De Vlaamse Gids. Jaargang 72

[p. 15]

Deconstructie in de Lage Landen: Alive and Kicking!

DAT HET deconstructieve denken springlevend is en ook bij ons een intens en gevarieerd academisch leven leidt, blijkt overduidelijk uit het tweede deel van DEICONSTRUCTIE. Kleine diergaerde voor kinderen van nu (onder redactie van Ph. Buyck en K. Humbeek). Deze invloedrijke manier van denken, die de wijsgerige en letterkundige debatten van de laatste twee decennia beheerste, wordt in de hier gebundelde essays vanuit verschillende hoeken belicht. Het boek is zeker geen eenvoudige inleiding in de theorie en de praktijk van ‘de’ deconstructie, maar daar maakt het dan ook geen aanspraak op. Zij die een antwoord zoeken op de vraag: ‘Wat is deconstructie?’, kunnen beter elders te rade gaan - en zich voorbereiden op een lange zoektocht. Toch richt het boek zich niet tot het kleine kringetje van ingewijden! Er worden haast evenveel posities ingenomen als er auteurs zijn, en precies dat brede perspectief opent het boek voor een al even breed lezerspubliek.

De potentiële lezers kan men in drie categorieën indelen: de bekeerling, de tegenstrever en de gevorderde ‘amateur’. Door zijn meerstemmigheid en rijkdom aan invalshoeken kan dit ‘boek’ voor elk van hen een verhelderende en aangename leeservaring betekenen. Zowel de aanhanger van het eerste uur als hij die pas het deconstructieve licht zag, zal veel plezier beleven aan de polemische scherpte van sommige gedachtenconstructies waarin de inzichten van de poststructuralistische (literatuur-)theorie hier verwerkt zijn. Maar ook de essays die op een hardnekkige - en vaak nogal geforceerde - wijze de basisvooronderstellingen van het deconstructieve denken trachten te ondermijnen, zullen voor hem een bron van vermaak zijn. De ‘deconstructie-haters’ - en die vind je in het academische milieu in bosjes! - zullen hun vooroordelen wel bevestigd zien in de talrijke aanvallen die hier op deze in menig opzicht verbijsterende strategie om met teksten om te gaan ondernomen worden. Ik moet zeggen dat het belang van de vele thema's die de deconstructie tegelijk lijkt aan te snijden en te bedreigen haast in geen enkel ander werk zo overtuigend wordt gedemonstreerd als in deze bundel, precies door de intensiteit en de diversiteit van de bijdragen. Dit aspect van het boek is wellicht het vruchtbaarst voor de lezer die nog niet helemaal vertrouwd is met de problematiek en het jargon van ‘deconstructie’. De argumenten die aangevoerd worden in de artikels die stelling nemen tegen de deconstructie kunnen best leerzaam zijn en de ogen openen van hen die na een eerste kennismaking met het fenomeen ietwat verdwaasd en verward achterbleven. Zo is er een reeks critici die vanuit de welbekende, traditionele posities het zgn. intellectuele ‘terrorisme’ van de deconstructie onder kritisch vuur nemen. Maar of het daarbij nu gaat over marxisme, feminisme, racisme of humanisme, ... en of de wapens nu uit het politieke, filosofische of literaire arsenaal worden opgedolven, allen dragen ze bij tot het afbakenen van de contouren van deze uiterst moeilijk te definiëren, ‘lenige’ wijze van denken.

In deze verzameling essays komen op haast paradigmatische wijze de belangrijkste tendensen en reacties aan bod, die door het paradoxale en magische woord deconstructie in het leven worden geroepen. Om het kort te houden: je kan erover praten, je kunt het bestrijden, en - je kan er gewoon van houden en het DOEN! Tot de eerste categorie behoort bv. ‘IJlien na de val’ van F. Joostens, een complex en soms verwarrend artikel waarin op de implicaties van het deconstructieve denken voor de studie van de autobiografie wordt gewezen. Ook de bijdrage van N.O. Wallace, ‘Verdwaald in Plato's funhouse’, moet tot de categorie van het-erover-praten gerekend worden: de schrijver vestigt onze aandacht op tot hiertoe onontgonnen lagen in klassieke teksten, die dank zij de nieuwe leesstrategieën aan het licht kunnen worden gebracht.

