De Vlaamse Gids. Jaargang 52

[p. 47]

100 O.R.T.F.-journalisten brodeloos en...
De grote stilte van het Franse volk

We hadden een brandend actueel artikel kunnen schrijven, een aanklacht en een apodictische veroordeling, toen de staking van de 13.000 ORTF-personeelsleden de hele wereld fascineerde, toen de Franse radio- en televisie-journalisten een verbeten strijd voerden voor de vrije meningsuiting in de gehele zogeheten democratische wereld.

Maar we schrijven het liever vandaag, nu 100 moedige journalisten door de Gaulle aan de deur werden gezet, en die democratische wereld zwijgt.

Als een gil in doffe apathie

Frankrijk heeft nu sedert zoveel jaren kunnen bogen op een uitmuntende informatieploeg. Die van France-Inter had de concurrerende collega's van Europe Nr 1 en van Luxemburg met twee lengten voorsprong echt glansrijk geklopt. Die van de Franse televisie waren, ook in België, zelfs in Vlaanderen, vedetten geworden. Aan het magazine ‘Cinq Colonnes à la une’ hebben zich trouwens heel wat televisie-collega's uit naburige landen gespiegeld.

Sedert decenniën voelen deze kranige kerels zich echter niet gelukkig. Er is geen minister van informatie geweest, in om het even welke regering, of hij heeft getracht zich te mengen in de informatie van de ORTF, die, aldus het statuut, onafhankelijk en objectief moet zijn.

Maar de Gaulle was geen gewoon politicus, die voorzichtig de handen uitstak naar het verleidelijk stralend grootste propagandamedium aller tijden. Hij sloeg er zijn klauw op neer en hij liet zijn prooi geen ogenblik meer los. Zijn minister voor informatie had een commissie samengesteld, waarin een paar radio- en tv-journalisten mochten zetelen, en luisteren naar de vertegenwoordigers van het regime, die gewoon mededeelden wat mocht uitgezonden, die dag, en wat niet. En nu begrijpt U, dat het 15 dagen heeft kunnen duren, alvorens de studentenonlusten in de ORTF-tv werden getoond.

Wekenlang, en vooral tijdens de universiteitsonlusten en de arbeidersstaking, werd daarenboven systematisch alles in de filmopnamen geschrapt, wat de regering in een ongunstig daglicht kon plaatsen; de oppositie mocht de verklaringen van staatshoofd en premier nooit commentariëren. Het ORTF-journaal, zo werd in de redactie gezegd, is nog slechts een ‘Petit Pompidou illustré’. Alleen toen de puike journalisten van France-Inter en van 1e journal télévisé tot de wrange vaststelling kwamen dat ze zelfs geen minimum van objectiviteit meer konden waarborgen, gingen ze in staking. Met 127 op 150. Fantastisch hoog procent in een groep, waarvan de meesten Gaullistische creaturen zijn!

Het festijn der apologeten

Zo'n staking hadden de Fransen en had de moderne publicistiek nooit tevoren meegemaakt. U moet begrijpen dat, in de meeste stakingsgevallen, de radio- eh tv-journalisten doorwerken, omdat ze het hun plicht vinden de bevolking te blijven voorlichten. Toen ze dit niet meer vóór micro en camera konden doen, besloten ze zelf tot het volk te gaan. En de Parijse en Franse artiesten van het toneel, de music-hall, het opera- en concertwezen, gingen mee.

Te Parijs en in heel Frankrijk werden ‘des galas d'information’ georganiseerd. Alleen op 8 juni lokten Raymond Rouleau en Bernard Tournois honderd kunstenaars en 40.000 belangstellenden naar 9 theaters van de hoofdstad: na enkele liederen begon de discussie tussen journalisten en artiesten enerzijds, en anderzijds de Franse burgers; ze duurde dikwijls tot laat na middernacht. Zo werden telkens duizenden proselieten gemaakt. Bij ‘Bobino’ moesten 2000 personen blijven buitenstaan, maar ze gingen niet heen, want ze wilden hun redacteurs, hun tv- en radiovedetten, zien en spreken. Ook Reggiani, Gréco, Barrière, Aubret, Les Quatre Barbus, Les Trois Ménestrels, waren van de partij. U kan zich inbeelden welke onvergetelijke avonden het waren, in het woelige maar immer schone Parijs, met zoveel beroemde vrienden samen te kunnen vechten voor de vrijheid van het woord.

De vrijheid?

