Yang. Jaargang 37

Eigen schuld eerst?
Theo Rombouts

Van wie was de boutade ook al weer? ‘Een minister denkt 's morgens bij het scheren maar aan één ding: hoe kan ik die dag minister blijven.’ Inderdaad, wie kijkt soms niet met afschuw naar het gedrag van de jonge én oude wolven in de politieke arena. Het gaat er hard aan toe. Wij zien mensen die sluw te werk gaan, desnoods over lijken gaan en in elk geval enkel oog hebben voor het redden van hun politieke vel of voor de verovering van de electorale markt. Die houding vindt men terug in elke democratie. Maar bij ons is dit electoraal denken veel te overheersend geworden, en leidt het tot een ongeziene vernauwing van de horizon, stelt Filip Rogiers. In zijn essay zoekt hij naar een antwoord. Hij ziet een doorslaggevende verklaring in de verlammende obsessie van de Vlaams politieke wereld voor een Vlaams Blok-reflex bij de kiezer.

_Voor een optimaal beleid.

Rogiers' extract heeft de onmiskenbare verdienste om de waarde van integriteit te bewonderen, de politique politicienne scherp te veroordelen, het egocentrisme te kapittelen. Rogiers stelt terecht dat de democratie maar overeind blijft wanneer de noden van de samenleving centraal staan en niet de noden van de politieke instanties. Maar - face the facts - een democratisch politiek systeem heeft zijn spelregels: er is nood aan verkiezingen (stemmen halen is belangrijk); er is nood aan diverse ideeënplatforms (eenvoudige oplossingen zijn er meestal niet); er is nood aan een georganiseerd (en niet enkel punctueel) meningsverschil in de politiek. We moeten integriteit en authenticiteit altijd en overal nastreven - uiteraard ook in de politiek. Maar, de realiteit is soms weerbarstig. Het is moeilijk vechten tegen het Stockholm-syndroom: het feit dat mensen binnen ‘bestuurlijke’ instanties het besef verliezen dat er nog een wereld bestaat buiten die instanties. Men gaat dan onevenredig veel tijd besteden aan zelfkastijding of zelfverheerlijking - al naargelang de wind waait. Nochtans moet net dat gevecht gevoerd worden: zowel de politiek, het middenveld, de media, moeten zichzelf en andere meedenkers en meedoeners voortdurend aan de toets de authenticiteit van het beleid onderwerpen. Voortdurend moet de vraag gesteld of het gevoerde beleid optimaal is en - met wat belegen woorden - ‘de mensen centraal stelt’. Concreet, volgende testcase: het stemrecht voor migranten. Welke motieven spelen hier? Ongetwijfeld heeft de hete adem van extreem-rechts bij beleidsmakers de vrees aange-

[p. 9]

wakkerd dat de kiezer zich zou afkeren bij de opname van deze eis. Ongetwijfeld deinzen sommige middenveldorganisaties terug - wanneer deze thematiek ter sprake komt, verlamd door (potentiële) reacties van de achterban. Ongetwijfeld helpt de (tendentieuze) berichtgeving in de (populaire) media allerminst bij het verwezenlijken van deze eis, uit vrees voor het afhaken van het leespubliek. Het is een treffende illustratie bij Rogiers' stelling dat de Blok-obsessie bij democraten een onbevangen discussie over een optimale oplossing belemmert. Rogiers gaat echter veel verder. Hij stelt dat bij ons in het algemeen geen prioriteit meer wordt gegeven aan het zoeken naar goede oplossingen. De uiteindelijke toets voor het te voeren beleid is de bestrijding van een Vlaams Blok-reflex bij een kiezer voor wie een goede oplossing niet zo goed uitkomt. Onze democratische politici geloven niet in de electorale werfkracht van een goede wet en een goed besluit. En daardoor zien zij ook de noden van de samenleving niet meer (goed).

Rogiers betreurt dat de Witte Beweging de politici niet tot inkeer heeft gebracht en hen niet deed besluiten dat de bevolking wil dat hun problemen centraal staan op de politieke agenda in plaats van het partijpolitieke belang.

_Over het zuiveringsritueel van de witte mars

De auteur schat de witte beweging hoog in: ‘Ze had de potentie van een catharsis.’ Als een gemiste kans ook: ‘...het had veel meer methodische kennis kunnen opleveren: over hoe en waar blinde vlekken ontstaan en dus ook hoe ze vandaag efficiënter kunnen worden opgespoord en voorkomen.’ Hoe dit dan concreet wel had moeten gebeuren, geeft de auteur niet mee. In elk geval is er wel onderzoek gebeurd naar de juiste betekenis van de witte beweging. De vraag stelt zich of Rogiers het politieke karakter (in de zin van het aangeven van een draagvlak voor een nieuwe politieke cultuur) van de witte mars niet overschat. Onderzoek staaft de hypothese dat veruit de grootste groep marcheerders primair meedeed uit solidariteit en medeleven met de slachtoffers. Bovendien heeft de Witte Beweging aanvankelijk wel politieke kansen gekregen waaraan de burgers steun konden geven. Deze niet-traditionele beweging was echter sterk afhankelijk van de interne dynamiek van een protestgolf - die op en neer gaat. De neergaande cyclus was fataal: de gemeenschappelijke sokkel waarrond men zich verzamelde bleek te smal, tijdelijk en te veel een constructie van de media. Dit ziet Rogiers ook wel in. Maar hij is zwaar ontgoocheld dat de democratische politieke krachten deze stroming niet hebben aangegrepen om de potentiële gevoeligheid voor een goed beleid maximaal uit te baten. Dit draagvlak had een nieuwe politieke cultuur mogelijk moeten maken waardoor de noden van de bevolking de toetssteen van het beleid zouden worden. Dit gebeurde niet. Iedereen keek naar de gevaren en potenties van deze beweging voor zijn eigen partij. Er kwam geen nieuwe politieke cultuur en de obsessie voor de mogelijke Vlaams Blok reflex bij elke te nemen maatregel bleef hardnekkiger dan ooit overeind.

