Die Rose van Heinric van Aken

[p. 1]

Die Rose.

[Deel 1]

A. fol. 1. a.

⁺Het seit menech, dat in drome
Niet el en es dan idele gome,
Logene ende ongewarechhede;
Nochtan heeft men ter meneger stede
Dicke die drome vonden waer⁺
Ende die dinc gescien daer naer,
Alsi in drome waren gesien.
So wie dat wille houden in dien,
Dat ic doer ben ende sot,
Ine houde drome niet over spot:⁺
Men hefse dicke waer ondervonden,
Alse wi horen wel orconden
Enen auctoer, die Macrobes hiet,¹
(Hine houtse over logene niet)
Die bescreef dat vision⁺
Vanden coninc Scipion.

Te minen rechten XX jaren,

Alse minne neemt al sonder sparen
Van jongen lieden haren tsens,
Doe lagic in een groet gepens⁺
Op mijn bedde, ende wert bevaen
Met enen slape; also saen
So quam mi een droem te voren,
Dien gi hier selt mogen horen
Van woerde te woerde ende anders niet,⁺
En si algader so gesciet,
Gelijc die droem mi dede verstaen.
Dies gijt selt teer van mi ontfaen,
Salic u in Dietsche ontbenden
Den droem, dien ghi al waer selt venden.⁺
Ware vrouwe ocht here die vrien woude,
Hoemen dit boec heten soude:
Die Rose seggic dat heten sal,
Want daer es in besloten al
Die art van minnen geellike,⁺
Die materie es scone ende rike.
Nu moete God onse Here geven,
Dat hare, daer ict dore opheven
Hebbe, moete behagen alsoe,
Dat sijt ontfa, so waer ic vroe;⁺
Want icse vor al die werelt minne:
Hets recht, want sijs Rose van minen sinne.²

[p. 2]

A. fol. 1. a-c.

⁺In minen drome, daer ic in lach,

Dochte mi dat ic die werelt sach
Scone versiert ende al vergroit,⁺
Die alden winter was vermoit,
Ende dat was in Meyes tide,
Dattie voglen waren blide.
Die bome worpen nuwe blat;
Die erde wart van dauwe nat,⁺
Die den winter verdort stoet;
Si acht nu wel lettel goet
Wat hare die felle winter weet,¹
Maer parert hare nu gereet,
Ende gaet hare behagelike versieren.⁺
Si maect van meneger manieren
Cleder, meer dan C paer,
Van cruden, van blomen, dats waer.
Roede, gelu, wit ende groene;
Si siert hare in allen doene.⁺
Die voglen singen menechfoude,
Die dore des felles winters coude
Hebben in bedwange gelegen,
Die hebben nu te lange geswegen;
Beide nachtegale ende calandren,⁺
Die papegay oec metten andren
Die singen menegerande noten,
Daer si sitten met haren roten.
In desen tiden souden minnen
Die jonge lieden in allen sinnen⁺
Dore den oversoeten tijt,
Die danne es in die werelt wijt:
Hi es al te hart ende vol van nide.
Die niet en mint in desen tide.
In desen tide so was dat icke⁺
Lach ende droemde een lanc sticke.
Mi dochte alsoe daer ic lach,
Dat het vroech was ane den dach,
Ende ic stont op sonder vernoyen,
Ende ginc mi cledren ende scoyen,⁺
Ende dwoech mine hande mede.
Ute enen ziede dat ic doe dede²
Een cleine zelverijn naeldekin,
Dat zuverleker nine mochte sijn.
Doe vessemdic die naelde saen,³⁺
Ende bem dus uter stat gegaen,
Allene, bestende mine mouwen,⁴
Om dat ic horen woude ende scouwen
Der voglen zanc, die menechfoude
Sere songen achter woude.⁺
Om den zoeten nuwen tijt
Soe hadden si so groet delijt,
Dat si sere te stride songen,
Elkerlic na sire tongen.
Dus gingic na haren zanc⁺
Horende, ende mine dochte niet lanc
Dien wech, dien ic ginc hene sciere.
Ic quam gaende op ene riviere,
Die neven eenre heide stoet.
Doe quam mi in minen moet,⁺
Dat ic mi woude daer gaen meyen
Op die riviere in die valeyen,

[p. 3]

A. fol. 1. c. d.

⁺Die alse een carstael was clear
Ende couder oec, weet vor waer,
Danne wesen mochte enege fonteine.⁺
Een lettel minderre dan die Seine
Was die riviere sekerlike
Si quam gelopen dapperlike
Van enen berge die daer stoet.
Mi donct dat in minen moet,⁺
Dat ic niene hadde gesien
Die riviere in allen dien,
Dat ic in mi gemerken conde,
Die scoenre was tote op dien gronde,
No so fijn noch so claer.⁺
Doe gingic hare een [deel] bet naer
Om te dwane mijn anscijn
Daer in ende die hande mijn.
Doe sagic den gront altemale
Gepaveit met stenen wale.⁺
Die stat was scone in alre wijs,
Het sceen een erdersce paradijs,
So wel behagede mi die stat.
Die praierie was oec nat
Van soeten coelen dauwe.⁺
Die stat besagic harde nauwe,
Want si mi behagede wale.
Doe gingic al twater tale
Mi meyende in die praierie,
Diere gelike en sagic nie.⁺

Doe ic een luttel hadde gegaen,

Sagic vore mi een vergier staen,
Dat groet was ende harde wijt;
Oec waest gesloten ende gevrijt
Met starken ende met hogen muren,⁺
Wel gehouwen met figuren,
Ende met beelden gescreven wale,
Daer ic u gerne altemale
Die figuren ave verseide,
Constic met eneger behendicheide;⁺
Na dien dat si mi gedaen
Dochten, salic doen verstaen.

Die irste beelde hiet Haettie,

Die geweest heft oit ende ie
Van ernessen dat irste begin.⁺
Verbolgen stoetse in haren sin;
Sere bedect ende harde fel¹
So sceen die ymagene wel.
Sine was niet te gereke wale,
Mare ontsent sceen soe altemale.
Soe hadde int voerhoet menege lese,
Ende opgescurst was hare die nese;⁺
Lelec was si ende verronst mede.
Si stoet verwimpelt daer ter stede
Met enen doke onsuverlike.
Neven hare stont sekerlike
Ene ymagene anders gedaen:⁺
Boven hare so sagic staen
Haren name, dien ic las,
Dattie beelde geheten was
Felheit², ende een ander mede
Stoet daer op ander side tere ander stede,⁺
Die geheten was Dorperheit.
Si hadde al selke lelecheit
Alse daden die vorste beide.
Groet sceen wel hare quaetheide;
Si sceen oec wel vol hovarden⁺
Ende quaet sprekende ende vol onwarden.
Wel conste hi betrecken entrouwen,
Die selke beelde conste houwen,
Want wel sceent ane haren gemake,
Dat was ene dorpre sake⁺

[p. 4]

A. fol. 1. d.-2. a.

⁺Ende een wijf al vol onneren,
Die hare ter doget nine wilt keren.

Hier na sagic gehouwen daer

Ende betogen, dat was waer,
Giricheit, die niet en geeft,⁺
Machse, den dach datse leeft.
Dese es die den lieden doet
Over een vergaderen tgoet,
Ende perssemen leert ende vorcopen,¹
Ende vergaderen tgelt met hopen;⁺
Dits die gene die doet stelen
Den lief, die bi sire kelen
Wert gehangen ter meneger stat;
Dese es oec die toebringet dat,
Datmen den lieden rovet thare;⁺
Dese maect oec openbare
Groete gedingen ende sware.
Oec maect si menigen makelare,²
Die beide heren ende vrouwen
Hare goet afsteken met ontrouwen,⁺
Ende hare erfenesse doen vercopen,
Om dat sijt te gadere hopen.
Lelec was dese beelde gedaen:
Si sat, alse die mochte staen
Qualec, ende beidde harre bringren⁺
Met crommen handen ende met vingeren,
Want hare herte na el en stoet
Dan nader andre liede goet.
Dits dat haren sin verteert,
Want sijt vore alle dinc begeert.⁺

Naest Giricheit stoet

Vrecheit, die oec begert dat goet.
Sie was mager ende bleec;
Enen doden si bat geleec
Van hongere dan iemen el.⁺
Het sceen an hare varuwe wel
Dat si luttel goet verteerde,
Maer altenen den penninc geerde.
Sie ondelsperde dicke hare kele:
Sie soep wellinge van gerstinen mele⁺
Niet so vele dat hare besloet.
Sine at niet el dan gerstijn broet,
Ende tallen dien dat si nochtan
So mager was, sone hadsi an
Mar enen roc, die menich gat⁺
Hadde, die te meneger stat
Was geboet met ouden doken.³
Men hadde lange moegen soken
Eermen vonden hadde die vloe:
Hi was tegleden alsoe.⁺
Op een recke bi haerre siden
Hinc een mantel van ouden tiden
Ende van brunette een rockelkin,
Dat niet bloeter en mochte sijn.
Ic segge u in warger dinc,⁺
Dattie mantel, die daer hinc,
Met bonten gevodert nine was,
Maer die vodre, geloeft mi das,
Was lammerin, out ende swart,⁴
Swaer te dragene ende hart.⁺
Si haddene wel gehadt X jaer,
Maer selden droechsine, dat es waer,
Want int herte hadt hare geten
Een gat, haddi iet versleten;
Want haddi gewesen quaet,⁺
Eer Vrecheit, dat verstaet,
Enen nuwen hadde gecregen,
Hadde sire lange sonder gelegen.

[p. 5]

A. fol. 2. a. b.

⁺Vrecheit so hilt in die hande
Ene borse met enen starken bande,⁺
Die si harde vaste sloet;
Sie en warre om gene noet,
Die si hadde, daer toe gegaen.
Selden was die borse ondaen
Omme enege becommerthede,⁺
En ware of sire iet in dede.

Daer na so stoet vort betogen

Nidicheit, die noit in hogen⁺
En wart om dinc die si vernam,
Si[ne] wart altoes erre ende gram.
Ende vertoech alle scaden.¹
Niet en stoet hare bat in staden
Dan alsi enen goeden man⁺
Sach comen toren ende lachter an,
Ocht oec enich swaer verlies:
Sere verblidde si hare dies.
Ocht alsi enich geslachte sach.
Dat oit vorbare te wesene plach,⁺
Vallen ochte te nieute gaen,
Daer omme so verblijdde si saen,
Ende hads feeste ende groet spel:
So quaet was si ende so fel.
Maer alsi sach enen man,⁺
Die ere ende goet gewan
Met duechden ende met behendichede,
Ochte met enichgerande wijshede,
Dat gave hare sware avonture.
Nidicheit heeft selke nature,⁺
Dat si te niemene en draget minne.
So fel es si in haren sinne,
Sine heeft maech dien si vrient si;
Noch haren vader, gelovets mi,
En woudse dat gesciede goet,⁺
Sie en souds in haren moet
Hebben toren ende leet.
Dat si dus quaet es ende dus wreet,
Dat loent si haer selven al;²
Alse iemene gesciet goet geval,⁺
Waent si altemale ontsinnen,
Ende edt van rouwen hare herte binnen.
Si es die niemen goeds en an;
Men vint en genen so goeden man
Niewerinc te gere stat,⁺
Mochte si wel, si en dade dat,
Dat hi ten groten scanden quame,
Ende lachter hadde ende blame:
So quaderhande so es si
Ende so vol venins daer bi.⁺
Ic sach daer Nidicheits figure
Hebben ene leleke faiture:
Lelec sachse, dat weet wel,
Alse die nidich was ende fel.
An hare mestont barde vele:⁺
Si sach beide losch ende scele;
Niemenc en mochse besien wale;
Hare een oge loecse telken male
Van groter felheit dien si droech;³
Die es te vele ende meer dan gnoech.⁺

Na Nidicheit so stoet verheven

Serecheit ende wel bescreven.

[p. 6]

A. fol. 2. b.-d.

⁺Ane hare varuwe so sceen gnoech
Dat si rouwe int herte droech.
Si was gelu ende bleec;⁺
Van varuwen si wel geleec
Ende van gedanen Giricheiden:
Si was elu van magerheiden,¹
Ende van onwillen, die si sach,
Verswinde hare herte nacht ende dach.⁺
Noit en was martelare
In tormente also sware,
Noch in erscap also groet,²
Noch in so over groete noet,
Alse Sericheit hebbende sceen.⁺
Si weende ende droefde al in een,
Ende sine woude hare vertroesten niet,
So wat feesten dat si siet.
Si sceen wale eene sericge sake,
Ende die sere leefde met ongemake.⁺
Sie wranc hare hande ende trac haer haer;
Sie dreef harde groet mesbaer.
Hare cledre waren harde quaet,
Want si hadse, dat verstaet,
Met haren handen gescoert ontwee.⁺
Te moede was hare altoes wee;
Haer haer hadsi uutgetrocken,
Dat lach bi hare met groten locken.
Hare luste luttel enich spel,
Soe rouwich sceense ende so fel;⁺
Feeste te makene was hare ommare,
Want spel ende rouwe sijn contrare.

Hierna stont Outheit betogen,

Lelic ende sere gebogen,
Harde cranc ende sere verrompen,⁺
Ende enen voet wel gecrompen
Van dien dat si te sine plach.
Si nam af nacht ende dach,
Beide van sinne ende van wijsheden,
Ende hare scoenheit was al leden.⁺
Si was alse wit van hare
Alse ocht si gebloit al ware.³
Al verdroget so was hare lijf,
Ende hadde van coude die handen stijf.
Vol ronsen so was hare die huut;⁺
Tmos wies hare ten oren uut.⁴
Hare tanden waren uut gemene
Gevallen, sonder een allene,
Die groet was ende voren oec stoet.
Sie en ware niet enen voet⁺
Sonder hare potente gegaen:
Hare macht was hare also ontgaen.

Die tijt die noit en gelach,

Maer die gaet nacht ende dach,
Sonder rusten hi hene gaet,⁺
Al dunct ons dat hi stille staet
Ende in enen poente duren;
Hi gaet met tiden ende met uren,
Ende lijt sonder keren weder,
Gelijc dat twater vallet neder,⁺
Ende dies dropel weder en keert:
Aldus es oec die tijt geleert.
Jegen den tijt en mach niet duren
Yser no borech met hogen muren;
Die tijt die verteert al.⁺
Wat dat leeft, groet ende smal,
Heeft die tijt oec opgevoedt,
Ende die tijt hi verdoedt.

[p. 7]

A. fol. 2. d.

⁺Die tijt sent alle dinc ter mouden,
Die tijt dede onse vorderen ouden,⁺
Die tijt doet vulen alle dinc,
Die tijt out keyser ende coninc,
Oec sal si ouden doen ons allen
Die doet en doet [ons] tirsten vallen.¹
Die tijt, die breect dit ende tgene,
Hadde so versoft dese oude quene,
Dat si en wiste wat si dede:⁺
Sie was in hare irste kintshede.
Ic wille wel geloven das,
Alsi in haren poente was,
Datsi hadde wijsheit ende sin,
Maer nu sceen sijs hebben min.⁺
Versoft was si in hare gedane;
Ene cappe hadde si ane,
Ene sware ende ene oude,
Wel gevodert jegen tcoude,
Want ouden lieden, dat es waer,⁺
Gaet een cleine coude naer.

Ene andre beelde daerna stoet.

Na dat mi dochte ende ict verstoet,
Was si Papelardie geheten:
Dat sijn lieden, wildijt weten,⁺
Die hem tonen van buten goet
Ende quaetheit dragen in den moet.
Sie sijn helich van gelate
Ende vensen hem al met barate.
Anders so toent hare anscijn⁺
Dan hare herte binnen sijn.
Simpelic was dese beelde bescreven
Na een wijf, die was begeven
In een zwaer religioen:
Si droech twee gebondene scoen,⁺
Enen zoutre hilt si in die hant.
Het sceen dat si elken sant
Aneriep met groter innecheiden.²
Sone helt hare twint met behagelheiden,
Maer gode gewerke altoes tanegane,³⁺
Ende ene hare droech si ane
Alder naest haerre huut,
Die si dede selden uut.
Van vastene was si bleec ende vale,
Alse of si doet ware altemale.⁺

[p. 8]

A. fol. 2. d.-3. b.

⁺An hare sceen in alre wijs,
Dat hare die porte int paradijs
Altemale ware ontaen,
Ende sire gereet mochte ingaen;
Want dus gedane lieden plien,⁺
Alse wie in die ewangelien sien
Gescreven, dat si hare anscijn
Mager houden, omdat si sijn
Willen geprijst vanden lieden,
Om dat si goeden dach ontbieden¹⁺
Om ene cleine idele glorie,
Die hem verblijdt die memorie.