Het Franse volk heeft die zelf verworpen. Het wist, dat de Gaulle de arbeiders, de onderwijzers, de bedienden in vernederende armzaligheid liet vegeteren. Ze wisten dat hun staatshoofd de dictatuur van de militaire, ultraconservatieve, financiële reactie vertegenwoordigde. Maar ze hebben boven de vrijheid van meningsuiting het voedsel en de rust verkozen, een valse euphorie boven een verstandige volwassenheid. En de Gaulle schonken ze een verpletterende zegepraal. Ik vermoed dat Léon Zitrone, die lang onder zware regeringsdruk was geplaatst, zelf conservatief is, maar moedig met zijn collega's de in de radiowet gestipuleerde objectiviteit der berichtgeving verdedigd had door aan de staking deel te nemen, die avond der verkiezingsresultaten het hoofd in de handen zal hebben laten zinken; en misschien zal hebben geweend.

De général de Gaulle zegevierde. En de dag daarop liet hij 100 ORTF-journalisten, 100 vrijheidsvechters, als misdadigers buitenzetten en broodroven.

Apostillen bij een machtsmisbruik

Kunnen we even rustig terugblikken op het hele probleem? Een journalist van de nationale radio en tele-

[p. 48]

visie, wordt in Frankrijk en in België en in de meeste westeuropese landen verondersteld vrije en objectieve informatie te presenteren: dat staat vermeld in de wet op de ORTF, evengoed als in deze van BRT-RTB, BBC en ARD. De Raad van Beheer van de meeste omroepinstituten, bestaat echter gedeeltelijk of hoofdzakelijk uit politici en langs hen om kunnen radio- en tv-pers reeds onrechtstreeks beïnvloed worden. Zwakke figuren kunnen moeilijk weerstaan, vooral in tijden van crisis, aan de druk van partijaffiniteiten in het hoogste gezagsorgaan.

Er bestaat echter een tweede, veel erger, rechtstreekse ingreep tegen de onafhankelijkheid der informators. In hoeverre is de radio- en tv-journalist vrij te zeggen, wat hij in geweten als correct beschouwt, tegenover zijn hiërarchische oversten, tegenover zijn dienstchef, zijn directeur, zijn directeur-generaal? Is deze laatste niet in feite zijn hoofdredacteur? En in welk Europees dagblad grijpt het hoofd van de redactie niet in, wanneer zijn redacteurs dingen schrijven die hem niet erg bekoren?

Paul Vandenbussche, directeur-generaal van de BRT, eist niet dat de politieke berichtgeving hem dagelijks ter goedkeuring wordt voorgelegd, wat wel gebeurt in Duitsland, waar de Intendant steeds automatisch inzage krijgt, maar in periodes van informatieve betwistingen, of politieke moeilijkheden, zal de hoogste BRT-ambtenaar zelf de ultieme beslissingen nemen, omdat hij alleen verantwoordelijk is, tegenover de wet en tegenover de luisteraars.

Marcel Coole, directeur der Gesproken Uitzendingen in BRT-1, heeft een ‘Trammelant’ van Jan Geysen doen uitstellen, omdat dit méér een satirisch dan een informatie-programma is en het, juist in de vóórverkiezingstijd, de gemoederen gemakkelijk zou hebben geschokt.

Wat was de houding der ORTF-directeurs van informatie? De waardige algemene radiodirecteur, Pierre de Boisdeffre, moest de ORTF nog tijdens de strijd verlaten. Mijn vriend Fromentin, directeur van France-Inter, wordt in twee boeken, door stakers geschreven, geprezen om zijn houding tijdens het conflct. Hij werd na de hervatting van het werk dadelijk weggepromoveerd. Bijna al de andere hoofdredacteurs en directeurs waren creaturen van de Gaulle, kwamen uit de cabinetten van zijn ministers, en hebben de partij van de generaal gekozen tegen hun eigen troepen. Ze hebben wekenlang de vrije berichtgeving gesaboteerd en verkracht. Ik geloof, om te besluiten, dat in zo'n geval, als de radio-tv-overheid onafhankelijkheid en objectiviteit met de voeten trappen, de redactiestaf geen gehoorzaamheid meer verschuldigd is.

Duidelijk onderscheid: de actie van de verpletterend grote meerderheid der Franse radio- en tv-journalisten werd veel méér voor de objectiviteit gevoerd, dan tegen de regering en haar medestanders in het eigen instituut, zoniet kan men in de rangen der stakers de aanwezigheid van zoveel Gaullisten moeilijk verklaren.

