De Vlaamse Gids. Jaargang 61

[p. 12]

Vic Uyttebroeck
Luc van Brabant als kenner van Louïze Labé en Villon

Het jaar 1946 is een keerpunt in de letterkundige loopbaan van Luc van Brabant: in dat jaar ontmoet hij Louïze Labé, de zestiende-eeuwse dichteres.

Vier jaar later, in 1960, verschijnt zijn uitmuntende vertaling:

De Vijfentwintig Sonnetten van Louïze Labé, bij de Nederlandsche Boekhandel, in de reeks ‘Klassieke Galerij’.

Het werk wordt met de Koopalprijs bekroond voor de beste vertaling in het Nederlands in 1960-61.

Bij de aanvang van zijn vertalingswerk vermoedde Luc van Brabant misschien niet dat zijn werk zou uitgroeien tot wat Gerard Guillot ‘une gigantesque étude’ noemde.

Om de sonnetten van Louïze Labé te vertalen diende Luc van Brabant er in de eerste plaats de juiste betekenis van te vatten. Dit is geen lapalissade: het gaat enerzijds om zestiendeeeuwse teksten en een exact begrijpen van het zestiende-eeuwse Frans is vaak een taak die alleen gespecialiseerde filologen aankunnen; en het gaat anderzijds om een dichteres over wie niet veel biografische gegevens bekend zijn.

Waar velen de moed zouden verloren hebben als de moeilijkheden maar steeds talrijker werden, zagen wij hoe Luc sterker en sterker geboeid werd door zijn werk.

Hij sprak en hij schreef er over, hij kon er uren over praten met een geamuseerde, tintelende blik of een glimlach die zijn betoog relativeerden.

Hij was er steeds toe bereid met een bemerking, een vraag of een suggestie rekening te houden, en ik heb het een paar keren mogen ervaren, na een discussie een lange brief te ontvangen waarin Luc zijn zienswijze uitvoerig en hartelijk verduidelijkte.

De sonnetten van Louïze Labé, in 1555 te Lyon, onder de titel OEuvres de Louïze Labé, Lionnaize uitgegeven, telden talrijke, duister gebleven allusies.

Hetzelfde geldt overigens voor de in haar bundel opgenomen gedichten, waarin bewonderaars van Louïze haar lof zingen.

Waarom die geheimhouding over sommige gebeurtenissen uit haar leven? Waarom zo bewust de naam van haar minnaars verzwijgen?

Om een antwoord op die vragen te vinden nam Luc van Brabant het le-

[p. 13]

ven en het werk van Louïze Labé én van haar literaire vrienden onder de loep.

Een uitgebreid en moeilijk filologisch en historisch onderzoek, dat een nieuw licht heeft geworpen op het leven van de dichteres, op het gebruik van het anagram, het coq-à-l'âne en de estrabe, en dat ons inzicht heeft verruimd in de persoonlijkheid van dichters als Marot, Magny en Scève.

Anagram, coq-à-l'âne en estrabe waren veel méér dan een spel ten tijde van de Renaissance en de Reformatie: het waren middelen om aan een brede lezerskring, of aan de machthebbers, te verbergen wat maar voor enkelen was bestemd.

Hoe geraffineerd dit geheimschrift wel kon zijn, blijkt uit de lange weg die Luc van Brabant moest afleggen om Clément Marot en Henry II te ontmaskeren!

Een weg die tot de identificatie leidde van de minnaars van Louïze: de hofdichter Clément Marot, de dauphin Henry, zoon van Frans de Eerste, de dichter Olivier de Magny.

De resultaten van zijn onderzoekingen heeft Luc van Brabant ten dele neergelegd in zijn essays Louïze Labé et ses aventures amoureuses avec Clément Marot et le Dauphin Henry, 173 blz., Les éditions de la Belle sans sy, Koksijde, 1966, Les baisers littéraires et le salon de Dame Louïze Labé, 179 blz., ibidem, 1967, en Présence de Louïze Labé au coeur de l'oeuvre de Clément Marot, 261 blz., ibid., 1969.

