Yang. Jaargang 13

[p. 83]

Eriek Verpale

Na het toneel

(aan Yv.)

Misschien, als onder oud bitjartlicht
waarbij spelers over het effen laken gebogen
elkaar al hebben afgewogen, zwijgzaam en nauwgezet
- de klanken hebben hen al lang verlaten -
hadden wij onze woorden uitgespreid:
zorgeloos, zonder meer opgegaan in dit schijnbaar
gestamel -

een zeldzaam samengaan allicht
van spreken en zwijgen door de nacht.

[p. 84]

We moeten het zien te redden

Daniël Billiet: In 1975 debuteerde je met Polder en andere gedichten. Vertrekkend van de werkelijkheid rondom je transformeerde je deze tot poëtische spiegels met persoonlijke bespiegelingen. Ben je het met deze te beknopte aanduiding eens?

Eriek Verpale: poëzie is voor mij altijd zoiets als een ‘tweede’, en eigenlijk meer intensieve werkelijkheid geweest. Wat wij zien en horen is gedeeltelijk maar waarheid en krijgt ver overdreven ofwel onderschatte waarden toebedacht. poëzie is voor mij een soort zoeken geweest naar wat zich zo volkomen achteloos àchter de dingen of de gevoelens beweegt. Eigenlijk is mijn poëzie niets anders dan een relativeren van de dingen rondom mij, aangevuld met het persoonlijk beleven en vooral verwérken van die dingen. Samengevat beweegt mijn werk zich tussen de menselijke hoop en vertwijfeling, de verlatenheid, de angst voor de aftakeling, maar vooral de onmogelijkheid tot een echt en diep contact met de anderen.

Jouw thematiek was en is duidelijk romantisch getint, of vergis ik me?

Romantisch als je daarmee bedoelt dat zij meestal vanuit een persoonlijk standpunt, een ‘ik’-positie, vertrekt. Romantisch ook als je het woordgebruik in acht neemt, dat inderdaad overwegend een ‘zacht karakter’ bezit, maar daarom toch niet minder reëel is dan het woordgebruik van de realisten. Maar of ik mezelf zou durven onderbrengen in een neo-romantische school, nee - dàt durf ik niet te bevestigen. Het sfeerscheppende element in mijn poëzie, dat ook in mijn proza zeer sterk aanwezig is, mag dan romantisch aandoen, over het algemeen wordt er toch voldoende afstand bewaard ten opzichte van het object.

Jouw tweede dichtbundel Voor een simpel ogen-

[p. 85]

blik maar getuigt van een verdieping, een dieper tasten. In deze bundel geeft de tweede cyclus duidelijk aan welk spoor je gekozen hebt: het evoceren van de Joodse sfeer. Waarom is jouw schrijven daar zo op toegespitst?

Persoonlijk heb ik niet zo erg de indruk dat mijn schrijven daar werkelijk op toegespitst is. Vanzelfsprekend vormt het Jodendom, en alles wat daarmee samengaat, een wezenlijk onderdeel, zowel van mijn schrijven als van mijn persoonlijk leven. Toen ik in Voor een simpel ogenblik maar de zogenaamde Joodse gedichten opnam, was dat het gevolg of het resultaat van lange twijfels en schier onbeschrijflijke onrust die ik al die jaren meegedragen had. Ik had het gevoel dat ik het moést doen, dat ik, wat tenslotte een belangrijk onderdeel van mijn gehele denken en voelen was, niet langer verzwijgen of verbergen kon. Pas na mijn eerste bezoek aan Israël had ik die schroomvalligheid min of meer weten te overwinnen, en was ik vastbesloten aan datgene wat toch belangrijk was, uiting te geven - ook al zouden daar veel onbegrip en verwarring tegenover komen te staan. Tot voor die dichtbundel was er al van een typisch ‘Joodse’ sfeer sprake, in de geest van de altijd terugkerende onrust, het zich niet opgenomen voelen, een sterk relativerend karakter, en vooral onmacht... Kortom, een verzameling van heimatloze gevoelens. Pas later heb ik al die dingen duidelijk als iets Joods naar voren gebracht, waarbij, tot mijn grote verbazing overigens, mijn poëzie op slag ànders bleek benaderd te worden, dit terwijl zij, op een paar typisch Jiddische uitdrukkingen of woorden na, toch dezelfde gebleven was. Zo is het gedicht ‘Aan de vooravond van Rosh Hashana’ of ‘Exodus’ een ‘gewoon’ gedicht, met een naar het Jodendom verwijzende titel... Maar goed, die Jiddisjkeit, ja... het is allemaal een beetje moeilijk uit te leggen. Zie je, ik ben opgevoed door mijn meer dan tachtig jaar oude overgrootmoeder: een heel merkwaardig mens, die echt nog in demonen en het Boze Oog geloofde, urenlang gebeden opzei, zich altijd in min of meer verduisterde vertrekken rondbewoog... Of ik hoorde haar verhalen, of wat tijdens de oorlog

[p. 86]

met Joodse kinderen gebeurd was die familieleden weggestopt hadden... Dat heeft allemaal een niet te onderschatten invloed op me uitgeoefend, net als het Jodendom en haar tradities. Maar terwijl het eerste gemakkelijker te aanvaarden is omdat het dichter bij de gewone wereld staat, is men geniegd het tweede als iets vreemds, iets isolerend te benaderen.

Aansluitend bij de derde vraag: jij hebt heel wat teksten geschreven over Joodse toestanden. Maar het blijft toch zo dat voor oningewijden deze teksten niet altijd zeer duidelijk zijn. Denk je niet dat je jezelf daardoor inkapselt en dus verarmt?

