Yang. Jaargang 13

[p. 75]

Roel Richelieu van Londersele

voorbij dit feest zullen kuilen
daken worden, een beschutting tegen tijd en tederheid,
een gekwetste om de gewonden te verzorgen
en een verband dat een verre band is

op deze plaats ligt een marktplein met opgetrokken

schouders,

kaal als dit bed waar de liefde is oud geworden,
klaar als het feest dat kijker wordt in het spel
tussen weggaan en verdwijnen

dieper bewegen de boten de haven
werkloos verlaten de kasten dit huis,
want voor mij is niets meer weggelegd.

[p. 76]

Nuchtere romantiek

Daniël Billiet: W.M. Roggeman bracht jou, in een bespreking, in geen enkele stroming onder, maar omschreef je als een einzelgänger. Vind je dit (nog steeds) zo?

Roel Richelieu van Londersele: Vind ik leuk. Wat mijn proza betreft klopt dat volledig met de realiteit. De Vlaamse burgerauteur blijft ofwel in zijn milieu of vervalt in het andere uiterste: SF-achtige dingen. Structurele en symbolische fantasie die daar tussenin staat, komt in ons land niet aan bod. Om te weten wat ik bedoel moet je Roland Topor en Roald Dahl lezen. Mijn Gruwelijke vertellingen zijn nog ontstaan met de inbreng van een element toeval, maar wat in de toekomst zal volgen zit bewust in die aangeduide buitenlandse richting. Crimineel wordt het natuurlijk als die fantasie de realiteit blijkt te zijn. Zo is 1984 van George Orwell (geschreven vóór 1948) een verklarend woordenboek voor de huidige gebeurtenissen in China.

Mijn poëzie is onvervalste romantiek, waaruit de sentimentaliteit werd geweerd.

Als ik aan jouw Appel en Treurigheid denk, komen steeds twee zinnetjes bij me op: ‘Ik ben eenzaam als een afgesneden boterham’ en ‘Ik heb mezelf in gasten verdeeld’. Je schrijft poëzie die sterk beeldgeladen is. Hoe belangrijk zijn beelden en vergelijkingen in (jouw) poëzie?

Het beeld is geen beeld: het is een combinatie van beweging en denkvermogen. Daarin zit nog relatief weinig gevoel, het gevoel komt dominerend op de proppen als er met die beelden een gedicht moet worden gemaakt.

Schrik niet als ik zeg dat de twee door jou geciteerde zinnen synoniem zijn. Het ergste voor de boterham is niet afgesneden te zijn, maar wel naast het brood te

[p. 77]

liggen. Het ergste is niet jezelf in gasten te moeten verdelen, maar wel het besef dat anders een feest voor jou onmogelijk is. Ik heb me zelf in gasten verdeeld is de samenvatting van mijn poëzie. En dan mag je dat niet alleen op het inhoudelijke vlak zien, ook wat de stijl betreft is dat juist: voorkeur voor het natuurlijke woord, en de nuchtere gevoeligheid. Dat wil zeggen: gevoelig schrijven over gevoelige dingen is geen kunst. WEL: nuchter schrijven over gevoelige dingen (Willem Elsschot) of gevoelig schrijven over nuchtere dingen (Roland Joris). Als je met één van DEZE procedes iemand kunt ontroeren, dan pas heb je een kunstwerk gemaakt.

Je hebt nooit te klagen gehad over besprekingen van jouw werk. Ik herinner me niet ooit één waarlijk negatieve kritiek te hebben gelezen. Welk belang hecht je aan (positieve) kritiek?

Kritiek wordt pas belangrijk als je het onbelangrijk vindt. Dat moet ik natuurlijk wel even uitleggen. Als ik iets publiceer, is het stadium van de kritiek al voorbij, dan heb ik daar eerlijk aan gewerkt en alle (zelf)-kritiek doorworsteld. De recensies kunnen aan mijn opinie dan niets meer veranderen. Voor mezelf zijn de recensies onbelangrijk, maar ik ben natuurlijk dolblij met een goede kritiek, omdat dat wel belangrijk is voor het publiek. Uit deze paragraaf zou je dus afleiden dat de kritiek geen enkele invloed heeft op mijn werk. De kritiek waar ik wel gedeeltelijk rekening mee houd, gebeurt víír of tijdens het werk, als ik er met een peer goedevrienden-auteurs over praat, of als ik een goed boek lees. De kritiek waar jij het in de vraag over hebt komt dus ná het werk, en dan is het veel te laat.

