De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 1

Te Brussel

In Mei 1888.

Onlangs werd te Parijs het kabinet eens Belgischen kunstminnaars, wijlen den Gentenaar de Smet-de Naeyer, onder den hamer gebracht. Te dier gelegenheid stipte een Parijsch blad als iets zeer verblijdends aan, ‘hoezeer tafereelen van vreemde meesters, die vóor ettelijke jaren te Parijs nog aanzienlijke prijzen bereikten, sinds aan handelswaarde hebben verloren; terwijl daarentegen die van Fransche schilders, zelfs van minderen rang, letterlijk met goud bedekt worden.’ Van daar natuurlijk de gevolgtrekking, dat de Fransche gewrochten over het algemeen oneindig meer kunstwaarde bezitten, dan die van alle andere scholen.

Die grootspraak lokte in een veelgelezen Fransch-Brusselsch orgaan vrij scherpe verwijten uit, aan het adres van die Belgische liefhebbers, welke met minachting neerzien op de werken onzer eigen kunstenaars en het zich tot eer rekenen Fransche van middelmatig of twijfelachtig gehalte zeer duur te betalen. ‘Niet zoo de Fransche kunstminnaars’ heette het. ‘Zij koopen zelden van vreemden. Het is voor hen eene zaak van vaderlandsliefde. Wij denken er niet aan zoo enghartigen geest van uitsluiting aan te prediken. Wij vergenoegen ons met het gedrag der Fransche kunstminnaars tegenover dat van sommige Belgische te stellen, die het cosmopolitisme (lees de gallomanie) in de kunst tot de verblindste onrechtvaardigheid overdrijven, ten opzichte van de tafereelen hunner landgenooten, welke voor het minst hunne belangstelling in de eerste plaats dienden te vestigen.’

Zeer wel gezegd. Ook denken wij, van onzen kant, er geenszins aan, verwijten te wraken, die, hoe bitter, eilaas! maar al te zeer gerechtvaardigd zijn. Alleen zullen wij vragen, of de bedroefde toestand, waarover men klaagt, niet vooral door hen werd in het leven geroepen, die, als bedoeld Brusselsch blad zelf, gedurig de Fransche voortreffelijkheid, in de kunst als in het overige, op alle tonen bezingen. Wanneer men sedert vele jaren werkt en onverpoosd blijft voortwerken, om elk Parijsch gewrocht, zelfs van middelmatig of twijfelachtig gehalte als een meesterstuk op te hemelen, en daarbij altijd en overal de deugdelijkste Belgische tafereelen beneden veel min verdienstelijke Fransche plaatst, heeft men dan wel het recht eenen toestand te betreuren, waaraan men zelf de meeste schuld heeft, en verwijten toe te sturen aan Belgische liefhebbers, die ten slotte niets anders doen, dan den hun gegeven raad volgen, wanneer zij de werken hunner landgenooten versmaden, om aan zwakke voortbrengsels der modeschilders van de school onzer zuiderburen groote sommen te besteden?

Het eenige wat men, ons dunkens, doen moet, wanneer men zich in zulk geval bevindt, is bekennen, dat men maait wat men gezaaid heeft, een deemoedig meâ culpâ uitspreken en beterschap beloven. Daaraan peinzen onze gallomanen evenwel in de verste verte niet. Zij zijn zoozeer van Franschen geest doordrongen, dat zij geen het minste besef hebben van het kwaad, dat zij stichten, en van het nadeel, dat zij door hunne onverstandige handelwijs aan onze Belgische kunstenaars berokkenen. Ja, 't kan gebeuren, dat zij in 't zelfde nummer, waarin zij regels als de hierboven aangehaalde neerschrijven, andere laten verschijnen, waardoor weer de Fransche schilderijen worden aangeprezen, de Belgische afgebroken, net alsof zij korts te voren niemedal gezegd hadden.

