De Vlaamse Gids. Jaargang 61

[p. 15]

Jan L. Broeckx
Over de problematiek van het muziekleven vandaag

De redactie van De Vlaamse Gids heeft de honderdvijftigste verjaring van de stichting van het Brusselse Muziekconservatorium te baat genomen om een bilan te laten opmaken m.b.t. een aantal vraagstukken, eigen aan het hedendaagse muziekleven, speciaal in Vlaanderen, maar geplaatst in een algemene culturologische context.

Het panel, dat ik het genoegen had te mogen voorzitten, was samengesteld uit een zestal leden, elk gespecialiseerd in een specifiek gebied van de muzikale bedrijvigheid: de musicoloog Herman Sabbe, kenner van de actuele muziek; de componist en muziekcriticus Willem Pelemans, de recensent Fernand Papon die zich in het bijzonder aan de opera interesseert; de jazz- en popkenner Mon Devoghelaere; de vocalist en muziekpedagoog Jan Raicich en de musicoloog en muziekpsycholoog Christiaan De Lannoy.

Het spreekt vanzelf dat niet alle aspecten van het muziekleven aan bod konden komen. De sprekers hebben zich in het bijzonder toegelegd op het onderzoek van een aantal problemen die niet enkel voor musici en musicologen maar ook en vooral voor de cultuurgemeenschap waarin de muziek functioneert van het grootste belang zijn. Vandaar dat louter muziektheoretische aspecten, zoals de specifieke eigenschappen van techniek en stijl van de hedendaagse muziek, buiten beschouwing bleven, terwijl nadruk kwam te liggen op vraagstukken van muzikale enculturatie. Centraal stond daarbij het beleid van de overheid en van de privé-ondernemingen inzake de structurering en de inhoud van ons muziekleven (of het ontbreken van zulk beleid), hetzij in zijn geheel overschouwd (Herman Sabbe), hetzij in zijn regionale concreetheid belicht, met nadruk op het volksmuziekleven (Willem Pelemans), of ook nog geconcentreerd op bepaalde muzikale genres, zoals de organisatie van het lyrisch toneel (Fernand Papon) of de evolutie van de zgn. ontspanningsmuziek (Mon Devoghelaere).

Maar ‘enculturatie’ betekent, in de moderne samenleving, allereerst onderwijs en opvoeding, waarbij rol en functie van de muziek in het algemeen onderwijs zowel als de specifieke structuur van het professionele muziekonderwijs door Jan Raicich aan

[p. 16]

een grondig, kritisch onderzoek onderworpen werden.

En tenslotte werd in het referaat van Christiaan Delannoy, het uitgebreide, voor velen onbekende terrein van de niet-esthetische, in het bijzonder de therapeutische aanwending van muziek, op indringende wijze belicht.

Het verheugt mij zeer dat aan dit panel van specialisten de gelegenheid werd gegeven, over muziek te spreken met hen voor wie de muziek bestemd is, nl. de gemeenschap van de mensen voor wie gemusiceerd wordt of aan wie de musicerende activiteiten, als proces van zelfbevrijding, aangeboden of aangeleerd worden.

In onze specialistische samenleving wordt inderdaad al te vaak vergeten dat de muziek naar finaliteit geen specialistische bedrijvigheid is, in de zin waarin dat van wetenschap en technologie kan gezegd worden. Hoe ingewikkeld ook de specifieke muziektechniek en hoe geheimzinnig vaak de uitdrukking van muziek, toch is deze kunst van de niet-verbale geluidswereld geen doel in zichzelf, maar een middel tot menselijke interactie. Dat kan een interactie zijn van groepen met groepen (uit ons concrete leven grotendeels verdwenen, maar artistiek gestimuleerd in de concertatostijl), een interactie van personen met groepen of van personen met personen (artistiek weerspiegeld in de improvisatorische aspecten van actuele kunstmuziek en van de zgn. free-jazz) of een interactie van de mens met zichzelf (actief in het zelfmusiceren, verinnerlijkt in het omgaan van de empathisch ingestelde luisteraar met muzikale producten en processen die hem in zovele vormen aangeboden worden).

Nu wordt, hetgeen wij ‘de bloei’ van een muziekleven kunnen noemen, bepaald door de omvang, de intensiteit en de finaliteit van dergelijke interactie van mensen met muziek. De ‘omvang’ wordt bepaald door de mate waarin diverse maatschappelijke groepen met diverse muzikale uitingen in interactie kunnen treden. De ‘intensiteit’ heeft te maken met de mate van betrokkenheid van mensen bij muzikale gebeurtenissen. En de ‘finaliteit’ wordt gevormd door de specifieke doeleinden die door mensen, bij hun omgaan met muziek, gesteld en verwezenlijkt worden.

