Yang. Jaargang 17

[p. 97]

Delphi, tussen droom en daad

Athene, bijzonder sterke stad, mooi pulserend, ritmische hart van Griekenland: en hij, Gabriël, die wat hem kwelde, onmiddellijk vergeten had. Hoe hij louter nog bewoog en genoot.

Hoe het terras er lag, voor het archeologisch museum: tientallen nationaliteiten door elkaar, een soort ronde ark van Noë; voor een groot deel onder bomen, 's avonds met speciale vrachtwagens van water voorzien. De sfeer van het weten op dit terras, bij een ijskoude café frappé. In de ogen blikken van een Iiaanse spoilt beauty, met haar zo jonge minnaar.

Hier kwam alles tot een grijpbare fusie: het dronken worden van de ouzo's, de efeben en de juwelen, Dionysos en Nike in levende lijve, slaven, kelners.

En dan, bij valavond, naar het kleine strand van Piraeus: na de helse, hete rit met de trein, afkoelen, treurig worden in het zand. En dan lekker moeten eten: aan het water, uitgenodigd door tientallen obers, pinguins van de warme landen; en neerzakken, en doorzakken met weer ouzo, en de droge witte wijn, zo koel als god hem gemaakt wou hebben, en alle schaaldieren die hier in de koelbakken rondzwommen.

In de achtergrond: Athene, en de heuvels waarop de stad was gebouwd. Boven hem kwamen en gingen de vliegtuigen. Vrouwen boden hem bloemen aan, steeds weer, steeds andere vrouwen. Blinden wilden een drachme.

Mooie oude vissers tuigden eindeloos lang hun boten af; de vrouwtjes keken toe.

Ach, geluk was toen zó weggelegd voor hem: schoonheid, simpelheid, ontroering. Niet meer hoeven te denken, niet meer bang te zijn voor wat komen zou, hij was in orde tegenover de vrouwen, hield van hen, maar van een afstand; en zijn hersenen, die leken te spinnen als krolse poezen, die aan niets anders denken, clan lijf en vacht en bespringen en besprongen worden.

Later, in de warme kamer, vijf hoog, aan Piraeus, droomde hij van logge, houten schepen, en deze schepen hadden zwaarmoedige hoorns: ‘boot’ zegden hun hoorns, soms - ‘boot, boot, boot’ -, en dat was als een oerschip, het mammoetmoederschap waar deze schepen soms in hun dromen naar verlangden, zoals een titanic naar zijn ijsberg snelt.

Later nog, sleepte hij zich in de hete zon naar boven; alleen engelsen en honden hielden hem gezelschap.

De grieken hielden nu siësta.

Reeds van ver kon je de heilige berg bekijken: melkwit, bij een grijsblauwe hemel. Melkzuilen, doopsuiker.

Hij was doodop geraakt, na de lange klim langs het Thission en de Odos Pireos.

Nergens een plekje schaduw, enkel het doffe bonzen van de stappen in zijn hoofd.

Zijn hart was weer een ontrouwe bedgenoot. Hij moest er zich niet meer op verlaten.

En in gedachten dankte hij zijn hart af, als de eerste de beste deserteur in staat van oorlog. Hij moest gaan zitten.

Op zijn tong meede hij de smaak van warm bloed te proeven. Zijn keel was toegeschroefd, en hij dacht, dat zijn hoofd elk ogenblik in zijn handen zou kunnen uiteenbarsten.

De laatste treden werden gevormd door stukken tempel, stukken omgevallen zuilen.

Hij keek, of er geen steen was, voor later. Om op te zuigen, om hem op en neer te gooien in zijn hand, om ernaar te kijken en hem warm te maken.

Van gepijnigd wit moest zijn steen zijn. De steen, die hij zijn leven lang zou meedragen.

Dan ging hij eindelijk door de Beulepoort. De laatste stappen. De hitte; de heiligheid, die hier veranderde in hoogst onprettige lijfelijkheid. Zweet, warm lijf, een hart als een dolleman, duizelig hoofd, keel dichtgesnoerd.

