De Vlaamse Gids. Jaargang 61

[p. 59]

L. Trappeniers
Kortsluitingen in de Vlaamse film

Na het Nationaal Festival van de Belgische Film te Namen, is het daarvóór heersende gevoel van een algemene stagnatie in onze filmproduktie, een zekerheid geworden. Sterker nog, er is zelfs een regressie waarneembaar, die sommigen, waaronder de h. Beken, voorzitter, in vertwijfeling naar de zin van het voortbestaan van een dergelijk festival deden vragen; anderen naar de zin van het bestaan van de Belgische film zelf. Emotionele reacties natuurlijk, die wel koelen zonder blazen, maar inmiddels toch de ernst van de situatie verraden. Hoe staat die situatie er dan eigenlijk voor, meer bepaald wat de Vlaamse film betreft?

Sedert ‘Mira’, weliswaar een Nederlandse co-produktie, en de daarop met regelmaat uitgebrachte Vlaamse films als ‘Rolande met de Bles’, ‘Malpertuis’, ‘De Loteling’, ‘Dood van een Non’, ‘Pallieter’, ‘Verbrande Brug’ om er maar enkele te noemen, mocht men stilaan aannemen dat de grondslag voor een volwaardige Vlaamse speelfilmproduktie was gelegd. Met uitzondering van Harry Kümels ‘De komst van Joachim Stiller’, waarvan de bioscoopversie nog niet is vertoond, is er echter sedert 1974 geen enkele Vlaamse speelfilm, die naam waardig, meer gedraaid.

Meteen is de grootste zwakheid van ons filmbedrijf blootgelegd: het gebrek aan een continu-produktie. De oorzaken daarvan zijn velerlei. Het meest aangehaald is het financiële probleem: de Vlaamse film is nog grotendeels aangewezen op ministeriële toelagen en afgezien van de zeer beperkte begroting (1975: 37,5 miljoen; 1976: 38,8 miljoen; 1977: waarschijnlijk 40 of 50 miljoen), werkt ook de topzware administratieve molen uiterst remmend.

Een andere belangrijke factor is het distributieprobleem. Enerzijds heeft een Vlaamse film vanwege de trustvorming van de belangrijkste distributiemaatschappijen slechts een zeer geringe kans om op gelijke voet met buitenlandse films te worden verdeeld en geëxploiteerd, tenzij het verdeelhuis zelfbij de produktie is betrokken. Anderzijds zijn de distributie-huizen niet geneigd hun vertrouwen te schenken aan de zelden winstgevende films van eigen bodem.

Het is een kringloop die slechts zal

[p. 60]

worden doorbroken als er eindelijk een volwaardige filmindustrie zal uit de grond zijn gestampt. Maar ook dit laatste is het voorwerp van een kringloop. Om van een filmindustrie te kunnen gewagen moet er eerst een continu-produktie zijn. Dit vereist een grondige organisatie van het filmbedrijf, een filmbeleid dat niet langer onduidelijk is in zijn objectieven, een degelijke technische en artistieke infrastructuur, een aanzienlijke inbreng van privé-kapitaal, eventueel nog steeds gecombineerd met staatssteun.

Filmexpansie

Een stap in die richting is het decreet tot bevordering van een nederlandstalige filmcultuur geweest, waarbij de oprichting van een Filmexpansiefonds (zoals dat al jaren in Nederland bestaat) werd vooropgezet. Het decreet dateert van 1974, maar het Filmexpansiefonds, dat tot doel zou hebben een eenvormige werkwijze wat betreft de filmsubsidies, co-produkties en dies meer te bekomen en waarbij allen die actief zijn in filmkringen zouden betrokken zijn, is er nog altijd niet.

Al deze organisatieproblemen hebben echter nog een diepere oorzaak. En hiermee zijn we wellicht beland bij de kern van de zaak: beschikken wij wel over de mensen die dit alles kunnen waarmaken?