Tot de tweede categorie, die van de lustige bestrijders, behoren zowel de vurige aanklagers als de vakfilosofen die de deconstructie nauwlettend maar met kritische blik gadeslaan. Zo weigert Erik Oger in de essays ‘Der-

[p. 16]

rida en de apokalyps’ en ‘Derrida en de teleologie’ de traditionele denkcategorieën achter zich te laten. Met ingewikkelde en gesofisticeerde argumenten tracht hij te wijzen op bepaalde contradicties en logische inconsistenties. Sandro Briosi, in zijn pleidooi ‘Voor een reconstructieve kritiek’, en C.W. Rietdijk (‘Wetenschap en deconstructie’) richten hun aanklacht dan weer tegen de meer fundamentele vooronderstellingen van het deconstructieve denken en tegen bepaalde consequenties ervan. Het gaat bij dit laatste vooral om de abstractheid en wereldvreemdheid, de zgn. ahistorische houding, de sociale irrelevantie en het irrationele karakter van dit denken. Het is bijzonder jammer dat er tussen de ‘bekeerlingen’ en de ‘lustige bestrijders’ haast nooit een echte dialoog op gang komt. De ‘dialogue de sourds’ die de kritiek op de deconstructie vaak kenmerkt, wordt hier wellicht het best geïllustreerd als we de bijdragen van Gert Buelens en Christopher Fynsk naast elkaar plaatsen. De eerste staat eerder kritisch t.o.v. de deconstructie; de tweede ontpopt zich tot een loyale verdediger van Derrida's tekst over apartheid. En hoewel de thematiek die in ‘Deconstructie en marxisme’ en ‘Apartheid - het woord en het ding’ aan bod komt zeer verwant is, wordt door de enorme onderlinge discrepantie in retoriek en terminologie iedere vruchtbare discussie al bij voorbaat uitgesloten. Het eigengeaarde taalgebruik van de deconstructie lijkt dit denken wel immuun te maken voor een kritiek van buitenaf! Wellicht slaagt de bekende Britse theoreticus Christopher Norris er in zijn lucide en genuanceerde opstel ‘Filosofie: niet enkel een manier van schrijven’ nog het best in om de kloof

[p. 17]

tussen fervente aanhangers en critici te overbruggen.

Tot de derde categorie essays in deze bundel, die van de gevorderde ‘amateurs’, reken ik de meest authentieke - en constructieve - deconstructieve teksten; deze teksten namelijk, die zich niet uitsluitend met zuiver theoretische kwesties bezighouden maar de deconstructie ook echt DOEN! Ik denk hierbij aan bepaalde passages uit de meer ‘literaire’ bijdragen van Kris Humbeeck en Philip Duyck, die resp. schrijven in de marge van Nicolaas Beets' Camera Obscura en Hugo Claus' Het verdriet van België. In deze essays wordt de acrobatische (en bijwijlen ‘excessieve’) bedrevenheid van de deconstructieve lezer gedemonstreerd, waarbij tal van verrassende verbanden aan het licht worden gebracht. Alhoewel men zich vragen kan stellen bij sommige acrobatische ‘toeren’, levert de speelse en vaak geestige creativiteit van deze teksten heel wat verbazingwekkende inzichten op... Maar het meest overtuigende bewijs van de vitaliteit van de/constructie en van haar aanspraken op een pluralistische ‘openheid des geestes’ blijft de haast brutale wijze waarop in dit ‘boek’ een reeks stemmen in tegenspraak werden verzameld.

Vivian Liska

Philip Buyck & K. Humbeeck (red.) DEICONSTRUCTIE. Kleine diergaerde voor kinderen van nu. Tweede reeks, RESTANT 4), Antwerpen, 1987, 352 p.

(In het laatste nummer van ‘Boek en Bibliotheek’ uit 1987 verscheen een bespreking van DEICONSTRUCTIE. Kleine diergaerde voor kinderen van nu. Eerste reeks).