Tachterste stoet gescreven daer

Aremoede, dat es seker waer,
Dat emmer dat onwerste si;⁺
Want hem so coemt node iemen bi.
Om hare hadde si enen zac;
Honger, coude ende ongemac
Hadsi ende menege scamelhede:
Om niet so dede si menege bede.⁺
Altoes so croep si achterwart,
Want si en es met niemene waert.
Metter kele was si ontwonden.
So stoet van daer die andre stonden
Achter verre een groet stucke.⁺
Die arme heeft selden gelucke:
Achter es hi altoes gesteken.
Arm man mach wale spreken,
Dat dure si vermaledijt,
Ende die wile ende die tijt,⁺
Dat hi nie wart geboren,
So menichge onwerde moet hi horen.
Selden heeft hi an goet cleet:
Hem sijn scoeen oec ongereet;
Selden eet hi ende drinket wale;⁺
Verstoten es hi altemale.
Dus waren die beelden daer gehouwen
Ende wel betrocken, bi mire trouwen,
Beide in goude ende in lasur,
Die daer stoeden inden muer.⁺

Hoge was die muer ende ront,

Ende vaste besloten, ende stont
Om een vergier alse ene hage,
Daer en was noit te genen dagen
In comen scapre no vilein.²⁺
Het was so over scone een plein,
Dat ics hem van goeden sinne
Hadde gedanct, die mi daer inne
Hadde gelaten sonder scade,
Ochte bi ledren ochte bi graden,⁺
Want ict wel houde overdien.
Dat meerre feeste noit gesien
Niewerinc en wart in engeen lant,
Alsemen inden vergiere vant.
Noit en was so suete stat,⁺
No daer die vogle songen bat,
Noch oec maecten meerre geluut;
Daer was in joie ende deduut.
Van cruden, van boemen alle manieren
Waren binnen dien vergiere.⁺
Die stat sceen so lievelike,
Dat man en es in erderike,

[p. 9]

A. fol. 3. b. c.

⁺Hine soude verbliden, ware hire bi;
Ende ic selve, gelovets mi,
Wasser af verblidet alsoe,⁺
Ende int herte worden soe vroe,
Dat ic niet C en name
Vore dat ic daer binnen en quame.
Doen ic den sueten zanc verstoet,
Viel mi stappans inden moet,⁺
Hoe dat ic den raet gesochte,
Dat icker binnen comen mochte,
Bi wat engiene, bi wat liste,
Want ic no porte no dure en wiste;
Noch niemen sone was mi bi,⁺
Die den wech mochte wisen mi;
Want allene wasic daer,
Dies was mi dat herte swaer.
Doch bedochtic tachterste dat,
Dat noit en was so scone stat,⁺
Noch so delisieuser mede,
Daer en ware ane teneger stede
Ochte dore, ochte wiket,
Daermen in mochte comen met.

Dus gingic pensende lange ure,⁺

Ende besach die hoge mure
Ende dat porprijs dat vaste sceen.
So lange gingic dat ic een
Wiketkin vant harde clene.
Niewerinc danne daer alle[ne]⁺
Mochtemen daer comen binnen.
Twiket was in allen sinnen
Vaste besloten met hameiden;
Daer cloppedic voren sonder beiden,
Ende riep lude ende stiet,⁺
Ende danne horctic, ochtemen iet
Daer binnen horde dat ic stiete,
Ende iemene quame die mi in liete.
Doe hoerdic dat quam gegaen
Ene maget, was wel gedaen,⁺
Die mi dat wiket ontdede
Welgemaect had si die lede:
Haer haer scone, kersp ende blont,
Ende rosenroet hadde si den mont;
Hare vorehoeft slecht ende ront die kinne,⁺
Daer een clene dal stont inne;
Hare ogen lachende ende fijn
Ende claerre vele danne een robin;
Hare nese recht, dat wale sit;
Hare tande alse yvorijn wit,⁺
Geset effene ende clene;
Hare adem suete ende rene;
Hare kele was wit ende scone:
Henne es wijf onder dien trone,
Die scoenre hals droech openbare,⁺
Ende so slecht, alse ocht hi ware
Gepoliceert al overal.¹
Si was lanc, in midden smal;
In wane niet datmen tere stonde
Wijf in al die werelt vonde,⁺
Die twint mochte geliken iet
Der scoenre maget, die mi inliet.
Van perlen hadsi enen hoet²
Op hare hoeft, die hare wel stoet,

[p. 10]

A. fol. 3 c. d.

⁺Ende boven den hoede. die wi nomen.⁺
Droech si enen al van blomen
Ende van rosen, diemen daer vant.
Enen spegel hadsi in die hant,
Ende enen cam hadsi oec daer,
Daer si met hare scone haer⁺
Kimde ende leide behagelike.
Hare mouwen waren fraielike
Met enen drade toe getoegen,
Die en ploiden noch en bogen.
Dies si hare hande hoeden woude⁺
Jegen die sonne ende iegen die moude,
So hadde die scone angedaen
Twee witte handscoen, die haer wel staen,
Ende diere cleder ende rike,
Datmen nine vonde hare gelike,⁺
Daer menich guldine stripe in gaet
Ende menich scone rikelic naet.
Sine hadde te doene ander sake
Dan si haer selven behagel make.

Doe mi die maget aldus die dore⁺

Ontsloten hadde, daer ic stont vore,
Doe seidics hare groten danc.
Ende vragede hare eer iet lanc
Hoe dat si geheten ware.
Si antworde mi openbare⁺
Wel hovesscelike ende seide:
‘Ic doe mi heten Ledicheide;
Inne hebbe te doene anders niet
Dan mi pareren, alse gi siet.
Nemmer sone begeric el⁺
Dan te sine in bliscap ende in spel.
Edel wijf bem ic ende rike,
Ende bem oec harde heimelike¹
Dedute, die frai es ende scone,
Die uten lande van Babilone⁺
Die bome dede bringen hier,
Die hier staen in dit vergier.
Doe die bome becleven waren,²
Dedi desen muer te waren
Maken al omme dit porprijs,⁺
Daer en vroes noit binnen yes;
Ende die beelden oec daer mede
Dedi elke maken na haren zeden,³
Die gi saget daer buten staen,
Die lelic sijn ende ongedaen.⁺
Menichwerven coemt hi hier
Hem meyen in dit scone vergier
Met sinen lieden, die comen mede,
Die altoes leven in blijthede.
Nu stappans es Deduut hier binnen,⁺
Om te horne in allen sinnen
Den zanc vanden nachtegale
Ende van andren voglen also wale,
Die vreemde sijn en onbekent.
Ic weet wel datmen niet ne vent⁺
Soe scone stat in erderike,
Dies coemt hi hier dagelike
Met sinen lieden te hebbene spel,
Ende dien zanc te horne wel,
Dat elc vogelkin hier singet.⁺
Scoenre volc dan hi oec bringet
En vondemen niet, no haer gelike,
Nieweren in al erderike.’

Doen ic Ledicheiden tale

Hadde verstaen wel altemale,⁺

[p. 11]

A. fol. 3. d.-4. a.

⁺Badic hare dore hoveschede,
Dat si mi die scone stede
Liete besien ende binnen gaen,
Ende die bome diere instaen,
Ende Dedute den groten hére,⁺
Die te prisene es so sere.
Die scone, die was al vol genaden,
Sprac met sinne ende met staden:
‘Gi mocht wel hier binnen comen,
En wert u niet bi mi benomen.’⁺
Sonder letten gingic doe inne
Met enen harden bliden sinne,
Want mi dochte sekerlike,
Dat ic was in hemelrike,
So overscone dochte mi die stat.⁺
Ine horde voglen noit singen bat
Dan icse horde singen daer
Met sueten stemmen ende claer,
Dat ic des der waerheit lie,
Dat nie so suete melodie⁺
En was gehort van genen mensce,
Dat ic daer horde wel te wensce.
Die vogle zanc, die daer was groet,
Dede dat mi die herte verscoet
Ende verblijdde altemale;⁺
Ine was noit, dat weet ic wale,
So verblijdt no so in hogen,
Noch so jolijs no so vermogen.¹
Doe dochte mi wel dat Ledicheit,
Die mi in dese weeldicheit,⁺
In dese bliscap, hadde geleit,
Alte wale hadde bereit,
Dat icse haer danken sal mijn leven
Getrouwelike ende sonder begeven,
Ende met herten bliven hare vrient,⁺
Dies si mi so wale hadde gedient;
Want si mi ontsloet twiket,
Daer ic in die weelde quam met.

Vort so willic u vertellen

Van Dedute, van sinen gesellen,⁺
Sonder mi te makene diere,²
Entie scoenheit vandien vergiere,
Deen na dandre, dat voget wale;
Ine maget niet seggen tenen male
Sconen dienst ende sueten te waren⁺
Daden hem die vogle die daer waren
Met sange van al te sueter minnen,
Daer men delijts mochte vele bekinnen.
Hoge ende nedre met haren stemmen
Daden si hare noten clemmen:⁺
Sueter no scoenre melodie
En horde man met oren nie.
Alsic aldus dit hadde gehort,
Gingic een luttelkin bet vort
Dedute te siene ende sijn affere,⁺
Want mijn herte hads groten gere.
Doe quamic in enen pat,
Daer in lach menich bloemkins blat;
In wederside was hi beloken
Met cruden, die wale ende soete roeken.⁺
Onverre gingic, dat was waer,
Ic en vant Dedute daer
Op een plain, dat was so scone,
Dat geliken mochte den trone:
Tien sconen plaine quamic gegaen.⁺
Daer sagic volc so wel gedaen,

[p. 12]

A. fol. 4. a. b.

⁺Dat mi dochte wonder wesen,
Waer hi [so] scone uitgelesen
Lieden vant sonder gelike:
Het scenen ingle uut hemelrike,⁺
Also scoene so dochten si mi.
An enen dans so gingen si.

Ene vrouwe, die Bliscap hiet,

Sanc daer voren een nuwe liet,
Met sueter stemmen sijt uteleide.⁺
Dieus! ho wels hare noten seide
Ende die woerde mede daer af;
Ende dien voet ho wel sine gaf,
En mochte u vertellen tonge;
Want si verblijdden oude ende jonge.⁺
Hare stemme si was claer ende soete,
Scone gincsi op hare voete.¹
Altoes so was dese vrouwe
Gewone te sine sonder rouwe.
Ende telken danse so sanc si⁺
Emmer tirst, gelovets mi,
Want so sanc wale van naturen.
Daer mochtemen sien die voete ruren
Ende effene gaen in groene gars,
Daert utermatene scone was.⁺
Daer waren vedelen ende sitolen,
Ende meesterren van goeder scolen
Met tambusen ende met fluten,
Ende met harpen ende met luten,
Ende met timbren ende met tamburen:⁺
Et soude mi warden sere te suren,
Eer ic gedaede verstaen,
Hoe scone dat [si] die timbren slaen
Ende op dien dume lopen doen.²
Daer was gehouden menich bordoen,⁺
Ende noten gesongen van Lorain:³
Die feeste was daer groet int plain.

Nu willic u vort seggen al uut

Wat daer dede mijn here Deduut.
Hi dede daer in dansen comen⁺
Twee mageden, ine hebbe niet vernomen
In die warelt, wane ic, nie
Scoenre, behagelre dan waren die.
Sie quamen in haren roc al bloet;
Gelu ende kersp hadden si dat hoet,⁺
Daer op stonden twee hodekine,
Scone ende claer Alexandrine;
Men mochte fraiere twee viseren.
Dese dede die here Dedut baleren,
Diet wel ende frailijc daden.⁺
Dieus, hoe quamen si met staden
Deen jegen den andren behagelike!
Si onderbraken so vriendelike,
Daer si leden, dat si scenen,
Dat si metten monde grenen,⁴⁺
Alse ocht deen den andren daer
Vriendeleec custe ende sonder vaer.
Wat makic hier af lange tale?
Si baleerden also wale,
Dat ic al dat leven mijn⁺
Met hem daer hadde willen sijn.

Doen ic dus stoet ende anesach

Dien dans, die mi niet en mach

[p. 13]

A. fol. 4. b.-d.

⁺Bat behagen dan hi dede,
Ene vrouwe, die Hoveschede⁺
Was geheten, si riep mi.
God onse Here geve dat si
Hebben moete goet geval.
Si was scone ende liefgetal,
Wel geraect, gestade van sinne.⁺
Si seide te mi: ‘Lieve minne,
Wat staedi stille in dit vergier?
Coemt ane mine hant nu dansen hier.’
Doe seidic: ‘Wel geraecte vrouwe,
Dat doe ic gerne, sem mijn trouwe.’⁺
Ic ginc ane alse die was blide;
Ic weet, dat mi tien selven tiden
Hovescheit en hadde moegen
Met genen dingen also verhogen
Dan si dede nu hier mede.⁺
Daer so merctic op die stede
Die faiture entie gedane
Van dien gonen diere gingen ane,
Die ic u so scone sal nomen te waren,
Hoe si heten ende wie si waren.⁺

Deduut was recht, lanc ende scone,¹

Men vonde onder des hemels trone
Bat gemaecten, dat weet ic wale.
Sijn anscijn was altemale
Alse een appel ront² ende wit,⁺
Ende blont dat haer, dat wel sit,
Gecronkelt scone ende wel;
Blide van herten ende niet fel;
Ten scoudren breet al luttelkin,
Ende smal om tgordel sijn:⁺
Hi sceen ene beelde gepingeert.
Hem waren die leden geformeert
Bat dan iemene soude connen
Gevisieren onder der sonnen:
Jonc ende scone van gedanen.⁺
An sinen bart scoten die granen
Cleine ocht ware musel haer;³
Sine ogen lachende ende claer;
Hi sceen wel vol van delite.
Hi was gecleedt met samite,⁺
Dat met voglen was doredregen,
Die van goude waren geslegen.
Gescoit was hi behagelike,
Ende hadde cousen diere ende rike.
Sine amie ende sine vrindinne⁺
Haddem op gerechte minne
Gegeven enen rosen hoet,
Die hem harde wale stoet.
Wildi sine vriendinne weten?
Bliscap so was si geheten,⁺
Die tirsten vore den danse sanc,
So wel men mochts hare weten danc.
Si hadde alse luttel alse XII jaer,
Ende hadde Dedute, dat was waer,
Met trouwen al haer herte gegeven,⁺
Ende hi hare weder vor alle die leven.
Die minne was in hem gestade,
Ende elc leefde bi anders rade.
Van scoenre varuwe si beide blosen,
Alse oft waren nuwe rosen.⁺
Vrouwe Bliscap was so overscone,
Dat sceen ene goddinne uten trone:
So verlichtesse, daerse ginc
Neven Dedute den jongelinc.⁴
Hare vorhoeft was wit ende slecht,⁺
Hare nese scone ende recht,
Die wenbrauwen brun ende gebogen,
Lachende graeu waren haer die ogen,

[p. 14]

A. fol. 4. d., 5. a.

⁺Haer mont was cleine ende niet groet,
Haer lipkine waren rosen roet,⁺
Die altoes stont in die stede
Alse hare lief te cussene mede.
Haer haer was kersp ende blont:
Wat soudicker vele af maken cont?
An hare sone was dinc negeen⁺
Dat iet te blameerne sceen.
Haer haer was te menegen staden
Gedorert met goutdraden;
Op hare hoeft stont een goutbant,
Den rikelijcsten diemen vant:⁺
Ic hebber menegen gesien,
Maer nie ne sagic gelike dien.
Si was gecleedt wel behagelike,¹
Dies hare lief droech ane tgelike.
Dese twee, die ic hier seide,⁺
Gingen daer te gadre beide.
Die God van Minnen, die al doet
Comen den mensce quaet ende goet,
Die ter minnen dogen iet,
Den dorper doet hi swaer verdriet
Ende oec leven in groten sere;
Hi maect knecht menegen here,⁺
Ende oec menichge vrouwe joncwijf,²
Die hi jegen hem vint stijf.