Wanneer journalisten vaststellen dat hun directeurs de vrije informatie waarborgen, of verdedigen, of ze - wat dikwijls het geval is - tussen de 2 vuren van gezag en vrijheid de wijze moderators zijn, zullen ze hen respecteren en gehoorzamen. Dat was het geval niet in de ORTF: de mannen van France Inter hebben het ontslag geëist van hun hoofdredactrice. En dit niet bekomen. De Gaulle heeft integendeel hun directeur, die hun respect afdwong, gewoon verplaatst naar onschadelijker oorden. Het is de strijd tegen de verknechting der vrije berichtgeving die de ORTF-journalisten gestreden hebben en verloren.⁽¹⁾

(1) C. Frédéric: Libérer l'O.R.T.F.

Hoe reageert de wereld op de verknechting?

In den beginne luidruchtig, zoals altijd.

Time: 26/7/68 - ‘Waarom heeft de Gaulle Salan begenadigd en de journalisten niet? Omdat Salan slechts een gewapende opstand had geleid en de journalisten de vrijheid willen van het woord. De generaal dwong zijn grootste politieke overwinningen af door middel van de media; wie aan zijn microfoon raakt, geeft een stoot naar zijn hart’.

Het Laatste Nieuws: 2/8/68 - ‘Heftige kritiek op zuivering in de ORTF... In hoofdartikels, gaande van de conservatieve “Le Figaro” tot de linksgeoriënteerde “Combat”, wordt het ontslag van 102 van de 281 journalisten aangevallen als zijnde een zuivering’.

l'Express: 23/6/68 - ‘De merkwaardige stakingsdiscipline bij de ORTF, om gedurende lange en bange weken het standpunt te blijven huldigen dat de hervorming van het statuut voorrang moet hebben op looneisen, mag men voorbeeldig noemen. Het is duidelijk dat de toekomst van de democratie nauw samenhangt met deze van de nieuwsvoorziening. Een staatsmonopolie, een ministeriële voogdij over de informatie in de televisie, loopt uit op een intellectuele en politieke onderontwikkeling van de massa.

De Standaard: 6/8/68 - ‘De Gaulle zuivert zijn sterkste wapen: de directie van de ORTF heeft geweigerd de vakorganisatie de lijst mee te delen der ontslagenen. Vast staat dat de arbeidsinspectie niet is geraadpleegd en dat de arbeidswet op verschillende plaatsen is geschonden. Iets dat de getroffen journalisten uitstekend te pas zal komen, wanneer zij na de vakantie de ontslagen zullen gaan aanvechten voor de rechters’.

Le Monde: 11/8/68 - publiceert een protest van de intersyndicale van het ORTF-personeeel.

Vooruit: 8/8/68 - ‘Het Gaullistisch regime wil een zo groot en zo volledig mogelijke controle op de openbare opinie. Daarom legt zij de hand op media, die in deze optiek zeer belangrijk zijn. Zeer bekwame, bekende en waardevolle mensen worden aan de deur gezet, omdat zij gebruik hebben gemaakt van democratische rechten’.

Er zijn ook, en dat sterkt ons in onze overtuiging dat hier een vitaal privilege van alle vrije volkeren werd aangetast, reeds enkele boeken gewijd aan deze radiostaking. Ik citeer het slotkapittel van een der beste.⁽²⁾

‘Les Français?

Rien, ou guère de réaction. Des “veaux”, on serait tenté de le penser. Un film chaque soir, peut-on souhaiter mieux? Quant au journal,

(2) J.P. Manet: La Crise de l'O.R.T.F.

[p. 49]

il n'est pas bon, mais à cette heure là on dîne, et la politique n'a-t-elle pas occupé trop longtemps le devant de la scène?

En attendant, le combat continue’.

Ja, over enkele weken, of maanden misschien, zal de Franse jurisprudentie uitspraak moeten doen over de inculpatie der ontslagenen. Wellicht zullen de rechters, in tegenstelling met de ORTF-directeurs, niet ‘jurare in verba magistri’. Maar het kan natuurlijk de Gaulle's koude kleren niet raken te worden betrapt in flagranti.

De onverschilligheid van de Fransen zal hem zeker daarin sterken.

Begint de moderne doorsnee-mens méér waarde te hechten aan zijn comfort, dan aan zijn vrijheid? Bij alle radio-journalisten van Europa hebben de gebeurtenissen in Frankrijk een wrange smaak in de mond gebracht. En wij die steeds zo gehouden hebben van onze fascinerende opdracht, stellen de scherpe vraag: verdient een volk wel, dat er voor zijn hoogste waarden wordt gevochten? Ook de Franse collega, die onlangs schreef: Non, ce n'est plus possible, nous avons honte d'appartenir à cette maison, la nôtre pourtant, l'O.R.T.F, heeft de moed verloren.

Prof. Dr. Jan Briers