De Vlaamse Gids. Jaargang 52

[p. 4]

Festival van Vlaanderen: cultuurspreiding voor duizenden

JAN BRIERS
Gent 4 aug. 1919
Doctor in de Wijsbegeerte en Letteren. Professor aan de Rijksuniversiteit te Gent en de Vrije Universiteit te Brussel. Directeur van B.R.T.-2 (1963). Stichter van het Festival van Vlaanderen (1958).

Sommige van onze kunstenaars hebben het nodig geoordeeld te mutineren en bezetten de toegangshall van het Paleis voor Schone Kunsten te Brussel. Ze protesteren tegen een ondoelmatige cultuurpolitiek, tegen een onevenwichtig beleid. Een der protestanten had nochtans dit jaar een aardige bestelling gekregen van datzelfde cultuurministerie: een opdracht van... 2,5 miljoen. Onevenwichtig beleid... Mecenaat en dankbaarheid. Musiceren of protesteren? Zoveel geschikte titels voor dit kort artikel en dat gezellig colloquium te Oostduinkerke voor de ‘Dagen van de Vlaamse Gids’.

Geen schitterender voorbeeld van waardig hedendaags mecenaat dan het Festival van Vlaanderen.

Mag ik dit bewijzen door twee vragen te beantwoorden:

1. Wat doet het officieel en het commercieel mecenaat voor de binnen- en buitenlandse kunstenaars?

2. Is deze steun werkelijk doelmatig?

De raad der mecenassen

Het Festival van Vlaanderen te Gent is uitsluitend bestuurd en beheerd door de organismen, die het financieel mogelijk maken. Een begunstiger, die rechtstreeks en uit erkentelijkheid betrokken wordt bij het besteden der geschonken sommen, blijft meestal trouw en geestdriftig. De raad in de festivalstad bestaat uit de vertegenwoordigers van de Belgische Radio en Televisie, het ministerie van de Nederlandse Cultuur, het ministerie van P.T.T., de Generale Bankmaatschappij, de Kredietbank, de Provincie Oost-Vlaanderen, de Stad Gent, de Coca-Cola Bottelarijen, de Bank van Parijs en van de Nederlanden, de Rijksuniversiteit te Gent, de Internationale Jaarbeurs van Vlaanderen, de Groep Josi, de Cultuurraad voor Vlaanderen, het Commissariaat-generaal voor Toerisme, de U.C.B., Sidmar, de Bank van Brussel, de Vlaamse Toeristenbond, EBES, de Toering Club van België, Trefileries Bekaert, de Stichting Jules Dhondt, Clément Morraye, de Algemene Spaar- en Lijfrentekas, Bell Telephone, Vynckier, Sabam, de Brouwerijen Meiresonne, het Katoeninstituut, Textirama, U.C.O., de Nationale Dienst voor Afzet van Tuinbouwprodukten.

Ik kan u verzekeren, dat deze groep vlugger afgelezen is, dan samengesteld. Maar dat belet niet, dat wij allen op prachtig constructieve en idealistische wijze samenwerken. Sommigen van deze leden doen zeer nuttige artistieke programmasuggesties. In de lijst worden ze vernoemd in volgorde van de belangrijkheid der bijdragen, maar jaarlijks ontstaat er een vinnige verschuiving, omdat de laatsten wel eens de eersten willen zijn. En allen beperken zich niet tot een schenking, maar ze leven mee, ze applaudisseren het luidst bij de concerten, ze brengen betalende kennissen en familieleden mee, ze voeren een uiterst kordate propaganda voor HUN festival.

De rijkste onder deze rijken is de B.R.T.

Het ligt natuurlijk in de bevoegdheid van een radio-instituut de muziek met alle doeltreffende middelen te propageren, de geplande concerten méér luister bij te zetten door ze te situeren in historische zalen, tussen een publiek in avondkledij en feeststemming, moeilijke en nieuwe oeuvres te laten uitvoeren - wat voor kleiner concertorganismen niet zeer lonend is, en door een gecoördineerde muziekpolitiek standing te verwerven in binnenland en in den vreemde.

