De Vlaamse School. Nieuwe reeks. Jaargang 1

[p.t.o. 169]

[p. 169]

Hendrik de Braekeleer

Hendrik-Jan-Augustijn de Braekeleer werd geboren te Antwerpen, den 11ⁿ Juni 1840, uit eene familie, die aan onze eeuw talrijke beoefenaars der kunsten leverde. Zijn vader, Ferdinand, was de welgekende geschiedenis- en genreschilder, die een der eersten trachtte de overleveringen der Antwerpsche School te doen herleven en beraden afbrak met de stijve pseudo-klassieke regels der school van David. Zijne moeder was de zuster van den grooten schilder Hendrik Leys. Van twee zijner kozijns is de eene, Jaak de Braekeleer, een talentvol beeldhouwer, de andere, Adriaan, een gunstig gekend schilder.

De jonge Hendrik ontving zijne eerste lessen van zijn vader. Het is duidelijk echter, dat de invloed van zijn oom overwegend op zijnen trant en op de ontwikkeling van zijn talent werkte. Leys had nooit beteren noch trouweren volgeling.

De kunstenaarsloopbaan van Hendrik de Braekeleer is een van de treurigste, die wij kennen. De bijval kwam langzaam en het was eerst nadat hij de hoogste onderscheiding elders bekomen had, dat men in zijn geboorteland en zelfs in zijne geboortestad zijn talent ging waardeeren en huldigen.

In 1858 zond hij voor de eerste maal, naar de driejaarlijksche tentoonstelling te Antwerpen, twee schilderijen: de Waschvrouw en den Maaier; in 1861, te Antwerpen, den Bleekhof en den Ketellapper; in 1862, te Gent, dit laatste en den Schoenmaker; in 1863, te Brussel, drie stukken: de Solferstekmakers, eene Werkkamer van een Kleermaker en eene Potbakkerij; in 1864, te Antwerpen, een Bloemkweekerstuin, de Kapel van het Allerheiligste in St-Jacobskerk en een Kraam; in 1866, te Brussel, de Kapel van St. Huibrecht in de St. Jacobskerk te Antwerpen; in 1867, te Antwerpen, een Doop O.-L.V.-Kerk vertalende; in 1868, te Gent, Binnenzicht eener hoeve; in 1869, te Brussel, de Spinster, nu in het museum dier stad, Binnenzicht eener hoeve en de Jonge Huisvrouw; in 1870, te Antwerpen, den Ingang der Preekheerenkerk te Antwerpen, den Lezer en de Afwachting; in 1872, te Brussel, den Aardrijkskundige, nu in het museum dier stad, Gezicht van Antwerpen, in het bezit van Z.M. den Koning der Belgen, en de Les, gekocht door den heer Crabbe van Brussel; in 1873, te Antwerpen, het Atelier van den Schilder; in 1875, te Brussel, de Gildenkamerstraat te Antwerpen, een Koperplaatdrukker en des Zeemans wederkomst; in 1876, te Antwerpen, Grootmoeders feestdag, de Zaal van het Waterhuis en den Vioolspeler; in 1877, te Gent, het Loodshuis en den Rooker; in 1881, te Brussel, het Waterhuis en den Waterverfschilder; in 1882, te Antwerpen, den Drinker, toehoorende aan M. van Tilt, en het Loodshuis, nu in het museum van Antwerpen: in 1883, te Gent, den Verfwrijver, toehoorende aan M. Delfortrie, te Brussel, en den Schoenmaker, toehoorende aan M. Coumont, te Brussel; in 1884, te Brussel, het Toilet, toehoorende aan M^me L. Deleval, den Hoornblazer en den Rooker toehoorende aan M. Vauthier; in 1885, stelde hij te Antwerpen ten toon, drie oudere stukken en den Schilderijliefhebber, aan den heer Pillot, het Feest en den Zeeman, aan mevr. Couteaux toehoorende; in 1886, te Gent, het Eetmaal, toehoorende aan den heer Léon Deleval en een Binnenzicht van het huis van Quinten Matsys; in 1887, te Brussel, het Kaartspel; in 1888, te Antwerpen, het Eetmaal, eigendom van den heer Léon Deleval. Voor de herren Couteaux van Brussel en Gambard van Londen, maakte hij verscheidene stukken.

