Skiplinks

  • Tekst
  • Verantwoording en downloads
  • Doorverwijzing en noten
Logo DBNL Ga naar de homepage
Logo DBNL

Hoofdmenu

  • Literatuur & taal
    • Auteurs
    • Beschikbare titels
    • Literatuur
    • Taalkunde
    • Collectie Limburg
    • Collectie Friesland
    • Collectie Suriname
    • Collectie Zuid-Afrika
  • Selecties
    • Collectie jeugdliteratuur
    • Basisbibliotheek
    • Tijdschriften/jaarboeken
    • Naslagwerken
    • Collectie e-books
    • Collectie publiek domein
    • Calendarium
    • Atlas
  • Periode
    • Middeleeuwen
    • Periode 1550-1700
    • Achttiende eeuw
    • Negentiende eeuw
    • Twintigste eeuw
    • Eenentwintigste eeuw
Zuid-Limburg. Vaals, Wittem en Slenaken (1983)

Informatie terzijde

Titelpagina van Zuid-Limburg. Vaals, Wittem en Slenaken
Afbeelding van Zuid-Limburg. Vaals, Wittem en SlenakenToon afbeelding van titelpagina van Zuid-Limburg. Vaals, Wittem en Slenaken

  • Verantwoording
  • Inhoudsopgave

Downloads

PDF van tekst (28.72 MB)

Scans (107.25 MB)

XML (0.90 MB)

tekstbestand






Genre

non-fictie

Subgenre

non-fictie/architectuur


In samenwerking met:

(opent in nieuw venster)

© zie Auteursrecht en gebruiksvoorwaarden.

Zuid-Limburg. Vaals, Wittem en Slenaken

(1983)–J.F. van Agt–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende
[pagina V]
[p. V]

Voorbericht

In deze tweede aflevering van de Geïllustreerde Beschrijving van Zuid-Limburg wordt de alfabetische volgorde van de gemeenten onderbroken voor een meer uitvoerige behandeling van het half door staatsgrenzen omsloten gebied in de zuidoosthoek. Namelijk de gemeente Vaals en de uitgestrekte gemeente Wittem, die als gevolg van de gemeentelijke herindeling in 1982 nog groter is geworden door toevoeging van het grondgebied van de voormalige gemeente Slenaken. In de tekst gewijd aan deze gemeenten zijn de dorpen en ook de buurtschap Wittem in alfabetische volgorde gerangschikt, afgezien van Slenaken, dat achteraan komt. Daarbij worden de gehuchten behandeld volgens hun ligging die in vrijwel alle gevallen te vinden is op de genummerde kaarten. Een overzichtskaart hiervan vindt men op bladzijde 8.

Een reden om het gebied van Vaals, Wittem en Slenaken apart te behandelen is de grote rijkdom aan monumenten. De talrijke voorbeelden van oude landelijke bouwkunst juist in deze hoek van Zuid-Limburg - veel gave groepen vakwerkbouw in een van de mooiste landschappen van Nederland - kregen ruime aandacht. Evenzo een aantal grotere monumenten die op een bijzondere wijze herinneren aan vroegere staatkundige omstandigheden toen het gebied van Vaals een deel van ‘Staats Limburg’ was en dat van Wittem een deel van het Duitse Rijk; een rijksgraafschap waartoe een tijd lang ook Slenaken behoorde. In Vaals zijn dat de protestantse kerken en de grote complexen uit de 18de-eeuwse bloeitijd van de textiel- en naaldenindustrie; op Wittems gebied onder meer twee 18de-eeuwse kerken in Westfaalse barokstijl, gebouwd in opdracht van de landsheer. De eerste aflevering van deze Geïllustreerde Beschrijving, samengesteld door W. Marres en drs. J.F. van Agt, verscheen in 1962; een jaar na invoering van de Monumentenwet die tot gevolg had dat de toenmalige afdeling Beschrijving ruim tien jaar lang vrijwel volledig belast werd met de inventarisatie ten behoeve van het Monumentenregister. Na onderzoekwerk buiten de provincie is de heer Van Agt vervolgens in 1976 begonnen met de voorbereiding van deze tweede aflevering. Het verheugt de Rijkscommissie zeer dat na noeste arbeid de tekst begin 1982 gereed kwam.