Of de Witte Beweging in se de mogelijke catharsis kon teweeg brengen zoals Rogiers beweert, verdient zeker nader onderzoek. Maar ondertussen moeten wij verder. Mijn punt is dat naast de analyse van deze plotse uitbarsting van (ingehouden) woede bij de bevolking, de democratie structureel aandacht moet blijven hebben voor de signalen van onmacht en onrecht die op een georganiseerde wijze worden vertolkt door de vele vrijwilligers die in onze samenleving verantwoordelijkheid opnemen. Dag in, dag uit maken zij door hun inzet duidelijk welke noden zij gelenigd willen zien. Het zijn de luizen-in-de-pels van beleidsmakers, vrijwilligers die de kloof tussen burger en politiek niet in theorie, maar in de praktijk dichten. Om dit te behouden mag hen in geen geval de toegang tot de sociale en economische beleidsinstanties ontzegd worden. En deze toegang moet er zijn langs de organisaties waarbinnen zij actief zijn. Rogiers stelt dat de politieke instanties de kansen van de witte beweging niet hebben gezien. Ik wil hem geloven. Op dit ogenblik is er eenzelfde egocentrische reflex bij hen aanwezig wat de erkenning van de geëngageerde burgers aangaat. Spijts allerlei verklaringen bestaat er op dit ogenblik in de politieke wereld een sterke tendens om niet enkel het potentieel engagement dat Rogiers ontdekte in de Witte Beweging opzij te zetten, maar zeker het effectief maatschappelijk engagement van honderdduizenden burgers. Zij willen enkel aan eigen politieke instanties gezag toekennen. Daarna zullen zij met nog meer overtuiging de politieke apathie en vijandigheid van de burgers aan de kaak kunnen stellen. Dan zal de klacht van Rogiers in het kwadraat mogen klinken.

_Over maatschappelijke veranderingen

Rogiers stelt dat de maatschappij sneller verandert dan de politici kunnen volgen. Zij volgen niet wegens hun egocentrische kijk op het te voeren beleid. De beleidsvoerders stellen echter een andere maatschappelijke diagnose: de individualiseringsthese. Het klopt dat individuen een actievere rol krijgen in de wijze waarop ze zelf hun identiteit vormgeven. Maar de mogelijkheden zijn lang niet voor iedereen gelijk. De mensen weten dat heel goed. De breuklijn tussen hoogen laaggeschoolden is immers scherp: de enen met te veel arbeid, de anderen met te weinig, de enen met te veel vrije tijd, de anderen met te weinig, de enen met een groot overschot aan koopkracht, de anderen met veel te weinig... Dat mensen gelijker in het leven staan en dat zij zelf de macht hebben om hun lot in handen te nemen, is voor heel velen onzin. Toch wordt dit verhaal nu graag verteld in politieke middens en door vele bevoorrechte academici en kaderleden. Het intellectuele en politieke discours over de individualisering en de autonomie van het individu is voor velen wereldvreemd. Onmacht, onrecht en ongelijkheid zijn wel dagdagelijkse ervaringen. Rogiers heeft gelijk. Het beleid moet met zulke problemen bezig zijn want daar kan echt wat aan gedààn worden. Er zal dus moeten gewerkt worden, op het veld - dag in, dag uit. Ook en met name op het middenveld. Ook hier is herverdeling aan de orde, namelijk van sociaal kapitaal. Laaggeschoolden die voldoende betrokken moeten worden, in zoveel mogelijk organisaties: ‘oude’ of ‘nieuwe’, ‘sexy’ of ‘oubollig’. We hebben ze allemaal nodig.

_Uitleiding

De zoektocht naar het optimale democratisch samenlevingsbestel zal wellicht eindeloos zijn. Rogiers heeft een oorspronkelijke bijdrage geleverd met zijn visie op wat bij ons een optimaal beleid belemmert. Hoe tragisch het partijpolitieke gekibbel soms kan zijn, hoe groot de frustraties over het onderscheid tussen droom en daad van bepaalde ministers, hoe zeer het cultuurpessimistisch klimaat van de individualistische burger nu ook mag overheersen. Mensen zijn nog altijd dé makers van de cultuur. Wij moeten hem en haar de kans geven om er als individu en in gemeenschap ook aan te werken.