Die God van Minnen was oec daer,

Hine geleec niet, dat was waer,
Van gedanen enen knechte:⁺
So overscone was hi te rechte.
Sine cleder, die hi hadde an,
En mochte volprisen en geen man,
Want si waren al van blomen,
So rike ine conse niet genomen,⁺
Betogen al met scoenre minnen,³
Daer wel gewracht stoet binnen
Vogle ende oec scildekine,
Draken, lewen ende espentine,⁴
Vogelgripen ende luparden:⁺
Ine conste volprisen niet die waerde
Der cledre met al minen sinne,
Die an hadde die God van Minnen.
Van blomen warense menichgerande;
Men vonde en genen in desen lande,⁺
Sine stoter inne gevisiert.
Oec waren daer in gescakiert
Van rosen menich scone blat,
Daer menich vogel neven sat.
Op thoeft stont hem een rosen hoet,⁺
Die hem wale ende scone stoet,
Daer vogelkine ende nachtegalen
Al omme vlogen altemalen,
Beide al singende vort ende weder,
Ende slogen al vliegende die blade neder,⁺
Dat si vielen in sinen scoet.
Daer was die bliscap harde groet,
Want al bedect so was hi
Metten voglen, gelovets mi,
Die met groter sameningen⁺
Om hem allen te stride singen.
Hi sceen een ingel openbare,
Die altehants comen ware
Gevlogen ute hemelrike:
Hi sceen also sonderlike.⁺

[p. 15]

A. fol. 5. a. b.

⁺Die God van Minnen hadde vor heme
Staende, also alse ict verneme,
Een harden sconen jongelinc,
Die wel cleedde inden rinc.
Sijns namen en hebbic niet vergeten,⁺
Suete Anesien was hi geheten.
Hi sach den dans ende dat spel,
Dat vor hem was ende merket wel,
Ende hilt in sine hant tuwaren
Twee bogen curtois¹, die waren⁺
Des Gods van Minnen al beide.
Ic sal u seggen die waerheide,
Hoe dat gedaen waren die bogen,
Na minen wane, al ongelogen.
Deen was hultin ende swart,⁺
Ende ongescepen ende hart,
Met menegen bulte ende were.
Die vrocht si es bitter sere,
Die dat hout droech ende gaf,
Dar die boge gemaect was af.²⁺

Die ander boge was bat geraect,

Lanc ende scone ende wel geraect,
Ende wel betogen, in waren dingen,
Met vrouwen ende met jongelingen,
Die behagelike met allen leden⁺
Stoeden verheven ende besneden.
Suete Anesien hilt beide dese bogen,
Die ic u hebbe hier vertogen;
Ende X strale so hilt hi
Sinen meester altoes bi.⁺
Vive hire in die rechter hant droech,
Die scone ende wel na hare gevoech
Waren gemaect, ende al van goude
Daer dat yser wesen soude,
Ende wederhaect in elke side,⁺
Om meer quetsen ende sniden.
Die alre snelste van allen desen
Ende oec die beste na hare wesen
Met haren name si Scoenheit hiet.
Die min quetste ende dede verdriet⁺
Si was geheten Simpelheiden.
Ene andre, diemen hiet Vriheide,
Was gevedert met alre duecht.
Der vierder name gi horen muecht:
Geselscap so hiet si tuwaren,⁺
Ende quetste sere sonder sparen
Diere van bi met scieten wilde;
Mare die hem van verren hilde,
Hi soude die wonde te sachter dogen
Ende vele teer genesen moegen⁺
Dan van bi, dat verstaet.
Die vifte strale hiet Goet Gelaet;³
Si was die menst gederen conde,
Nochtanne scoet soe ene grote wonde,
Diemen te sere nine sal ontsien,⁺
Want si doet gerne goet gescien.
In dander hant hielt Suete Ansien
Vif andre strale, die dien
En geleken een twint niet.
Dyser daer af ende spriet⁺
Si waren swart ende lelic sere,
Ende geleken den duvel mere

[p. 16]

A. fol. 5. b. c.

⁺Dan enigen dinge, die es op derde.
Die irste es geheten Hovarde;
Die andre was beter nie,⁺
So was geheten Dorpernie,
Ende was beset in allen tiden
Met felheiden, diet al beniden.¹
Tarde was geheten Scande,
Die onward es in allen lande.⁺
Wanhope hiet die vierde strale,
Die noit en loende mensce wale.
Die vifte si heet Quaet Gepens,²
Dese neemt enen swaren sens.
Dese vif stralen altemale⁺
Geleken dien swarten bogen wale:
Sie waren fel ende putertieren.
Van te seggene hare manieren
Willic hier nu laten staen,
Het wert nu noch wel doen verstaen³⁺
Hier na alst heeft sinen tijt.
Ten danse so was groet delijt;
Die God van Minnen was gegaen
Bi ere vrouwen so wel gedaen,
Dat mi in mi selven dochte,⁺
Dat icse volprisen niet en mochte.
Scoenheit hietse, dat weet ic wale,
Gelijc dat hiet die irste strale.
Ane hare en was te lachterne niet;
Maer gelijc na dat men siet⁺
Vore die starren claer die mane,
So was si in hare gedane
Claer ende scone, bi mire trouwen,
Boven alle dandre vrouwen.
Si was lanc, in middel smal,⁺
Ende wel gescepen overal.
Sone hadde te doene engere paruren,
So scone was si van naturen.
Tote op die voete hinc hare thaer,
Dat scone was ende guldin vaer.⁴⁺
Wat souder u af meer geweten?
An hare hadde God twint vergeten.

Een ander vrouwe ginc naest hare,

Die machtich was ende openbare
Ende van harden groten doene:⁺
Niemene en was daer so coene,
Die jegen hare mesdoen dorste iet.
Dese vrouwe Rijcheit hiet;
Si was geprijst van menegen here,
Ende al die werelt dede hare ere;⁺
Want die rike es herde mechtich
Ende van allen doene crachtich;
Want rike liede na hare begeren
Moegen helpen ende deren.
Riecheit so dienense al⁺
Die daer waren, groet ende smal;
Ende des plechmen gerne noch -heden,
Om te hebbene van haerre rijcheden.
Alle so hietense vrouwe
Die daer waren, sem mijn trouwe,⁺
Ende altemale so hadde si
Die werelt tonder verre ende bi.
Te haren hove woent menich quaet,
Ende menich die jaget valschen raet;
Daer es menich verradere fel,⁺
Die vor die liede can smeken wel,

[p. 17]

A. fol. 5. c.-d.

⁺Ende vore blusschen ende achter bernen,
Daer si goede liede mede ernen.¹
Rijcheit so hadde cleder an,
So goede engene en sach noit man:⁺
Sie waren van porpure wel gesneden,
Ende van boven tote beneden
Al betogen met finen goude,
Daer in stoeden, alse hebben woude,
Istorien gemielt,² die wilen ere⁺
Gescieden prinsen ende heren.
Ene vaessce ginc daer dore
Wel gemaect achter ende vore,
Vol geset met dieren stenen,
Beide van groten ende van clenen.⁺
Si droech een gordel diere ende goet;
Die gespe daeraf, alsict verstoet,
Was van enen stene wel diere.³
Ic sal u seggen sine maniere:
Wie dattene draget over heme,⁺
Men magene niet, alsict verneme,
Met engenen venine vergeven,
Ende oec so houd hi jonc dat leven.
Dese steen ware beter enen riken man
Dan tlant dat houdet pape Jan.⁴⁺
Een ander steen was die marchant,⁵
Den besten enen diemen vant;
Want wine droech, hine dorste ontsien
Dat hi verliesen mochte sijn sien
Noch siecheit oec en gene gewinnen.⁺
Dit gordel was in allen sinnen
Beslagen wel met guldinen leden,⁶
Die sere wogen van swaerheden.

Rijcheide die vrouwe si droech daer

Op hare scone gelu haer⁺
Van goude ene so diere crone,
Dat nie en wart gesien so scone.
In mochte niet te hoefde comen,
Dat ic u soude algader nomen
Die stene diere in waren geset;⁺
Maer ic wille dat gi wet,
Datter robine, mirauden, jagoncen
Binnen stoeden wel III uncen.
Maer voren in die crone so stoet
Een carbonkel diere ende goet,⁺

[p. 18]

A fol. 5 d.-6. a.

⁺Hi was so clere, gelovets mi,
Dat bi, alst quam tien avonde bi,
So verlichte ende wart so claer,
Dat hi sinen lichte van daer
Een man wel ene mile gesage,⁺
Gelijc dat ware inden dage.
Bi desen stene, die in hare crone
Rijcheide droech, sceen si scone,
Dat hare anscijn al verclaerde
Die gene, die waren in die boengaerde.⁺

Rijcheide si helt bider hant

Den scoensten jongelinc diemen vant:
Hi was hare amijs getrouwe,
Ende weder mindene sere die vrouwe.
Waerheit so es hi geheten:¹⁺
Hets een jongelinc, die geseten
Gerne es in salen groet.
Van goede en heeft hi engenen noet,
Hi houd ridinge ende scone maisniede
Ende mint oec alle goede liede;⁺
Hine ontsiet rovere no dief,²
Maer edelheit so heeft hi lief.
Hi heeft sine herte geset in dien,
Dat hi wel groten cost mach sien
Ende groet goet oec verteren:⁺
Dats algader sijn begeren.

Naest dien jongelinc was gegaen

Ene vrouwe wel gedaen,
Die Meltheit hiet; si hadde wale
Geleert te gevene tallen male⁺
Ende oec goet te verterne anders.
Si was nichte Alexanders,
Die meldelec gaf tallen tiden.
Dese vrouwe was so blide
Niewerinc ane entwent niet,⁺
Dan si mochte seggen: ‘Siet!’³
Giricheit, die grote keitive,
En was binnen haren live
So gereet te nemene enege sake,
Alse Meltheit was wel te gemake⁺
Den lieden te gevene hare gevoech,
Ende God verlenets hare genoech.
Meltheiden so minden hier omme
Beide die vroede ende die domme,
Ende arme ende rike altemale⁺
Mochtense van herten herde wale,
Ende stoeden altoes te haren gebode.
Dat was om hare gichten bi Gode,
Die si gerne ende meldolec gaf:
Alle veeden cochte sire mede af.⁺
Daer omme es, also help mi God,
Die rike man doer ende harde sod,
Die nodich es ende nine wilt geven;
Want hine mach in al sijn leven
Bejagen prijs, no goet, no ere,⁺
Want alle die lieden haeten sere,
Ende heten nodech ende quaet,
Dat elken groten here mestaet.
Hets wonder hoe behouden mach
Vrec here sijn lantscap enichgen dach;⁺
Mare die vriende wilt bejagen,
Sijt van vreemden, sijt van magen,

[p. 19]

A. fol. 6. a. b.

⁺Hine sal dat sine te sere niet minnen,
Want niemene sone mach gewinnen
So groten lof, so groten prijs,⁺
Alse met gichten in alre wijs.
Meltheit so slacht sekerlike
Den togesteen, die wel heimelike
Trect na heme dat yser swaer,
Also trect die herten naer⁺
Die man, die meldelike can geven,
Ende doese met hem in trouwen leven.

Meltheit die scone vrouwe

Hadde cleder versch ende nuwe
Van enen purpure alexandrijn,⁺
Dat niet beter en mochte sijn.
Scone wasse, gelovets mi;
Vore hare herte so hadde si
Engene broke,¹ want sise gesent
Ere vrouwen hadde in een prosent.⁺
Dat en mestoet twint der vrouwen,
Want men te bat hare kele mochte scouwen
Ende haer lijf, dat scoenre sceen
Ende witter dan yvorijn been.
Meltheit, die scone entie vroede,⁺
Leidde in hare hant met bliden moede
Een riddere uutvercoren,
Die van geslachten was geboren
Van Bartaengen Arturs tsconincs:
Si was blide des jongelincs.⁺
Hi voerde tekene ende baniere
Van wel te doene in alle maniere.²
Men telde verre van sinen done,
Hi was vrome, stout ende cone,
Ende was nuwelinge comen⁺
Van enen tornoye, daer hi genomen
Hadde ende gegeven menegen slach
Doer sine amie, die hi daer sach,
Ende menege starke joeste gereden,³
....... ...
Ende menegen riddre daer afgeslegen,
Die hi met fortsen vorde sire wegen.⁺

Na Meltheide so ginc daer

Vriheide,⁴ dat wet vor waer,
Ene vrouwe scone ende goet,
Die niet en hadde dat hare mestoet.
Wit alse die snee was al hare lijf,⁺
Sachte ende moru, een twint niet stijf;
Haer ogen graeu ende roet haer mont,
Hare haer scone, lanc ende blont.
Si was sachte ende godertiere
Ende volmaect in hare maniere.⁺
Vrihede was gecleet
Met enen kedele,⁵ die haer wel steet,
Dien si al nuwe hadde anegedaen;
Hino was linijn noch bokeraen,

[p. 20]

A. fol. 6. b.-c

⁺Maer sidijn, wit altemale,⁺
Gelesen utermaten wale.¹
Ic segge sekerleke wel dat,
Dat den joncfrouwen staen vele bat
Witte kedele wel geploit,
Dan enich ander cleet dede noit.⁺
Die witte kydele tooghde wel,
Dat soe ne was sner no fel,²
Die scone vrouwe, diene droech an;
So leidde enen jongen man,
Die scone was, hovesch ende blide,⁺
Die vriendelic ginc neven harre side.
Niet ne wetic sine name,
Maer te minne was hi bequame.
Hi was sone eens groets heren,
Na dat ons die boke leren.⁺
Hierna ginc Hoveseide die vrouwe,
Die scone was, sem mine trouwe,
Si en was hoverdich no sod.³
Si was die gone, dat lone haer God,
Die mi ane den danse riep,⁺
Daer ic haestelike toeliep.
Sine was niet nodech haerre worde,
Ende al datmen van hare horde,
Dat was beide scone, antworde ende tale,
Want sise te poente conste wale.⁺
Van hare en wart te gere stede
Man gestuert no geërt oec mede.⁴
Si was van herden hogen connen.
Hare anscijn verlichte als die sonne;
Si was van allen leden scone;⁺
Si mochte met eren spannen crone
In Vrankerike ocht in Ingelant.
Een riddere hadse bider hant,
Die scone was ende wel conste spreken,
Sine worde helen ende breken.⁺
Gerne dedi den lieden ere;
Dies minnen siene van herten sere.

Ledecheit, die scone maget,

Daer ic u vore af hebbe gesaget
Hare gedane ende hare scoenhede,⁺
(Si was die mi twiket ontdede,
Daer ic met quam in dat vergier)
Ginc naest Hovescheden hier.
Van hare en seggic nu meer niet:
God loens hare dat si mi inliet.⁺

Nadien dat ic can best verstaen,

Quam na Ledicheden gegaen
Een scone kint, dat Joncheit hiet,
Die int herte droech cleine verdriet.
Het hadde nauwe XII jaer,⁺
Ende was van sinne drove no swaer,
No van gepense, no van rouwen.
Het hadde een liefleecs wifs anescouwen.
Ten spele stoet hare herte ende sin,
Want het es der joget begin,⁺
Want jonge lieden en geren el
Dan feeste, bliscap ende spel.
In hare hant so hilt si
Haren vrient, die hare ginc bi,

[p. 21]

A. fol. 6. c.-7. a.

⁺Dien si custe telken male,⁺
Alsi woude sonder tale,
Dat dochte hem beiden wale behagen.
Si custen dickent, daer toesagen
Alle die ten danse gingen,
Diet in arge nine bevingen⁺
Hoe dickent dat si ondercusten.
Bi Gode, het mochte elken lusten
Te siene also suete spel!
Di jonchere hi was oec wel
Vander oude dat sceen sijn⁺
Joncheide sijn suete minnekin.
Sie ondercusten hem menege stont;
Elc dede den andren ane sinen mont,
Alse ocht II tortelduven waren.
God laetse alle qualike varen⁺
Die selke II in enegen lande
Doet vernoy ocht enichge scande.

Alse ic dien dans hadde wel besien

Lange stont, sciet hi mettien.
Doe ginc elc na sinen gerieve⁺
Sitten bi sinen sueten lieve
Onder die bome in die scade,
Die daer was van menegen blade,
Ende ondercusten hem onderlinge
Vriendeleke ende sonder gedinge.⁺
Hoe goet een leven ende een vri,
Ende hoe volmaect een leidden si!
Die selo een leven leiden mochte,
Ende die dan een ander sochte,
Hi dochte mi wesen herde sot.⁺
Ine wane niet dat onse here God
Diere feeste heeft gelike
Daer boven in sijn hemelrike.
Een groet wille quam mi doe ane
Dat vergier al dore te gane,⁺
Te siene die bome, die notemosscaten
Drogen ende prume garnaten:
Ine mochtse al niet visieren,
Die daer stonden menechgertiere.
Ic sciet van daer ende ginc allene⁺
In dat vergier, daer groet ende clene
Harde wale die vogle songen
Suete ende scone na haerre tongen.

