Yang. Jaargang 13

[p. 51]

Pierre Vlerick, schepper van een sensitieve wereld

Zondag twintig november, Gent, een lege stad. Herfstweer: klimaat dat je doet ineenkrimpen. Systole van het gevoel. Veertien uur dertig, Pierre zit reeds te wachten bij een borrel in het Galgenhuisje, ontmoetingsplaats met een verleden. We zouden samen naar zijn atelier gaan om wat te kijken en te praten over zijn recent werk. Het kan een hernieuwde ontmoeting worden, zowel met hemzelf als met zijn werk. Beide ‘ken’ ik reeds van kindsbeen af, maar toch ga ik op herontdekkingstocht door een elkaar zoeken in een confrontatieveld: auteur-werk-toeschouwer en vice versa. We rijden naar het Berouw (Academie). Diastole van mijn gevoel. De deur van zijn atelier is de abrupte overgang van herfsttij naar een artistieke lente. Vlerick schildert inderdaad Eeuwige Lente. Ik heradem, ik herleef in dit droomatelier (Vlerick is reeds weemoedig door de gedachte dat hij dit ooit zal moeten verlaten. ‘Twaalf jaar duurt niet lang’ zegt hij). In deze ruimte kent men maar één seizoen, dat met het klimaat dat we plegen te associe'ren met paradijselijke sferen.

Schilderen neemt in het leven van Vlerick een bijzondere plaats in. Zijn atelier heeft iets van een heilig oord, ruimte waarin hij wenst te leven met zichzelf, met zijn werk; met zijn innerlijkheid en de veruiterlijking ervan: het kunstwerk als spiegel van het zelfzijn. Vlerick vindt het beangstigend om permanent voor die spiegel te zitten. Hij wenst zijn schilderactiviteit rein te houden, binnen zijn eigen intimiteitssfeer, die hij slechts zelden opent voor anderen. Het noodzakelijke exhibitionisme eigen aan de beroepsartiest om van de ene tentoonstelling in de andere te leven, beangstigt hem. Door zijn directeurschap kan hij schilderen als liefhebber, niet om den brode, maar buiten elke uiterlijke dwang, vanuit een innerlijke noodzakelijkheid om geregeld, wanneer hij vrij is, zijn scheppingsdrang uit te leven, en zo rustig tot zichzelf te komen, reflectief zwervend in zijn innerlijk tehuis.

Ontologische denkers pogen onrustig de ware aard van het Zijn te onthullen en te vatten met woorden: de taal als parallelstructuur van een diepere werkelijkheid. Het werk van Vlerick overtuigt me andermaal dat plastische kunstenaars dit ook doen, maar dan irrationeel gevoelsmatig; experimenteel bijna en intuïtief. We denken niet alleen aan degenen die de

[p. 52]

werkelijkheid copiëren (realisme), maar ook aan deze die een meerwerkelijkheid pogen zichtbaar te maken. Het expressionisme zocht naar de essentie van de dingen. Vlerick niet, hij zoekt naar de kwaliteiten die ermee in verband staan. The ‘space’ all around her krijgt meer aandacht dan ‘her’ zelf, die meestal met eens zichtbaar is, al ken ik weinig werken van zijn hand waar de vrouw niet impliciet aanwezig is. Vlerick zoekt naar die vele werkelijkheden rond zijn centraal thema: het vrouwelijke of liever de waaier van kwaliteiten die allen samen of gedeeltelijk het vrouwelijke uitmaken. Deze ontdekkingsreis naar het onbegrensde, daar elke stap nieuwe horizonten opent, is het echte artistieke avontuur van Vlerick. Hij dwaalt in het domein van het rede, maar ongemerkt vloeit hij over in het illusoire of zelfs in een metafysica van de zinheid? Is het illusoire zelf geen reeel deel van de geest en verrijkt de werkelijkheid, al noemen we haar dan soms fantasie welke metafysicus vindt zijn theoriee'n onwerkelijk? De illusie verrijkt de werkelijkheid, al nemen we haar dan soms fantasie (kleurfantasieën bij Vlerick) en de metafysica vorst naar de fundamenten van het Zijn (in casu de verhouding tussen het zintuiglijke Zijn en het Zijn van de kleur). Door een kleurenspel, een zoeken naar de juiste graad van doorzichtbaarheid, openbaart Vlerick ons een wereld van het vrouwelijke, die hij poogt te tonen in een wisselende zichtbaarheid van versluiering en ontsluiering op die wijze dat de sluier eigenlijk de zichtbaarheid vergroot en omgekeerd, aldus bewaart hij de authenticiteit van wat in wezen onnoembaar is: het Vrouwelijke Zijn.