_* * _*

Het Staatsmuseum heeft zich nogmaals met een paar belangwekkende aanwinsten verrijkt: een kleinen Terburg,

[p. 103]

eene schets en een klein meisjesportret van Goya. De Terburg is nog niet geplaatst; de Goya's hangen in de eerste zaal van het Modern Museum, waar ook de schilderijen van M. van Brée, Navez, Ferdinand de Braekeleer, enz. zich bevinden. De schets, omtrent 1 meter breed, is een kapitaal stuk met talrijke personages. Zij doet vrij wel éene der zijden van het machtige talent en de koene werkwijze des genialen mans kennen, dien zijne vereerders den laatsten der groote meesters van de nationale Spaansche school hebben genoemd. Zij verbeeldt eene ruime halle, waarin een aantal slachtoffers der Inkwisitie gemarteld en omgebracht worden. De effectvolle verlichting en geheel de coloristische opvatting van het akelige tooneel rechtvaardigen inderdaad wat men van den invloed van Rembrandt en sommige zijner volgelingen op Goya gezegd heeft. Het Meisjesportret is mede zeer krachtig van toon en harmonisch van kleur. 't Is vast en uitvoerig gepenseeld, vol leven en waarheid. Vooral de rijke haartooi van den aardigen kroeskop, die met de glimmend zwarte kijkers zoo stout in de wereld blikt, is meesterlijk gedaan. Wij zijn de commissie van het Museum dank verschuldigd, dat zij die onzer jonge schilders, welke zich niet boven alle studie verheven wanen, het middel heeft verschaft zich een denkbeeld te vormen van den trant eens meesters, die tot de belangwekkendste van het laatst der vorige en het begin der tegenwoordige eeuw behoort. Was Goya ook ten onzent algemeen als etser bekend, als schilder was hij het heel niet bij hen, die hem niet in buitenlandsche museums gezien hadden.

_**_*

De laatste tentoonstelling van den Cercle Artistique alhier, was die van eenen Antwerpenaar, die sedert vele jaren te Brussel verblijft. Wij bedoelen den Heer August Serrure. Tusschen de 17 tafereelen, door hem uitgestald, vestigde vooral een nogal groot, de Bloemtuil, de aandacht der bezoekers. Het stelt eene jonge en schoone vrouw voor, die vóor een grooten spiegel gezeten aan eene sierlijke kleine tafel, waarop een bloemtuil ligt, zich minder met dezen, dan met haren eigen duurbaren persoon bezig houdt. Men raadt wat in haar omgaat. De bloemen werden haar door iemand gezonden, die haar nauw aan het hart ligt en zeer waarschijnlijk haar zijn bezoek heeft aangekondigd. Ook heeft zij aan haren tooi de noodige zorg besteed. In een kostelijk lichtkleurig zijden gewaad gehuld, zit zij te wachten en vraagt zich af, of de bezoeker haar inderdaad zoo bekoorlijk zal vinden, als hij haar noemt, en als zij 't voor hem wenscht te zijn. Van daar dat zij minder om den tuil, dan om haren spiegel denkt en om den indruk, dien zij op den bezoeker maken wil. Gelijk men ziet, een bij uitstek modern onderwerp, dat ons een leerzaam kijkje gunt in het leven van menige schoone onzes tijds en dit enkele figuur tot heel eene zedeschildering maakt. Wat aan het werk meer gewicht geeft, dan vele soortgelijke, zelfs figurenrijke tafereelen, is de kunstvolle behandeling en welgelukte kleurenversmelting, die eenigszins aan Kaspar Netscher doen denken, zonder iets van de angstige kleingeestigheid te verraden van de gewrochten sommiger modernisten, waar zij op uitvoerigheid aanspraak maken. Ofschoon zeer licht, laat het nergens hardheid bespeuren; zonder eenige bijzonderheid te verwaarloozen, blijft de schildering even breed als volledig. Het kleed der dame is een der fraaiste staaltjes van fijne en tevens molligkrachtige uitvoering, welke wij sedert lang hebben aangetroffen.

Tusschen de overige kleinere tafereelen munten uit eene allerliefste Harpspeelster, in des kunstenaars gewone manier, een Studiehoofd, eene andere studie, getiteld Te Blankenberg, ongemeen fijn van toon, het Hoekje van den Haard, en Na het Feestmaal, alle den schilder van zoovele aangename en veelgezochte tafereeltjes overwaardig.