[p. 5]

Door voor dat festivalgedeelte te Gent niet minder dan driehonderd buitenlandse radiorelais uit te lokken per jaar, heeft de B.R.T. dan weer zelf nieuwe en ditmaal buitenlandse mecenassen aangelokt: het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken trekt milde toelagen uit voor de Gastspielreise van de Deutsche Oper; the British Council laat zich evenmin onbetuigd; talrijke Europese radio-instituten stellen dit jaar gratis hun koren ter beschikking, om het groot congres der polyfonie te Leuven - Brussel - Gent op te luisteren; en door tussenkomst van ons ministerie van de Nederlandse Cultuur zijn de Internationale Culturele Akkoorden een der rijkste financiële bronnen geworden van een festijn, dat omwille van zijn cultuurpolitieke betekenis in het Vlaanderen van 1968, steeds moet groeien, of méér geld moet uitgeven om dezelfde standing te kunnen behouden.

Ronde tafel en gesloten kring?

Kan dat aantal weldoeners nog vergroten in de toekomst, of blijft het aantal beperkt, zoals dat der ridders van de ronde tafel?

We zullen niet nalaten deze vriendenkring maximaal uit te breiden, maar het vraagt toch allemaal zodanig veel tijd!

Het Antwerps festivalgedeelte, met een prachtig programma en uitmuntende perskritiek, had te weinig contact met de Antwerpse gemeenschap. Toen heb ik mijn opwachting gemaakt bij een tiental organismen, en ik kwam terug met een som van rond de tweehonderdduizend frank. Dadelijk werd toen een epistel geschreven, waarin deze tien baanbrekers tot voorbeeld werden gesteld van zoveel andere Antwerpse kapitaalkrachtigen, en de brief werd op tweehonderd exemplaren gestencild.

Een overdreven optimisme heeft nog nooit geschaad.

Zonder machtige financiële impuls kan een festival onmogelijk voortbestaan. En zonder fanatiek idealisme evenmin. Want ook de 60.000 die vorig jaar het festival bezochten en hun toegangskaartje betaalden - voor sommigen een harde noot om te kraken, al zijn de prijzen nog zo redelijk en de tegemoetkomingen voor groepen en jeugd zeer belangrijk - zijn mecenassen, en de musici die veel méér repeteren dan voor andere concerten eveneens, en de pers - radio - en televisiegetrouwen, die er alles op zetten opdat grote en kleine mecenassen de historische zalen tot in de nok zouden vullen en geen spijt zouden hebben, ook.

Contanten voor duizend muzikanten

Dank zij het festival van Vlaanderen in de talrijke Vlaamse steden, en de Vlaamse gemeenschap die het mogelijk maakte, hebben de volgende binnen- en buitenlandse musici aan tienduizenden, uren van heerlijke en hoogstaande ontspanning kunnen schenken.

	Uit eigen land	Van heinde en verre
Toneelgroepen	5	3
Operagroepen	4	6
Solisten	46	64
Opera-orkesten	7	2
Symfonieorkesten	10	10
Kamerorkesten	15	5
Koren	26	12
Dirigenten	28	27
Balletten	2	0

En is dat nu werkelijk de goede verhouding?

Daarover kunnen we dadelijk een debat van verschillende dagen doen losbarsten. Maar ik ben van mening, dat in de huidige omstandigheden de proportie verstandig is, want ze groeide langzaam tot wat ze nu geworden is, ze is de som van vraag en aanbod, het compromis tussen de droom van de organisator en de realiteit van het publiek.

Trouwens: Georges Maes met zijn Belgisch Kamerorkest, ontstaan uit het festival, werd voorheen uitgenodigd om driemaal op te treden, maar met twee concerten kon hij een volmaakter resultaat bereiken en daaraan gaf hij de voorkeur. De radio- en andere orkesten en koren reserveren bijna drie zomermaanden voor de overtalrijke festivalprestaties. Onze beste solisten treden tegenwoordig ook graag op in het buitenland. Ik heb, althans door de artiesten zelf, nooit over deze verhouding horen klagen.

Honderd orkest- en koorleden hebben mij, na afloop van de succesrijke concerten in bomvolle kathedralen en eeuwenoude kastelen en stadhuizen, vriendelijk gezegd dat ze zo graag naar het festival kwamen. Er is een heel speciale stemming. Een verstandig, doorgewinterd zomerpubliek. Zeer veel trouwe persrecensenten. Bijzonder talrijke hoge gasten.