Eindelijk boven. Geen acht proberen te slaan, op de schaars geklede vrouwen. Geroep niet willen horen; busladingen vol ijverige antieklopers waar hij zich doorheenwerkte.

Hij wou in aanbidding neerzinken.

[p. 98]

Maar het ging niet. Hij bleef lijf.

In zeven haasten daalde hij de heilige berg weer af.

Beneden, dronk hij grote hoeveelheden ijsthee, en met water gekoelde ouzo. Hij had de berg achter hem geen blik meer waardig geacht.

Enkele dagen later, had hij de Pnyxheuvel beklommen.

Boven keek hij, naar rechts, uit over de plaats, waar de eerste volksvergadering van Athene was doorgegaan.

Er stonden wat stoelen, die anders gebruikt werden voor bijzondere opvoeringen.

Hij schoof zo'n stoel onder hem, en leunde loom tegen een boom.

Een schriel zwart katertje kwam uit een betonnen rioolbuis tevoorschijn.

Hij nam hem op zijn schoot, noemde hem in gedachten Spiros.

Hij fluisterde hem in het oor, dat hij van hem hield.

In zijn oren zongen de krekels.

Hij kon van hieruit heel Athene, zoals het vroeger was, overzien. Voor hem, het parthenon. Ver genoeg, om er te zijn, diep vanbinnen. Helemaal alleen was hij hier, en een aardig briesje vloeide aan.

Zijn geest was helder, en ruim.

Hevig begon de wind te waaien, en de lucht werd verduisterd. En ineens gebeurde het: alles, wat zo eeuwig leek, en hij die zo vredig en voorgoed hier was, trilde, bewoog op zijn vesten.

De aarde had gebeefd. Even maar. Niet voorgoed.

Genoeg, om alles weer in twijfel te trekken.

Spiros was weer in zijn stenen nest verdwenen.

Hij hoorde hem klagend janken.

Waartoe dient dit alles?

Ach, arme zwarte, was er maar iemand om het te vragen.

De wind waaide met tienvoudige kracht.

Hoe vreselijk klonk de stilte der krekels in zijn oren.

Hoe anders, had hij de extase gevonden in de Meteora.

Hoe in zinderende hitte, tussen hagedissen en fonkelend groene kevers, tussen toortsplanten en struiken, tussen dor kreupelhout en uiteindelijk naakte, grijze en rosse rots, kathedralen van rotsgebergten omhoogrezen, gigantisch, heilspellend, vingers gods.

En hoe hij langs de kronkelpaden naar de top, als de wegen van het leven, toen zijn hersenen zo heet werden, en zijn hart uit zijn keel wou glippen, hoe hij één werd met de rotsen, het gesjirp van krekels, het warme, zware gezoem in het onderhout.

Boven kwamen nog even de oude gevoelens weer: de duizelingen bij het bestijgen van de trap naar het klooster van Varlaam, de angst boven zijn ogen, in die vochtige holte vooraan in zijn hoofd, toen hij de diepe ravijn moest oversteken, het blote hart toen hij de in de rotsen uitgehouwen trap besteeg. Daarboven, had hij lang in de schaduw gerust, en rijkelijk water gedronken. Wat had hij genoten van de simpelheid van dit klooster.

Hoe eenvoudig hoog, hoe ontroerend dicht bij het beste in hemzelf.

Met ware doodsverachting hadden schilders, beeldhouwers, bouwers, vakmensen en slaven zich in netten hiernaartoe begeven, ten dienste van de hoge.

Zware wijnvaten waren hier geconstrueerd, want wijn is goed, als men in den hoge leeft.

En in het kerkje viel hem de grootste verwondering ten deel. Uitgerekend hier, zo hoog en hard en boven mensen verheven, vormden de fresco's één lange litanie van martelingen: talloze hoofden die afgehakt werden, darmen uit lijven gerukt, ogen die uitgestoken werden, tongen uitgetrokken, lijven verbrand, met pijlen doorboord, gestenigd.

Een sombere verrukking, die Gabriël zelden waarnam, benevelde zijn ziel.

Hoezeer was dit alles dichtbij God.