Doe riep te hem die God van Minnen

Suete Anesien, ende dede kinnen⁺
Met enen tekine, dat hi woude
Dat hi hem spiene die boge van goude,
Ende hine hem gave sonder sparen
Metten stralen die scone waren.
Suete Anesien hine lette niet⁺
Hine dede dat hem sijn meester hiet,
Ende gaf hem in die hunt den boge
Ende die strale van snelre vloge.
Alse hi den boge hadde in die hant,
Van verren volgede hi mi te hant.⁺
Nu hoede mi God van doederwonde!
Ic ginc wech tien selven stonden
Int vergier, bede hier ende daer,
Ende hi volgede mi emmer naer;
Maer niewerinc en dorstic staen,⁺
Ine hadde tirst vergier doregaen
Ende al besien dat ic daer vant.
Dat vergier was al viercant,
Even lanc ende even breet,
Daer menich scone boem insteet.⁺
Hens boem in die werelt negeen,
Die vrocht draget, daer en wasser een,
Ocht twee, ocht III van diere maniren,
En¹ waren bome quadertieren.
Daer stoeden crude van allen lande,⁺
Die specie drogen menichgerande.

[p. 22]

A. fol. 7. a-b.

⁺In dien vergiere mochtemen oec vinden

Herten, reen, deinen¹ ende binden,
Die daer liepen menichgertiere,
Ende andre beesten van diere maniren,⁺
Die daer hadde here Deduut,
Die daer woenden in dat cruut.
Menichge fontaine so stont daer,
Die scone waren ende claer,
Die ic en mochte genomen al,⁺
Want ic niet en weet tgetal
Van dien fontainen, die daer Deduut
Met condute dede springen uut,
Ende liepen dore die grone crude.
Also alse behagede Dedude,⁺
So gaven die fontainen claer
Verscheit dien bomen hier ende daer
Ende dien cruden, die daer bloiden
Ende in hare virtude vergroiden.

Wat holp dat ic u langer seide,⁺

Ende meer prisede die scoenheide
Van dien vergiere? Ic wille swigen,
Want ine conste dien sin gecrigen,
Dat ic die scoenheit mochte geseggen:
Dies willic die tale nederleggen.⁺
Ic ginc alomme tien selven tiden
Besien tvergier in elke side.
Alse ict besien hadde altemale,
Die God van Minnen trac n sine strale
Diepe in den boge ende verre gnoech,⁺
Die mi volgede na sijn gevoech,
Wachtende heimelic te voet,
Gelijc dat die jagere doet,
Die de beeste jaget tote dien
Dat hi sinen poent mach sien⁺
Die beeste te scietene ende te vane:
Aldus volgede hi mi emmer ane.
Tachterste so quam ic gegaen,
In ene stat, was wel gedaen,
Op ene fontaine nemen goem,⁺
Daer boven stont een pijnboem.
Sint dat God wart geboren
Sone was noit gesien te voren,
Wetic wale, engene fontaine
Also scoene noch alsoe reine.⁺
Si was diepe ende claer,
Ende stont in enen marbre daer
Geset bi meesterien groet:
Nie en sach man dies genoet
So wel gemaect in enen stene.⁺
Daer stonden inne lettren clene
Wel gehouwen, die spraken dus:
‘Hier starf die scone Narcius
Van minnen op dese selve stede.’
Nu mogedi horen wat dat dede.

Narcius was een jonchere,

Die de minne dwanc so sere⁺
Ende so verleitde,² dat hi bedarf
Op dese fontaine ende hier op starf;
Want Equo, ene hoge vrouwe,
Haddene so lange gemint op trouwe,
Dat si was bracht in selker noet,⁺
Dat si heme hare minne ontboet.
Hi was so fier om sine scoenhede,
Dat hi hare altemale ontseide.
Doe hare ontseggen horde die vrouwe,
Doe makede si so groten rouwe,⁺
Ende naemt in so groet despijt,
Dat sire omme starf eer tijt.
Mar die wile dat si hadde binnen
Den adem, bat si den God van Minnen
Met al haerre herte mendelike,⁺
Dat Narcius van erterike

[p. 23]

A. fol. 7. b.-c.

⁺Nine moeste sceden sonder last
Van minnen, dide herte so vast
Hadde ende so hart oec mede,
Dat hise moeste leggen teneger stede⁺
Daermen sine minne al ontseide,
Dat hi moeste proeven die sericheide,
Die gerechte minnaren dragen,
Alsmen nine ontfaet hare clagen.
Om dat redelec was dese bede,⁺
So wast recht datse God dede;
Want daerna in corten dagen
Was Narcius gevaren jagen
In enen wonde, ende quam gereden
Op ene fontaine ende beette beneden;⁺
Want van dorste haddi smacht,
Also alsi vander jacht
Verwarmt was ende moede een deel.
Doe ginc hi dore een scone proieel
Ten borne wart, die daer stont scone:⁺
Daer quam sine mesdaet te lone.
Hi ginc liggen op die fontaine,
Die hi sach scone, claer ende reine,
Ende soude een luttel drinken daer.
Doe sach hi in dat water claer⁺
Sijn anscijn alse openbare
Alse ocht in enen spegel ware.
Hi sach sine ogen ende sijn anscijn,
Dat niet scoenre en mochte sijn,
Ende sine gedane die lieflec was;⁺
Ende stappans so dochte hem na das,
Dat hi sach ene creature,
Die hadde also scone figure,
Dat wonderlec te seggene ware.
Doe leide hi vaste sine herte an hare,⁺
Dat hem dochte hi soude ontsinnen.
Aldus wrac hem die God van Minnen
Over die gene, die groet dangier¹
Maken ende hem sijn te fier.
Narcius, die tovermodich was⁺
Menichger vrouwen, alse ict las,
Hadde nu in sinen sinne
Ene harde wonderlike minne,
Dat hi minde sijn selfs scade
Sonder verdrach ende sonder genaden.⁺
Dus lach hi lange ende museerde
Int water, dattem tebarenteerde,
Naer sine scadewe, die haer vertoende,
Daer sine mede sere hoende;
Want hi waende dat hadde gesin⁺
Van ere vrouwen dat anscijn,
Daer hi ane dede menichge bede,
Maer hi en vant en gene geneden
Noch oec troest van sire minnen.
Doe moesti cortelike ontsinnen⁺
Ende sterven van groter rouwen.
Dus wart gewroken Equo die vrouwe
Over Narciuse den jonchere,
Die hare dede die onnere,
Dat hi hare minne ontseide,⁺
Daer hi an dede dorpereide.
Gi vrouwen ende gi jonge manne,
Dit exempel gaet u anne,
Dat ic u vertelt hebbe hier:
En sijt u vrienden niet te fier,⁺
Die dore u dogen ende pinen;
Laet hem u genaden scinen,
Dat up u die God van Minnen
Niet en wreke in genen sinnen.
Doe ic die lettren hadde gelesen,
Ende ic wiste al Narcius wesen,

[p. 24]

A. fol. 7. c-8. a.

⁺Togic achterwart mettien⁺
Ende en dorste daer binnen sien:
So groet gepens quam mi doe an
Van Narciuse den sconen man.
Doe pensedic weder haestelike,
Dat mijn gepens ware sottelike:⁺
Ic mochte coenlike sien die stede,
Twater ende den gront daer mede;
Ic was sot dat ic iet verde.
Harde onlange ic doe merde.
Ic en nicte doe neder daer⁺
Ende besach den borne claer
Ende gravele, die inden gronde
Sere speelden in allen stonden.¹
Wat soude icker u vele af maken?
Ic segge u wel in waren saken,⁺
Men vonde in die werelt niet
Diere gelike van fontainen iet.
Si was versch, nuwe ende goet.
Ende liep altoes met groter vloet
Ende met beken die scone waren,²⁺
Daer in beiden siden tuwaren
Stoeden die scone crudekine,
Versch, groene ende fine,
Die winter ende somer stoeden daer
Groene op die fontaine claer.⁺
Beneden in diere fontainen gront,
Dat willic u wel maken cont,
Stoeden twee stene van cristale,
Gevoget te gadere harde wale,
Ende waren harde wonderlijc.⁺
U sal dinken ongelovelijc
Dat icker u af seggen sal,
Nochtanne so ist waerheit al.
So waneer dat die sonne es so hoge
Geclommen, dat si scinen moge⁺
In die fontaine scone ende claer,
So werpen die stene alle daer,
Die so scone sijn ende so diere,
Van varuwen menichge maniere,
Groene, gelu, blaeu ende roet,⁺
(Dit mach u dinken wonder groet)
Ende vertoenden altemale
Wat int vergier was op ende tale,
Bome, vrocht, crude ende blomen.
Ende wilt u bi geliken genomen:⁺
Gelijc die spegel toent gereet
Algader dat hem jegen steet
Die gedaente altemale,
Also toenden die cristalen
Al dat was in dien vergiere.⁺
Dat was ene wonderlike maniere,
Want in welker siden een stoet,
Sach hi van dien vergiere goet
Die ene side al claerlike
Ende bander side die gelike.⁺
Daer en was so cleine dinc
Van al dat die vergier bevinc,
En stoet in die stene alse clare,
Alse ocht daer in betogen ware.

Die sorgelike spegel hiet dese,³⁺

Daer Narcius, alse ict lese,

[p. 25]

A. fol. 8. a. b.

⁺Besach sine figure binnen,
Die hi soe begonste minnen,
Dat hijt bestarf wel cortelike
So wie hem in desen spegel rike⁺
Besiet, daer en es en gene hulpe jegen,
No dranc, no salve, die meesters plegen,
Sie en sienre selke dinc binnen,
Datse doet bi crachte minnen.
Menich hoge comter bi⁺
In die minne, gelovets mi;
Want die vroede, die wel geraecte,
Ende daer scoenheit niet in laecte,
Noch wijsheide, noch vromicheide,
Heft si gevaen ter meneger stede,⁺
Ende danne so bringense hen inne
Nuwe herten ende nuwe sinne.
Daer en es toe hulpe no raet
Ander dan ter minnen gaet;
Want Cupido, Venus sone,⁺
Hadde in die fontaine scone
Gesait dat suete saet van minnen,
Dat geen dorpre en mach gewinnen,
Ende sine strecke daer geleget
Ende sine angiene, daer hi met pleget⁺
Joncfrouwen ende joncheren te vane;
Want hi sin herte elre ane
Niet en leget, dan om hem
Minne te bringene inden sin.
Om tsaet, dat hadde Cupido⁺
In die fontaine gesait also,
Die daer stoet in dien plaine,
Met rechte hiet si diere Minne fontaine,
Daermen af leset ter meneger stat;
Maer noit sone hordi bat⁺
Bescreven die waerheit dan nu hier
Van mi, die sach al dat vergier.
Doen ic daer dus pensende lach
Op die fontaine, daer ic sach
Die cristale, die sonderlinge⁺
Mi toenden dusentichstereande dingen,
Wardic so blide in minen moet,
Dat mi daer twesen dochte so goet,
Dat ic daer gerne ware bleven bi
Ende in dien spegel besage mi.⁺
Maer lase, mi hadde saen gebracht
Die spegel, dat ic sine cracht
Kinnen moeste ende werden geware,
Want ic suchte ende wart in vare,
Ende viel in strecken te minen scaden,⁺
Die menichgen man hebben verladen.

In dien spegel vor alle dinge

So sagic staen sonderlinge
In ene side dat vergier
Een utermaten scone rosier,⁺
Beloken vaste met ere hagen.
So wel begonste mi dat behagen,
Dat ic en liete om gene have,
Diemen mi daer omme gave,
Ine soude dien rosier sien gaen⁺
Ende die rosen die daer instaen;
Want dat anesien hadde mi gevaen,
Alst menegen andren heeft gedaen.
Doe gingic tien rosiere wart,
Dat mijn herte serc begart.⁺
Alse saen alse icker was comen bi,
So quam daer ute tote mi
So sueten smakeleken gore,
Dat mi vloech die herte al dore.
Tebarentert wart ic mettien,⁺
Ende pensede hoet mi mochte gescien,
Dat ic der rosen ene gecrege,
Die ic roke alle wege;
Maer ine dorste niet wel bestaen
Die rosen te plockene no narre gaen,⁺
Dore Dedute den groten here,
Dien ic vruchte te bolgene sere.

Daer waren rosen een groet deel,

Die daer stoeden int praieel,

[p. 26]

A. fol. 8. b. c.

⁺Ende cnoppe beide cleine ende groet,⁺¹
Die scone waren, wit ende roet,
Ende selke ontaen ende selke toe,
Ende selke begonste ontplukene doe,
Die en sin te hatene niet;
Maer diemen al ontploken siet⁺
Tegaen in enen dage te male,
Mare die cnoppen duren wale
Beide twee dage ochte drie:
Daer omme so behaget mi die
So wel, dat wonder te seggene ware.⁺
Ic weet dat wel al openbare,
Dat noit gesien wart in rosier
So scone cnoppe alse stoeden hier
Die enen der knoppe goet
Hebben mochte an enen hoet,⁺
Hi mochtene wel te rechte minnen,
So suete roeke hadden si binnen.

Onder alle die cnoppe daer

So sagic enen, dat was waer,
Die mi dochte die scoenste wesen:⁺
Engeen der andre en geleec desen,
Want sine scoenheit was groet,
Ende daertoe so fijn roet,
Dat ict vertellen qualec mach.
Sijt seker dat ic hem hebben sach⁺
Scone bladre wel IIII paer,
Die hem hadde nature aldaer
Gegeven ende niemen el,
Die alle stoeden te poente wel,
Dier hi gnoech hadde ende vele.⁺
Recht alse een bies stoet hem die stele,
Daer hi so mogenlike boven stoet,
Dat hi al mijn herte dorew oet
Mettien oversueten gore,
Dien hi spraide tvergier al dore⁺
Ende oec dat plain harentare.
Maer tirst dat ic wart geware
Den sueten roke vanden cnoppe,
So vielre so sere mijn herte oppe,
Dat ickene gerne hadde gecregen,⁺
Haddic gemogen in enichen wegen
Dore die hage steken mine hant,
Dien ic vaste verdornet vant
Met carden, met distelen ende met bremen,
Die sere cretten ende scremen,⁺
Ende doen menich groet verdriet
Den genen diere an comet iet.