Als men nu spreekt over een crisis van het hedendaagse muziekleven - en ik ben geneigd dat te doen - dan lijkt mij die gekenmerkt door oververzadiging van de omvang, verschraling van de intensiteit en uitholling van de finaliteit van onze interactie met de muziek.

Met oververzadiging inzake de omvang van ons omgaan met muziek bedoel ik, dat muziek in grote mate haar karakter van specifieke soort gebeurtenissen verloren heeft, en tot de gewone, dagelijkse, voortdurende en daardoor nauwelijks opgemerkte, weinig treffende achtergrond van ons leven geworden is. Wij ontwaken en gaan slapen met muziek, we consumeren ze bij het ontbijt, in de auto, op kantoor, in klinieken en gevangenissen, en we dragen ze mee in een metalen doos, naar zee of naar de bergen. We leven in een akoestisch gepollueerde wereld.

De verschraling van de intensiteit van onze omgang met muziek, blijkt uit

[p. 17]

het feit dat wij een volk van muziekconsumenten zijn, met slechts een marginale groep van musicerenden. Omgaan met muziek is voor verreweg de meesten onder ons beperkt tot luisteren, en voor velen is dat luisteren niets méér dan een verstrooid ‘horen’. Bovendien luisteren wij het liefst naar muziek van eergisteren of naar muziek van vandaag die volgens de recepten van voorbije tijdvakken gecomponeerd werd.

De uitholling van de finaliteit van onze interactie met muziek heeft te maken met de omstandigheid dat de zin van de muzikale beleving in het geheel van het levensproject herleid wordt tot lust aan strelende gehoorsgewaarwordingen, tot sentimentele zelfkoestering of tot een louter motorisch-sensueel derivaat van de dionysische roes, zonder spirituele katharsis.

Uit de referaten van de meeste sprekers, evenals uit opmerkingen van de deelnemers aan de Dagen van De Vlaamse Gids, is gebleken dat mijn opvattingen over de crisissituatie van ons muziekleven vrij algemeen gedeeld worden.

De oorzaken van die crisis - een algemeen verschijnsel, maar in ons land wel bijzonder scherp aanwezig - zijn zowel van structurele als van conjuncturele aard.

Over de structurele oorzaken zal de lezer een uiteenzetting vinden in het hier afgedrukte referaat van Herman Sabbe. Hij legt de nadruk op de verbondenheid van die crisis van het muziekleven met de maatschappelijke crisis van de bourgeoisie, die heel wat van haar socio-culturele dynamiek verloren heeft. Vandaar dat ze de officiële kunstmuziek niet meer tot scheppende originaliteit weet te inspireren en dat ze zichzelf niet meer gerepresenteerd acht in de productie van de actuele muziek.

Tot de conjuncturele oorzaken behoren dan: het ontbreken van een globaal, gecoördineerd muziekbeleid, een vervlakking van de programmatie van het concertleven, waarvan de verbondenheid met het regionale leefmilieu verloren gaat (zie de uiteenzetting van Willem Pelemans) en vooral een ontoereikende rol van de muziek in het algemeen onderwijs en in de opvoeding, evenals een gebrek aan muziekpedagogische vorming in het professionele muziekonderwijs (belicht door Jan Raicich), waardoor onze gemeenschap in muzikaal analfabetisme dreigt te vervallen.

Als enig, relatief lichtpunt in deze sombere opsomming van tekortkomingen, werd door Christiaan Delannoy de aandacht gevestigd op de niet-esthetische toepassingen van muziek in therapeutische zin, als middel tot emotionele aktivering, spanningsregulatie en herstel van intermenselijk contact bij psychosomatisch gestoorden. Maar ook hij moest toegeven, dat in ons land van enige wetenschappelijk en klinisch verantwoorde opleiding van muziektherapeuten geen sprake is.

Dat alles heeft, bij de deelnemers aan de Dagen van De Vlaamse Gids, aanleiding gegeven tot een gevoel van machteloosheid en van revolte tegenover het ontbreken van een samenhangend en doeltreffend beleid inzake de inrichting van het muziekonderwijs, inzake de subsidiëringspolitiek t.a.v. het nationale en regionale mu-

[p. 18]

ziekleven, inzake de bestrijding van misbruiken vanwege het internationale muziekimpresariaat en inzake de noodzakelijke hervorming van concert- en operaleven in een wezenlijk democratische en progressieve zin.

Vandaar dat de eis tot instelling van een competent en dynamisch onderzoeksteam, als noodzakelijke voorbereiding tot ingrijpende en doeltreffende hervorming in de diverse sectoren van ons muziekleven, met klem gesteld werd.

Laat ons hopen dat deze eis gehoord moge worden.