De musici zijn gaan voelen, dat zij méér dan alle anderen dat festival hebben opgestuwd tot een der belangrijkste van ons continent. Ze zijn fier op hun verwezenlijking. En ze lezen hun naam en die van hun ensemble in honderdduizenden folders, van hier en elders, en ze horen hem weerklinken in honderden radio- en televisieuitzendingen. En ze lezen hem, nieuwsgierig en soms wel eens beangstigd, in de verslagen van de vakkundige, sympathiserende, maar eerlijke pers.

Zij, de muzikanten, de zangers en dirigenten en instrumentisten, van ons klein land, krijgen vooral op zo'n dagen de gelegenheid om op te treden met de allergrootsten. En ze doen hun uiterste best om de onvermijdelijke vergelijking te doorstaan. En heel dikwijls lukken ze daarin ook!

Leonce Gras presenteerde aan het Gentse zomerpubliek Vladimir Vogels ‘Wagadu's Ondergang’. Dank zij de geestdrift van dirigent en artiesten, de uitstekende samenwerking tussen eigen en buitenlandse krachten, werd het een nadrukkelijk succes.

Waarschijnlijk door de zeer vleiende pers werd de hele groep uitgenodigd op het Festival van Luzern, en oogstte daar, voor een mondain toeristisch publiek dat eerst en vóór alles grote vedetten eist, een totaal verrassend écht populair applaus. Nu zal Gras datzelfde werk dirigeren op het Holland Festival. Hij en zijn musici. Is dat geen betekenisvol resultaat?

Componisten in competitie

Het Festival van Vlaanderen werkt samen met duizenden musici; en het

[p. 6]

geeft compositieopdrachten aan enkele componisten.

Er zijn steden, die merkwaardige inspanningen doen, om bestaande Vlaamse werken briljante uitvoeringen te verzekeren: Kortrijk heeft daarvan een specialiteit gemaakt. Ook Tongeren doet zeer verdienstelijk werk. Te Gent heeft men destijds concerten met niets dan Vlaamse meesters georganiseerd, maar de inrichters, de pers en enkele idealisten, zaten alleen in de zaal; aangezien de andere concerten altijd barstensvol liepen, was het experiment nog pijnlijker.

Het was Gabriël Verschraegen, de schitterende orgelist, die het voorstel deed, om elk jaar aan enkele Belgische componisten compositieopdrachten toe te vertrouwen. Deze worden dan geschoven in een concert, waarin ook een beroemd virtuoos optreedt, en zo aan de grote massa opgedrongen en door haar meestal zeer gespannen gevolgd en toegejuicht.

1968: aan Jacqueline Fonteyn werd een polyfonisch werk gevraagd, aan Henk Badings een symfonie, aan Karel Goeyvaerts en aan Goethals werken voor kamerorkest, aan Jean Mogin een toneelwerk en aan David Van de Woestijne de muzikale aanpassing. De uitvoering van de nieuwe werken is een der aantrekkingspolen van het Gentse festival geworden, voor kenners en persrecensenten vooral.

Minder goede werken worden meedogenloos in de kranten vernietigd. Het waardevolle blijft over, zoals het hoort. Het Parennin Kwartet heeft een creatie van Legley in zijn vast repertoire opgenomen; een symfonisch werk van Poot behoorde tot het programma van André Cluytens; misschien zal het werk van Mogin en Van de Woestijne door het Théâtre National overgenomen worden; werken van Willem Pelemans, Jef Maes, en anderen hoort men geregeld in de B.R.T.-uitzendingen.

En er zijn creaties, die later nog bekroond werden met hoge onderscheidingen!

Ja: ik geloof dat het mecenaat voor het festival en het festival voor de musici hun plicht doen.

Zijn er nog veel gelegenheden, waar de inspanningen der begunstigers zo'n rijk en waaiervormig resultaat bereiken? Ten slotte mogen we toch niet uit het oog verliezen, dat het Festival van Vlaanderen nog andere doeleinden nastreeft. Onze mensen lokken naar de hoogste kunst: van de 21.000 bezoekers van vorig jaar te Gent, waren er zeker 8.000 jonger dan 21! En het prestige van Vlaanderen in België en in het buitenland zal er ook wel baat bij vinden!

Prof. Dr. Jan Briers