Die God van Minnen, die alden dach

Mi hadde gevolget, alse hi mi sach
Besien die cnoppe ende stille staen,⁺
Die mi so sere hadden gevaen,
Een strael sette hi inne doe,
Ende trac te sinen oren toe
Den starken boge ende scoet
Dat sware strale, dat mi vloet⁺
Int herte binnen. Doe quam mi coude
Overgaende menichfoude,
Dat ic dicke hadde van coude pine
Dore enen pels van ermine.²
Alse ic aldus gescoten was,⁺
Viel ic neder in dat gras
In onmacht van vresen groet;
Hi dede sonde die mi scoet,
Opdat hi doen mochte enege sonde.
Aldus so lagic lange stonde.⁺
Alse ic verquam van diere onmacht,
Ende ic een lettel hadde mine cracht,
Clagedic sere mijn mesfal,
Want ic waende verbloet sijn al;

[p. 27]

A. fol. 8. c-9. a.

⁺Maer tstrael, dat mi binnen stac,⁺
Een dropel bloets noit uut en trac,
Maer liet mi al droge die wonde.
Maer ic, die dogede dat ongesonde,
Nam met beiden handen tstrale,
Ende toechger mede op entale,⁺
Ende wanet wale al uuttien;
Maer en conste mi niet gescien:
Het stac mi int herte so vaste.
Doch togic met selken laste,
Dat ic ute die vlieke toech;¹⁺
Maer tstrael, dat in herte vloech,
En constic uut niet gewinnen,
Henne bleef mi int herte binnen;
Maer noit en gincker buten bloet.
Swaer ende drove was mi die moet;⁺
So overgroot so was die wonde,
Mi dochte dat ic niet en conde
Meester vinden verre ochte naer,
Die mi genase mine wonden swaer
Noch met crude no met salven,⁺
Dat mi helpen mochte te halven,
En ware die cnop, die es so scone;
Die mi dat gave te lone,
Sone ware mijn geluc niet smal,
Want die cnop genase mi al.⁺

Anderwarf so toech die Minne

Haren boge ende leide inne
Simpelheiden, dat ander strale,
Dat scone ende vergout was wale,
Ende dat joncheren ende joncfrouwen⁺
Dickent heeft minnen doen met trouwen.
Die God, die was mi te bi,
Scoet sonder mercken daer na mi,
So dat mi dore die ogen tstrale
Nederscoet int herte te dale,⁺
Dat nemmermeer en coemt daer uut,
Duchtic, bi engere virtut,
Die mi toe mochte comen nemmermeer.
Ic trac thout uut alse ic dede eer,
Maer dat strale dat bleef daer inne,⁺
Dat en mochte uut met genen sinne.
Maer nu weet dat wel vor waer:
Haddic te voren therte swaer,
Ende ten knoppe willich sere,
Nu haddics den wille mere;⁺
So mi tevel meer wart swaer,
So mi meer droech therte daer
Ende dien wille tien rosiere,
Die bat roec danne specie diere.
Aldus moestic daerwart tien,⁺
Want therte riet mi so te dien,
Dat ict moeste bi forsten doen;
Maer die scottere, die mi geroen
Niet ne liet no met gewake,
Hi stoet sere na die sake,⁺
Daer hi mi mochte mede pinen.
Die derde strale vanden sinen
Setti inden starken boge,
Dat was van harder snelre vloge:
Hovesscheit was geheten dat;⁺
Dat scoet hi mi al daer ter stat.
In midden therte rechte dure.
Die wonde si was groet ter cure,
So dat ic viel in onmacht neder.
Lanc waest eer ic bequam weder⁺
Ende weder minen sin gewan;
Doch nam ic tstrael ende began
Te treckene, alsic tander dede;
Maer thout en volgede mi niet mede.²

[p. 28]

A. fol. 9. a. b.

⁺Dus satic daer wel lange stont,⁺

Alse een die sere was gewont.
Van sorgen was mijn gepens wel swaer,
Maer emmer toech mi therte daer,
Dat ic soude ten cnoppe waert gaen.
Dat hadde die scottre al gedaen,⁺
Die mi coene maecte indien.
Men seit dat niet en soude ontsien
Die worme twater,¹ ende daerbi,
Al haddic gesien al omme mi
Vliegen gescutte alse gars ende griet,²⁺
Ine hadde daer omme gelaten niet,
Inne ware tote den cnoppe gegaen.
Minne, dient al es onderdaen,
Gaf mi therte ende coenhede,
Ende geboet mi daertoe mede.⁺
Doe rechtic mi op mine been,
Cranc ende idel,³ recht alse een
Die gequetst es harde sere,
Ende in liet no min no mere
Dore den scottre, die mijns gert,⁺
Ic en ginc ten enoppe wart.
Mare die hage, diere stoet bi,
Was so dicke vermaect vore mi,
Dat ic en conste den cnoppe genaken.
Doe moestic buten der hage waken,⁺
Die omtrent die rosen ginc:
Dat was mire herten een sware dinc.
Doch gaft mi raste, dat ic was
So na den cnoppe, geloeft mi das,
Want hi stoet mi rechte vore,⁺
So dat ic hadde van hem die gore,
Dat mi behagede also wale,
Dat ic verblijdde altemale,
Ende sere gesachte mi daer mede
Mine sware dorewonde lede.⁺
So wale wasic te gemake,
Dat ic en gerde engene sake
Maer dan te wesene daer
Ende te blivene al mine jaer.
Recht doe ic hadde gewesen⁺
Een stucke in bliscap, quam met desen
Die God van Minnen, die mi en liet
Wesen sonder meer verdriet,
Ende scoet mi rechte midden therte
Ene nuwe wonde, die mi gaf smerte.⁺
Geselscap so hiet dat gescutte:
En geen der andre en was so nutte
Om te hebbene saen genaden;
Want geselscap si maect stade,
Ende stade doet stelen den dief,⁺
Ende stade doet ontfarmen dlief.⁴
Dese wonde swaer ende nouwe
Gaf mire herten groten rouwe
Ende doegen, dat mi was te swaer,
Want ic viel in onmachte daer⁺

[p. 29]

A. fol. 9. b. c.

⁺Meer danne driewerf tenden een
Van vernoie, alse mi wel sceen;
Want menich suchten groet ende diep
Diewile ute mire herten liep,
Dat mi dede groet torment.⁺
In hadde hope niet een twint
Te genesene emmeer;
Ic hadde die doet genomen eer,
Eer ic te live ware bleven,
Want ic woedt vore mi gescreven,⁺
Dat mi die minne openbare
Sal doen wesen martelare.¹

Die God van Minnen sette doe inne

Die vifte strale, ende scoet met sinne.
Si was geheten Goet Gelaet,²⁺
Si doet minnen sonder baraet
Ende den minnaren sin gestade,
Al es hi in groet ongenaden
Dit strael es van scarper snede
Ende daertoe dat pijnlicste mede;⁺
Mare die hovessche God van Minnen
Dede hem ene suetheit gewinnen,
Dies te sachter wesen soude.
Tpoent, dat voren was van goude,
Bestreec hi overal wel sciere⁺
Met ere salve, die was diere
Ende precieus ende harde goet,
Dies si te sachter wonden doet,
Die hi selve maken dede
Den minnaren te genesene mede.⁺
Met derre stralen scoet hi mi,
Niet van verren, maer van bi.
Doet so waer ic daer bleven,
Mi en hadde die God gegeven
Van sinen ongemente daer,⁺
Dat mi sachte mine wonde swaer.
Thout dat togic uut met sinne,
Mare dat strael bleefer inne,
Gelijc dattie andre daden,
Daer ic te sere met was verladen⁺
Dese strael hadde den sede,
Dat si gaf tsuete ende tsure mede;
Si was in dwonden swaer van crachten,
Maer int salven was si sochte;
Si maecte in dene side wonden groet,⁺
Die si in dandre side toesloet.

Te mi waert quam hier binnen

Sere verstormt die God van Minnen,
Ende riep: ‘Vassael, gi sijt gegaen
In minen strec, gevet u gevaen!⁺
Gine mocht u niet verweren hier;
Nu gevet u up sonder dangier,³
Want hi es sot ende uten kere,
Die hem set jegen sinen here,
Dien hi altoes wiken moet.⁺
Gevet u gevaen, het es u goet.
Want jegen mi en helpen swerde,
Noch overmoet noch oec hoverde.’
Doe seidic: ‘Here, ic ben gevaen,
Ende wille u gerne sijn onderdaen⁺
Ende gereet tuwen gebode.
Ende nemmermeer sone moet bagen Gode,
Dat ic soke hulpe ocht troest
Om te werdene van u verloest:
Bi Gode, en ware redene no recht!⁺
Gi moet mi alse uwen knecht,
Waer gi wilt, leiden gevaen,
Of wilt gi, gi moeget mi verslaen,

[p. 30]

A. fol. 9. c. d.

⁺Want ane u staet al mine gesonde,
Ende gi hebt mi die doetwondo⁺
Selve met uwer hant gegeven.
Ic wille u dienen al mijn leven:
So vele doechgeliker wort
Hebbic, here, van u gehort,
Ende dicke ter meneger stat gewagen⁺
Van dien, die u noit ne sagen.
Dies gevic u, here, nu ter stede
Herte ende sen ende lijf mede,
Want ic noch hope den tijt ta siene,
Dat mi van u staet goet te sciene,⁺
Groet ende ere ende alle genade.
Hier met so blivic vroech ende spade
Uwe eigen man, dunct u goet.’
Doe woudic cussen sinen voet,
Maer hi gegreep mi bider hant,⁺
Ende dede mi opstaen te hant,
Ende seide: ‘Ic prise ende minne di,
Dattu heves geantwort dus mi,
Want noit en ginc uut dorpers monde
So hovessche antworde engere stonde,⁺
Ende daer ane seldi winnen mede.
Ic wille gi hier te hans ter stede
Mi nu al hier manscepe doet.
Ine wille niet dat gi minen voet
Cusset, mare ane minen mont,⁺
Die noit velain engere stont
Noch oec dorpe en gereen;¹
Want ine late mi dorpre engeen
Comen so na den monde mijn,
Maer hi moet hovesch ende edel sijn,⁺
Dien ic te manne sal ontfaen;
Want, sonder twifel ende waen,
Mi te dienne dat es wel swaer;
Maer daer coemt ave, dats waer,
Ere, geluc ende groet goet.⁺
Gi selt noch in uwen moet
Utermaten blide wesen,
Dat gi hebt ane u gelesen
So goeden meester ende so bequame,
Ende oec van so groter name,⁺
Want die baniere vort die Minne,
Daer alle hovescheit es inne;
Want si es van selker manieren,
Dat si es hovesch ende goedertiere,
Ende daer met enen suete pine,²⁺
Want wire heme in pint te sine
Ende hare te dienne getrouwelike,
In heme sone mach lichtelike
Bliven enich dorpers sede
Noch dinc die es te lachterne mede.⁺

Doe waerdic aldaer sijn man,

Daer ic bliscap af gewan,
Dies ickene custe an sinen mont.
Doe hiechs hi mi al daer ter stont
Van sire manscap borge of pant.⁺
‘Vrient,’ seit hi: ‘ic hebbe int lant
Ontfaen te manne ende te gesellen
Menichgen valschen ende fellen,
Die mi hebben vernoi gedaen;
Maer mochticse weder noch gevaen⁺
Ende vercrigen bi enege maniere,
Ic sout hem doen ontgelden diere.

[p. 31]

A. fol. 9 d.-10 a.

⁺Omdat u mine herte heft lief,
En willic niet, dat gi alse dief
Mi ontfliet noch oec wert loes.⁺
Ic wille u binden, dat gi altoes
Met mi selt bliven al u leven
Ende u manscap nine begeven.
Gi daedt sonde, begavedi mi:
So vele trouwen houdic in di.’⁺
Doe seidic: ‘Here, gi hebt onrecht,
Dat gi borge eichst uwen knecht.
En weetti doch die waerheit wale,
Dat gi van mi hebt altemale
Mine herte geel tuwen gebode.⁺
Al wildic enichsens bi Gode
Van u keren, en holpe niet
No dore rouwe, noch dore verdriet
Hets al uwe, dats wel inscijn;
Ine hebbe twent an therte mijn,⁺
Want mi steet, ist goet of quaet,
Altoes te doene al uwen raet
Ende uwen wille, so wat dat si;
Alselke sekeringe hebbe diere bi.
Ic geve wel mi selven sculdich,⁺
Dat ic u moet bliven huldich;
Coemt mi te pinen ocht te baten,
Ic moet mine herte u eigin laten.
Maect enen sluttel, daer gijt mede
Sluut ende legget tiere selver stede,⁺
Daer gi den borge leggen sout,
Dien gi van mi hebben wout.’¹
Doe sprac die God met sueten sinne:
‘Hier houdic mi gepait wel inne.
Ic hadde onrecht, eichste ic u mere,⁺
Want hi es gnoech vanden live here,
Die therte heft te sinen gebode:
Ine eychsch u nemmeer bi Gode.’

Doe toech ute sinen almeniere

Die God enen slutel diere⁺
Van finen goude, al was hi clene,
Beset met wel menegen stene,
Ende seide: ‘Ic sal sluten hiermede
Al u herte vaste hier ter stede.
Met desen slutele van goude fijn⁺
Slutic al die scoenhede mijn;
Hi es vrouwe van minen goede.’²
Doe stac hine met sachten moede
Diepe in mine rechte side,
Ende besloet daer tien tiden⁺
Altemale wel vaste mijn herte.
Die slutel hi dede mi een deel smerte.
Doe mi die smerte was vergaen,
Seidic: ‘Here, gi hebt gedaen
Met mire herte dat gi wout,⁺
Nu biddic u vriendelike dat gi hout
Den dienst van mi doch dankelike.
Ic segge dit niet sekerlike,
Omdat ic gelovich si,
Here, mare ic sect daer bi,⁺
Dat hem die cnape om niet sere
Pijnt, die dient sinen here,
Dien sijn dienst es ongename,
Ende dats den cnapen oec onbequame.’³

[p. 32]

A. fol. 10. a.-c.

⁺Die God seide: ‘Sint dat gi⁺
U up hebt gegeven mi,
Su willie uwen dienst te danke ontfaen,
Ende selt van mi bliscap anevaen,
Diendi mi met trouwen wale;
Maer weet wel dat ten irsten male⁺
Vroude nine coemt stappans ter uren,
Men moet in pinen een sticke tijts duren
Ende dogen swaerheit ende quetsinge,¹
Alse gi nu selt handelinge.
Es dat gi u hout ane minen raet,⁺
Ic sal u setten in hogen staet,
Opdat u nine benemt quaetheide,
Ocht lange haken ende beide.
Maer bi gevalle en salt niet saen
Comen dat gi salt loen ontfaen;⁺
Maer doeget ende dient emmer ane:
U staets groten loen tonfane;
Want ic weet noch selc poisoen,
Het sal u al genesen doen,
Diendi mi na minen begeren,⁺
Gelijc dat doen gerechte minnaren.
Die mine gebode gerne houden.
Houddise, het wert u wel vergouden.’
Doe seidic: ‘Here, genaden dor God,
Doet mi verstaen al u gebod,⁺
Eer gi van mi hene keert;
Want bleve ics van u ongeleert,
Ic mochte wel met enegen kere
Onwetens ute comen, here,
Dat mi soude te sere deren,⁺
Want mijn wille ende mijn begeren
Es u te dienne sonder begeven
Dien dach, here, dien ic sal leven.’
Die God seide: ‘Gi segt wale.
Nu hort ende verstaet mine tale,⁺
Ende pijnt uwer herten hier te sine;³
Want die meester verliest sine pine,
Dat hi leert den jongen man,
Daer hi sine herte nine leit an,
Noch een wort niet ontfaet⁺
So wat hi leest ende nine verstaet.’

Die God van Minnen hi vertelle

Mi altemale ende verspelle
Sijn gebod van inde torde al,
Gelijc dat ict u seggen sal⁺
In dit boec. Diet horen wille,
Hi hore ende swige al stille;
Hi mach horen dat goet si
Ende genoech leren, gelovets mi,
Want die materie es nuwe ende goet.⁺
Ende die daertoe leget sinen moet,
Dat hi vanden dromen hort dinden,
Hi mager die naturen in vinden
Ende oec alden art van minnen,
Dien ic u hier sal na mijn kinnen⁺

²

[p. 33]

A. fol. 10. c. d.

⁺Ontbinden al in dietsche worden,
Want alle die saken, die horden
Ten drome, waren al ware dinge
Ende oec grote betekeninge.

Die God van Minnen sprac ende seide:⁺

‘Ic verbiede u dorperheide,
Ende die verwerpet altemale,
Opdat gi mi wilt dienen wale;
Want ic verbanne in allen sinnen
Alle die dorperheiden minnen.⁺
Die dorper hi doet dorpernie:
Sinen dienst en gerdic nie;
Want hi es fel ende sonder genaden
Ende altoes in quaden raden;
Te niemene sone draget hi minne,⁺
So quaderande es hi van sinne.
Hoet u, dat gi nine vertrect
Dinc, die wesen wille bedect
Ende al dat te heelne staet:
Hens gene meesterie te seggene quaet.⁺
Besiet ane Keyen den drossate,
Die fel was ende harde ongemate;
Bi sinen scerne, dies hi plach,
Lachterdenne so wie dattene sach,
Ende was geheten quaet vilain.⁺
Alse vele alst her Walewain
Prijs hadde om sine hovesheide,
Alse vele quaets men seide
Van Keyen om sine dorperheit,
Die hem altoes was gereit;⁺
Met sire tongen maecte hi gescal
Vor dandre riddren overal.

Sijt hovesch mede, dat radic wale,

Ende hebt altoes gereet u tale
Beide ten riken ende ten gematen;⁺
Ende alse gi gaet achter straten,
So hebt van seden, wien gi ontmoedt,
Dat gine emmer irstwaerf groedt.
Geviele oec dat u een man
Tirsten groette ende sprake an,⁺
Wart een oude, wart een jonge,
En hilt niet danne stom u tonge,
Gine gruettene weder haestelinge;
Ende ontpluct oec sonderlinge
Uwen mont engene wile⁺
Om te seggene loddre gile,
Noch loddre worde, die sere mestaen,
Dien laet uten monde niet gaen;
Want hovesch sone hilt ickene nie,
Die gerne noemde dorpernie.⁺
Eert altoes vrouwen ende joncfrouwen,
Ende pijnt te dienne hem met trouwen;
Ende hordi van hem seggen tale
Iemene, die nine steet wale,
Segt hem dat hi swige alstille.⁺
Doet gerne al vrouwen wille,
Ende emmer seldi doen den raet,
Dat gode niemare van u gaet.

