De Vlaamse Gids. Jaargang 61

[p. 43]

Kenzaburo Ooe
Uit: ‘De dag dat de keizer hoffelijk mijn tranen droogt’

Na zo'n lange nacht van schreeuwen, hoe erg het ook geweest was, kon hij zich de droom, die hem moest hebben ondergedompeld in verbittering en eenzaamheid, toch niet te binnen brengen.

Als hij sliep werd zijn polsslag lichter en zijn bloeddruk lager: haast al zijn organen gingen slechter functioneren. Dat gold in ieder geval voor zijn hersenen, maar de verslechtering reikte ongetwijfeld verder. De kankercellen daarentegen hielden niet op zich te vermenigvuldigen, dag en nacht, onafhankelijk van het feit of hij bij bewustzijn was of niet. Als er in zijn lichaam nog een stuk vitaliteit aanwezig was, zoals zijn schreeuwen in de nacht toch aangaf, dan moest dit wel de vitaliteit van de kanker zijn die energiek haar territoor vergrootte. Het kon niet komen van zijn ondermijnde lichaam dat haast al zijn kracht verloren had. Maar waarom zouden kankercellen schreeuwen?

Als het daagde werd hij door de verpleegster wakker geschud, omdat zijn schreeuwen in de kamers naast hem was te horen. Nog afgezien van die patiënten, waren er een paar honderd experimentenhonden in de binnentuin van het ziekenhuis die zich bedreigd voelden door het geschreeuw en aan het blaffen waren geslagen. Eenmaal wakker, dacht hij toch nog dat hij droomde, hoewel de honden nog flink tekeer gingen. Maar over honden en wat hun blaffen waard was had hij zich al eerder afdoende uitgesproken. Moest hij dan nu nog eens tijd vrij maken voor onnozel hondengeblaf?

Hij voelde zich weer de man van vijfendertig, die toneelwerk en romans geschreven had, bepaald iets anders dan een beroepsbokser in het bantamgewicht. Dit besef bracht hem terug uit de wereld van de droom, al bleef er dan nog sprake van een restje lichaam dat geschreeuwd had. Hij maakte zich van dat hele samenstel van gewaarwordingen los en gaf zich met volle inzet over aan dat heerlijke gevoel van overdag.

Met de nauwkeurigheid van een dienstregeling ging hij zich voorstellen hoe zijn moeder zijn geboortegrond verlaten zou op het moment van zijn dood. Hij had zich dit tafereel al herhaaldelijk voor de geest gehaald. Het was zijn favoriete spel geworden: hij zou het zonder twijfel óók spelen in de korte spanne tijds nà de melding van zijn laatste coma. Van zijn doktoren zou hij, nog juist op het moment dat hij bij bewustzijn was, de verzekering krijgen dat de dood binnen handbereik was. Voor het geval hij zijn stervensondememing tot een

[p. 44]

goed einde had gebracht, lag een uitgekiend plan klaar.

Op de bewuste morgen zou zijn moeder alleen door het nuchter telegram van een arts er toe gebracht kunnen worden ten langen leste het diep in het bergwoud gelegen dorp te verlaten. Wat hij zelf schrijft of zegt, zal zij toch nooit geloven.

Diezelfde ochtend ook zal hij zijn testamentair notuliste een gesprek laten aanvragen met de luchthaven in de provinciestad. Ze moet bevestiging vragen dat de dienstregeling van die dag wordt aangehouden. Hoe is de weersgesteldheid op de vliegvelden Haneda en Itami? Alles is in orde. De bergpas, die men over moet om uit het bergwoud op de vlakte te komen, is onlangs geasfalteerd. Het is de Pas der Negenennegentig Bochten, zoals de bewoners van die streek zeggen. Echte moeilijkheden zijn dus nauwelijks te verwachten op de route van het diepe bergwoud naar het provinciestadje.

Zijn moeder zal het bergdorp verlaten in een vrachtwagen, een driewieler. Ze rijdt door het woud, steekt de vlakte over aan de voet van de bergpas en bereikt de provinciestad. Ze stapt op tijd in het vliegtuig, zoals ze ook op de minuut nauwkeurig in Itami zal overstappen. De vlucht verloopt opnieuw perfect volgens schema. Ze komt aan op Haneda.