In deze essays gaan de historische kennis en de veelzijdige eruditie gepaard met de feeling waarmee de dichter Luc van Brabant steeds nauwkeurig de waarde van een woord weet af te wegen, de overdrachtelijke betekenis van een allegorie of een metafoor te raden!

Zonder een uitgebreide kennis van de Franse taal en dichtkunst der XVIde eeuw ware dit uiteraard onmogelijk. En die kennis had Luc door zelfstudie verworven. Met een opvallend succes.

Niet minder opvallend was zijn wetenschappelijke eerlijkheid: wat hij intuïtief heeft vermoed, wat zijn verbeelding hem voor de geest roept, wat zijn psychologisch inzicht hem laat veronderstellen, dat alles wordt aan objectieve gegevens getoetst.

Luc van Brabant beperkte zich niet tot het onderzoeken van teksten en geschreven bronnen.

Hoe boeiend is het bijvoorbeeld niet, hem te volgen op zijn speurtochten in de buurt van de Place Bellecour te Lyon, waar hij in de rue Confort, boven de deur van nr 28, een merkwaardig bovenlicht ontdekt, het schild dat hoogstwaarschijnlijk de toegang tot het literaire salon van Louïze Labé aanduidde. Ik hoor nog zijn enthousiast commentaar bij de foto's, die hij mij op het terras van het hotel Gauquier te Oostduinkerke toonde: een fraai smeedijzeren monogram omgeven door een stenen cirkel, bovenaan versierd met de afbeelding van een vrouwenhoofd, en onderaan, met de kop van een faun. Een van de archeologische gegevens, die hij met diverse archiefbronnen wist te vergelijken (hij heeft te Lyon talloze stadsplannen, registers en bescheiden doorzocht, die zijn werkhypothesen moesten staven).

De opzoekingen in verband met

[p. 14]

Louïze Labé, de studie van technieken als deze van het anagram en de estrabe leidden Luc van Brabant ertoe, na het werk van ‘la Belle Cordière’, de gedichten van François Villon te bestuderen.

Vanaf het einde van de zestiger jaren is de auteur van Zeven ellen liefde dagelijks in contact geweest met de grootste dichter uit Frankrijks vijftiende eeuw.

En vrij snel kwam hij tot de bevinding dat een fonetische lezing van Villons gedichten een geheime en alleen voor ingewijden bestemde tekst onthulde. (Voor zijn laatste essay, waarvan hij helaas niet meer de publikatie mocht beleven, had hij de veelzeggende titel Ecouter Villon gekozen.)

‘De waarachtige zin die Villon verborg, aldus Luc van Brabant, omwille van zijn aanvallen tegen het gevestigde gezag en zijn vrees voor folteringen, leerde mij dat Villon de volledige verminking der geslachtsdelen onderging als wedervergelding voor de verwonding “ergens nabij de lies” die hij abbé Sermoise bij een handgemeen om Katherine de Vauselles toebracht’.

In die gebeurtenissen, op Sacramentsdag van het jaar 1455, zag Luc van Brabant een belangrijke inspiratiebron voor het oeuvre van Villon.

Behoudens On a émasculé Villon heeft Luc van Brabant over zijn studie betreffende de dichter van de Ballade des Pendus weinig kunnen publiceren: de ziekte heeft hem verhinderd zijn Villonstudie een brede bekendheid te geven.

Wat ik ervan in handschrift heb mogen lezen laat mij vermoeden dat zij niet minder gewichtig is dan de essays over Louïze Labé.

De drie hiervoor afgedrukte bijdragen vormden de hoekstenen van de postume hulde, die tijdens De Dagen van De Vlaamse Gids '77 gebracht werd aan Luc van Brabant. Simone Schellens en Jeanine Schevemels droegen tevens poëzie voor van de betreurde dichter.