statistische bewijsvoering over te gaan, kan hierover het volgende worden gezegd.

Onder de grote universiteiten heeft de Gentse Rijksuniversiteit van 1962 tot 1967 relatief de grootste aangroei gekend en deze aangroei houdt niet alleen aan (gemiddelde 11% over de laatste 5 jaar), doch ze heeft, volgens de jongste cijfers (1 febr. 1968 = meer dan 9.500 studenten), zelfs een spectaculaire verhoging (28%) doorgemaakt sedert 1966-67. Om diverse redenen mag verwacht worden dat deze snelle aangroei over enkel jaren gevoelig zal verminderen, zodat het bevolkingscijfer van de Gentse universiteit omstreeks 1980 wel rond het optimum van 15.000 zal schommelen. Meteen is het echter duidelijk dat de noden van Gent op dit ogenblik en nog in de eerstvolgende jaren zeer groot zullen zijn.

De Gentse Rijksuniversiteit wordt inzake aangroei van studentenbevolking tijdens de laatste vijf jaar, gevolgd door de Vrije Universiteit te Brussel, met een gemiddelde jaarlijkse aangroei, voor haar beide afdelingen samen, van 9%. In tegenstelling echter tot Gent is deze aangroei tijdens de jongste twee jaren gedaald tot 6%, hetgeen in hoofdzaak te wijten is aan een verminderde groei van de franstalige afdeling, vermits de nederlandstalige leergangen aan deze nog overwegend franstalige universiteit een voortdurende aangroei van studenten kennen (= 17% van 1965-66 tot 1966-67). Gezien de numerieke zwakheid echter van de nederlandstalige afdeling (1086 studenten op 1 febr. 1967 tegenover 7.698 studenten in de franstalige afdeling op dezelfde datum), mag berekend worden dat, terwijl de franstalige afdeling tussen 1975 en 1980 het optimum van 15.000 zal bereiken en

[p. 44]

zeer waarschijnlijk zal overschrijden, de nederlandstalige leergangen van de Vrije universiteit in 1980 nauwelijke 4.000 studenten zullen tellen. Houdt men rekening enerzijds met de voorziene tragere aangroei van de franstalige afdeling van de ULB, die reeds tijdens de jongste twee jaren zichtbaar werd, anderzijds met de verwachting van een sterke aangroei van de studentenbevolking in de provincie Brabant, zoals hoger aangeduid, dan is het duidelijk dat het Vlaamse intellectueel potentieel in Brabant, ondanks en sterke aangroei-index, ook in de volgende jaren te Brussel zeer onvoldoende gevaloriseerd zal worden, indien de evolutie in gelijkblijvende omstandigheden verloopt. De oorzaken van deze toestand zijn voldoende bekend: de Vrije Universiteit is tot nu toe een franstalige universiteit met nederlandse leergangen, hetgeen haar voor de Vlaamse studenten die geen grondige ideologische redenen hebben om er toch te gaan studeren, weinig aantrekkelijk maakt. Men mag inderdaad de oorzaak van haar geringe aantrekkingskracht op de Vlaamse studenten niet zoeken in een overwegend anders gerichte ideologische gezindheid van deze studenten, vermits het bekend is dat aan de franstalige afdeling van de ULB zeer vele rooms-katholieken studeren. Deze mening wordt bovendien bevestigd door de cijfers betreffende de aantrekkingskracht van de franstalige afdeling van de ULB op de overwegend Vlaamse bevolking van het arrondissement Halle - Vilvoorde: 29,4% van de universiteitsstudenten, overwegend aan de Vrije Universiteit te Brussel. Dit cijfer bewijst dat in de ogen van vele Vlamingen uit dit arrondissement, die voor hun hoger onderwijs in de eerste plaats op Brussel aangewezen zijn, de nederlandstalige leergangen van de Vrije Universiteit geen volwaardige universiteit vormen. Men kan hun keuze vanuit Vlaams standpunt betreuren, doch men kan niet zeggen dat hun beoordeling van de toestanden aan de Vrije Universiteit Brussel verkeerd is. De analogie met de Brusselse toestanden op het gebied van het lager onderwijs is in ieder geval treffend. Tegen deze verfransing langs het hoger onderwijs om moet dan ook dringend iets worden ondernomen. Indien de inrichtende macht van de ULB, die zich tegenover de publieke opinie, met het oog op haar dubbele subsidiëring, gaarne doet doorgaan voor een dubbele universiteit, niet spoedig maatregelen neemt om niet alleen op het vlak van de leergangen, maar eveneens op dat van beheer en administratie over te gaan tot een volkomen tweeledige structuur, dan zal de staat gerechtigd zijn, op grond van de sociale en wetenschappelijke objectieve gegevens die we hoger hebben aangehaald, zijn suppletieve rol te gaan vervullen en een initiatief te nemen dat aan de geschetste abnormale toestand een einde zal stellen. Men kan aan verschillende mogelijke initiatieven vanwege de staat in dit opzicht denken en men kan zich zelfs voorstellen dat ze, naarmate ze geen of weinig resultaten zouden blijken te hebben, steeds uitgebreider of ingrijpender zouden worden. Nu reeds echter durven we ons de vraag stellen of als uiteindelijke oplossing de overneming door het Rijk van de nederlandstalige leergangen van de ULB en de inrichting van een Nederlandse Rijksuniversiteit te Brussel niet het aangewezen middel zal zijn, dat tegelijk aan vele andere universitaire problemen te Brussel een vanuit Vlaams en wetenschappelijk-sociaal standpunt verantwoorde oplossing zou geven. Katholieke kringen spreken reeds sedert geruime tijd over een verdubbeling met Vlaamse leergangen van Saint-Louis en over een inplanting van zekere delen van Leuven-Nederlands te Brussel (o.m. een academisch ziekenhuis). De toegeving van vrijzinnige zijde die de overneming door het Rijk van de Nederlandse leergangen van de ULB impliceert, zou aan genoemde katholieke voorstellen iedere grond ontnemen. Een dergelijke maatregel zou zelfs onrechtstreeks een ruimere inplanting van Leuven-Frans te Brussel kunnen onmogelijk maken.

