Yang. Jaargang 13

[p. 17]

Simultaanflitsen voor een levend portret
Jan vander Hoeven

Voor Paul, die dit, beter dan wie ook kan lezen.

Een beeld ontwerpen van Paul, vriend, bloedverwant, schrijver, die mij dan nog bij dit ontwerp zo voortreffelijk is voorafgegaan. Het wordt zigzaggen, net als toen op het strand van de Camargue, nu naar een zee van herinneringen.

Zigzaggen wordt het in het weerbarstige, goede hout. Daar is Paul uit gegroeid, uit gesneden. Houteerlijk. Herinneringen,
ringen, de groeiende krans van elk jaar binnen de stam van de vriendschap.

Paul van de bovenste plank,
weten springen, weten duiken,

en nu, boeken, boeken, tot de bovenste plank. ‘Wanneer is het begonnen?’ hoor ik hem sonoor boren, lezing na lezing, in de literaire vlakte van Vlaanderen, van Koksijde, godbetere het tot in Zoersel. Wanneer was het begonnen, het omliegen van de werkelijkheid van leven naar de waarheid van literatuur?

Paul in leven,
zwemmend vanuit trage, soevereine halen, pure power glide
doorheen de spiegels van het Damse kanaal.

Paul in literatuur,
schrijvend een soeverein proza, ik zou zeggen van ivoor, organisch glad gegroeid, ivoor vanuit de toren. Paul in leven,
mij prompt om zes uur uit de nevels van de slaap halend, die echter nog kompakt om de kroon van de

[p. 18]

Tourmalet sluimeren, die met de fiets dient veroverd. Een blinde rit teweeg. Paul legt het schema van de rit vast, verdeelt de taken, brood en kaas, melk, chokolade en bananen, spant zijn voet in de pedaalhaken en krampt als eerste de weg op. Een halve dag bergop. Hij is de leader.

Paul in literatuur.

Diagram. Paul verklaart de standpunten, bepaalt de lijn, konvergeert de divergenties, schrijft ‘de leader’, is de leader.

Zijn stem, zijn hand, vast als zijn voet in de haakriemen.

Een heel leven bergop.

Herinneringen, een zee.

Paul, in de holle golven bij tend van de oceaan, een hele streek zwemmend in de Bocca Kotorska, met de geruite vissers van Nazare een zilvervloot vissen op het strand hijsend, dolfijnend aan welluidende costa's en riviera's. Paul, bonkig, vitaal mediterraan, gebrand op de zon op zijn vel en op het oerwater van de zee. Paul, wispelaardig westermens, voor steeds een zee van inkt en vellen onbeschreven.

Herinneringen, bergen.

Paul, geheel uitgestild, elk woord gemaaid door de sikkels in het hoogland van Alcoy. Paul sprakeloos in het schuurpapieren landschap van Montenegro. Paul mij een uur lang twee meter voor op de Passo de San Gottardo. Om de vijf meter, een waanzinnig verzet om de Valle Tremola op te fietsen, zie ik in zijn kuiten een w samentrekken. Ik denk, dit zijn de initialen van de wilskracht waarmee hij het haalde, meter voor meter, op de weerbarstige passo in de Alpen. Dit zijn de initialen van de wilskracht waarmee hij dag aan dag veld wint op het weerbarstig vacuum, het nihil van het onbeschreven blad.

Onmogelijk het kaleidoskopisch beel te fikseren, beelden onafhankelijk van eindeloze associaties los te

[p. 19]

schrijven. Immers, Paul is met zijn 200 per uur in zijn racekoets met geen travelling bij te houden en bij een close-up gaat hij schuilen achter een beeld van Boon. Paul, tegenpaul.

Paul.

Met Paul aan tafel. Ik betrap mij er steeds weer op gefascineerd te zijn door zijn manier, ik schreef bijna zijn metode om voor een maal zijn tijd te nemen. Alles gaat uitgelengd traag, aarzelend, waardig en onthecht. Hij neemt tot zich, smakend de vreugde van de padi, die hij, vaak letterlijk zelf gezaaid heeft.

Tegenpaul.

