Yang. Jaargang 44

[p. 300]

[p. 301]

~ Postbus 245
Guy Redig
over Stefan Hertmans
Stefan Hertmans
over Guy Redig
Jean-Paul Curnier
over officiële democratische kunst

[p. 302]

[p. 303]

Guy Redig
Kabinetschef cultuur, jeugd en participatie
De maagd in het hoerenkot

In yang 1.2008 deed Stefan Hertmans ons ‘enkele bedenkingen rond een debat over engagement in de kunsten’ kond¹. Deze prikkelden mij, iets waar Hertmans soms in slaagt. Niet vrij van neuroses zocht ik introspectief naar een oorzaak. Voelde ik me belaagd, gebelgd of gecharmeerd? Tja, maar duidelijk wel verstoord en kregelig, twee uitermate dienstbare gevoelens om zich aan de pen te vergrijpen.

Hertmans, zichzelf uiteraard en vanzelfsprekend als kunstenaar beschouwend, opent vanuit dit perspectief met enkele prachtige stellingen, rudimentair te herleiden tot (1) alle kunsten(aars) zijn geëngageerd, maar (2) er is vandaag de dag² een soort raid van progressieve weldenkenden, die dit engagement verengen tot laagdrempeligheid. De gevolgen daarvan zijn desastreus, want bedreigen de kunsten in de essentie van hun maatschappijkritische elan.

Het vervolg van deze bedenkingen kan ik moeilijk anders dan als geyangel catalogeren. Als een blindemannetje slaat Hertmans, pedant edoch weinig spitant, met zijn aanwijsstokje in het rond. In al zijn drift raakt hij amper kant³ (maar citeert 'm wel) of wal, maar tuchtigt en passant en vooral vrijblijvend de sociaal-artistieke projecten, de van participatieve theorieën hol staande idealisten, de linkse pers (vergeleken met de Katholieke censuur) en natuurlijk ook de sociologen. Daarbij hakt hij lekker en onverdroten in op de progressief gewaande representativiteit, vermomd als non-conformisme. Kortom, de democratisering van de kunst betekent vooral het muilkorven van de kunst als tegenmacht en fnuikt elk verzet tegen een vigerende pensée unique. Daarbij geldt als premisse

1 Stefan Hertmans, ‘Esthetica als service-ciub’ in yang jrg 44, 2008. 1, p. 65-73 (noot van de redactie)

2 Cursieve tekst is letterlijk overgenomen

3 De verlichting van Kant is zo overweldigend dat een verwijzing naadloos past in elk discours, maar juist daarom weinig bijdraagt tot meer dieptezicht en nuancering.

[p. 304]

dat het naïef humanistische streven om iedereen in te sluiten, eigenlijk leidt naar echte uitsluiting. Echt pervers dus.

Met deze stelling kruipt Hertmans, eivol gevuld met overtuiging, in de rol van de maagd in het hoerenkot: verdediger van de ultieme artisticiteit, aanvoerder van het verzet tegen het perfide geachte pleidooi voor meer maatschappelijke en dus ook culturele betrokkenheid vanwege meer mensen. En zo krijgt een vraag om aandacht voor verbreding en verdieping van het bereik van bijvoorbeeld cultuurprojecten, meteen het predicaat eis voor een bedwingbare, makkelijk consumeerbare kunst, met een lustige verwijzing naar Stalins cultuur-dictatuur.

Hierdoor geprikkeld zoek ik doorheen dit pagina's lange gedram, hopeloos redundant, rijkelijk maar enigszins omvergevallenboekenkastachtig gelardeerd met referenties aan ronkende intelligentsia, naar Hertmans vijand. Waar zit de demon⁴? Wie zijn deze onverlaten, die onder het mom van mooie gedachten de kunst verkrachten? Spoorzoekend vind ik een verwijzing naar de ascetische elite, om (aha) aldus mits enige interpretatie, uiteindelijk bij minister Anciaux en zijn kabinet te belanden. Bij mij dus. Daar heerst - Hertmans kronkels ontwarrend - een afkeer van het reflexieve in de kunst die een totalitair verlangen om haar te domineren verbergt. Voorwaar een prikkeling; of eerder een tackle met de voet vooruit, zo'n venijnige, kwaadaardige kuitenbreker die je alleen door een ultieme jump kan ontwijken. Ju ju, wat een grof dichtertje. Maar ook zo'n fluks ontweken aanslag, waarvan de pijn niet zozeer het fysieke contact (humm... opent een perspectief), maar vooral de vuige intentie betreft, komt stevig aan.

Ach, al weet ik ondertussen beter, ik wil het toch nog even, als spreekwoordelijke parels, herhalen: ons cultuurbeleid (met inbegrip van de kunsten) rijdt op twee sporen, met aandacht voor enerzijds een kwaliteitsvol aanbod en anderzijds een ruim en breed bereik, de participatie. Voor een overheid die gemeenschapsmiddelen verdeelt en dit permanent moet verantwoorden, zijn beide meer dan complementair. Ze versterken en stimuleren elkaar. Het begrip ‘diversiteit’ speelt een cruciale rol. De verscheidenheid in aanbod toont zich o.a. in disciplines, visies op kunst, doelstellingen, methodes enz. Er spelen elementen van geografische spreiding, van diverse verhoudingen tussen proces en product, verschillende gewenste relaties tot het publiek enz. Deze diversiteit geldt evenzo voor het bereik van voorzieningen en producties, waarbij een goed beleid poogt om een breed en gevarieerd publiek te betrekken, in uiteenlopende rollen en met variërende methodes. Maar doet dit wel vanuit de visie dat het genot, de confrontatie, het plezier en de schokmomenten aan zoveel mogelijk mensen worden gegund. Je hoeft geen vermaledijde socioloog

4 Ik verwijs Hertmans graag naar Schopenhauer die gewoon man en paard (in dit geval Fichte en Hegel) als doelwit van zijn geêmmer benoemde.

[p. 305]

te zijn om ook zonder wetenschappelijk werk te beseffen dat hiertoe vele, koppige drempels bestaan en altijd opnieuw ontstaan. Daarop inzoomen, ze systematisch en hardnekkig benoemen en bestrijden, blijven de adagia van onze beleidsvoering.

Ten slotte: Hertmans geyangel blijkt weinig meer dan het spannen van een valstrik, de oude truc der dichotomisering. Hierbij drijft de boosdoener de mooie relatie van een harmonieus, gelukkig koppel naar de totale verdoemenis, door hun wezenskenmerken te herleiden tot extreme karikaturen: de kunst als etherisch, onbezoedeld, buiten deze kring van de maatschappelijke maakbaarheid. Daardoor de emanatie van het ultieme tegengif voor alle maatschappelijke euvels - niet in het minst overheden en hun aberraties. Anderzijds de overheden die eigenlijk enkel streven naar beheersing en disciplinering zodat het volk volop domkoppig kan schransen van met pulp gevulde boterhamworst. Zo behouden machthebbers ongestoord het alleenrecht op het dwangmatig symbolisch geweld, volgens Hertmans de absolute kwintessens van deze samenzwering. Nou moe... zo had ik het nooit verwoord, maar ik krijg er meteen zin in. Dank Stefan.

[p. 306]