Inderdaad: met name in de RABBI-verhalen, en eveneens als medewerker van het Joodse blad De Centrale, waarin ik bijdragen over de Jiddisje literatuur geleverd heb. Ik ben immers bezig aan een essay over de Jiddisje literatuur - een literatuur die maar al te vaak over het hoofd wordt gezien, en waarvan de niet-Joodse wereld veel te weinig afweet. Maar ik vermoed dat je speciaal mijn RABBI-verhalen bedoelt, en de gedichten uit Voor een simpel ogenblik maar. Nu ben ik me er eigenlijk wel van bewust dat talloze woorden en uitdrukkingen, bepaalde toestanden zelfs, niet altijd erg duidelijk zijn voor de niet-Joodse of met het Jodendom minder vertrouwde lezers. Het is hét probleem waarvoor men zich telkens weer geplaatst ziet: enerzijds zijn vele woorden of uitdrukkingen zeer moeilijk in het Nederlands te vertalen, en anderzijds is het bijna ontstellend te constateren hoe bedroevend weinig de niet-Joodse wereld van de Joodse afweet, om dan nog maar van het traditioneel antisemitisme te zwijgen. Maar ergens geloof ik wel dat mijn taalgebruik toch meer en meer naar een versobering toegaat, en, wat dan specifiek mijn proza betreft, zeer zeker onder invloed van de traditie der Chassidische vertellingen. Anderzijds tracht ik nu zo min mogelijk typische uitdrukkingen te gebruiken, want het gevaar is inderdaad niet denkbeeldig dat mijn werk anders in een soort getto terecht zou kunnen komen.

Met welke dichter(s) voel je je verwant?

[p. 87]

Echt verwant voel ik me maar met de poëzie van Miriam Van hee, - een poëzie die ik mateloos bewonder en dikwijls lees, en die ik gerust naast het ‘grote voorbeeld’ Hans Lodeizen zou durven plaatsen. Evenwel heb ik bewondering voor Holst, Pernath, Judith Herzberg, R. Jooris en ja, zelfs voor figuren als Van Ostaijen en Gilliams, twee dichters, die elk op hún manier, dringend aan een wàre en juiste rehabilitatie toe zijn.

Vind je het belangrijk voor een jonge dichter om voeling te houden met zijn generatiegenoten?

De tijd is voorbij dat de dichter zich een eenzame ziel moést voelen. Contact met wat leeft in de samenleving, en dus ook contact met (schrijvende) generatiegenoten is een noodzaak. Het betekent echter niet dat men een tent opslaan moet in wat doorgaans de literaire of artistieke middens genoemd worden. Ik geloof in het belang elkanders werk kritisch te lezen, daarover zinnige discussies te houden, maar ik ben helemaal niet gewonnen voor de alleen maar treurig- & eenzaammakende bijeenkomsten waar aan kunst ‘gedaan’ wordt. Ik leef min of meer teruggetrokken, zie eigenlijk niet zoveel mensen, en moet constateren dat contact met de buitenwereld zeer zelden tot de zaligheid leiden moet. Wanhoop, ja, dàt wel.

Samen met R.R. van Londersele houd je Koebel staande. Wat betekent voor jou zo'n literair tijdschrift?

Het betekent in de allereerste plaats veel en eindeloos werk, oeverloze discussies, enzoverder. Maar ik voel me verplicht in dit geval naar R.R. van Londersele te verwijzen, zonder wiens ongelooflijke werkkracht, idealisme en ambitie KOEBEL nooit zou geweest en geworden zijn wat het nu wél is. Zo'n literair tijdschrift brengt dan wel veel tijdrovend werk met zich mee, het is tegelijk een boeiend iets omdat men méér dan wie ook geconfronteerd wordt met wat leeft en geschreven wordt bij de jongeren. Tenslotte schenkt het een zekere voldoening dat men aan de oorspronkelijke bedoeling van zo'n tijdschrift werkelijk vorm

[p. 88]

kan geven door aan talentvolle jongeren publicatie-mogelijkheden te bieden. En tenslotte is een systeem, zoals wij onlangs ingevoerd hebben, - het systeem van themanummers - een niet te versmaden manier om werkelijk iets naar voren te brengen.

Welke verhouding bestaat er tussen jouw alledaagse werkelijkheid en jouw poëzie?

Aangezien mijn werk voortspruit uit de mij omringende werkelijkheid, is deze verhouding een soort liefdehaat verhouding, waar ik de op mij afstormende wereld als iets vijandigs en kwetsend beschouw, maar die tegelijkertijd zo nauw met mezelf, met mijn denk- & leefwereld verbonden is dat ik zonder haar niet zou kunnen leven, laat staan schrijven. Als ik erover nadenk dan moet ik ergens toegeven dat schrijven voor mij eigenlijk een soort vorm van overleven is, een zich verzetten tegen de vernietigingsdrift van de wereld zoals ik die rondom mij ervoor: vol onbegrip, oppervlakkigheid, vol van verlatenheid, angst, aftakeling. Hoop is er bij mijn weten niet meer over. We moeten het zien te redden. Literatuur is niét, zoals het maar al te dikwijls voorgesteld wordt, een ‘bezigheid tussen acht en tien uur 's avonds’... maar zoiets als een levenshouding, een gevaarlijk soort ziekte. Schrijven is, anders gezegd, een soort wroetend openleggen van de mij bezighoudende twijfels en gevoelens die mij niet meer willen of kunnen loslaten. Veel redding in de betekenis van een begrijpend publiek is er niet te verwachten, en het maakt, integendeel, nogal 's wanhopig.