De Vlaamse Gids. Jaargang 61

[p. 72]

A. Merckx
De Intellectuelen

Sterk werd ik geschrokken door de verklaringen van de vermoorde Malcolm X in een tv-uitzending gewijd aan de moeilijkheden met de moslims in de V.S.A. Volgens hem is het afgelopen met de V.S.A., economisch, cultureel, moreel, op alle gebieden. Daarbij voegde zich de crisis in de Belgische politieke wereld. Daarbij komt het gemis aan transcendentie in de handelingen en de gedachten van de overgrote meerderheid der hedendaagse ‘geciviliseerde’ mensen. Meer dan ooit stelt de vraag zich naar de triomf of de teleurgang van de intellectueel.

Onwillekeurig en als vanzelf duikt in mij de herinnering op aan de lectuur van de boeken van Julien Benda of van Denis de Rougemont. Vooral Benda heeft mij altijd respect ingeboezemd: eerlijk, konsekwent, ernstig, vrank en vrij. Verouderde figuren misschien, fossielen in de ogen van velen, maar gesneden uit het hout van de geestelijke leiders, profeten, ambachtslieden. Ik kan moeilijk de gedachte van mij afschudden, dat wie zichzelf ziet als een deel van een groter geheel, en probeert uit te maken welke de taak is die hem het best ligt in dat geheel, er moet voor oppassen niet vermorzeld te geraken tussen de molenstenen van een blind noodlot. Aan de ene kant de onverschilligheid, versplintering, fanatieke bedilzucht van de grote hoop der halfontwikkelden, aan de andere kant de titanische opdracht weggelegd voor degenen die het niet kunnen laten verder te zien dan hun neus lang is. Ik kan mij niet van de indruk ontdoen dat de vervalsing meer en meer als vanzelfsprekend overkomt. De leiders zijn niet meer geloofwaardig.

* * *

Naast de uitspraak van Malcolm X plaats ik een zin van Daniel Guérin, de historicus van het anarchisme, met betrekking tot het vraagstuk van het kapitalisme en de georganiseerde arbeid in de V.S.A.: ‘... la révolution américaine, aujourd'hui encore imperceptible, pourrait bien être, quand sonnera son heure, la révolution la plus violente, la plus extensive et la plus formidable de tous les temps.’

Het is dus niet met de V.S.A. vanuit zijn pantoffels af te schrijven als het land van alle mogelijke misbruiken en dwaasheden, dat men zijn taak als wereldburger volbracht heeft. Want de wereld is te klein geworden om aan struisvogelpolitiek te doen. Lees het boek van Guérin. Vooral onze verwoede en naar ik hoop maatschappelijk verantwoordelijkheidsbewuste syndicalisten zullen in dit overzicht

[p. 73]

van de arbeidersbeweging in het Amerika van 1866 tot heden heel wat inspijratie kunnen putten. Het zou verkeerd zijn te denken dat in Amerika niets gebeurd is op syndicaal gebied. De vakbonden zijn er tegelijkertijd zeer machtig en lamgelegd. Het samengaan van A.F.L. en C.I.O. is gebeurd in het voordeel van de eerste organisatie, die eerder beheerst wordt door een streng corporatieve geest. In de grote industrie wordt de sociale vrede gevrijwaard door contractuele overeenkomsten. Daar loert echter het zeer werkelijk gevaar van een zware bureaucratie en van de almacht van het geld. Wilde stakingen zijn niet ongewoon. Losse guerillagroepen, vertegenwoordigers van de New Left, lopen het gevaar door de grote meerderheid van de arbeiders met de rug aangekeken te worden. De grootste hoop op een bewust syndicaal optreden, wordt levend gehouden in de rangen van de jonge mijnwerkers. Misschien omdat de herwaardering van de kolen wat meer armslag toegelaten heeft? Het boek van Guérin verhaalt van vallen en opstaan, van harde sociale strijd, van hoop en onmeedogende ondermijning.