Met Paul in Lisboa aan de linkeroever van de Taag. Vingervlug spert hij de kleine mosseltjes als vlinders open. Op zijn groot, tot de tweede graad gebruind voorhoofd parelt de vinho verde en uit zijn innig stralende pablo-ogen spreekt nu een heerlijk understatement. Woorden zijn er alleen nog om deze mosselen te vergehjken met de voorgaande die hij in Santiago al zo verrukkelijk vond. Er nauw op lettend dat zijn taal niet dubbel slaat, vraagt hij. bijna verontschuldigend, bijna onderdanig om een volgende fles, die hij net als thuis, als gastheer met tele-besturing nu, randvol giet. Als dan nog moge blijken dat de ober iets heeft van één van onze Vlaamse artiesten, is ook de maat vol. Als Paul dan nog naar zijn servet moet grijpen om de onbedaarlijke lachsalvo's te dempen. is de hond voor de gehele avond lekker van de ketting.

Paul

Zwijgzaam. Geen groter hulde aan de vriendschap dan het samen zwijgen.

Uren zwijgen met Paul, toen een bolle knaap van tien, vaak de boventanden ingehouden op de onderlip. met reeds het zwijgen van de jager, bij het strikken van de spreeuwen in de achtertuin van ‘bomma’ De Wispelaere! En later, gehurkt achter de lange. verende

[p. 20]

hengels aan, langs het meezwijgende water van de Damse of de Zeebrugse vaart, en later het stille verbond van duizende kilometer samen op de fiets, waar de stilte vaak geurde naar week wordend asfalt, tussen Pisa en Firenze, Venetie en Brescia, Foix en Toulouse. En later weer, autoend, in gulzige ritten naar het Zuiden. Paul aan het stuur als een onverbiddellijke rechter over de afstanden. Geen gebaar dat afwijkt van de funkties die ons snel verderop brengen. Kilometers zijn een gerecht die in stilte gesmaakt worden. Ik kan geen reis doen, waarbij Paul niet als blinde passagier meereist en zelfs onbeduidende, vaak toevallige stopsteden als Montceau-les-Mines, Angoulème, Limoges zijn krachtens de associaties met Paul binnen het aureool betrokken dat Assisi, Obidos, Mostar, Tarrasa, Santillana en nog zoveel meer namen omkranst. En nog weer veel later. Paul zwijgend tussen zoveel vertrouwde tema's in, een nachtwake lang naar de geduldige dood toe van zijn vader. Op de ziekenhuiskamer met een nummer, staal en lakens zie ik hem tegen het klimmende licht van de meimorgen in profiel naast het bed staan. ‘Hij slaapt’ zegt Paul en monkelt innig en opgelucht. De dood is veraf. Vermanend echter kreunden ijle zoemers tegen het weinige van onze woorden.

Tegenpaul

Paul, bij de finale van de vriendenfuif, met op de achtergrond het vergeefse fluiten van het teewater, legt met een weelde van welsprekendheid de schimmige basis van de expositio, waarop hij zijn fuga voor één en altijd dezelfde stem gaat uitspinnen. Wij hangen afwisselend gierend en ademloos aan zijn lippen, elke lus kan de laatste zijn. Het debiet echter van een absoluut knettergek verhaal blijft konstant, iedere variante schijnt energie vrij te maken voor een nog bredere epische vaart. Als de laatste koffie koud geworden is en de laatste sigaret verast, merken wij dat Paul anderhalf uur, ononderbroken, inval op inval aaneen-

[p. 21]

rijgend, zijn ‘monologue automatique’ heeft doorgehouden.

Als hij achteraf beweerde zich daar niets meer van te herinneren, krijgt zijn welsprekendheid nog een fascinerende dimensie bij.

Paul, tegenpaul

Schier slaaf van zijn rigoureuze zelftucht, schaars met de tijd. Vertederd over elke autentieke vorm van bohème; mild voor de orgelman.

Onwrikbaar in zaken van principe, logisch en konsekwent in zijn betoog.

Reddeloos bezwijkend voor de goed geplaatste glimlach van een mooie vrouw.

Als niemand gedreven naar de epische dimensies van avontuur en leven.

Levend als binnenhuisavonturier tussen muren boeken, alles sublimerend tot weer literatuur.

Paul, mijn eerste, echte vriend, binnen kort een gehele halve eeuw lang, in leven en letteren. Men kan voor heel wat minder dankbaar zijn en zich gelukkig prijzen.

Naar aanleiding van de Yang-prijs, die hem hier, na andere literaire onderscheidingen te beurt valt, ben ik geneigd te toasten op een gehele eeuw vriendschap, maar wat hebben 50 jaar te betekenen voor een schrijver wiens werk nu al onsterfelijk is.