Zijn moeder legt de reis af met geheven hoofd, haar ogen gesloten, en haar mond stijf dicht. Als een al te vriendelijk heer belangstelling voor haar toont, brengt haar dat niet van de wijs. Uit haar strakke ceintuur haalt ze een kaart te voorschijn; hij zit aan het vliegtuigticket vast. Men leest: ‘Dit oude mens praat nooit met onbekenden. Mocht zich iets urgents voordoen, dan wordt U vriendelijk verzocht contact op te nemen met...’

Eindelijk is het bewuste tijdstip aangebroken. Hij belt naar het dorp in de bergen om te checken of de driewieler, met zijn moeder aan boord, al vertrokken is. Omdat zijn moeder al onderweg is, zal er niemand meer aanwezig zijn in zijn geboortehuis dat men in het dal het ‘Landhuis’ noemt. Waarschijnlijk zal de vrouw van de postkantoorhouder de telefoon aannemen; die zit nog steeds de godganselijke dag achter dat met de hand bediende apparaat.

‘Ik zie dat de driewielige vrachtwagen juist terugkomt over de houten brug’.

De vrouw van de postkantoorhouder zal met genoegen, daar is ze telefoniste voor, gevolg geven aan dat vreemde verzoek: iemand die helemaal uit Tokio belt om te vragen of zij niet even kijken wil of er soms een driewieler via de betonnen brug de grote weg is opgereden, richting bewoonde wereld.

‘Ik zie’, vervolgt ze, ‘dat de oude dame van het Landhuis in de driewieler zit. Ze draagt een kistje om haar hals met de urn van een in de oorlog gesneuvelde militair! Ik geloof dat ze eerst nog even langs het familie-altaar met de Behoeder van de Wet is geweest om bescherming voor haar huis te vragen voordat ze echt uit het bergdorp vertrekt. Ja, daar komt ze weer over de houten brug! Nu rijdt de driewieler naar de oprit van de grote weg. Ik zie de oude dame zo onverzettelijk als een rots naast de bestuurder zitten. Ze houdt haar hoofd kaars-

[p. 45]

recht, heeft haar ogen dicht en draagt een houten kistje op haar borst.’

‘Doet ze soms haar ogen dicht, omdat ze zich niet goed voelt?’ Hij zou de vraag, overbodig als altijd, tóch stellen. Tegenover zijn moeder kon hij alleen maar zwak zijn.

‘Nee hoor, die oude dame wil geen andere mensen zien. Ze heeft alleen maar oog voor zichzelf. Wanneer ze iemand tegenkomt in het dorp, sluit ze altijd haar ogen’. De vrouw van de postkantoorhouder zou keurige woorden kiezen, maar er toch in laten doorklinken hoe lang ze haar haat had opgespaard en haar wrok gekoesterd.

Het antwoord zou voor hem wel een slag betekenen in die eerste fase van prille geestdrift. Maar zijn geluksgevoelens zouden er niet wezenlijk door worden aangetast.

‘Als dat hele gedoe van die oude dame soms met haar familie te maken heeft, dan mag ik U misschien wel zeggen dat er nog maar één van over is. Ze heeft alleen nog maar een zoon en die zal doodgaan aan de kanker. Daarom gaat ze naar Tokio met die urn om haar nek van iemand die vijfentwintig jaren teruggevallen is op het veld van eer. Ondanks al die misère blijft ze lopen met haar hoofd kaarsrecht en met haar ogen gesloten. Werkelijk, een dame met een sterk karakter! Ze laat zich trouwens ook door niemand wat wijs maken. Volgens haar is de diagnose van de dokter fout, en lijdt haar zoon helemaal niet aan kanker. Nou, dat laatste willen we wel van haar aannemen’.

‘O nee! Het is kanker, vast en zeker. Leverkanker is het. De situatie is zo kritiek dat men zich afvraagt hoeveel dagen ik nog te leven heb. Het is haar allemaal duidelijk doorgegeven. Daarom is ze ook zo snel vertrokken.’

‘Weet U dat van de dokter zelf dat die zoon kanker heeft? 'k Heb zelf ook wel eens zoiets gehoord.’