Deze aflevering is nog gebaseerd op de in 1969 vastgestelde Leidraad voor de Geïllustreerde Beschrijving van Nederlandse Monumenten van Geschiedenis en Kunst. De Minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur heeft op 8 februari 1983 de Leidraad herzien tegen de achtergrond van de ontwikkelingen, die zich de laatste jaren met betrekking tot het begrip monument en het begrip monumentenzorg hebben voorgedaan. Het oorspronkelijk streven uit 1903 blijft van kracht, waarbij de toenmalige Rijkscommissie voor de Monumentenzorg de opdracht kreeg een geïllustreerde beschrijving samen te stellen van alle in Nederland aanwezige architectuur en daarmee in relatie staande voorwerpen, die van belang zijn als uiting van kunst of een daaraan verbonden historische herinnering.

De Geïllustreerde Beschrijving zal daarbij steeds een getrouw beeld moeten geven van de verbrede aandachtsvelden, die in het geding zijn bij de bescherming van monumenten. Bij uitstek levert de Geïllustreerde Beschrijving ook een geschikt instrument tot kennisbundeling en kennisoverdracht. De Rijkscommissie streeft er

[pagina VI]
[p. VI]

thans naar tot een afronding te komen van de werkzaamheden binnen een vijftiental jaren. Dit voornemen brengt een beperking van de stof met zich mee; de afleveringen zullen minder uitvoerig zijn. Voor wat betreft de delen, die nu in een tamelijk ver stadium van bewerking zijn, zal dit echter nog niet gelden.

Bij het schrijven van de tekst over Slenaken en omgeving is mede gebruik gemaakt van de gegevens uit een getypt manuscript van wijlen W. Marres (gemeenten ten zuiden van Sittard met beginletters tot en met S), dat zich in het archief van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg in Zeist bevindt evenals de meermalen geraadpleegde oudere aantekeningen voor de ‘Voorloopige Lijst’ van J.H.A. Mialaret. Gegevens over grensbebakening zijn aangevuld door de heer T. Brouwer. De algemene inleiding over pre- en protohistorische monumenten van de hand van dr. W.C. Braat in de eerste aflevering van dit werk heeft betrekking op heel Zuid-Limburg, zodat ook in deze tweede aflevering een opsomming van vondsten en opgravingen achterwege is gebleven.

Het kerkelijk kunstbezit is in de laatste jaren al voor een groot deel geïnventariseerd vanwege het bisdom Roermond. Wat de parochiekerken betreft zijn de inventarislijsten van het Bureau voor Kerkelijk Kunstbezit in Driebergen, samengesteld door drs. J. Rouwet, van groot nut geweest. Daarbij kwamen gegevens over kunstvoorwerpen van het klooster te Wittem uit een lijst, samengesteld door pater J. van den Oort en aantekeningen van pater G. Mathot, welwillend ter beschikking gesteld door drs. L. van der Laar, secretaris van het provincialaat van de Redemptoristen te Amsterdam. De heer A.J.M. Himmelreich verstrekte gegevens voor de beschrijving van voorwerpen die terecht zijn gekomen in het Bonnefantenmuseum te Maastricht.

Naast het historische afbeeldingenmateriaal in de vorm van tekeningen, prenten, oude opmetingen en oude foto's werd ook een groot aantal bouwkundige ontwerptekeningen gereproduceerd. Tekeningen van de Akense architecten Mefferdatis, Couven en Moretti, van Schlaun uit Munster, Wincqs uit Brussel, Digneffe uit Luik en Soiron uit Maastricht. Helaas was de directie van het Suermondtmuseum in Aken niet gemachtigd de Couventekeningen afkomstig uit het bezit van de familie Klausener te laten zien, zodat behoudens een reproductie volstaan moest worden met vermelding van deze tekeningen - onder meer kopieën van ontwerptekeningen van Schlaun - op gezag van oudere publikaties. De tekeningen van Moretti voor het huis Clermont en het huis Blumenthal in Vaals in het bezit van graaf A. de Clermont te Parijs zijn gereproduceerd naar calques die door de Provinciale Waterstaat werden gemaakt ten behoeve van de restauratie van het Clermonthuis.