Ook op dit vlak hebben wij immers af te rekenen met een heleboel zwakke schakels: de beperktheid van ons creatief en artistiek potentieel; het gebrek aan filmervaring en- traditie; aan goede scenaristen en dialogisten; aan filmisch gevormde acteurs; de ivoren torenfilmerij van de jongeren, die vaak niet verder komen dan losstaande individuele prestaties, die dan meestal elke rijpheid missen (de meest recente voorbeelden: ‘Lysistrata’ van Ludo Mich en ‘Pierre’ van Jan Decorte).

Eigen temperament

Er is nochtans geen gebrek aan filmscholen in ons land, de picturale kwaliteit van onze grote speelfilms is over het algemeen uitstekend, het vakmanschap van onze belangrijkste cineasten, zoals Collet en Drouot, Verhavert, Kümel staat buiten kijf. En toch schort er allerlei.

De Vlaamse film heeft geen eigen karakter waardoor hij zich als zodanig in binnen- zowel als buitenland zou kunnen opdringen. Daarmee wordt niet bedoeld provincialisme, hetgeen even nefast zou zijn als het overnemen van internationaal gangbare cliché's. Wel wordt bedoeld een specifiek temperament, zoals dat wel terug te vinden is in onze literaire en schilderkunstige traditie. Klaarblijkelijk wordt dat door de cineasten wel ingezien, afgaande op hun voorkeur voor literaire transposities.

Hier is geen bezwaar tegen, zo ze zich daarbij niet schuldig maakten aan een al te getrouwe weergave van de betrokken werken, met verwaarlozing van de eigen, universele taal van het filmmedium. Een roman verfilmen staat niet gelijk aan hem illustreren.

Een oorspronkelijk scenario daarentegen dwingt haast automatisch tot het hanteren van de zuivere filmtaal. Hier knelt het schoentje dan weer bij de scenaristen zelf, aangezien zij

[p. 61]

meestal literatoren zijn die niet filmisch hebben leren schrijven. Zelfs aan de filmscholen worden trouwens geen scenaristen gevormd. Het enige initiatief op dit gebied is uitgegaan van het ministerie voor Cultuur met de instelling van een jaarlijkse Prijs voor het Filmscenario, hetgeen echter weinig bevredigende resultaten oplevert, omdat de inzenders vaak amateurs zijn, die in het geheel geen contact hebben met de professionelen van de film.

Infrastructuur

Al deze en nog andere kortsluitingen zijn er verantwoordelijk voor dat de Vlaamse film (net zo goed als de Waalse overigens) niet van de grond komt. Een degelijke infrastructuur is een dringende vereiste. Daarom moet het Filmexpansiefonds er alleszins komen. Daarmee zou natuurlijk nog lang niet alles zijn opgelost. De televisie zou meer moeten worden ingeschakeld dan nu het geval is; onze aspirantfilmers zouden baat hebben bij stages in het buitenland, bij voorbeeld als regie-assistent van bekende regisseurs; scenaristen en acteurs zouden een gespecialiseerde vorming moeten krijgen; er zou wel eens aandacht kunnen worden besteed aan filmopvoeding op onze scholen, zodat film hier, net als in de landen van het Oostblok als een volwaardig cultuurelement zou kunnen worden geïntegreerd, hetgeen meteen een aanzienlijker staatssubsidiëring zou rechtvaardigen.

Pas dan kan aan een waarachtige filmindustrie worden gedacht, voorzover deze term althans toepasselijk kan zijn op onze uiteraard beperkte produktiemogelijkheden. Een Hollywood moet men zich vanzelfsprekend niet voorstellen!

Cox Habbema, Hugo Metsers en Charel Janssens in ‘De Komst van Joachim Stiller’ (Lampo-Kümel).

[p. 62]

‘Pallieter’ van Roland Verhavert. Prijs van het Publiek te Namen, in 1976.

[p. 63]

Nellie Rosiers en Jeanine Bischops in ‘Dood van een non’.

Jan Decleir in ‘Verbrande Brug’.