Een ommekeer in Vlericks artistieke wording is een schilderij dat de aanvang betekent voor een hoofdkenmerk van zijn stijl: experimented de doorzichtbaarheid van licht coloriet ontmantelen. Het betreft een witachtig schilderij met zwarte vlek in 't midden. Het spijt me geen eskimo te zijn om dat werk te beschrijven met de waaier van termen waaraan hun taal rijk is om witte kleurschakeringen aan te duiden. Wit is veel meer dan wit. Onze taal kan dat niet, onze schilders blijkbaar wel (Etienne Elias heeft een gelijkaardig schilderij gemaakt, geïnspireerd door Vlerick, deze laatste beschouwt dit als een echte communicatieve acte). Voor Vlerick was het een nieuw begin. Zeer lang had hij in de afzondering van zijn atelier in Afsnee gezocht naar zichzelf. Die witachtige versluierde zichtbaarheid was het einde, de breuk, en tevens de kiem voor een nieuwe ontplooiing. Vanuit een avantgarde standpunt is wit steeds het einde van de evolutie: de gesloten kring met als aanvang een wit doek eindigt bij een wit geschilderd doek: de katharsis, de loutering van alle vormen en normen. Voor ons heeft wit een symbolische betekenis. Het is

[p. 53]

de Alkleur, in zekere zin de eenheid van alle kleuren en tevens het einde van de kleurkeuze. De zwarte vlek is de ontkenning van het wit, de Nietkleur. Deze negatie is de uitweg voor een nieuwe aanvang. Vanuit dat witachtig schilderij is dan het spectrum van de lichte kleuren gebloeid, fundamenteel bestanddeel van zijn kunst.

Met dit schilderij werd de periode afgesloten waarin hij gepoogd had zich volledig in te leven in de stijl van zijn invloedrijk leermeester Jos Verdegem. De ontmoeting van een grote figuur die men als meester aanvaardt, is zeer belangrijk voor een creatief individu. Het is een wenk, het inspirerend vonkje dat nodig is om zichzelf te gaan realiseren in een scheppend bestaan. Wil de leerlingineester verhouding gezond blijven, is het een existentie'le noodzaak dat de leerling zijn eigen weg opgaat. Of op die weg nog veel sporen van Verdegem te vinden zijn valt moeilijk te zeggen. Beiden hebben ze een voorliefde voor de vrouw als thema. Het kleurvlak heeft een belangrijke plaats als vormelement in de opbouw van hun composities. Bij Vlerick is de figuur, die bij Verdegem de centrale plaats inneemt, een tijdlang slechts een glimp geweest, een vermoedelijke aanwezigheid ommanteld door kleursferen. Zoals Verdegem beleeft ook Vlerick soms een intens genoegen om bepaalde details op deocratieve wijze uit te werken (Dit vooral in zijn recent werk. Na de breuk komt de verzoening die een soort synthese is tussen de verworvenheden en het verwerpen van deze verworvenheden, wat neerkomt op de echte eigenheid). Wat coloriet, het materieeffect van de verf, en nog vele andere aspekten betreft, bewandelt Vlerick sinds lang zijn eigen pad. Belangrijk is wel dat langs Vlerick om toch een bepaalde invloed van Verdegem is doorgestraald op de jongere generatie van de Academie.

Fundamenteel verschillend is echter de hoofdgedachte die aan de basis ligt van hun expressiewijze. Waar Verdegem hoofdzakelijk essentie in omsluiering schildert (vb. de melancholische vrouw in een sfeervol interieur), doet Vlerick zowat het tegenovergestelde: de omsluiering is essentieel (vb. The space all around her). Het accent werd verlegd van de figuur naar het sfeervolle environment, van diepere essentie naar illusie (letterlijk de ‘inspeling’). Dit omslaan van beklemtoning is verwant met de tegenstelling tussen expressionisme en impressionisme.