Voor dit werk is incidenteel gebruik gemaakt van archivalia. Verder konden de tekstgedeelten over de geschiedenis van de grote 18de-eeuwse complexen van Vaals worden ‘geïllustreerd’ met een aantal citaten uit geschriften van mensen die deze gebouwen nog nieuw hebben gekend.

Het merendeel van de opmetingstekeningen is gemaakt door de heren T. Brouwer, J.J. Jehee, B.H.J.N. Kooij, H. van der Wal en A.A.M. Warffemius. De meeste tekeningen zijn van de hand van de heer Van der Wal. Deze zijn na zijn pensionering in overleg met de auteur door de heren Warffemius en Kooij nauwgezet gecontroleerd en van arceringen voorzien. Daarnaast kon worden beschikt over enkele opmetingstekeningen van de Stichting Historisch Boerderij-onderzoek te Arnhem.

De heer Brouwer verzorgde ook het kaartmateriaal. Deze kaarten, voor het merendeel getekend naar kadastrale minuutplans, zijn afgedrukt op schaal 1:7500 met uitzondering van een kaart (afb. 184) die tot schaal 1:10000 is verkleind.

De opmetingen zijn, afgezien van details, kleine plattegrond- en situatieschetsjes, op schaal 1:300 afgedrukt, behoudens een (afb. 462) op schaal 1:150 en enkele andere die in verband met hun grootte moesten worden verkleind tot schaal 1:450 (afb. 254) of schaal 1:600 (afb. 44, 135, 160 en 323).

[pagina VII]
[p. VII]

De vele nieuwe foto's zijn merendeels speciaal voor dit boek gemaakt door de heer L.M. Tangel, oudere door de heren G.Th. Delemarre en G.J. Dukker. Verder kon onder meer beschikt worden over foto's van de Restauratiestichting Limburg, foto's van het Bonnefantenmuseum en het Rijksarchief in Maastricht, van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie in Den Haag, het Algemeen Staatsarchief in Brussel, het Stadsarchief in Aken, het Landesmuseum in Munster en de Landesbildstelle in Düsseldorf.

Bij de velen die direct of indirect betrokken waren bij de totstandkoming van dit boek dienen met name te worden genoemd de heren opperrabbijn E. Berlinger, E. Boere, W.M. Felder, drs. R.C. Hekker, H. Jongmans (†), O. Postel en W.G. Zimmerman.

Zonder de welwillende medewerking van vele overheidsfunctionarissen, kerkbesturen, kerkeraden, geestelijken, particulieren, beheerders en medewerkers van bibliotheken, archieven en musea en van de collectie van de Dienst van het Kadaster en Openbaar Register in Roermond, zou dit boek niet in zijn huidige gedaante zijn gerealiseerd.

Aan allen die het beschrijvingsteam tot steun waren past een woord van oprechte dank.

 

De Rijkscommissie voor de Monumentenbeschrijving



illustratie

f.th. dijckmeester, voorzitter



illustratie

f.j.l. van dulm, secretaris

 

Zeist, januari 1983


Vorige Volgende

Footer navigatie

Logo DBNL Logo DBNL

Over DBNL

  • Wat is DBNL?
  • Over ons
  • Selectie- en editieverantwoording

Voor gebruikers

  • Gebruiksvoorwaarden/Terms of Use
  • Informatie voor rechthebbenden
  • Disclaimer
  • Privacy
  • Toegankelijkheid

Contact

  • Contactformulier
  • Veelgestelde vragen
  • Vacatures
Logo DBNL

Partners

Ga naar kb.nl logo KB
Ga naar taalunie.org logo TaalUnie
Ga naar vlaamse-erfgoedbibliotheken.be logo Vlaamse Erfgoedbibliotheken