De Vlaamse Gids. Jaargang 72

[p. 13]

Exlibris
Over het verzamelen van exlibris-grafiek VI

VOOR DE exlibrisverzamelaar is vakliteratuur over exlibriskunst een soort onderbouw van zijn verzameling. Naslagwerken als Witte's Monogramm-Lexikon Europäischer Exlibriskünstler staan bij de gevorderde verzamelaar binnen handbereik en worden haast dagelijks geraadpleegd. De doorgaans goed geïllustreerde historische overzichten van exlibriskunst en sommige tentoonstellingscatalogi bevatten afbeeldingen van oude exlibris, waarvan men nooit of slechts bij grote uitzondering een exemplaar voor de eigen verzameling vinden kan. Monografieën over exlibriskunstenaars en studies over stijlrichtingen en thema's in de exlibriskunst leggen soms boeiende achtergronden bloot en geven meer inzicht in de niet altijd gemakkelijk te ontsluieren, symboliek van bepaalde exlibris. De exlibristijdschriften zijn vooral belangrijk omdat ze toelaten de hedendaagse exlibriskunst in haar evolutie te volgen.

Over exlibris verschijnen meer boeken dan buitenstaanders durven vermoeden. Dat veel van deze publicaties binnen de muren van de verzamelaarswereld blijven is vooral te wijten aan de soms nogal sterk beperkte oplage. Exlibrispublicaties behoren dikwijls tot het domein van de bibliofilie.

Een minimum aan exlibrisliteratuur hoort in elke belangrijke openbare bibliotheek. Vooral historische overzichten en studies over de esthetische aspecten van de exlibriskunst komen daarvoor in aanmerking. Ook een tijdschrift als Graphia mag in een Vlaamse bibliotheek van enig belang niet ontbreken. Van dit tijdschrift wordt om de vier jaar een uitgebreid inhoudsregister gepubliceerd; samen met de twaalf tijdschriftenafleveringen ontstaat dan een gemakkelijk te raadplegen boek van ongeveer 400 bladzijden.

We moeten ons bij deze beknopte inleiding tot de exlibrisliteratuur beperken tot het signaleren van slechts enkele uitgaven. Wie er meer over weten wil zal bibliografische studies moeten raadplegen en de boekbesprekingen in de exlibristijdschriften regelmatig lezen.

In Duitsland is Claus Wittal de belangrijkste uitgever van exlibrisliteratuur. Hij heeft reprints van enkele belangrijke oude exlibrisboeken uitgegeven, o.a. van het in 1922 verschenen Das moderne Deutsche Gebrauchs-exlibris van Richard Braungart en het eveneens als standaardwerk bekende Exlibris van Walter von zur Westen (derde vermeerderde druk uit 1925). Van Wittal's hedendaagse uitgaven verdient zeker op de eerste plaats de Exlibris-katalog des Gutenberg-Museums vermeld, die een zeer rijke en ook uitvoerig geïllustreerde documentatie voor de studie van de exlibriskunst aan het worden is. De publicatie van dit belangrijke (in 1991 te voltooien) werk is alleen mogelijk door de financiële inbreng van de Stiftung Volkswagenwerk. Een van de prachtigste Wittaluitgaven is Die Kunst des erotischen Exlibris van de Duitse psychiater Dr. Gernot Blum.

De Portugees Artur Maria da Mota Miranda heeft reeds zeven delen gepubliceerd van een meertalige Bio-bibliographical Encyclopaedia of contemporary Exlibris-art. Het is eigenlijk meer een lexicon dan een encyclopedie, maar de reeks is toch een belangrijk standaardwerk over de hedendaagse exlibriskunst aan het worden. In elk deel worden een twaalftal kunstenaars met hun werklijst voorgesteld. Ook de Vlaamse kunstenaars komen daarbij ruim aan bod. Naast de documentaire waarde is de reeks vooral aantrekkelijk door de overvloedige illustratie; een deel daarvan bestaat uit ingekleefde originele exlibris.

In 1987 werd te Bologna een ‘Academia dell'Exlibris’ opgericht. Een van haar doelstellingen is het bevorderen van publicaties over de historische, artistieke en culturele waarden van het exlibris. Sindsdien zijn er in Italië al enkele belangrijke exlibrisboeken gepubliceerd. Nog meer belangwekkende titels staan op stapel. Tot de toppunten behoort de Bibliografia italiana degli Exlibris, een 287 bladzijden tellend bibliografisch overzicht van Italiaanse exlibrispublica-

[p. 14]

ties. De uitgave wordt verzorgd door Temi, een te Trento gevestigde uitgeverij.

De belangrijkste uitgeverij van exlibrisliteratuur is echter in Denemarken te vinden. Klaus Rödel beheert de ‘Exlibristen’-uitgeverij te Frederikshavn en publiceerde al enkele honderden boeken en brochures over meestal moderne exlibriskunst. Een aantal van zijn uitgaven - als het hierboven vermelde Monogramm-Lexikon - is aan historische of bibliografische studies gewijd, vele andere zijn eerder bibliofiele edities. Zo heeft Rödel een aantal grafiekmappen verzorgd; naast een inleiding tot het werk van de betrokken kunstenaar bevat elke map een reeks losse bladen met opgekleefde originele exlibris. Het geheel steekt in een stevige en mooie map of foedraal. Onder de onlangs door Klaus Rödel gepubliceerde boeken is The Golden Era of American Bookplate Design: 1890-1940 zeker het vermelden waard. Het werd geschreven door William en Darlene Butler, een in Londen wonend Amerikaans echtpaar en het werd in samenwerking met de Engelse ‘Bookplate Society’ gepubliceerd. Het bevat prachtig illustratiemateriaal over een in Europa toch wel iets minder gekend onderdeel van de exlibrisgrafiek.

