De Vlaamse Gids. Jaargang 72

[p. 8]

Exlibris
Over het verzamelen van exlibris-grafiek V

ENKEL de naamloze winkelexlibris hebben een bescheiden commerciële waarde. Van zodra er een naam op staat heeft het exlibris alleen een gebruikswaarde voor de op het boekmerk vermelde persoon. Een sentimentele waarde. Exlibris worden slechts zelden gekocht en verkocht - na het overlijden van een verzamelaar komt er wel eens een en ander in een antikwariaat terecht. Exlibris worden in principe alleen geruild.

In Vlaanderen wordt tweemaal per jaar een ruildag georganiseerd, meestal in maart en oktober. Vaste plaats van samenkomst is Sint-Niklaas, de stad waar een Internationaal Exlibriscentrum (als onderdeel van de stedelijke musea) werd opgericht Ruilbijeenkomsten werden ook reeds te Brugge en Hasselt ingericht. Zelfs verzamelaars uit Nederland, Duitsland en Frankrijk komen er naartoe. In deze (en andere) landen worden uiteraard ook ruilbijeenkomsten georganiseerd. Af en toe worden deze bijeenkomsten gekoppeld aan exlibris-tentoonstellingen of aan de uitreiking van prijzen aan de laureaten van wedstrijden voor exlibriskunstenaars.

Op zo'n ruildag kan men dus ook exlibriskunstenaars ontmoeten en met hen onderhandelen over het maken van een exlibris. Hoofddoel blijft echter het ruilen. De verzamelaars laten elkaar zien wat ze hebben en als er boeiende dingen tussen zitten wordt er naar een evenwichtige ruilovereenkomst gezocht. Sommige verzamelaars zoeken werk van bepaalde kunstenaars, anderen zoeken bepaalde thema's, nog anderen verzamelen al wat ze mooi vinden (het verschil in smaak is gelukkig nogal variabel) en nog anderen beperken hun verzameling tot een kunststroming of een tijdperk, bv. tot exlibris in Jugendstil.

1

De ruil van artistiek en technisch gelijkwaardig werk verloopt zonder problemen. Een houtgravure van Jan Meeus wordt geruild tegen een andere houtgravure van dezelfde kunstenaar. Het kan al wat moeilijker worden wanneer men werk van een nog nauwelijks bekende jonge kunstenaar komt aanbieden. Ervaren verzamelaars hebben doorgaans wel oog voor ontluikend talent en voelen aan wanneer een jong kunstenaar een belofte voor de toekomst inhoudt. Voor goed en beloftevol werk van een jong kunstenaar geven ze dan graag een exlibris van een al bekend graficus. Moeilijker wordt het wanneer de technieken verschillen. Voor één ets is één gelijkwaardige ets nodig, maar soms wordt een ets geruild tegen 2, 3 of meer

[p. 9]

houtgravures. Voor 2 of 3 in offset gedrukte exlibris krijgt men soms ook wel een originele houtgravure. Vooral bij thematische verzamelaars lukt dit wel eens. Aan jonge en beginnende verzamelaars, wordt soms met gulle hand een en ander toegestoken.

Om de twee jaar wordt door de FISAE een internationaal exlibriscongres ingericht. Naast tentoonstellingen, voordrachten en cultureel georiënteerde uitstappen bieden deze congressen ook veel gelegenheid tot ruilcontacten. De FISAE is de overkoepelende organisatie van de diverse nationale exlibrisverenigingen in Europa.

Zeer belangrijk is ook het ruilen per brief. Elke actieve exlibrisverzamelaar ontvangt tientallen en soms honderden exlibriszendingen per jaar. De brieven komen uit alle werelddelen; de meeste uit een groot aantal Europese landen, de minste uit Afrika. Dat uit deze schriftelijke contacten ook vriendschappelijke relaties en toeristische uitwisselingen voortkomen zal zeker niemand verbazen. Engels en Duits zijn bij dit ruilverkeer de meest gebruikte talen, maar door diverse exlibrisverenigingen zijn vier- of zestalige ruilformulieren opgesteld die het eventuele gebrek aan talenkennis omzeilen. Er bestaan ook formules om een ruillijst op te stellen; daarbij wordt een kode van grafische technieken gebruikt die door elke verzamelaar begrepen wordt. Adressen van verzamelaars in binnen- en buitenland worden regelmatig gepubliceerd in exlibristijdschriften en in ruillijsten die af en toe door de nationale exlibrisverenigingen worden samengesteld. Ook adressen van binnen- en buitenlandse exlibriskunstenaars kunnen op deze wijze bekomen worden.

Ter illustratie: een foto, genomen tijdens een ruildag in het Internationaal Exlibriscentrum in Sint-Niklaas [1] en verder nog enkele voorbeelden van hedendaagse exlibris-grafiek met werk van uitsluitend Vlaamse kunstenaars, nl. een zeefdruk van Martin Baeyens [2], een zeefdruk van Willy Braspennincx [3], een houtgravure van Gerard Gaudaen [4], een houtgravure van Emiel Hoorne [5], een houtgravure van Guido Mariman [6], een houtgravure van Jan Meeus [7] en een houtgravure van Frank-Ivo Van Damme [8]. In nr. 2 speelt de stijl van de kunstenaar een belangrijke rol; nr. 3 is duidelijk bedoeld voor boeken over scheepvaart; nr. 4 is een voorbeeld van een der meest geliefkoosde thema's van exlibrisverzamelaars; nr. 5 is een voorbeeld van abstrakte kunst in de exlibris-grafiek; nr. 6 combineert de thema's vrouwelijk naakt en wijn; nr. 7 is een exlibris voor de woordenboeken van een vertaalster; nr. 8 werd Antoon Wouters aangeboden ter gelegenheid van de vijftigste verjaardag van de Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen.

L.V.

2

[p. 10]

3

4

5

[p. 11]

6

7

8