Mijn proza en poëzie kregen totnogtoe alleen unaniem positieve kritieken. De enige kritiek die maar zus en zo was, kwam van Julien Vangansbeke. Ik stond erop die kritiek in mijn eigen tijdschrift te publiceren! Ik ben daar fier op, want het kan nooit kwaad je eigen prestaties van tijd tot tijd eens te relativeren.

Moet een jonge) dichter publiciteit maken voor zijn

[p. 78]

werk? Is het niet wat onverenigbaar met het werk an sich?

Dat is een zeer groot misverstand. Ik haat elke toegeving aan het publiek, zolang ik aan het schrijven ben. Die gedachte trekken vele auteurs door, ook na het werk. Dat is tout. Als Anthierens nu dank zij de Wies Andersen-show een ruimer publiek vindt, heeft dat helemaal niks met de aard van zijn werk te zien. Het ideale zou zijn: de idealistische, anti-commerciële, kunstgerichte auteur tijdens het schrijven, de in-dekijkerloper na het werk.

Dichters, meer nog dan prozaschrijvers, zijn roepers in een aliteraire woesten. Waarom (nog) poëzie schrijven?

De woestijn kan mij gestolen worden. Als de woestijn niet antwoordt vind ik dat niet erg. Ik ben geen profeet die het allemaal zal veranderen, ik beperk me tot de oase. Mijn proza is niet beter dan mijn poëzie en toch vind ik nu veel weerklank, wat met poëzie onmogelijk is. Maar. Een Engelstalige auteur die gedichten schrijft is een even grote sukkelaar als wij. Een engelstalige auteur die goed proza of toneel lukt, kan leven van zijn pen en van de internationale waardering. Dat betekent dat vele talentboys zich daar niet gaan bezighouden met poëzie. Bij ons kan je toch niet van je pen leven (literaire pen) zodat er relatief veel poëzie wordt geschreven. Onze prozaschrijvers halen moeilijk het wereldniveau tegen die professionals. Dichters als Lodeizen, Snoek, de late Pernath en nog heel wat anderen durf ik naast gelijke welke buitenlander plaatsen. In die branche ligt de sterkte van ons vaak weggelaten taalgebied. Als auteur moet je dus niet weglopen van het waardevolle, daarom zal ik toch de poëzie niet verlaten, integendeel.

In jouw poëzie liggen zachte bevattelijke stemmingsbeelden naast scherpe, minder duidelijke metaforen. Niet altijd is het gedicht dadelijk te begrijpen. In hoeverre is de helderheid van een gedicht een probleem voor je als auteur en als lezer?

Ik ben een romantisch dichter. Dat verklaart de zach-

[p. 79]

te stemmingsbeelden. Slechte romantiek is romantiek die vervalt in te sentimenteel gedoe. Daarom zitten er veel nuchtere, harde noten in mijn gedichten, dit dus als breuk, maar in die passages zit ook een heel grote dosis zelfspot, ik wil mezelf constant relativeren. Als ik alleen ben en schrijf voel ik me een heel onooglijk mannetje, buiten in het gewoel ben ik een ander iemand, want ik wil tenslotte niet door Jan en Piet verpletterd worden. Elsschot was ook zo iemand: in zijn proza steekt hij met zichzelf op een meesterlijke manier de draak, maar in het dagelijkse leven was dat geen gemakkelijk heerschap.

Voor mij is er geen verschil in moeilijkheidsgraad tussen die zachte en die harde passages. Ik hou rekening met een paar principes: a) als er twee manieren zijn om het te zeggen, kies ik het eenvoudige woord, en dat is nu juist moeilijk; b) ik reken nooit op kennis die de lezer en de auteur zouden kunnen gemeen hebben, mythologische verwijzingen en dergelijke dingen vind ik flauwekul, alles moet in het gedicht staan; c) ik eis een natuurlijke taal, d.w.z. dat ik woorden als: expansie, idealistisch, narcistisch verwerp; dat zijn geen moeilijke woorden, maar ze hebben alleen een betekenis. De woorden die ik gebruik moeten naast hun betekenis ook gedragen worden door de adem van de taal. Als je het woord pin goed uitspreekt VOEL je dat dat iets scherps is, als je het woord fluweel goed uitspreekt VOEL je dat dat iets zachts moet zijn, zelfs als je dat woord nog nooit eerder hebt gehoord.