Hoet u mede van hovarden,

Want si es moeder der onwarden.⁺
Hovarde es sotheit ende sonde,
Hovarde en can in gere stonde
Genedren hare hovardichede
Te dienne ofte biddene mede;¹
Want hovarde es altoes tsegen⁺
Dies gerechte minnaren plegen.
Maer diegene, die hem wilt pinen
Te minne, hi sal hem metten sinen

[p. 34]

A. fol. 10. d.-11. a.

⁺Cuscelike houden na sire werde:
Cuscheit en es gene hovarde.⁺
Hets menich cusch in sine maniere,
Hovarde es hem harde diere.¹
Hout u wale ende cuschelike
Van cledren, na dat gi sijt rike,
Want scone cledren temen sere⁺
Ende trecken vorwaert haren here.
Eist dat gi hebt nuwe laken,
So seldi doen uwe cledre maken
Den genen diese wel can sniden
Ende voren ploien ende besiden,⁺
Ende die mouwen cnoppen wale:²
Dit siert den mensce altemale.
Scone gescoite ende goet
Radic, dat gi dickent anedoet:
Het staet al nuwes wel anegedaen.⁺
Ende hoet u dat si niet en staen
Wijt, alsi den dorpre doen,
Hare hoge, wide gecnoppede scoen.³
Draget fraie gordele ende alminiere,
Maer dat si niet en sijn te diere.⁺
Hout u emmer na u goet,
Ende hoedt u dat gi onder voet
Niet en valt, maer altoes blijft
So dat gi tuwe niet over en drijft;⁴
Maer hout u altoes cuschelike,⁺
Na dien dat gi u weet rike
Ende dat gedragen mach u goet.
Van blomen so draget enen hoet,
Want hi en es van coste niet groet,
Ochte te Meye van rosen roet:⁺
Dien mach elc vercrigen sciere,
Want hine es van coste niet diere.
Wasschet uwe hande ende scuert u tande,
An u en laet vuelheit gereande,
Cort u nagle wel met sinne,⁺
Ende en letter gene swartheit inne,
Knopt u mouwen ende kimt u haer:⁵
Gi sels te sienre scinen, dats waer.
Ic rade u ende gebiede u dat,
Dat gi u pijnt in elke stat⁺
Te sine in hogen ende in bliden,
Want minne en wilt in genen tiden
Dat enichge droefheit bi hare si;
Want tevel es hovesch, geloves mi,⁶
Dat gerne es blide ende speelt mede.⁺
Nochtanne gevalt ter meneger stede,
Dat den minnare wert bekent
Na bliscap harde groet torment:
Bi wilen joie, bi wilen rouwe.
Opdat sijn herte es getrouwe,⁺

[p. 35]

A. fol. 11. a. b.

⁺So moet hi menich wonder smaken,
Die minnen dient met allen sake.
Warachtich sere es die minne,
Sone staet niet stille in den sinne;
Si doet wenen den minnare,⁺
Alse nu so doet sine singens garen.
Condi maken enich spel,
Datten lieden behaget wel,
Alsment u bidt, so doet sciere,
Ende en makes u niet te diere;⁺
Siter af milde in alre wijs,
So salt sere hogen uwen prijs;
Ende siedi dapper ende oec snel,
Ende licht op dors ende ridet wel,
So seldi riden op entale,⁺
Die orse al springende, dat sit wale;
Want die orse wel doen springen,
Dats behagelheit van jongelingen.⁺
Condi oec wel breken speren,
Dat seldi altoes begeren,
Ochte van wapenen dat bestaet,
Want u prijs daer verre mede gaet.
Hebdi die stemme goet ende claer,⁺
So seldi singen sonder vaer
Die noten scone ende faitise,
Want het bringet in groten prise.
Oec steet wel elken jongen man,
Dat hi op snaerspel spelen can⁺
Ende oec op die timbre mede,
Ende reyen ende dansen, alst heft stede.
En sijt niet vrec, dats mijn raet,
Want die minnen, dat verstaet,
Moetens vele te mildere sijn;⁺
Want die minne si es so fijn,
Dat si alle vrecheit haet:
Daer omme scuwetse ende laet
Ende vliet, want het es lachter,
Ende si set den minnare tachter.⁺
Hen nes niet recht, geloves mi,
Dat minnare also nodich si
Als een dorper, fel ende sot,
Die noit en wiste der minnen gebot.
Het es recht dat si geven⁺
Haer goet, die in minnen leven;
Want si, die om een sien allene
Al haer herte geven alrene,
Hoe soudense dan hare goet gesparen,
Sine gavent mildelike tuwaren?⁺
Nu willic u tellen cortelike
Wat gi doen selt sekerlike;
Want die worde vernoyen min
Alsmen cortelike seit dien sin,
Want vermoylec es lange tale.⁺
Nu hort ende verstaet mi wale:
So wie dat dienen wilt der minnen,
Hine mach hovarde niet hebben binnen,
Mar moet sijn hovesch ende goedertiere,
Ende soete ende sachte van maniere,⁺
Ende mede milde, dat seggic u.
Ende vore u sonden settic u nu,
Dat gi der minnen selt met trouwen
Dienen u leven sonder berouwen,
Die u die herte maecte in rure,⁺
Ende pensen om die suete ure,
Daer af coemt joie ende delijt.
Om dies ic wille dat gi sijt
Met fijnre herten een minnere,
Sone willic dat gi haren entere⁺
U herte legt; maer tere stat
Willic dat si, vorwaer wet dat,

[p. 36]

A. fol. 11. b. c.

⁺An enen mensche sonderlinge.
Ic hate alle helecht wenninge,¹
Want icse en mach minnen niet⁺
Diemen hare herte deilen siet
Ende hare minne in vele staden.
Ic wille dat gi sijt beraden,
Dat gise in ene stat bestaet,
Ende emmer siet dat gi versmaet⁺
U herte te leenne teneger stede,
Want het es kaitivichede.
Gefse altemale sonder wanc,
So mogedijs hebben groten danc,
Want doget, die van geleenden dingen⁺
Coemt, vergaet haestelingen²;
Maer die dinc diemen gevet,
Hets recht datmer danc af hevet;
Want stucken, diemen willechlike
Geeft, ontfaet een dankelike;⁺
Maer gifte en es wart eens poitevins,
Diemen gevet behouden tsins.
Alsi gi dus hebt uwe herte geleget
Ende gegeven, alse ict geseget
U hebbe, ende daer in wilt duren,⁺
So selen u die avonturen
Der minnen comen openbaer,
Die dickent sijn hart ende swaer;
Want u sal vallen ter meneger tijt
Alse gi metten lieden sijt,⁺
Ende u gedinct van uwer minnen,
Die gi draget int herte binnen,
Seldi sceden daer van hen
Ende gaen allene, dat si uwen sin
Niet ne merken no en verstaen;⁺
Ende alse gi sijt van hem gegaen,
Alse nu so sal u suetheit
Die minne tonen, daer na arbeit,
Ende gi selt pensen dat ende ditte.
Nu sal u coude, nu sal u hitte⁺
Comen ende nu pine groet;
Alse nu bleec ende alse nu roet
Seldi wesen ende daerna beven.
Noit en sagedi in u leven
Rede, die u dochte wesen⁺
So swaer dat hi gelike desen,
No van coude, no van hitten.
Bi uren seldi moeten sitten
Stom alse een beelde van stene,
Dat levende sin en heeft negene,⁺
Dat hant no voete can geruren:
Dus saldi sijn ter meneger uren,
Ende alse gi danne tuselven weder
Coemt, sal u uter herten neder
Suchten comen diepe ende swaer,⁺
Ende selt seggen dan daer naer:
‘Ay God! nu ben ic harde quaet,
Dat ic niet en doe den raet,
Dat ic die scone sage van na,
Noch oec daer waert niet en ga.
Wat en sendic mire herten daer
Mijn ogen, ende medeginge naer!

[p. 37]

A. fol. 11. c. d.

⁺Opdat mijn ogen niet en geleiden
Mijn herte daer al sonder beiden,
Daert te wesene so begeert,
Ine prise ere not niet wert⁺
Wat dat moegen sien mijn ogen¹!
Si en souden niet gedogen,
Dat si hier lagen stille,
Mijn herte en ware daert wesen wille,
Ende en sagese al openbaer,⁺
Daer mi soe sere langet naer.
Bi Lode! te rechte bem ic musart
Ende blode ende sere vervart,
Dat ic so lange tijt mach sijn
Sonder mijn lief, mijn minnekijn,⁺
Ende ict met ogen niet en sie:
In hadt met ogen gesien nie
Alsict nu soude anesien.’
Dan maecti u op die vart mettien,
Ende waent sien dat gi begaert,⁺
Maer het gaet u achterwart:
Gine selse sien no spreken mogen.
Dan moetti keren in wanhogen,
Drove pensende ende wel erre;
U troest hi sal wesen verre.⁺
Gi selt suchten met dieper herten,
So dat u sal u leven smerten.
Dit sal u comen sonder gewere:
Dit kint elc gerecht minnere,
Dat dit es seker ende waer.⁺
Dan en sal u herte daernaer
Hem niet custen in sijn droven,²
Maer selt anderwaerf gaen proven
Ochte gise iet selt moegen sien;
Ende mach u dat geluc gescien⁺
Dat gise saget, al daedt u pine,
Gi sout u verbliden daer te sine,
Ende oec soude u herte dat claget
Joie hebben, dat gi saget
Hare scoenheit, die u sal dunken groet;⁺
Ende dat verstaet nu wel al bloet,
Dat bi siene u herte sal
Ontfuncten ende ontsteken al;
Ende alse dicke alse u gescien
Mach, dat gise moeget anesien,⁺
Sal u tfier ontsteken meer
Dant noit dede te voren eer.
So een meer siet sijn minnekin,
So meer bernt die herte sijn;
Want die minne die³ wille doet⁺
Stect int herte der minnen gloet,
Want elc minnere heeft gereet
Tfier der minnen, dat es heet.
Alse een dan siet sine vriendinne,
Die es tfier van sinen sinne,⁺
Ende diene altemale ontsteect,
So hi meer jegen hare spreect,

[p. 38]

A. fol. 11 d.-12. b.

⁺So hi seerre bernt, dats waer;
Want die meest den viere es naer,
Hi bernt meest van tfiers gloede:⁺
Dat orcontscapen ons die vroede.
Die wile gi sijt int anesien,
Sal u duncken, mocht gescien,
Gine porret nemmer van daer voet;
Maer alse gi keert ent wesen moet,⁺
So sal u dinken alden dach
Die vroude die uwe herte anesach;
Maer alse gi sijt en wech van hare
Gesceden, so saldi openbare
U selve scelden ende sere beclagen,⁺
Dat gi hare en dorst gewagen
Dat u so sere op therte lach.
Des seldi droven alden dach,
Dat gi noit so coene en wart,
Dat gi spreken dorst een wort,⁺
Mare saet stom alse ene beeste
Neven hare; dit sal u tmeeste
Sijn ende oec swaerste mede;
Want u sal duncken dat gi tier stede
Met lachtere sijt van hare gesceden⁺
Ende met groter dorperheden,
Dat gi dus sijt van hare gegaen.
Dan sal u duncken sonder waen,
Dat gi van hare te verre sijt;
Maer mochte vallen noch die tijt,⁺
Dat gi hare saluut mocht geven,
Het soude u helpen al u leven.

Noch sal u vallen int herte mede,

Dat gi gerne ginct tier stede
Daer gi saget die scone doe.⁺
Dan saldi pensen wie ende hoe
Gi gegaen mocht inder straten.
Daer gi die scone in hebt gelaten,
Die gi met talen en dorst bestaen.¹
Te haren huus soudi gerne gaen,⁺
Consti vinden ockisoen,
Dat gijt met redenen wel mocht doen;
Want hets recht: daer gi mint sere
Si al u wandelen ende u kere;
Mar jegen tfolc so helet wale⁺
Ende soect dan andre tale,
Die u aldaer comen doet.
Ende quame daer in uwen moet
Die scone, die gi alsoe mint,
Gine sout macht een twint⁺
Hebben te anegroetene hare,
Maere gi selt al openbare
U varuwe verwandelen menichfout;
U herte sal warden heet ende cout,
Ende u sal begeven oec u tale;⁺
Ende alse gise waent beginnen wale
Seldijs qualec hebben die macht.
Gevielt oec dat gi hadt die cracht,
Dat gi te sprekene beginnen sout,
Al ware dat sake dat gi wout⁺
Met ernste seggen wel drie saken,
Gine sout die twee niet mogen geraken:
So sere soudi sijn in vare,
Dat gi spraket jegen hare.
En es so wel gesent man,⁺
Noch die so wale spreken can,
Hine soude daer in sine tale
Genoech vergeten, dat wetic wale,
En sijn die gene die loselec minnen,²
Die el seggen dan si binnen⁺

[p. 39]

A. fol. 12 b. c.

⁺Pensen ochte dinken mede,
Ende dat es ene grote valschede.

Dan alse gi tusscen uwen beden

Dan hebt gesproken, ende sijt gesceden
Met hovesscer tale onderlinge,⁺
Ende gi dan penst om enege dinge,
Die ure herten quetst ende weget,
Ende die gi hare sout hebben geseget,
Dan saldi dogen grote pine,
Daer u lange in staet te sine,⁺
Ende selt tu selven seggen dan:
‘Wat vergaetti, onsalich man,
Die wile dat ics hadde die stade!’
Dese pine, dese ongenaden
Moeten hebben die minnaren⁺
Ende hen selven sere vertaren.
Altoes soe moet hem gebreken,
Tes icker wille die hant toesteken¹;
Maer navons, alse gi slapen sijt
Op u bedde ent u donct tijt,⁺
So gaet u over dan gereet
Meer dan dusentichsterande leet.
Cleine delijt seldi vercrigen,
Ende oec onlange seldi swigen
Sonder suchten ende beven,⁺
Ende in groten lede leven,
Ende keren ende wenden tallen uren,
Ende qualec seldi mogen duren,
Gine selt liggen in groten stride,
Nu over den rugge, nu over die side.⁺
Gine selt geduren te gere stede,
Daer gi mocht hebben pais ende vrede,
Gelijc alse die den tantswere heeft
Ende die in groten dogene leeft.
Danne so seldi daer gedinken⁺
Hare scone ogen, die haer vlinken,
Ende hare wel gedane figure,
Diere engene creature
Die nu leeft en mach geliken.
Dit sal u int herte striken⁺
Ende geven groet delijt.
U sal oec dincken selke tijt,
Dat gi die scone, die es volmaect,
Bi u hebt al moeder naect
In uwen arme, in die gebare⁺
Alse ocht uwe getrouwet wijf ware,
Ochte uwe amie van allen saken.
Dan saldi borge in Spaengen maken
Ende grote joie van niewete driven,²
Daer gi onlange in selt bliven,⁺
Die joie sine sal u ontgaen.
Dan seldi wenen menichgen traen
Ende dicke seggen: ‘Deus, God here!
Waest een droem, dat mi dus sere
Verblijdde ende maecte in vrouden?⁺
Wilde hi mi altoes hier in houden,
So waer ic vol van avonturen;
Maer dat mi onlange mochte geduren,
Dat was sekerlec mine doet.
God here! mochtic die joie groet⁺
Noch ene waerf met mine ogen sien,
Ende mi mochte vor mine doet gescien,

[p. 40]