Al reiken de talrijke gevolgen van een dergelijke maatregel veel verder dan het in ons uitgangspunt gestelde doel - de valorisatie van het tot 1980 groeiend Vlaams studentenpotentieel in Brabant - toch kan hij, wij herhalen het, alleen reeds op grond van deze met cijfers gestaafde objectieve doelstelling, verantwoord worden.

In de rij van de traditionele grote universiteiten wordt Brussel, wat het jaarlijks aangroeipercentage van de studentenbevolking betreft, op de voet gevolgd door de beide afdelingen van de Katholieke Universiteit te Leuven, met een gezamenlijk gemiddelde aangroei van 8,5% gedurende de jongste vijf jaar. Merkwaardig is het dat deze aangroei ongeveer gelijk is verdeeld over de beide afdelingen, behalve gedurende het laatste in beschouwing genomen jaar (1966-67), toen de aangroei van Leuven-Frans (8,3%) die van Leuven-Nederlands (7,5%) lichtjes overtrof. Uit deze aangroei, die in verband met de numerieke sterkte van Leuven in absolute cijfers (in 1966-67: 9.750 studenten voor Leuven-Frans, 10.979 voor Leuven-Nederlands) voor de nabije toekomst een meer dan relatieve betekenis krijgt (in 1980 16.000 studenten voor Leuven-Frans en 22.000 voor Leuven-Nederlands), heeft Prof. Van Werveke in zijn geciteerd artikel de voornaamste conclusie getrokken die er, vanuit louter wetenschappelijk of sociologisch standpunt, uit moet getrokken worden: de geleidelijke verdwijning van Leuven-Frans en haar overplanting naar het franstalige landsgedeelte. In verband met de toekomstige lokalisatie van Leuven-Frans heeft Prof. Van Werveke zich in genoemd artikel verzet tegen een overplanting van deze universiteit naar Brussel. Hij doet dit op goede gronden: het reeds hoge deelnemingscoëfficiënt van de Brusselse bevolking aan het universitair onderwijs en het gevaar voor een schooloorlog op universitair vlak. Toch is dit probleem zo ingewikkeld dat men er nog vele andere beschouwingen kan aan wijden. In het licht van ons demografisch uitgangspunt willen we ons tot de volgende beschouwingen beperken.