‘Ja, ik kan rustig zeggen dat ik kanker heb. Of ik dat van de dokter weet, wat doet dat er toe? Ik ben toevallig zelf de zoon uit het Landhuis en lig aan kanker dood te gaan.’

Na deze woorden geeft hij de verpleegster een teken dat ze de hoorn op de haak moet leggen. Hij is immers niet in staat die zware hoorn eigenhandig te hanteren?

‘O, neemt U mij niet kwalijk,’ zegt de stem nog. Het klinkt als wegstervend muggengezoem. De stem verdwijnt vaag en wanhopig in de verte: een mug die schrok, en wegvliegt.

Hoe ging het ook weer met zo'n urn die op je borst moest? Je wikkelde de pot in een witte katoenen doek, legde de twee uiteinden ervan om je nek en deed er dan een knoop in. De laatste maanden van de oorlog zag je dit heel vaak in het dorp. Het was een doodgewone zaak.

Maar de urn die zijn moeder met zich meegenomen had was ouder dan vijfentwintig jaar en dateerde van vlak na de aftocht van de troepen na de grote zeeslag bij Midway; zo'n urn zag je toen nog niet zo vaak. In de pot zat enkel maar een beetje dode stof de as van zijn broer. Hij was de eerste soldaat geweest van het hele bergdorp die op het vasteland van China sneuvelde. Vanaf die tijd was de breuk tussen zijn moeder en DE MAN definitief, een breuk die onherstelbaar bleek, hun leven lang.

Drie dingen waren het, hij zag het helder voor zich: de urn met as, het

[p. 46]

ongeverfde houten kistje, de katoenen doek.

In die tijd al bracht DE MAN zijn leven eenzaam en in afzondering door in het geboortedorp in de bergen. Hij was uit het leger ontslagen door slinkse intriges van personen die nauwe connecties onderhielden met de legerleiding daar in Mantsjoerije. De oudste zoon, die met een pantsereenheid naar het vasteland van China was gezonden, deserteerde daar toen de strijd in volle gang was. Nooit werd duidelijk of hij door vriend of vijand werd gedood. Het gebeurde in elk geval in het district waar DE MAN toen nog de ziel was van allerlei subversieve activiteiten. Het was het moment geworden dat zijn moeders haat tegenover DE MAN manifest werd. Vanaf dat moment ook zou niemand meer het woord vader in de mond nemen in het Landhuis daar diep in het woud.

Zijn moeder heefd dus de urn van de oudste zoon te voorschijn gehaald. Bijna dertig jaar al heeft die urn een speciale betekenis. Ze draagt hem op haar borst en klimt in de driewielige vrachtwagen. Terwijl ze het gevoel heeft dat er achter haar een holle leegte ontstaat die haar wil terughebben - ze is bang die wereld in het woud te verlaten - snelt ze voort over de duizelingwekkende bergpas met zijn negenennegentig bochten.

Tot zover had hij genoten van dit prachtige spel in het veld van zijn bewustzijn. Maar hij moest nog verder. De grillige werking van zijn voorstellingsvermogen had al vooreen aanvulling vanuit het onderbewuste gezorgd. Ook al zou hij zich misschien na het ontwaken geen enkel droombeeld meer herinneren, dan nog moest het mogelijk zijn in zijn dromen nieuwe ontdekkingen te doen. Nu het nog kon moest hij de gelegenheid te baat nemen. Succes was verzekerd.

Hij vroeg een slaappil aan de verpleegster en probeerde opnieuw in slaap te komen. Hij verlangde naar een droom die hem alle informatie zou verschaffen over de bergpas met zijn negenennegentig bochten. Hij liet zich zinken naar het gebied van zijn onderbewustzijn. Herhaalde malen sinds hij jong was had hij al trachten uit te zoeken of de Pas der Negenennegentig Bochten zijn naam terecht droeg. Maar het was een onderneming die hij nog nooit tot een goed einde had gebracht. Al die bochten nalopend, kon hij in zijn hoofd de nummers voor de bochten niet bijhouden. En nu lag hij dan op sterven, en het was hem niet gelukt.