A. fol. 12. c. d.

⁺Ic wout op een covent vorwaer,
Dat ic stappans storve aldaer:
En dade mi pine cleine no groet,⁺
Dat ic in lieves arme bleve doet.¹
Sere torment mi die minne
Ende dorepijnt al mine vif sinne;
Mar quame mi alselke salichge stonde,
Dat ic ane hare selke joie vonde,⁺
So ware mijn seer vergaen te spele.
Wacharme, nu biddic te vele!
Ic en houde mi selven niet
Over vroet dat mi gescieit;
Es dat ic selke overdaet⁺
Iesch, ic hadde dullen raet;
Want die gene die iescht sotheit,
Hets wel recht datmen ontseit
Ine weet niet wane mi quam
Die herte daer ic dit uutnam;⁺
Want menech scoonre ende wiser,
Menich hoger ende faitiser
Soude hem met min genogen laten
Dan ic dede met mire onmaten.
Mar mochtic hebben teneger stont⁺
Een cussen ane mijns lieves mont,
So haddic een rike begeren
Vor al mijn leet ende vor al mijn deren,
Mar dat es swaer te comene an.
Ic dede wel als een dom man,⁺
Dat ic daer mijn herte leide,
Daer ic meer af onstichteide
En crige no goelec wart².
Nu seggic wale alse musart;
Want allene een vriendelic sien,⁺
Dat mi van hare mochte gescien,
Ware mi beter op ene tijt
Dan van ere andre al delijt.
Deus, hoe gerne dat icse sage!
En salt naken niet ten dage,⁺
Dat ic van minen bedde mochte staen,
Ende ic die scone mochte sien gaen?
Dese nacht es utermaten lanc;
Mi dunct, hine heft engenen ganc.
Wat beliggic langer hier?⁺
Mijn herte bernt mi alse een vier;
Liggen es te swaren sake
Die niet en slaept met gemake.
Mi verwast sere ende pijnt,
Dattie sonne nu nine scijnt⁺
Ende die nacht nine wilt tegaen.
Waert dach, ic soude op dan staen.
Ay sonne, wane haesti uwen opganc
Ende jaget en wech dien nacht lanc,
Ende wilt versnellen ende bat ruren?⁺
Ine can hier langer niet geduren.’
Aldus seldi jegen den nacht
Striden met wel groter cracht,
Sonder slapen ende oec rusten,
Want u sals wel lettel lusten,⁺
Opdat ghi noit kindet die minne.⁴
Ende alse u danne vernoit van sinne,

³

[p. 41]

A. fol. 12 d.-13. a.

⁺Dat gi moet liggen ende waken,
So seldi u ter vart opmaken,
Eer die dach nemmeer opgeet:⁺
Dat liggen sal u sijn so leet.
Gi selt u scoien ende cleden,
Gi selt u al opgereden;
Eist in hagle, eist in snee,
Dan sal u pinen no geven wee,
Dat gi laten selt u vart,
Gine selt haesten vaste daer wart
Aldaer u lief wonende si,
Op avonture, ochte gi
Van hare mocht vernemen iet,
Die lettel acht op u verdriet;
Want si sal liggen slapen vaste
Ende pensen lettel om u onraste,
Noch om u diere buten staet.
Gi selt hebben menichgen raet,
Wat gi moegen selt bestaen:
Vor dachterste dore seldi gaen
Besien, ochte die scone si
Daer buten iet, gelovets mi;
Daer seldi een stuc liggen vore.
Condi vinden enichge score
Ane enichge venstre tenichger stat,
Ocht in die want maken een gat,
Daer seldi u oren leggen ane,
Om te horne ende te verstane
Ochtemen slapen si daer binnen,
Ende ocht die scone in enichgen sinne
Mochte noch wesen iet in wake.
Danne so radic u die sake,
Dat gi sucht ende claeget uwen rouwe,
Dat horen moege die joncfrouwe,⁺
Dat gi dore die minne van hare
En cont geduren hare noch dare,
Want wive ontfarmich sijn van herten.
Eest dat si clagen hort u smerten
Ende u pine ende u verdriet,⁺
Haer sels ontfarmen emmer iet,
Dat si u wart so sere te sure,
Sine si te hart jegen nature.
Gevalt dat gise nine siet,
So cust die porte, en lates niet,⁺
Daer dat helichdoem woent binnen,
Daer gi omme waent ontsinnen.

Dit gaen, dit keren ende dit waken

Doet den minnare mager maken
Ende afnemen sijn anscijn.⁺
Dies seldi noch wel seker sijn
Ende met u selven wel orconden,
Dat minne en laet ten genen stonden
Ende oec noch te genen male
Haren vrient geverut wale.⁺
Mare die valsche losengiere
Hebben ene andre maniere;
Want si doen verstaen den vrouwen,
Dat sise minnen so met trouwen,
Dat si eten no drinken en mogen,⁺
Dat sere ende qualec es gelogen;
Want vetter siet men al hare lede
Dan abte ochte prioren mede.
Noch so willic dat gi sijt
Hovesch ende milde talre tijt⁺
Jegen die maget, die met hare woent;
Die en laet niet ongeloent,
Gi en geft hare selc clinode,
Dat si niet en neme node,
Maer gerne ende willeke ontfa.⁺
So seit si altoes verre ende na
Van u, waer datment begeert,
Dat gi sijt prijs ende ere wert,
Ende sal u loven die helecht bat.²
Ic rade u dat gi ute ure stat⁺

[p. 42]

A. fol. 13 a. b.

⁺Altelange en mert niet,
En es die sake dat gesciet,
Dat u verre te verne steet
Om orbare, die u anegeet.
Hoet u dat gi niet en mert,⁺
Ende coemt besien daer ligt bespert
Al u herte ende in bedwange,
Ende en daegt niet baten lange,
Want van lieve lange merren
Stoert die minne ende doetse verren.⁺
Nu hebbic u al mijn begeren
Geseit hoe die minneren
Moeten dienen, selense gewinnen
Troest ende loen van hare minnen.’
Doe seidic: ‘Here, dore God segt mi⁺
In wat manieren mogen si,
Die gene die minnen, dus geduren?
Mi duncke sine rusten te gere uren,
Si doegen altoes rouwe ende pine,
Na dien dat gi mi doet in scine;⁺
Want si suchten ende dicke wenen:
Dits haer werc, dunct mi altenen.
Mi heft wonder groet bi trouwen,
Dat enich man van selken rouwen
Mach ontstaen ende selken onwille,⁺
Want het dinct mi ereande hille.’¹

Die God van Minnen antworde ende seide:

‘Vrient, gi vraget hovescheide:
Wet dat men engeen groet goet
En mag gecrigen, pine en doet,⁺
Ende men hebber omme geavontuert;
Want niet en suet niet en suert.²
Men heft oec liever vele dat goet
Datmen wel diere copen moet
Dan dat met lichten cope coemt ane.⁺
Ende vort so gevic u te verstane,
Dat niemen leeds alse vele en kint
Alse doet die met herten mint
Ende beiden moet na goet gescien;
Hine mochte niet te meer ontien⁺
Hem die pine noch tverdrieten,
Dan hi soude die zee uutgieten.
Des leeds van minnen es so vele,
Datmen in ernste noch in spele
In boke niet en mochte gespellen⁺
Noch met Dietscer tongen tellen.
Dus leeft hi met pinen groet,
Al wart dat hi gerne ware doet.
Men siet enen die gevaen
Es in karkere ende sere ontaen,⁺
Ende die van wormen es onreine,
Ende en drinct mare fontaine,
Ende edt gerstin oft evenin broet,
Nochtanne en blijft hi niet doet,
Wat pinen dat hem overgeet;⁺
Want hope blust hem sere sijn leet,
Die hem altoes doet verstaen,
Dat hi van daer noch sal ontgaen.
Aldus so waent die gone doen,
Die leget inder minnen prisoen,⁺
Bider hope die hi heeft
Ende daer hi op altoes leeft,
Doet hem die pine dragen al,
Daer hi of en weet getal.

[p. 43]

A. fol. 13. b.-d.

⁺Hope behout hem sijn leven.⁺
Gebendijt si hope, die geven
Can den minneren selken troest,
Daer sijn leven wart bi verloest.
Hope es hovesch uutnemende sere,
Want hine laet no knecht no here⁺
Lange in rouwen duren niet,
Want hine troestene emmer iet.
Den dief selve, diemen geet hangen,
Hi hoept dat hi sal ontgangen
Ende dat hi nine sal sijn verdaen.⁺
Ende dits die gene al sonder waen,
Die u altoes sel gesterken
Ende grote duecht ane u werken,
Ende sal u volgen waer gi sijt
Sonder begeven enichen tijt;⁺
Ende met hopen sal ic u geven
Drie andre troeste, die u tleven
Selen behouden alle wege;
Want icker met te helpene plege
Minen vrienden den minneren,⁺
Alse hem rouwe te sere soude deren.

Talre irste van desen drien,

Dat ic den minneren doe gescien
Ende geve sire herten binnen,
Dat es Suete Gepens van minnen;⁺
Want alse hebben mine minneren
Gelegen in der minnen sweren,¹
So coemt Suete Gepens te hen
Ende verblijt hen al den sen,
Ende doese wesen sciere in hogen,⁺
Ende brinct hem vore hare lachende ogen
Ende dien sueten roden mont,
Haer lier blosende talre stont
Ende alreande goet gelaet,
Daer die droefheit mede wech gaet⁺
Ende verbliden coemt altemale.
Oec wert hem te moede wale,
Alsi pensen wel innechelike
Om een lachen vriendelike,
Dat hem coemtvan haerre vrientdinnen⁺
Dit brinct hem Suete Gepens al binnen,
Ende doet mindren dus hare pine.
Dit gevic u met u te sine:
Hets ure pinen een gewen.
Twee andre hebbic, die niet men⁺
En troesten, wildi die ontfaen
Van mi, dat es wel gedaen,
Want sie sijn hovesch ende vroet
Ende verbliden sere dien moet.

Tander dat es Vriendelic Spreken,⁺

Dat rouwe doet uter herte breken
Den minnare, alse hi spreken hort
Van sinen lieve enich wort
Ochte van minnen ende maectene blide.
Mi gedinct dat tenen tiden⁺
Dore hovescheit ende dore trouwe
Seide ene welgeraecte vrouwe,
Die met goeder trouwen minde,
Waneer si horde ende kinde
Haren lieve in een liedekin⁺
Singen enich hovesch wordekin
Ochte seggen enichge suete sprake,
Sone mochte so niet sijn tongemake.²

[p. 44]

A. fol. 13 d.-14 a.

⁺Dese vrouwe verstoet alle die treken
Die lagen ane dat vriendelic spreken,⁺
Sine kinnese bat dan iemen el.
Ic rade u ende wille oec wel,
Dat gi enen vrient bejaget,
Die u help dragen dat gi draget,
Ende u si jonstich ende getrouwe⁺
Dien vertelt al uwen rouwe
Ende van minnen u prisoen.
Dese sal u grote raste doen,
Want alse u van minnen tleet
Ende die rouwe overgeet,⁺
So seldi gaen te hem om raet
Ende vertellen hoet u steet
Ende die pine die u gaet an,
Ende selt te gadere spreken dan
Om hare wijsheit, om hare doeget,
Om hare scoenheit, om hare joget
Ende om hare goet gelaet.
Dan seldi vragen hem om raet,
Wat stucken dat gi moeget beginnen
Die behagen moegen uwer vriendinnen.
Heft u vrient oec therte seer⁺
Van minnen, so prisic te meer
Sine geselscap sekerlike,
Ende hi sal u haestelike
Seggen, nu geloves mi,
Sine vriendinne wie si si,⁺
Ende die stat daer si in woent,
Ende hare name al ongehoent
Sal hi u geven te verstane:
Sone esser geen twifel ane,
Hi en si goet ende getrouwe.¹⁺
Dan saldi spreken om uwe joncfrouwe
Ende om u saken die u behagen;
Gi sult hem weder trouwe dragen;
Want het sijn lijflike saken,²
Dat een heeft vrient dien hi maken⁺
Cont mach sinen nausten raet,
Ende hi hem dan sonder baraet
Heelt ende raet na sijn beste:
Dit es een groet troest int leste.
Die derde doeget van desen drien⁺
Dat es geheten Suete Ansien;
Mar dat merret gerne lange
Die gene die sijn in bedwange
Ende die verre van lieve sijn.³
Wildi doen den wille mijn,⁺
Sone hout u van lieve niet verre,
Dat Suete Anesien van u iet merre;
Want Suete Anesien es den minnaren
Smakelec ende groet begeren.
Smargens ist een goet ontmoet,⁺
Alse God den minnare comen doet
Jegen heme ende vertoent
Dat helichdoem, dat niet verscoent
En mochte wesen in sinen sin,
Hoe vele pinen dat hem bringet in.⁺
Groet geluc hebben die ogen,
Alse hem God dit wille vertogen;
Want hen den dach en mach messcien,
Als si hare lief met ogen sien:
So grote genoechte hebben si,⁺
Alsi hen ondersien van bi;

[p. 45]

A. fol. 14 a. b.

⁺Ende alse die ogen in dit spel
Sijn, sinse geleert so wel,
Dat sijt allene niet ontfaen
En willen, mar doent verstaen⁺
Der erten, dien sijt senden toe
So wat si sien ende hoe.
Ende hier af heft so grote joie
Die herte, die was in vernoie,
Dat si vergetet altemale⁺
Haren rouwe ende hare quale,
Ende verjaget die droefheit daer,
Ende wart binnen licht ende claer.
Dus vele goets so doet gescien
Den minneren Suete Anesien,⁺
Want der herten en mach niet deren,
Alse die ogen sien dat si begeren.

Nu hebbic u doen verstaen

Die saken die doen ontgaen
Den minnaren vander doet⁺
Ende die hem bistaen ter noet;
Want alse gi in hopen sijt,
So coemt u toe ter selver tijt
Suete Gepens, dat moete gescien;
Ende Vriendelic Spreken ende Suete
Willic dat u oec bewaren (Anesien⁺
Tote diesmaels dat gi selt bevaren
Ander goet, dat niet en si
Minder een twint, gelovets mi,
Maer meerre vele, dat weet wale;⁺
Mar dese hout nu tesen male.’

Doe mi hadde die God van Minnen

Al dese stucken doen bekennen,
Ontfoer hi mi, ine wiste waer,
Ende doe ic mi allene daer⁺
Wiste, wasic harde drove,
Want ic wale raets behove
Van minen wonden, die ic ontfaen
Hadde, daer ic af ontaen
Was ende hoe en wiste genesen,⁺
En moeste doch allene wesen
Biden cnoppe, die heft in
Al mine herte ende minen sin.
Mar wel pensedic ende dochte,
Dat hi mi warden niet en mochte,⁺
Die God van Minnen hine moeste mi
Gehulpich wesen ende staen bi.

Die rosier was altemale

Met ere hagen besloten wale,
Die alomme was gestaen.⁺
Daer waer ic gerne doregegaen
Ten cnoppe, die vele sueter roec
Dan doet balseme ocht wiroec,
En haddic gelaten dore die scande,
Datmen seggen soude te handen,⁺
Dat ic stelen woude die rosen,
Die daer staen scone ende blosen.
Die wile ic stoet in derre gedochte,
Ochtic over die hage met crachte
Woude clemmen ochte gaen,⁺
Quam een cnape wel gedaen
Te mi wart gaende alte voet,
Hovesch van sinne, wel gemoet;
Sins namen en hebbic niet vergeten,
Suete Ontfaen dede hi hem heten.⁺
Hovescheit, die niet vroeder⁺
Wesen en mochte, was sijn moeder.
Die passage so opendi mi
Ende seide vriendelike te mi:

[p. 46]

A. fol. 14 b. c.

⁺‘Begardi hier te comene iet,
So lijd die hage, en lates niet,
Ende gaet binnen den beloke,⁺
Ende riect den sueten roeke
Vanden rosen, die hier sijn.
U es gereet die hulpe mijn,
Ende wille u altoes gerne geleiden,
Maer wacht u van dorperheiden;⁺
Ende so gi die dan niet en doet,
Al die joie ende al dat goet,
Dat ic vermach inden rosier,
Sal ic u gerne doen alhier,
Ende u dienen altoes gereet⁺
Vor al die ic kinne ende weet.’