_**_*

Wanneer wij zeggen dat Serrure te Brussel verblijft, meenen wij natuurlijk te Schaarbeek, de voorstad, waar van oudsher de Antwerpenaars, die aan kunst doen, bij voorkeur hunne tent komen opslaan. Op dit oogenblik is dit meer dan ooit het geval, gelijk al meteen uit hetgeen wij verder te zeggen hebben, zal blijken.

De Heer Godfried Guffens, die zich op het Plein Lehon, nabij de nieuwe St. Servaaskerk, eene ruime werkzaal liet bouwen, met eene galerij, waarin men de afgewerkte teekeningen van zijne menigvuldige muurschilderingen aantreft, heeft de gewoonte nu en dan de kunstvrienden op eene tentoonstelling der werken uit te noodigen, welke hij in den laatsten tijd vervaardigde. Zoo zagen wij dezer dagen ten zijnent, benevens een aanzienlijk getal studiën, van eene reis naar Italië en een nogal lang verblijf te Rome, te Florence en op het eiland Capri meegebracht, drie vrouwen- en twee mansportretten, alsmede een tamelijk groot historisch tafereel, voorstellende de Aankomst van St. Hermanus in de abdij van Premonstreit, te Steinfeld, bij Keulen. De studies zijn bijna alle teekeningen, fraaie typen van Italiaansche landbouwers en visschers, hunne vrouwen en dochters, waarin men de modellen van de santen en santinnen der beroemdste werken van de oude Italianen meent te zien. De portretten bezitten nog altoos de groote hoedanigheden van stijl en uitvoering, welke de hooggeschatte conterfeitsels van den meester onderscheiden. Men kan de geaardheid en de denkwijze der afgebeelde personen, zoowel in hunne houding als op hunne gelaatstrekken, lezen. Het meest trof ons eene oude meer dan tachtigjarige grootmoeder en, als tegenstelling, eene jonge juffer met een wit-caschmieren kleed. De laatste inzonderheid is letterlijk betooverend. Geheel de liefelijke verschijning ademt zoo welsprekend onschuld, goedheid en eene naïefheid, welke geenszins schranderheid uitsluit, dat het is, alsof men het brave kind sedert jaar en dag kende. Een der mansportretten, als de overige een kniestuk, is dat van den schilder zelven. Dat de gelijkenis niet treffender wezen kan, hoeven wij niet te zeggen. Het is bestemd voor de galerij der afbeeldsels van beroemde schilders en beeldhouwers, in het Museum van Florence, Il Palazzo degli Uffizi, die reeds 400 gewrochten bevat, en waarin met de portretten van Rubens, van Dyck en veel andere Nederlanders, een van Quinten Metsijs voorkomt, dat als een der puikstukken van de verzameling geroemd wordt.

De Aankomst van St. Hermanus zouden wij eene

[p. 104]

sinfonie in het wit noemen, indien niet van die uitdrukking zooveel misbruik gemaakt werd. Inderdaad, den jeugdigen Hermanus uitgezonderd, dragen al de figuren, het witwollen habijt van St. Norbertus. Wat men na de meesterlijke groepeering en de groote verscheidenheid der karakters en gelaatsuitdrukkingen, rechtzinnig bewondert, is de virtuositeit, waarmede Guffens de gevaarlijke klip der eentonigheid heeft weten te vermijden. Het witte gewaad der monniken - er zijn er vele - is zoo kunstig gedrapeerd, het licht zoo behendig verdeeld, er heerscht in het geheel zooveel afwisseling, gepaard aan zooveel harmonie, dat het oog op al die witte gestalten staart, zonder iets van oververzadiging of vermoeienis te bespeuren.