Vijfentwintig jaar geleden, een hoogzomerdag, was hij DE MAN achternagegaan. DE MAN was wanstaltig dik en kon niet lopen omdat hij blaaskanker had en telkens bloed verloor. Op een legerwagen samen met tien deserteurs waren ze door de negenennegentig bochten gegaan. Speciaal om DE MAN op te halen waren de tien soldaten naar het verre dorp in de bergen gekomen. Ze zongen iets in het Duits.

Sinds de doktoren ermee volstonden de pijn aan zijn ingewanden te verlichten, omdat geen genezing meer mogelijk was, werd ook de beknelling van zijn bewustzijn minder pijnlijk. Hij is weer het jochie uit de oorlogsjaren, terug in het bergdorp dat gehuld ligt in het late zomerlicht. Hij droomt zó vaak van de rit in die wagen en in

[p. 47]

zulke duidelijke beelden, dat hij wel klaarwakker kon zijn.

Waarom zou hij in zijn slaap niet de werkelijkheid kunnen dromen? Zou dat niet kunnen? Gesteld dat hij in zijn droom een gebied zou betreden dat hij, weer wakker geworden, nimmer zou kunnen terugvinden, - hield dat dan niet in dat de kanker nu van zijn lichaam en geest het roer had overgenomen? Als dat zo was, hoopte hij ook nog in een van zijn dromen in staat te zijn de rit over de bergpas te herhalen. Er was nu eenmaal geen andere weg om uit het bergdorp door het woud heen in de bewoonde wereld te komen. Hij hoopte hierop te mogen rekenen, omdat hij de kanker was toegewijd.

Toen hij ontwaakte kon hij inderdaad in lichaam of geest geen enkel spoor ontdekken van de droom die hem geregeerd had. Of had hij helemaal niet gedroomd? Het was acht uur in de morgen. Hij wilde horen of hij soms weer geschreeuwd had. Maar de verpleegster weigerde grof om te antwoorden, en zei: ‘Als jij dat al niet eens weet, moet ik mijn bek dan open doen?’

‘Zei ze niet: “Als jij dat al niet eens weet, wat heeft mijn praten dan voor zin?” Zal ik dit laatste zo corrigeren?’

De notuliste had hem onderbroken. Het maakte hem woedend. ‘Corrigeren? Voor wie of wat moet er gecorrigeerd worden? Als ik zulk soort dingen toelaat wordt mijn Histoire Contemporaine tot in de kern aangetast, zeg maar vergiftigd. Als jij zo bezeten bent van de correctieduivel, kun je beter de nodige correcties aanbrengen in mijn verkankerde ingewanden. Je hebt niet meer nodig dan de messcherpe punt van je tong en die gevoelige vingertoppen van je. Een Filippijnse zieledokter doet het niet anders! Hoewel, ik moet je zeggen dat ik die kanker niet eens wil missen, nu ik hem dik verdiend heb.’

‘Ik hoef jou niet beter te maken. Je dicteerde toch zelf zoëven dat het laatste stadium is aangebroken en dat de dokter nu ook bereid is om de pijn aan je verharde ingewanden weg te nemen? Ik heb dat ook precies zo genoteerd. Maar het waarheidsgehalte van die woorden kan ik niet voor mijn rekening nemen. Je bent trouwens niet eens kankerpatiënt!’

‘Waarom’, zei hij, ‘hou jij met de dokter en met de verpleegster toch eigenlijk die leugen vol? Wat zit daar voor stiekems achter? Wat hebben jullie op het oog? Vergis je niet: Zulke volbloed kankerpatiënten als ik, liggen niet voor het oprapen!’

‘Waarom verbergen jullie voor mij dat ik kanker heb, of heb ik dat soms niet?’ vroeg hij die morgen aan de dokter toen deze zijn ronde deed.

‘Van verbergen is geen sprake’. Als altijd negeerde de dokter zijn vraag. ‘Maar als je het dan weten wilt: ik kan je wel zeggen dat het iets heel anders is. Je hebt alleen maar een onvoorstelbare hoeveelheid verwondingen op je lichaam! Bovendien heb ik de indruk dat jij die wonden op je huid allemaal zelf hebt aangebracht; of zie ik dat verkeerd?’

Hij gaf geen antwoord, maar de woorden van de dokter hadden hem duidelijk van zijn stuk gebracht.

Uit het Japans vertaald door Noriko en Pim de Vroomen
Te verschijnen bij Meulenhoff, 1977.