En hoe was hijzelf ziener van dit alles. Hij, die de mensen wou vertellen hoeveel zweet, hoeveel duizeligheid, hoeveel hitte en afstand en naarboven moeten gaan en niet thuis kunnen zijn daarbeneden en gedoemd zijn tot afstand, het hem gekost had,

[p. 99]

om nu te begrijpen, om nu in één keer te weten, de boodschap van gelukzalige pijn, het lijden dat de mens treft als hij stijgen wil, als hij door de mensen verlaten omhooggaat.

Gij zult niet terugkeren dood.

Zo had het orakel van Delphi gesproken. Sybillijns, de zetel zelf van de dubbelzinnigheid: God voor de taal, de eindeloos dubbelzinnige:

Gij zult niet terugkeren, dood.

Gij zult niet dood terugkeren.

Delphi, de dubbelzinnige: schatkamerheiligheid, wijwatergodsdienst, goddelijke sport.

In het theater, had hij de Grieken horen roepen, en noten en vruchten eten, en hard applaudisseren en schelden.

Later had hij voor de wagenmenner, ontroerd, gebogen: hoe hij de paarden mende naar een andere, een hogere wereld. Hoe wellust niet meer bestond, geldzucht, naijver, domheid.

Wegrijden, de kar in, en zonder ogenschijnlijk doel wegrijden. Steeds sneller de paarden laten draven. De glimlach steeds meer oneindig. Lichtjes smalend, om al het kleine, het platvloerse leven rondom je heen. Voort, steeds maar verder: leven met de wolken, de blauwe hemel.

Voeten met vleugels hebben. Het leidsel ontspannen tussen de handen. De kleren strak om het lijf. En kijken, want je overziet de hele aarde, als Icaros.

En je bereikt eindelijk het evenwicht: het evenwicht, dat het koor, in dat theater ooit verleend was: hoe zij de hartstochten vertelden als simpele buurpraatjes. Het koor, dat de mensen zou louteren: dat hen in hun schijnheiligheid moest ontmaskeren: jullie zijn de vadermoordenaars, de eters van jullie eigen kinderen, de verdoemden van de laagvlakte. En rijt de gevoeligheid aan stukken, en heb pijn van de waarheid, en genees, hard en brutaal, en kom omhoog.

En ooit zul je glimlachen, als de glimlachende paardenmaniak van Delphi. Het laatste evenwicht, maar hij weet; de lachende rust om eigen verlangens. De weemoed, die aan de ogen blijft hangen, bronsgroen, zo oud als de mens.

En, terwijl zijn hart gilletjes slaakte, als een vrouw in nood, klom hij steeds driester in de volle zon naarboven.

Oude vrouwen en nog oudere mannen liet hij achter zich; ook zij beklommen deze berg. Anderen daalden weer af, voor ze bovenkwamen.

Weinig op hun gezicht verraadde ontgoocheling. Enkel verbeten concentratie, als een atleet tijdens de marathon. Hoe het lichaam zich in de lift gedraagt.

Boven liep hij naar het verste eind van het stadion. Het was al laat geworden, en weinig mensen waren hierboven geraakt.

Na een tijdje, kon je het hijgen horen, daar in de hoge lucht; het zuchten, steunen en vloeken bij de elleboogstoten, aan het keerpunt.

Het loskomen van de voeten van de grond. De lucht ijl, het gejoel van de mensen, dat naar omhoog stijgt. Hoe je loopt als een god.

Zoals je soms zwemt in doorschijnend, blauw water: je zwemt nog wel, maar eigenlijk weet je de diepte onder je, en eigenlijk verlang je wel naar de diepte.

Voortdurend ben je je ervan bewust: jij daarboven, door enkele kleine bewegingen die je daar houden, die je bewaren voor de grondeloze val: jij daar in evenwicht, tussen de diepte, die aan je trekt, en daarboven, de hemel die aan je zuigt.

Zo zwemmen verzoent het diep en het hoog. Zoals het lopen, 's avonds, alleen in het hoge stadion van Delphi.

Dirk Verbruggen