In je gedichten is geen rechtstreeks ‘engagement’ - wat een versleten woord! - aanwijsbaar. Of vergis ik me? Trouwens wat bedoelen ‘ze’ altijd met hun ‘engagement’?

Ik verbind het woord engagement met politieke betrokkenheid of met maatschappelijke problematiek. In theorie ben ik daar een voorstander van. In praktijk ben ik daar een tegenstander van, want tot nu toe ken ik slechts drie Nederlandstalige auteurs die literatuur en dat engagement hebben kunnen verbinden: Multatuli, Boon, Hans van de Waarsenburg. Al de an-

[p. 80]

deren vervallen in pamfletten of geouwehoer. Wie de huidige Herman J. Claeys al aan het werk zag, weet dat ik gelijk heb.

Denk je dat het voor jonge dichters thans moeilijker is als, pakweg zo'n twintig jaar terug, om een plaatsje te veroveren in de literaire speeltuin?

Natuurlijk. Je kan bijna nergens meer uitgeven als dichter. Nu slaat die ‘je’ niet meer op de debutant, want auteurs die al zevenentwintig prijzen wegkaapten en die doorgaan als steengoed, kunnen zelfs nergens meer terecht. Een paar kerels worden uitgegeven door hun vriendenkring, maar de verdeling is ook in die gevallen nul komma nul. Daarom heb ik nu die Koebelprijs uitgereikt. En als ik volgend jaar nog leef, doe ik het weer.

Heb je ooit geprobeerd jouw poëzie door een ‘grote uitgeverij’ (sic) te laten publiceren. Hoe kaal bent U van deze reis thuisgekomen?

Dat sluit natuurlijk aan bij wat ik reeds heb gezegd. Ik heb mijn poëzie nog nergens aangeboden. Ik hou namelijk niet van teleurstellingen. Daarmee zit ik op een ander terrein. Er wordt met reden geklaagd over de uitgeverijen, maar ten onrechte over de tijdschriften. Wie goed schrijft geraakt in alle tijdschriften binnen. Maar niemand heeft nog geduld vandaag de dag. Ken jij een voetballer die zomaar zijn eerste matchen in het Anderlechtelftal mag spelen? Neen, zelfs als die man het onmiddellijk van bij de start in zich heeft, moet hij toch eerst elders proefstomen, maturiteit opdoen. Ik zit al zes jaar in de tijdschriftenbusiness, eerst met Restant, nu met Koebel, maar pas binnenkort zal voor het eerst iets van mij in Dietsche Warande en Belfort verschijnen. Had ik een paar jaar geleden geprobeerd, dan had ik mijn spullen misschien teruggekregen, niet omdat ze toen slechter waren, maar gewoon omdat de tijd nog niet rijp was. Toen ik nu inzond, was ik er zeker van dat het O.K. zou zijn, want ondertussen had ik in alle andere ts. gepubliceerd. Er zijn dommekloten die klagen omdat ze ingestuurde kopij voor de Vlaamse Gids terugkrijgen. Wie

[p. 81]

het laatste Jooris-nummer doorneemt zal zien dat er geen enkele kreatieve bijdrage in het nummer staat.

Is Roel Richelieu van Londersele een nieuwe Guido Gezelle, een nieuwe Hugo Claus of, last but not least, Roel Richelieu van Londersele? (m.a.w. iemand met een heel eigen geluid en inbreng?) Waarom (niet)?

Ik wil inderdaad mezelf zijn, meer niet, want dat is al moeilijk genoeg. Ik zat in de jury van Filter en uiteraard in de jury van de Koebelprijs. Als ik zie wat voor gelul sommige mensen durven opsturen, geloof ik een moment dat ik toch heel goeie dingen maak, maar als ik een uur later Willem Elsschot (stijl) of George Orwell (inhoud) lees, word ik niet alleen beschaamd over mijn eigen voortbrengselen, maar dan twijfel ik ook aan de zin van mijn geschrijf. Maar die twijfel is dan weer de enige garantie en de enige hoop op eerlijk kunstenaarschap (wat een woord!).