De franstalige afdeling van de Leuvense universiteit rekruteert haar studenten uit de volgende provincies:

Brabant 52%

Henegouwen 20,9%

[p. 45]

Namen 7,7%

Luik 7,1%

Luxemburg 4,9%

Vlaamse provincies 7,4%

Met de verdwijning van Leuven-Frans uit Leuven zal de aantrekkingskracht van de franstalige afdeling op de Vlaamse provincies, die niet onbelangrijk blijkt te zijn, eveneens verdwijnen. De aangroei van de studentenbevolking in de provincies Luik en Luxemburg tot 1980 zal de laagste zijn van heel het land, zoals hoger werd uiteengezet. Gezien de snelle aangroei van de studentenbevolking van N.D. de la Paix te Namen (15% van 1965-66 tot 1966-67), mag verwacht worden dat de tamelijk belangrijke aangroei van de studentenbevolking die tot 1980 in de provincie Namen wordt voorzien, door de universitaire instelling in deze provincie zal opgeslorpt worden. De provincie Henegouwen die tot 1980 slechts een middelmatige aangroei van haar studentenbevolking zal kennen en waar bovendien drie universitaire instellingen (een rijksuniversitair centrum, een katholieke universitaire faculteit en een polytechnische faculteit) aanwezig zijn, waarvan eerstgenoemde een grote aantrekkingskracht schijnt uit te oefenen, speelt in de toekomstige ontwikkeling van de studentenbevolking van Leuven-Frans geen grote rol. Het is daarentegen duidelijk dat de provincie Brabant, waar men een grote aangroei van de studentenbevolking tot 1980 mag verwachten, in de toekomstige ontwikkeling van Leuven Frans een determinerende rol zal spelen. Het ligt daarom voor de hand Leuven-Frans in de provincie Brabant in te planten. Daar men hiervoor slechts de keuze heeft tussen Waals-Brabant en het tweetalig hoofdstedelijk gebied en dit laatste, niet alleen wegens taalkundige (toeneming van de verfransingsdruk, vnl. op de randgemeenten grenzend aan St.-Lambrechts-Woluwe, d.w.z. richting Leuven), maar eveneens om sociologische (hoog deelnemingscoèfficiënt), ideologische (schoolstrijd op universitair vlak) en vooral om financiële (grondprijzen) redenen niet verantwoord is als inplantingsgebied, lijkt voor Leuven-Frans als inplantingszone een gebied in Waals-Brabant het meest geschikt, dat gemakkelijk bereikbaar is vanuit Brussel en niet verder ervan verwijderd dan Leuven, m.a.w. het kanton Waver, dat door de wet van 1965 trouwens voor de Leuvense universiteit reeds werd ontsloten.

Behalve voor Leuven-Frans zal zeer binnenkort ook voor Leuven-Nederlands een probleem van bevolkings optimum gesteld worden, vermits men voor deze universiteit in 1975 een bevolking van 17.000 en in 1980 van 22.000 studenten voorziet. De regionale herkomst van de studenten is hier de volgende (academisch jaar 1965-66):

Brabant 25,8 t.h.

Antwerpen 24,7 t.h.

West-Vlaanderen 22,6 t.h.

Limburg 14,6 t.h.

Oost-Vlaanderen 12 t.h.

De aangroei tot 1980 van de studentenbevolking in de provincies West- en Oost-Vlaanderen wordt middelmatig geacht en zal in stijgende mate door de Rijksuniversiteit te Gent worden opgeslorpt, waarvan we hoger de spektaculaire aangroei hebben aangestipt. Van de aangroei in de provincie Antwerpen, die belangrijk zal zijn, mag worden verwacht dat hij in grote mate zal opgeslorpt worden door de uitbouw tot één grote universiteit van de bestaande universitaire instellingen te Antwerpen. Voor Leuven-Nederlands blijven dus overwegend de aangroei uit de provincies Brabant en Limburg van belang, waarvan men mag verwachten dat hij beduidend zal zijn. Voor een ontlasting van Leuven-Nederlands, wat haar Brabantse aangroei betreft, hebben we reeds een oplossing gesuggereerd bij de bespreking van de toekomst van de Vrije Universiteit te Brussel. Wat de aangroei uit Limburg betreft, die op dit ogenblik in absolute cijfers nog gering is wegens de geringe totale bevolking van deze provincie, doch die anderzijds als aangroeicoëfficiënt de hoogste van het land is en zal blijven, moet de vraag gesteld worden, mede wegens de achterstand van deze provincie, meer bepaald inzake deelneming van haar jeugd aan het hoger onderwijs, of nu reeds er niet moet aan gedacht worden de oprichting van een universitaire instelling in deze provincie omstreeks 1980 voor te bereiden.