Het werk van Pierre Vlerick verschaft een puur zintuiglijk genot. Het is geschilderde sensualiteit. Kuierend in zijn atelier word ik doordrongen van een ruimtelijkzintuiglijke ervaring. Het zijn geen kijkschilderijen, men voelt ze, gebeurlijk met het

[p. 54]

zogenaamde ‘zesde zintuig’ dat misschien niets anders is dan dat geheel dat meer zou zijn dan de som der delen, in casu de totale zintuiglijkheid. Geremd door het ‘verbodenaanraken’-taboe, besluipt het verlangen mij toch om met de vingertoppen het doek te strelen. Spijtig verspreiden ze geen geuren. Misschien zou deze afwezigheid een aanvulling krijgen door ze aan te brengen in geparfumeerde boudoirs van mondaine dames. Ook overweldigt de lust me om binnen te dringen in de gecreëerde kleurruimten en me zwevend te wentelen als in het dons van polycoloriete exotische vogels (Viva Brasilia!), om aldus voldoening te scheppen aan de oerbehoefte zich te vermengen met de materie, die in dit geval quasi etherisch is geworden, zoals bij de verstuiving van lichtgekleurde parfums. Dit alles met de gepaste achtergrondmuziek en een glas champagne of een droge witte wijn.

De liefde of precieser de extatische beleving onder impuls van de sexuele drift is het centrale thema van Vlericks recentste werk. Thematisch is er een evolutie met betrekking tot zijn vroegere periode. Voordien, in wat men soms zijn ‘abstract lyrisme’ noemt, waren zijn schilderijen odes aan de Vrouwelijke Verleidelijkheid, een verborgen aanwezigheid in de sensuele kleurtuinen. De verleidelijke vrouw heeft plaats gemaakt voor de extatische beleving van de orgastische climax. Als een snapshot legt Vlerick de vrouwelijke gelaatsuitdrukking van dat ene moment vast waarop een fractie van een genotsogenblik, een ademtocht, een keelgeluid, een eeuwigheid lijkt, en dat misschien ook is; een eeuwigheid dan binnen de beperking van de te kortstondige lustbeleving van de mens. Soms ruimt de vrouw plaats voor de pop, object waarin alle erotische lolita-fantasieën kunnen geprojecteerd worden. De pop krijgt een vrouwelijke psyche; omgekeerd evenredig met de maatschappelijk realiteit waarin de vrouw verdingelijkt wordt.

Thematisch sluit Vlerick hier aan bij zijn vroegere reeks offset-handdrukken: ‘L'amour est a refaire’. Zijn werken kunnen als symbolen fungeren om deze kernidee te vertolken. In onze kapitalistische burgerlijke cultuur is het gevoel en het gepaardgaande gedrag van wat met het cliché-woord ‘liefde’ aangeduid wordt slechts een fossiel van wat het zou kunnen zijn. Tussen preutse schijnheigheid en pornografie ligt een braakliggend terrein van authentieke tederheid, bevrijd van de burgerlijke gevoelsamputatie. De boodschap van Vlerick om dergelijke intimiteitservaringen na te streven is mutatis mutandis even verleidelijk als het gezang van de Sirenen: men moet de ogen van de onwetenden blinddoeken, en Odysseus vastbinden aan de mast, wil men de produktiviteit als hoofd-

[p. 55]

waarde, stuwkracht van onze huidige maatschappij, in stand houden.

Het laatste werk van Vlerick is dus wezenlijk erotisch (niet in de alledaagse waardegeladen betekenis van ‘prikkelend’, maar in de neutrale betekenis van ‘de eros betreffend’), niet zozeer omdat op sommige tekeningen op geraffineerde wijze zeer realistisch voorgestelde genotslipjes voorkomen, maar omdat hij het cultiveren van de sexuele lustbeleving als levenskunst centraal stelt in zijn werk. Hij schildert tuinen der lusten.

Picturaal is het interessant dat Vlerick sinds ongeveer drie maand zijn thematiek hernomen heeft met tekeningen. Hij zoekt naar iets nieuws. Technisch biedt tekenen de mogelijkheid om de artistieke vindingrijkheid te vergroten. Men kan het effect beter beheersen en men wordt in de creatieve zwier niet geremd door een wachttijd om de verf te laten drogen. Men kan zich ook beter concentreren op het detail. Laten verschijnen met het potlood en doen verdwijnen met de gom, vormen de twee oppositionele krachten die de intensiteit van de tekening bepalen. Vlerick komt aldus tot zeer fijngevoelige resultaten. Soms witzwart, nu en dan geschaduwd met kleuren, verdwijnt, wat aanvankelijk de centrale figuur was tussen een siervole wirwar van decoratieve elementen: bloemetjes of kortweg lineaire vormmotieven.

We hadden nog langer op het atelier van Pierre kunnen vertoeven, maar plots werd ik me bewust dat hij misschien zin had verder te werken.

Buiten werd ik vlug herinnerd aan de klimatologische realiteit. De herfstwind deed me fysisch ineenkrimpen, ditmaal met een verrijkte innerlijkheid. Ik spoedde me naar huis om zijnlenteboodschap te verwoorden.

Willem Elias

december 1977