Nederlandstalige exlibrisboeken zijn eerder uitzonderlijk. Zonder sponsoring lijkt de publicatie ervan een moeilijke zaak. In Nederland verscheen in 1986 een prachtige uitgave met de steun van het Prins Bernhard en het Silvius Fonds: Kleine Prentkunst in Nederland in de 20ste Eeuw, van Tom Van Koolwijk en Chris Schriks. De uitgave werd verzorgd door de Walburg Pers te Zutphen.

In hetzelfe jaar verscheen Boek en Exlibris te Leuven, maar dat werk kwam in dit tijdschrift (in januari-februari 1987) reeds ter sprake.

Door de Vlaamse verzamelaarsvereniging ‘Graphia’ werden enkele mappen met exlibrisgrafiek en een paar brochures gepubliceerd. Het gelijknamige tijdschrift van de vereniging geniet internationale bekendheid. Het eerste nummer van Graphia verscheen in november 1958 en zag er heel bescheiden uit: 12 bladzijden met 14 illustraties. Voor enkele weken verscheen nummer 103; elke aflevering is nu 32 bladzijden dik en is met ongeveer 70 illustraties verlucht. In elk tijdschriftnummer zit ook een bijlage waarop 3 of 4 originele bladen grafiek (meestal exlibris) gekleefd zijn. Het zijn doorgaans houtof linogravures, maar af en toe zit er ook een zeefdruk, een lithografie of zelfs een ets bij. De meeste teksten zijn nederlandstalig, maar buitenlandse lezers beschikken over een bijgevoegde Duitse of Franse vertaling. De kwaliteit van drukwerk en papier, de zorg die aan het uiterlijk wordt besteed, de artistieke waarde van de originele ingekleefde exlibris, de boeiende en gevarieerde inhoud waarbij zowel kunstenaars uit binnen- als buitenland aan bod komen hebben veel waardering geoogst. Er wordt zelfs gezegd dat Graphia het mooiste exlibristijdschrift in de wereld is en dat is geen op chauvinisme gebaseerde bewering.

Ook in Denemarken wordt een goed en gewoonlijk ook mooi geïllus treerd exlibristijdschrift uitgegeven. Nordisk Exlibris Tidsskrift verschijnt vier maal per jaar op 16 bladzijden. Van de Deense teksten wordt een Duitse of Engelse vertaling gegeven.

Een kwalitatief vergelijkbaar tijdschrift wordt in Portugal uitgegeven onder de titel A Arte do Exlibris. De Portugese teksten worden soms in het Frans of Engels vertaald. In het Deense tijdschrift ligt de nadruk op de hedendaagse exlibriskunst; in het Portugese A Arte do Exlibris is er af en toe wat meer aandacht voor het verleden.

Dit laatste is ook kenmerkend voor het te Nancy gepubliceerde L'Exlibris Français. Ook van dat tijdschrift verschijnen vier nummers per jaar, maar in vergelijking met de eerder vermelde tijdschriften doet het nogal dunnetjes aan en door de wat schaarse illustraties komt het wat dor over. Van het Franse tijdschrift verschenen reeds 168 afleveringen.

Het Nederlandse Exlibriswereld verschijnt vier maal per jaar, is doorgaans zeer degelijk van inhoud, maar ziet er ook wat dunnetjes uit. Elke aflevering telt slechts 16 kleine pagina's (het tijdschrift is slechts 13 op 19 cm groot, in oblong-formaat).

Het Italiaanse Exlibris - Rivista Italiana di Xilografia, Exlibris e piccola Grafica is nog vrij nieuw. Het werd in 1986 opgericht en er verschenen nog maar zeven afleveringen. Het is echter een zeer verzorgd en inhoudelijk ook wel boeiend tijdschrift. Ook de illustratie is aantrekkelijk en er zijn af en toe goede originele bladen grafiek ingekleefd.

De Engelsen hebben de slechte reputatie alleen maar voor Engelse exlibris enige interesse te betonen en het Europese vasteland met het zand der onverschilligheid tot woestijn te verklaren. Ook hun Bookplate Journal draagt daar sporen van al zijn er tekens van beterschap en langzame mentaliteitsverandering zichtbaar. Het Engelse exlibristijdschrift is zeer verzorgd uitgegeven; wat goede

[p. 15]

smaak in de vormgeving betreft staat het mede aan de top.

De Duitse en Oostenrijkse exlibristijdschriften zijn zowel inhoudelijk als uiterlijk zeer bescheiden publicaties, maar beide verenigingen publiceren een prachtig jaarboek dat de minder goede kwaliteit van de tijdschriften ruim compenseert. Ook in Zweden is er een jaarboek naast een bescheiden tijdschrift. Bij de Oosteuropese tijdschriften is vooral het Hongaarse Kisgrafika te vermelden.

De adressen van de hierboven vermelde uitgevers en tijdschriften kunnen gevraagd worden aan de redactie van het tijdschrift Graphia, Bleekstraat 6 - 309/92 te 2800 Mechelen.

L.V.