^**^*

Vóor een paar dagen deelde de Moniteur een koninklijk besluit mede, waarbij het gemeentebestuur van Schaarbeek werd gemachtigd twee schilderwerken te aanvaarden, door twee Antwerpenaars, de Heeren Alexander Marckelbach en Em. vanden Bussche, geschonken. Ziehier te welker gelegenheid die dubbele gift gedaan werd:

Schaarbeek, in 1830 eene gemeente van 1800 zielen, telde er in 1869 ongeveer 24, 000 en in 1887 ruim 50,000, doch bezat geen stadhuis zoo ongemeenen voorspoed waardig. Dank aan den bouwmeester van Ysendyck, zoon van wijlen den bestuurder der Academie van Bergen - weder een Antwerpenaar, - prijkt het sedert kort met een gemeentepaleis, dat te recht tot de heerlijkste monumenten in Vlaamschen renaissance-stijl wordt gerekend, in den loop dezer eeuw hier te lande opgericht. Niet alleen de gevel met het sierlijke beeldwerk en den slanken toren, ook de inwendige verdeeling en versiering verdienen allen lof. De raadzaal op de eerste verdieping, met hare muurtapijten, naar teekeningen van Willems Geets en hare geschilderde glasramen van Capronnier, haar ameublement in den stijl van het gebouw, kan met de fraaiste in België de vergelijking doorstaan.

Van weerszijden die zaal, bevinden zich die van het schepencollege en der afdeelingen, beide met monumentale schoorsteenmantels van zwart marmer. Het is voor die schoorsteenmantels, dat de Heeren Alexander Marckelbach, lid van den gemeenteraad, en Em. van den Bussche de tafereelen hebben geschilderd, waarvan in gemeld koninklijk besluit werd gewaagd.

Het tafereel of liever het triptiek van den eerste, in de zaal van het college geplaatst, stelt eene zitting van dit lichaam voor, waarin de Heer van Ysendyck de plannen zijner grootsche schepping den magistraat voorlegt. De groep bevat zeven personen en is zeer gelukkig gebouwd. Wij moeten de natuurlijke houding niet minder dan de sprekende gelijkenis der beeltenissen roemen. 't Is wel eene vergadering van lieden, die over eene zaak van gewicht, al hunne aandacht vorderende, handelen, welke wij voor ons hebben. Geen spoor van de anders moeilijk te vermijden stijfheid, die weleens het samenstel zelfs van sommige vermaarde regentenstukken - Marckelbach's gewrocht verdient dien naam, - ontsiert. Het gelukkigste beeld is ontegensprekelijk dat des burgemeesters, die het middelpunt der compositie vormt. Het ware moeilijk meer leven met zooveel kalme waardigheid te vereenigen. De bouwmeester en de schepen ter linkerzijde van het hoofd der gemeente, zijn insgelijks vol waarheid in houding en gebaren. In het koloriet, den algemeenen toon en de heldere, zilverachtige verlichting erkennen wij den wakkeren en ervaren kunstenaar der bekende Rederijkers, een der sieraden van het moderne Staatsmuseum.

Voor de zaal der afdeelingen heeft de Heer vanden Bussche zijne toevlucht tot de legende van de Minneborre (minnebron), in het zoogenaamde Dal van Josaphat genomen. Men weet, dat aldus eene bron genoemd wordt, die in eene uitgestrekte vallei ten oosten van de gemeente ontspringt, en sedert eeuwen bij een gedeelte der Brusselsche bevolking zekere befaamdheid geniet. De overlevering beweert, dat gelieven, die te zamen van het water dier fontein drinken, mekaar met onverbrekelijke trouw aanhangen. De schilder heeft die legende onder den vorm eener zeer naïeve, doch niet minder aantrekkelijke idylle behandeld. Het is lente. In het behaaglijke landschap, waar de fontein opborrelt, hebben een herder en eene herderin elkaar ontmoet. Hij, eene flinke, krachtige gestalte, knielt voor de beelderige blondlokkige maagd en biedt haar het kostelijke bronnat in zijne beide handen, als eene schaal tot haar opgeheven, welke zij zoet glimlachend aanvaardt. Het is een lief aanvallig tooneel, niet te verre van de werkelijkheid verwijderd en juist genoeg geïdealiseerd, om den idyllischen indruk te behouden. Naar het algemeen gevoelen, overtreft dit triptiek al wat het vruchtbaar penseel des schilders tot hiertoe leverde. Er heerscht zooveel gezond leven en bekoorlijke frischheid, laat ons zeggen zooveel echt Vlaamsche poëzie in het gansche tafereel, dat men het telkens met genoegen wederziet.

Sleeckx.