Daar zich voor de toekomstige ontwikkeling van de Luikse Rijksuniversiteit, wegens de verwachte geringe aangroei van haar studentenbevolking en wegens haar nieuwe campus te Sart-Tilman, geen bijzondere problemen stellen, kunnen we deze beschouwingen afsluiten met een blik op de nieuwe universitaire instellingen buiten de grote traditionele universiteiten. Zoals reeds terloops werd aangestipt zal de groei van de drie universitaire instellingen te Bergen zeer geleidelijk zijn en geen grote vraagstukken doen rijzen. Hetzelfde kan, in iets mindere mate, gezegd worden voor Namen.

Het is daarentegen duidelijk dat vooral Antwerpen een grote toekomst tegemoet gaat: men voorziet er tegen 1980 een bevolking van 8000 à 10.000 studenten, hetgeen een zeer belangrijke aangroei betekent tegenover 1966-67 (1110 studenten in het Rijksuniv. Centrum en 1393 in de Univ. Faculteit St.-Ignatius). Om deze reden alleen reeds is het wenselijk dat voor de moeilijkheden die een samenwerking of een geleidelijke versmelting van de twee bestaande universitaire kernen te Antwerpen tot nog toe in de weg staan, spoedig een oplossing gevonden wordt.

Deze vluchtige verkenning van de prognose inzake aangroei van de Belgische studentenbevolking tot 1980 heeft aangetoond dat een nader onderzoek van de globale cijfers die vaak geciteerd worden, tot zeer gediversifieerde besluiten leidt, zowel wat de beide Belgische taalgebieden betreft als inzake hun sub-regionen en de aldaar gevestigde universitaire instellingen. We zullen deze besluiten hier niet pogen samen te vatten, noch het wagen een prioriteitsorde ervan op te stellen. Globaal gezien echter menen wij te mogen stellen dat ons land in 1980 zeven volledige universiteiten zal nodig hebben: Leuven-Nederlands, Leuven-Frans, Gent, Brussel-Frans, Brussel-Nederlands, Antwerpen en Luik. Daarbuiten zullen zich twee universitaire kernen verder ontwikkelen: Bergen en Namen. Een universitaire kern in Lim-

[p. 46]

burg behoort tegen 1980 tot een verantwoorde mogelijkheid.

Op de zeven grote universiteiten zullen er vier behoren tot het nederlandse taalregime. Daarvan zullen echter Antwerpen en Brussel-Nederlands in 1980 de optimum-grens van hun mogelijkheden nog lang niet hebben bereikt. Dit bevestigt hetgeen we bij de aanvang schreven over de nog in 1980 niet weggewerkte achterstand van het Vlaamse landsgedeelte inzake deelneming aan het universitair onderwijs. Inderdaad leveren de prognoses voor 1980 van de nederlandstalige universiteiten (Leuven-Nederlands: 22.000; Gent: 15.000; Brussel-Nederlands: 4.000; Antwerpen: 8 à 10.000) samen het globale cijfer van 49.000 à 51.000 studenten op, waarvan wij bij de aanvang schreven dat het niet beantwoordt aan de volledige valorisatie van de Vlaamse potentiële reserves. Wij herhalen dan ook dat dringend specifieke maatregelen voor het Vlaamse landsgedeelte in het toekomstig universitair beleid moeten voorzien worden. Dit geldt in het bijzonder voor de situatie van het universitair onderwijs te Brussel: de universitaire politiek raakt hier, evenzeer als te Leuven, één van de zwakke plekken van het tegenwoordige Belgische staatsbestel.

Adriaan Verhulst