In 1872 behaalde hij de gouden medaille, te Brussel.

Van dien oogenblik keerde de kans en kwamen de onderscheidingen talrijk en aanzienlijk. In 1873 werd hem de gouden medaille in de wereldtentoonstelling van Weenen toegekend.

In 1878 bekwam hij eene eervolle melding in de wereldtentoonstelling, te Parijs.

In 1883 bekwam hij de groote eeremedaille in de wereldtentoonstelling van Amsterdam, waar hij zijnen Verfwrijver en zijn Besteek van Grootmoeder had heengezonden. Ditzelfde jaar werd hij riddder der Leopoldsorde genoemd.

Bij gelegenheid van het toekennen dezer laatste onderscheiding wilde de stad Antwerpen openlijk hulde brengen aan de ongemeene begaafdheid van den kunstenaar; zij liet eene medaille te zijner eere slaan en overhandigde hem, in eene plechtige zitting van den gemeenteraad, drie exemplaren van dien gedenkpenning, een in goud, een in zilver en een in brons. Bij dezelfde gelegenheid overhandigde het ‘Kunstverbond’ hem een eerediploma.

Die schoonste dag van zijn kunstenaarsleven was er ook een der laatste van. Hij was 43 jaar oud; zijn talent had zich ten volle ontwikkeld en werd door vrienden en landgenooten erkend. Lang en noest had hij gewerkt; eindelijk was hij gelukt en de evenknie der beroemdste kunstenaars van zijnen tijd geworden. Maar nauwelijks had hij den top des bergs bereikt, of plots en met deerniswaardige snelheid daalde hij neer. Hij werd somber, afgetrokken; zijn geest werd beneveld; hij die altijd langzaam en moeilijk werkte, omdat hij immer ontevreden was over zich zelven, verloor meer en meer den lust tot den arbeid. Hij leverde weinig en was weldra niet meer in staat tot voortbrengen. De nevels werden donkerder en donkerder; de onlangs nog zoo luid gevierde kunstenaar kwijnde weg in suffende zwaarmoedigheid en eindigde zijne dagen, onbewust van wat rond hem omging, half vergeten door het publiek.

De Braekeleer etste ook eenige prenten. In de Gentsche tentoonstelling, van 1862, vinden wij van hem een lijst met 16 sterkwaterplaten vermeld. De catalogus van Hippert en Linnig vermelden 27 stuks van hem. Buiten de daar

[p. 170]

vermelde, heeft hij er nog een drietal vervaardigd. Zeer enkele dezer werken zijn den meester waardig; het grootste deel ervan blijft beneden het middelmatige.

Hendrik de Braekeleer stierf den 20ⁿ Juli 1888 en werd drie dagen later op het Kielkerkhof begraven. De heer Fr. van Kuyck, voorzitter der afdeeling van beeldende kunsten in het Kunstverbond, sprak op zijn graf eene lijkrede uit.

Wij noemden Hendrik de Braekeleer den besten en trouwsten volgeling van Leys. Beide kunstenaars hadden met elkander gemeen de volslagen getrouwheid in het weergeven hunner onderwerpen, eene grenzenlooze liefde voor volle, ware kleur en licht, een blik, die scherper en juister zag dan eenig ander. Zelfs in hetgeen leelijk of onbeduidend was door zich zelven, wisten beiden schoonheid en schilderachtigheid te vinden en te doen vinden door de tooverkracht van het koloriet.

