Gedichten. Deel 3b. Apparaat

[976] Tuinbaas

Overlevering

M^1	Eerste typoscript D^1, H-94.
M^2	Tweede manuscript D^1, H-96.
M^3	Tweede typoscript, kopij D^1, H-97.
M^4	Doorslag van M^3, kopij T, H-99.
M^5	Derde typoscript D^1, collectie Ministerie van ok&w, H-102.
P^1	Proef T, H-101.
T	Maatstaf 4 (januari 1957), p. 664.
P^2	Eerste proef D^1, H-107.
P^3	Tweede proef D^1, H-108.
D^1	Spel van de wilde jacht, p. 21.
M^6	Kopij D^2, H-112.
D^2	Cryptogamen 4, p. 183.
M^7	Kopij D^3, H-122.
D^3	Verzamelde gedichten, p. 878.

Datering

Eind 1955/begin 1956

Leestekst

M¹

Ontwikkelingsgang

In de grondlaag van het eerste typoscript (M¹ a) bestaat dit gedicht uit 14 regels. Met potlood haalde Achterberg hiervan r. 5 en het eerste deel van r. 6 door; onder het gedicht hernam hij deze regels een aantal keren, wat uiteindelijk resulteerde in de uitbreiding van de tweede strofe met één regel. In de

[p. 1128]

synopsis worden de grondlaag (M¹ I, r. 5-8) en de verschillende bewerkingen (M¹ II/V, r. (5)-(9)) parallel gepresenteerd. Daarna volgt de presentatie van M²-D³, r. 5-9 en tenslotte de gezamenlijke presentatie van M¹-D³, r. 9(10)-14(15).

Varianten en correcties

M¹ a typemachine, b-e potlood

M² a-b potlood, c bl ballpoint (aangebracht ná M⁴)

Titel

M^1-D^3

Tuinbaas

1	M^1		De tuinbaas	,	met		zijn	valse bakkebaarden
	M^2	a	|						|
		b	[			]	[z]'[n]	[	]
	M^3-D^3		|	|◦	|				|

2

M^1-D^3

en roodgeverfde konen, dribbelt rond

3

M^1-D^3

tussen de kassen en de kouwe grond;

4	M^1		een bolhoed op		zoals vroeger mijn vader.
	M^2	a	|			|
		b	[	],	[	]
	M^3-D^3		|			|

4/5	M^1-D^3		[strofewit]
			M^1 I a, r. 5-8:

5

M^1 I

a

Als ik hem spreken wil doet hij bedaarder

6

M^1 I

a

dan nodig is. Waarschijnlijk ruikt hij lont.

7

M^1 I

a

We lopen samen op. Ik hou m'n mond,

8

M^1 I

a

machtig in mijn gevoel van eigenwaarde.

8/9	M^1 I	a	[strofewit]
			M^1 I/V, r. 5-(9):

(5)

M^1 II

b

Als ik hem spreken wil valt de bladaarde

(6)	M^1 II	b	tussen zijn vingers weg.
		b	{van zijn broekspijpen af}
		b	stil van zijn handen, richten zich				de	kwade
		b	[			]	{zijn}	[	]^+
	III	c	{stil van zijn handen af, richt hij de kwade}
	IV	d	[stil van zijn handen,		richten zich {zijn/de} kwade]^+
	V	e	[	]	knipperen zijn kwade

(7)	M^1 II	b	oogjes naar 't bos. Waarschijnlijk ruikt hij lont
	III	c	{oogjes} [breekt af]
	IV	d	kabouteroogjes naar het bos. Ruikt lont.
	V	e	oogjes verdacht. [Waarschijnlijk ruikt hij lont.]^+

+ [? door zijn en de]

+ [= M¹ II b]

+ [= M¹ I, 6]

[p. 1129]

[M^1 III c, r. (6)-(7) werden tezamen doorgehaald]

(8)

M^1 V

e

[We lopen samen op. Ik hou m'n mond,]^+

(9)	M^1 V	e	[machtig in mijn gevoel van		eigenwaarde.]^+
		e	[	]	{tegen}[waarde.]^+
		e	[	]	[eigen waarde.]

(8/9)	M^1 V	e	[strofewit]
			M^2-D^3, r. 5-9:

5

M^2-D^3

Als ik hem spreken wil valt de bladaarde^+

6	M^2	a	stil van zijn		handen,	knipperen		zijn	kwade^+
		b	[	]	vingers[,]	[	]	de	[	]
	M^3-D^3		|							|

7

M^2-D^3

oogjes verdacht. Waarschijnlijk ruikt hij lont.^+

8

M^2-D^3

We lopen samen op. Ik hou m'n mond,^+

9	M^2-4		machtig in mijn gevoel van eigenwaarde.^+
	M^2	c	tot ik voldoende zekerheid		vergaarde.
		c	[	]	[verga]der.
	M^5-D^3		|			|

9/10	M^2-D^3		[strofewit]
			M^1-D^3, r. 9(10)-14(15):

9	M^1	a	Dan grijp ik		onverwacht	met beide handen
(10)		e	[	]	[onverwacht]s	[	]
		e	[	]	onverhoeds	[	]
	M^2-D^3		|				|

10(11)

M^1-D^3

de bakkebaarden; schud hem heen en weer.

11(12)

M^1-D^3

Ze zitten vast. Hij bijt zich op de tanden

12(13)

M^2-D^3

en lacht zowaar. Hij roept: schei uit meneer.

12(13)/
13(14)	M^1-D^3		[strofewit]

13	M^1	a	Ik		draai		mij	om	en laat hem bij de bloemen,
(14)		e	[	]	{keer}		[m]e	[		]^+
		e	[	]	[2	]	[me]	{af}	[	]^+
	M^2	a	|	|	draai		mij	om	|	|
		b	[			]	[m]e	[		]
	M^3-D^3		|							|

+ [= M¹ I, 7]

+ [= M¹ I, 8]

+ [? door tegen en eigen]

+ [← M¹ II, (5)]

+ [← M¹ V, (6)]

+ [← M¹ V, (7)]

+ [← M¹ V, (8)]

+ [← M¹ V, (9)]

+ [? door keer en draai]

+ [? door af]

[p. 1130]

14(15)

M^1-D^3

die hij zo goed in het latijn kan noemen.

Commentaar

^1	Zie [971] ‘Dryade’, noot 1.
^2	Bij P^1, r. (15) latijn noteerde de corrector van Maatstaf: ‘De voorkeurspelling is: Latijn.’ Dit voorstel tot correctie werd door Achterberg in blauwe ballpoint doorgehaald (zie ook § 47.8.2).
^3	In 1959 zei Achterberg tegenover H.U. Jessurun d'Oliveira (zie ook § 47.16.3) onder meer over dit gedicht: ‘Ik ben ook geboren op een buiten: Sandenburgh, van de graaf van Lynden, compleet met tuinbaas met bakkebaarden, waarvoor ik bang was als kind. [...] De werkelijkheid blijkt vermomd te zijn: aan de bakkebaarden is niet te tornen. Ja, die tuinbaas zal wel een vadersymbool zijn, mijn vader liep inderdaad altijd met een bolhoed rond. Die “kouwe grond” dat is een sneer.’ (H.U. Jessurun d'Oliveira, ‘Gerrit Achterberg’, p. 27-28.)