Yang. Jaargang 17

‘Moéten we lezen, meester?’

Uit dit nummer van YANG alleen al zal u opgevallen zijn dat er over jeugdliteratuur ontzettend veel geschreven, gepubliceerd, gediskussieerd, gepalaverd en geleuterd wordt. Niet alleen op kommercieel en literair vlak, maar ook meer en meer op pedagogisch vlak geniet (?) de jeugdschrijverij alle aandacht. Het is zowat ‘in’ over jeugdliteratuur bezig te zijn, wie je ook bent. Het moet ons dan ook niet verbazen dat ieder tijdschrift voor huis- en tuingebruik met een vleugje jeugdliteratuurkritiek komt aandraven. Het Jaar van het Kind (met hoofdletters!) zal er wel iets mee te maken hebben. Wat mij daarbij evenwel opvalt, is dat vooral schrijvers, uitgevers, pedagogen en misschien nog het meest kritici in het zonnetje komen te staan, in wat voor daglicht ook. En als ik het goed begrepen heb is jeugdliteratuur - ondanks het feit dat men het onderscheid jeugdliteratuur-andere literatuur steeds meer wenst te verdoezelen - oorspronkelijk en uiteindelijk voor de jeugd bedoeld. Dit zijn de zovele kinderen (met kleine letter nu) die dagelijks, gekluisterd aan de boekentas, hun leerplicht gaan vervullen. Die kinderen zouden dus jeugdliteratuur moeten lezen, en dan nog liefst die jeugdliteratuur die alom als goed aangeprezen wordt. Dat gebeurt, zeer zeker, door kinderen van ouders die zich hiervoor ambtshalve interesseren: daar komen wellicht geregeld nieuwe en betere jeugdboeken op de plank. Naargelang van het idealisme en hun budget (of dat van de plaatselijke bibliotheek) kopen ze de pennevruchten van het Nederlandstalig jeugdschrijverskorps, of lenen ze die bij de plaatselijke bibliotheek. Maar welk kind vindt nu nog tijd om te lezen?

Er is de muziekakademie, de bezinningsgroep, de jeugdbeweging, de sportklub, de film, de TV en de radio met speciale jeugdprogramma's en wat al niet meer? Waarom komen jonge mensen, kinderen niet in kontakt met degelijke literatuur op de basisschool? Antwoord: omdat die er niet is. Doorsnuffel de klasbibliotheken: ze zitten er niet in, de betere boeken,

[p. 44]

hoe wil u dan dat ze gelezen worden?

Een klasbibliotheek in een basisschool is slechts een onderge-waardeerd onderdeel van het komplexe onderwijsgebeuren. Toch lijkt het mij een essentiële verbindingslijn met de nietschoolse realiteit, die meestal in de schoolhandboeken zoek is. Iedereen herinnert zich nog het rijtje boeken, het kastje vol egale ruggen beplakt met de grootwarenhuis-terug-naar-school-etiketten, waarop in modelschrift het rangordecijfer prijkte. De klassiekers uit de jeugdliteratuur en al wat Vlaanderen en Nederland aan brave zielen van jeugdauteurs bezat bij elkaar op de plank. Wie kon en wou verslond de hele verzameling van voor naar achter en omgekeerd, wie minder gemotiveerd was, hield het bij lenen en opnieuw inleveren. De kwaliteit en het rendement van een (klas)bibliotheek nu hangt in grote mate af van een volgehouden en doordachte aanvulling van die bibliotheek. Wie daarvan overtuigd is, zal automatisch ook het gebruik van die bibliotheek nieuw leven inblazen.

Eerst één en ander over de aanvulling. De onderwijzers en on derwijzeressen die hun bibliotheek interessant willen maken, moeten heel wat afweten van jeugdliteratuur. Daar wordt op pedagogische akademies en normaalscholen wel wat aan gedaan. Elke afgestudeerde wordt verondersteld wegwijs te zijn in de jeugdschrijverij. Belangrijk is ook dat die mensen weten waarnaartoe om informatie over boeken of doodgewoon om de boeken zelf. Iedere leerkracht van het basisonderwijs moet zelf een aantal van de rijkelijk verspreide kriteria tot de zijne maken en op basis daarvan een eigen klasbibliotheek samenstellen. Eén principe moet alvast zijn dat alle informatieve en weetjesboeken naar het (centraal) dokumentatiecentrum verwezen worden. In de klasbibliotheek horen uitsluitend jeugdproza en jeugdpoëzie thuis. Voor het aanschaffen van nieuwe boeken moet de onderwijzer(es) zich vrij kunnen bewegen, los dus van allerlei abonnementen of prijsboekenpakketten van pedagogisch-didaktische uitgeverijen met soms venijnige en beschamende aansmeerpraktijken. Als de schooldirektie even mee wil dan kunnen de leerkrachten op eigen houtje langzamerhand een pareltje van een klasbiblitiotheek samenstellen.

Die uitgaven zullen evenwel moeten renderen in de dagelijkse klaspraktijk. Boeken zijn er trouwens om gelezen te worden, ze moeten dan ook in het totale lessenpakket ingebouwd worden. Zoiets begint al bij de aankomst van de boeken in de klas: de leerlingenbibliothecarissen registreren en maken publiciteit, één of meer leerlingen stellen het boek op kreatieve wijze voor aan de klas. Onmiddellijk komen boeken daardoor in de belangstelling te staan. De kinderen lezen, ze mogen zeggen of schrijven hoe ze het boek vinden, ze kunnen het verwerken op verschillende wijzen. Enkele voorbeelden: een vragenlijstje omtrent het boek beantwoorden; in een boekenkring een fragment presenteren; in groepswerk een boek verwerken tot een rollenspel, een tableau vivant, een poppenspel, een stripverhaal, een ruimtelijk werkje,...; een indeling in genres opstellen en toetsen aan verschillende boeken. De boeken kunnen ook aanzetten tot aktie: bij voorbeeld een gebeuren uit een boek zelf op touw zetten, allerlei schrijfopdrachten, spelen brengen buiten de klasgroep, zelf een boek samenstellen, spreken met auteurs, uitgevers en drukkers,... In het projektonderwijs dat met de dag veld wint, is er ook heel wat plaats voor het kinder- of jeugdboek. Er is een dringende nood aan goede leesteksten over allerlei onderwerpen: die vinden we in goede jeugdliteratuur waar heel wat thema's onopzettelijk impliciet aanwezig zijn. Jeugdboeken worden ideale inventarisatieterreinen bij de start van een projekt;bovendien roepen ze eigen ervaringen van de leerlingen op. De schoolse leerstof wordt via goede jeugdliteratuur bruisende leefstof. Door de integratie van jeugdliteratuur in het onderwijs zullen de auteurs veel rechtstreekser hun publiek bereiken en zal het onderwijs meer realiteitsgebonden worden. De kinderen moeten op de eerste plaats hun literatuur lezen, beoordelen en verwerken. Het onderwijs is zeker een plaats waar dat kan gebeuren via een rijke en goed funktionerende bibliotheek. Het wordt dan een veel grotere eer voor een jeugdauteur in iedere goede klasbibliotheek een boek te hebben staan, dan om het even welke literaire prijs in ontvangst te mogen nemen.

Stefan Denecker