* * *

Wie dan toch met de V.S.A. begaan is en zich vooraf vertrouwd zou willen maken met het economisch bestel van het land, kan terecht bij een herziene uitgave van het boek van Robert Estall, lesgever aan de London School of Economics, over de moderne aardrijkskunde van de V.S.A. In de nieuwe uitgave werd het hoofdstuk gewijd aan de landbouw ingekort ten voordele van de tertiaire sector. Vanzelfsprekend werden zoveel mogelijk recente gegevens verwerkt. Het boek is in de eerste plaats bedoeld voor gegenen die de toekomst ter harte nemen en gewapend willen zijn met de nodige inzichten om de grote trekken van een toekomstig beleid uit te stippelen. Die toekomst zal o.a. in de V.S.A. bepaald worden door de wijze waarop de nationale regering in de ontwikkeling zal ingrijpen. Een boek vol feiten. En feiten zijn er om de geest te voeden, niet omgekeerd. Achter de bevolkingsaangroei, de rijkdommen van het land en het gebruik ervan, de vormen van tewerkstelling en economische bedrijvigheid, de moderne landbouweconomie, de mijnindustrie, de energieproblemen, het produktieapparaat, de diensten, de groei en de verandering van stedelijke gebieden rijst het vraagteken op. Lieden als Malcolm X, Marcuse, Daniel Guérin, Angela Davies, Jimmy Carter, geven hun antwoord. Maar waar blijven de intellectuelen die niet aan de macht zijn? Of die niet in de gelegenheid zijn om in de publieke arena op te treden?

* * *

Hier beland ik bij één der meest stimulerende, hoopgevende, bezielde boeken, die ik in de laatste tijd op de kop mocht tikken. Het betreft de herdruk van een werk van C. Wright Mills, dat niets aan frisheid ingeboet heeft. Een pleidooi voor de persoonlijke aanpak van problemen die ieder van ons aanbelangen. Mills is socioloog, maar dat verandert niets aan zijn aantrekkingskracht.

[p. 74]

In het laatste hoofdstuk ‘Le métier d'intellectuel’ geeft hij als eerste in een reeks van 8, de volgende raad: ‘Soyez un bon ouvrier’. Hij bedoelt daarmee dat ook diegene die zich niet specifiek beschouwt als een ‘arbeider’, in de traditionele zin van werknemer, zich te onderwerpen heeft aan eisen van degelijkheid, eenvoud, persoonlijkheid. Ieder zijn eigen methodologie, zijn eigen theorie, op de manier van die hooggeroemde vaklui, die hun beroep uitoefenen op een onvervangbare wijze. Zich niet laten onderdrukken door ‘des équipes de techniciens de recherche’. En ik denk het aan het onderwijs, het lager onderwijs in het bizonder. Mills heeft het bv. over het gebrek aan verstaanbaarheid, die niets te maken heeft met de ingewikkelheid van het onderwerp, noch met de diepgang van de gedachte. Het is gewoon een kwestie van universitaire status. Het ergste verwijt wat men iemand kan toeslingeren is dat van ‘journalist’, iemand zonder waardigheid noch diepgang. De gezochte woordenschat en de ingewikkelde stijl zijn een conventie geworden. Dat is de wet van de nulliteiten, die er op uit zijn diegenen uit te schakelen die de aandacht van de verstandigen verdienen, universitairen of niet. Zeer mooi is zijn raad om steekkaarten aan te leggen, te noteren, voortdurend in actie te zijn, ‘saisir au vol les “affleurements”, ces idées qui viennent de partout, sous-produits de la vie quotidienne, bribes de conversation sur le trottoir, rêves.’

Mills gelooft niet in universele principes, die de ontwikkeling van de geschiedenis in een keurslijf dwingen. Fundamenteel zijn voor hem de klassieke deugden van rede en vrijheid. En die moet iedere intellectueel voor ogen hebben als hij zich alleen opstelt in de strijd tegen de onverschilligheid, de onmacht, de verwarring. Hij pleit ook voor de eenheid van werk en privéleven, een luxe die aan velen van ons ontzegd is.

De verbeelding voor hem, bestaat er in voortdurend van perspectief te veranderen, niet in te slapen op veroverde stellingen.

* * *

Er loopt veel mank aan onze maatschappelijke aanpak. In Vlaanderen en misschien ook in andere landen, vertonen de ‘intellectuelen’ de neiging om toe te geven aan een ongeneeslijk pessimisme. Boeken als die van Mills dragen er toe bij uit een steriel isolement te breken zonder daarom de persoonlijke stellingen prijs te geven.

LE MOUVEMENT OUVRIER AUX ETATS-UNIS de 1866 à nos jours: Daniel Guérin. 224 blz. Petite Collection Maspero, 1977 16 ff

A MODERN GEOGRAPHY OF THE UNITED STATES: Robert Estall. 466 blz., 39 figuren Penguin Books, 1966 2,50 pound

L'IMAGINATION SOCIOLOGIQUE: Wright Mills 238 blz. Petite Collection Maspero, 1977 16 ff