Beiden waren over hunne eigen leeraren en hunne eigen eeuw, ook over de eeuw van Rubens en Teniers heen, opgeklommen tot onze zestiende-eeuwsche meesters, tot den ouden Breughel en Matsijs, om hunne voorbeelden te zoeken; slaafsch volgden zij die meesters niet na, maar zij doordrongen zich van hunnen geest, van hunne liefde voor waarheid en kleur.

Groot was echter het onderscheid tusschen beiden. Leys was een schilder van historisch genre of van historie, in den hoogsten zin van het woord, een ziener niet enkel van het lichaam, maar ook van de ziel. De Braekeleer schilderde doode natuur ot genrestukken, die zoo dicht mogelijk bij de doode natuur komen. Zijne figuren, alhoewel naar het leven geschilderd, zijn ledemannen die slechts bestaan door en om hunnen rooden hemdrok of hunne witte muts. Zij leven niet en handelen niet, zij maken deel uit van de stoffeering. Er is menige beschimmelde wijnflesch en gebraden kip geschilderd met meer liefde dan de Braekeleer er voor zijne menschen toonde.

Maar de doode natuur herleefde dan ook weer door zijn penseel. Kent men dommer proza, afschuwelijker alledaagschheid dan die, welke het onderwerp van zijn Loodshuis, uit het Antwerpsch Museum, oplevert? Een herbergkamer van over 30 jaar, in dien onmogelijken toon van ‘arabel-hout’ geschilderd door een meubelschilder van zesde klas, met het even nuchtere buffet, met den niet minder wansmakelijken huisraad en de niet schilderachtiger herbergiers. Welnu, van dit onmogelijkste aller onderwerpen heeft de Braekeleer een juweeltje weten te maken. Het moge leelijk zijn zooveel het wil, het bestaat, het is waar. Hij schilderde het zooals het is, bij zonnelicht. En zooals hij het schilderde is het schoon, vooral voor hen, die weten hoe leelijk het is in de natuur.

Zijn Aardrijkskundige te Brussel toont ons den werker op den rug gezien, met zijn groot wit boek, met bonte kleuren beschilderd, vòòr hem, en eenige kleurige stoffen rondom zich. Hier is het niet alleen het licht, maar ook de kleur, die haar feest viert. De vinnigste tonen liggen gloedvol naast elkander, in hunne fijnste schakeeringen bespied, weergegeven en versmolten tot eene hooge, heerlijke harmonie.

De Braekeleer was een noeste werker, nimmer tevreden over zich zelven, omdat hij voelde nimmer tot den laatsten toets de volle waarheid te kunnen weergeven, bescheiden omdat hij dit voelde en zich inspannende om altijd dichter tot de volmaaktheid te komen. Hij schilderde alles naar de natuur, zooals hij het zag en wanneer hij zich niet op het tooneel kon begeven, dat hij afbeeldde, richtte hij zijn atelier in tot het tafereel, dat hij wilde op het doek brengen.

De uitslagen, die hij verkreeg in de weinige jaren van zijnen vollen bloei, zijn dan ook bewonderenswaardig: hij wilde ‘uitvoerigheid,’ zooals hij het zelf gewoon was uit te drukken, en bekwam deze en met haar eene waarheid en eene kracht, zooals geen ander zijner tijd-en landgenooten ze bereikte.

Met de Braekeleer sterven de onmiddellijke volgelingen van Leys uit, alhoewel de invloed des ouderen meesters zich nog doet gevoelen in de historieschilderingen van Lagye, van der Ouderaa, de gebroeders de Vriendt en meer anderen, evenals zijne nauwgezette en kleurige uitvoering de landschapschilders Lamorinière en Elsen tot voorbeeld diende.

De Braekeleer zelf heeft geene eigenlijke leerlingen gehad, maar het is niet te betwijfelen, dat de coloristische strekkingen der jongere Antwerpsche School, vertegenwoordigd onder anderen door Verhaert, Brunin en Mertens, in nauwe verwantschap met den trant des afgestorvenen staan.

Max Rooses.