Doe seidic: ‘Here, dit scone gebod

Dat lone u mijn here God,
Dat gi mi biedt op desen dach;
Ende ic sals u, als ic mach,⁺
Danken utermaten gerne.
Uwes dienst en staet mi niet te werne,¹
Want gi doet sere uwe edelheide
Ane mi ende uwe hovescheide.
Alse gi gebiedt so ist wel recht,⁺
Dat ic u diene ende sie u cnecht.’
Suete Ontfaen, die scone, die fiere,
Leidde mi dore die eggelentiere
Ende dore die bramen. die daer stoeden,
Ende dorne die de rosen hoeden.⁺
Ende doe ic was die hage leden,
Doe gingic met haesticheden
Daer ic dien sconen cnop sach staen,
Die bat dan dandre was gedaen
Ende oec hadde den besten gure;
Ende Suete Ontfaen leidde mi daer dure,⁺
Dat mi behagede herde wale,⁺
Dat ic so bi mochte tien male
Genaken dien sueten sconen cnoppe,
Daer mijn herte rust al uppe.
Suete Ontfaen den jongelinc⁺
Diende mi wale met deser dinc,
Dat hi mi alsoe bi leidde
Den knoppe, die mi also gereidde.
Mar een dorper, een vilain,
Lach daer geborgen in dat plain⁺
Onder die lovre lancs gestrect,
Ende hadde hem met crude gedect:
Geheten so was hi Dangier,
Dese barlebaen hoedde den rosier.
Hi lach ende wachte menichfoude,⁺
Ochte daer iemen comen soude,
Die de hande so verre stake,
Dat hi die rosen anetrake.
Hine was niet allene daer,
Maer met geselscape, dat es waer:⁺
Een man ende ene vrouwe,
Die God onse here geve rouwe.
Quade Tonge so hiet die man,
Daer noit en doeget en lach an,
Ende was van Normandie geboren.²⁺
Hi was fel, loes ende versworen,

[p. 47]

A. fol. 14 c. d.

⁺Ende altoes beet hi sine tande.
Die vrouwe was geheten Scande,
Ende was dochter Redenen der vrouwen,
Die was vol wijsdoems ende vol trouwen.⁺
Hare vader so hiet Mesdaet,
Die so haetelic ende so quaet
Was, dat Redene bi hem en lach
Nie, maer dat sine anesach
Daer af so wart geboren Scande,¹
Die verre nu loept achter lande.⁺

Doe dus Scande wart geboren,⁺

Reinicheit, die vrouwe vercoren,
Die vrouwe soude wesen vanden botten,
Waert dicke van onbescedenen sotten
Geasselliert met pinen groet,⁺
So dat si hadde hulpe noet;
Want Venus nam hare nacht ende dach
Cnoppe ende rosen, waer si lach,
Ende staelse hare nalics altemale,
Dat haer niet behagede wale.⁺
Reinicheit met ernste bat
Mire vrouwen ver Redenen dat,
Dat si haerre dochter lene
Jegen Venuse, die al rene
Die rosen plucte entie blade;⁺
Ende Redene die wart dies te rade,
Dat si Reinicheiden bede
Gerne ende vriendeleke dede,
Ende leende hare in goeder trouwen
Scamelheden haerre joncfrouwen.⁺
Dus sijn bewacht van desen drien
Die rosen, dat en mach messcien²
Niemen goet, en sie bi hen.
Ic hadde op een groet gewen
Geweest van minnen ende al toebracht,⁺
En hadde mi daer niet gewacht
Die drie die daer waren hoede;
Want die welgeraecte goede
Suete Ontfaen hi pijnde gnoech
Mi te doene mijn gevoech.⁺
Dicke so woudic narre gaen
Aldaer ic dien cnop sach staen,
Ende hi gafs mi orlof wel,
Omdat hi waende dat ic niet el
En woude hebben daer ter stat⁺
Dan allene een groene blat,
Dat den cnoppe stoet beneven,
Dat hi mi vriendelike heft gegeven
Orlof, dat ict plucken mach,
Om dies ict so sere besach;⁺
Ende pensede dat ict hadde vercoren
Diest hem was so bi geboren.³
Doe plucte hijt selve ende gaft mi,
Daer ic sere af vervroude mi bi.

Van dien blade dat hi mi gaf⁺

Quam mi grote bliscap af,
So dat mi dochte in minen wane,
Dat ic wel was met Suete Ontfane.
Doe maectic therte ende seide hem hoe,
Hoe mi die Minne spade ende vroe⁺

[p. 48]

A. fol. 14. d.--15. b.

⁺Hadde gewont int herte binnen.
‘Ine can gemerken no versinnen,
Hoe ict u, here, geseggen sal,
Want bolchdi u, so haddic al
Verloren beide troest ende raet⁺
Ende daer mijn leven recht al an staet.’
- ‘Segt uwen wille, gine moech mi
Niet lichte erren so wat dat si.’
- ‘Here,’ seidic weder doe,
‘Nu geraedter mi selve toe.⁺
Minne quelt mi tallen stonden
Ende heft mi vif sware doetwonden
Diepe gescoten in mire herten.
Ine mach van mire sware smerten
Nemmermeer wale genesen,⁺
En moet biden cnope wesen,
Die gewassen staet so scone.
Geften mi te minen lone,
Want hijs mijn leven ende mijn doet:
Hi mach mi bringen uut alre noet.’⁺
Doe wart Suete Ontfaen versaget
Ende seide: ‘Vrient, al dat gi jaget
En mach gescien nemmere.
Wat, wildi nemen mie mijn ere?
Gi hadt mi wel te scerne gedreven,⁺
Woudic u minen rosenknop geven,
Die so scone gewassen steet.
Nenic, hi es u ongereet:
Van uwen eysche siedi vilain!¹
Laet staen den cnop op sijn plain:⁺
Hi sal betren ende wassen.
Ine woude om al tgoet van Sassen,
Al ware dies oec noch alse vele,
Dat ic liete plucken van sinen stele
Dor enegen man den sconen cnop.’⁺
Mettien stont die dorpre op,
Dangier, van daer hi gedect
Lach ende onder tgars gestrect.
Hi was lelic ende harde fel
Ende vol runchen al sijn vel;⁺
Sijn ogen blakende alse een vier.
Nie en sach so haettelic dier
Man, no so lelic daer mede.
Hi quam springende op die stede
Alse een die es ute sinen sinne,⁺
Ende hi riep lude ten beginne:
‘Suete Ontfaen, twi bringedi hier
Desen vassael in dit rosier?
Sekerlike gi daet quaet,
Want hi na uwen lachter staet.⁺
Ondanc hebt dat gijt dacht,
Dat gine noit hier binnen bracht.
Hi heft u wel sinen art getoent:
Die dorper dient na dorper loent.²
Gi wanet hem alle hovesschede⁺
Ghedaen hebben ende lieve mede,
Hi dede u contrarie al.
Vliet wech, vassael, ochte ic sal
U lachter doen wel groten saen.
Qualike so kinde u Suete Ontfaen,⁺
Doe hi u sinen dienst so boet.
Gi daedt scalcheit harde groet,
Dat gi hem socht selke stucken ane,
Die hem inne stoeden tanegane:
Hine darf u meer getrouwen niet;⁺
Nu maect u henen ende vliet!’

[p. 49]

A. fol. 15 b. c.

⁺Ine dorste niet langer bliven daer

Dor den dorper fel ende swaer,
Die mi dede, hoe ict verdrage,
Met vresen springen over die hage,⁺
Ende met ancsten harde groet;
Ende die dorper knicte thoet,
Ende seide: quamic weder daer
Hi soude mi pine doen so swaer,
Dat ic mijn leven soude laten.⁺
Doe moestic wech vlien mire straten,
Ende Suete Ontfaen es oec gevloen;
Ende ic, diene en wiste wat doen,
Sach wel dat ic was verloren.
Mi ginc ane rouwe ende toren,⁺
Daer toe droefheit ende menich seer;
Nochtanne deerde mire herten meer,
Dat ic liden en mochte die hage.
Niemen en kint vernoi ende plage
Dan die gone die dragen minne⁺
Met trouwen ende met gestaden sinne;
Sie kinnen ongemac ende quale.
Die God van Minnen heeft hem wale
Jegen mi gequijt van dien,
Dat mi van min soude gescien,⁺
Die mi geloefde vernoi ende pine
Ende daerin dickent te sine.
En mochte herpensen engene herte
Die sware pine ende die smerte,
Die mi nacht ende dach quam op,⁺
Alse ic pensede om dien cnop,
Daer mijn herte ane was gespert,
Ende mi so sere nu ontvert.

Ic was so lange in deser gedachte,

Dat ic wel na al mine crachte⁺
Verloren hadde van groten rouwe.
Doe dat sach die edele vrouwe,
Die sat up hare hoge sale,
Quam si neder te mi daer tale,
Alse die mijns nine woude vergeten.⁺
Redene was dese vrouwe geheten,
Te jonc no tout sone was si,
Te lanc no te cort daerbi;
Hare ogen lichten openbaer
Alse ene kerse die scinen heft claer;⁺
Op hare hoeft stoet haere een crone,
Die was utermaten scone;
An hare gelaet, an hare anscouwen
Geleec si wel ere hoger vrouwen.
God selve maketse int paradijs,⁺
Want Nature in gere wijs
En can so scone werc geraken
Noch so wel bi compasse maken;¹
Want God maketse na sine gelike,
Ende gaf hare in erterike⁺
Al selc herscap, dat si den man
Van dompheiden doen hoeden can
Ende van allen dorperheiden,
Die geloeft ane haere wijsheden.

Redene sprac mi ane ende seide:⁺

‘Vrient, gi hebt mi grote kintsheide
Ende doerheit groet bestaen,
Dat gi so verre sijt gegaen
Ende so diepe in dat vergier,
Dat Deduut dede planten hier,⁺
Daer af dien slotel Ledichede
Draget, die u twiket ontdede.
Hi hevet u doer ende sere bedrogen:
Minne en hadde u deren moegen,
En hadde Ledicheit gedaen.⁺
Al eest dat gi hebt bestaen
Doerheit te done, wilse laten;
Ane minne en leit twent ure baten,

[p. 50]

A. fol. 15 c. d.

⁺Maer u vernoi ende u torment;
Begef die minne, eer gi onsent⁺
Sekerleke, dat es mijn raet,
Want Dangier es fel ende quaet,
Hi sal sere op u orlogen;
Ende al mochti hem gedogen,
Scamelheit, die mijn dochter es,⁺
Ane hare gaets meest, sijt seker des;¹
Si hoet die rosen ende bewart,
Ende Quade Tongen, die nine spart,
Es niet hen ende doet oec wachte,
Die bi dage ende bi nachte⁺
Vertrect die dinc, eer si gesciet,
Te hondert staden, dan laten si niet.
Bepenst u wel in uwen moet,
Wat u minne algader doet
Vernoi, toren ende leet.⁺
Wie metter minnen omgeet.
Hi moet van hare sijn gepijnt,
So dat hem ane sijn leven seijnt.
Gi hebbes te done openbare
Jegen felle lieden ende sware.⁺
Nu siet welc u beter si
So haten ende geloven mi,
So te blivene in u pine,
Daer u lange in stact te sine:
Dit es tevel dat heet Minne,⁺
Daer alle sotheit es inne.
En es clerc, weet voer waer,
So vroet, wil hi minnen volghen naer,²
Hme werter mede in dole
Ende verlieset al sine scole.⁺
Es een van andren ambachte iet,
Minne en lates hein plegen niet.
En woent eremite in woestine,
Die ducht alsoe sware pine
Alse die gone die draget minne⁺
Met trouwen ende met gestaden sinne.
Groet es tvernoi dat ic meine,
Ende die bliscap die es cleine;
Van der joien es cort die ure,
Nochtanne so eist ene avonture⁺
Ochtemen ter joien comen can.
Ic hebbe vernomen menichen man,
Die pijnde al sijn leven lanc,
Hine hads noit noch joie noch danc.
Gine wout minen raet niet kinnen,⁺
Doe gi uwen God van Minnen
Gelovet te doene al sijn gebot;
Sekerlike, doe waerdi sot.
Gi hadt die sotheit saen genomen,
Maer vroetheit es in dane comen.³⁺
Laet die minne hene varen,
Die u torment al sonder sparen;
Anders doedi dompheit groet,
Want si u quellen sal ter doet.
Neemt den breidel metten tanden⁺
Ende u herte met beiden handen,
Ende wederstaet met crachte
U gepens ende u gedachte.

[p. 51]

A. fol. 15 d.-16 a.

⁺Die altoes raet van herten doet,
Hi en was noit wijs no vroet.’¹⁺
Doe ic mi Redene castien horde,
Antwordic hare met erren worde,
Ende seide: ‘Vrouwe wel gedaen,
Dore God latet u castien staen;
Gi segt dat ic die minne late,⁺
Bi Gode, da[x] ware grote ommate,
Dadic valscheit minen here,
Die mi gedaen heeft so grote ere,
Dat ickene custe ende wart sijn man:
En waric verradere dan?⁺
Bi Gode, ic ware mi liever doet,
Dan mi die God in valscheit groet
Betrapen mochte ochte rasteren.²
Ic wille mijn herte daertoe keren,
Dat ic in dinde van minen dagen⁺
Mi sal beloven ochte clagen³
Van minnen, die mi therte ontiet:
Die mi castiet doet mi verdriet.’
Mettien es Redene van mi gekeert,
Die wel siet wat si mi leert⁺
Dat en besciet no min no mere.
Doe blevic staende in minen sere
Wenendc al vol beide mijn ogen.
Pine, rouwe ende groet dogen
Ginc mi over harde onsachte,⁺
So lange dat ic mi bedachte,
Dat mi seide die God van Minnen,
Dat ic soude kiesen ende gewinnen
Enen vrient, goet ende getrouwe,
Dien ic ontecte al minen rouwe⁺
Van mire minnen ende al die saken;
Hi soude mi sonder twifel maken
Mindre vele mine serichede.
Doe bepensedic mi tiere stede
Dat ic noch hadde enen vrient,⁺
Die mi te trouwen hadde gediem:
Amijs so was geheten die;
Betren geselle en sagic nie
Noch getrouwer sekerlike.
Te hem so gingic haestelike⁺
Ende vertelde hem al mijn leet,
Ende hoe dat mi van minnen steet.
Ic clagede hem sere over Dangiere,
Die mi jagede uten rosiere,
Ende van mi vlien dede Sueten Onfane,⁺
Daer algader mijn troest leide ane.
Omdat hi mi spreken sach
Jegen heme. Quaden dach
Moete hem geven God onse here!
Hi dreigede mi utermaten sere,⁺
Ende seide: ic sout diere becopen,
Mochte hi mi daer meer belopen,
Ende swoer bi desen ende biden gonen,
Ic en maecte mi volleke henen,
Hi soude mi te stucken slaen:⁺
Doene durstic daer niet langer staen.

Doe Amijs die waerheit wiste

Hoe dat mijn herte was in twiste,
Seide hi: ‘Geselle, vrient, nu siet,
Hier omme sone bedrovet niet.⁺
Ic kenne alt gader Dangiere
Ende sine seden ende sine maniere,
Ende hebbene lange tijt gekint.
Wanneer te minne een begint,

[p. 52]

A. fol. 16 a. c.

⁺3225 So es hi wreet ende dreiget sere⁺
Dien hi namaels doet al ere:
Van heme sone versaget u niet.
Ic kinne Dangiere wel wies hi pliet:
Fel te sine dat es sijn art;
Al hebbedine vonden fel tuwart,⁺
Hi sal in dinde noch wesen sachte;
Ic hebs geproeft, want ickene brachte
Met sueter talen ondervoet.
Geselle, ic rade u wat gi doet:
Gaet te heme ende soect genaden,⁺
Ende bidt heme dat hi uwe mesdaden
Wille vergeven, lude ende stille.
Gi en doet jegen sinen wille
Nemmermeer negene sake
Dit souden houden te gemake⁺
Ende sire heden wale behagen;
Men moeten smeken ende clagen.’¹
Amijs troeste mi so wale,
Dat hi mi therte gaf te male
Ende die coenheit, dat ic ginc sciere⁺
Weder tote dien vilan Dangiere
Besien ochte ic in enichen saken
Jegen hem minen pais mochte maken.

Te Dangiere quam ic gegaen

Blodelike ende sere ontaen,⁺
Als een die sinen pais begerde.
Omdat hi tirst also geberde,
Ende hi mi dreigede met swaren slagen,
En dorstic liden niet die hage.
Ic vanten staende op sine been;⁺
Ic segge u wale dat hi sceen
Harde fel ende vol van torne;
Ene lange colve van enen dorne²
Hilt die dorper in sine hant.
Te heme so gingic altehant⁺
Emmer al siende nederwart,
So sere wasic van hem vervart.
Ic seide: ‘Here, hebbet mijns genaden,
Ic come u te beterne mine mesdaden,
Want ic u houde over mijn here.⁺
Mi deert utermaten sere,
Dat ic u nie maecte erre;
Ic woudic C. milen verre
Hadde geweest doe ict dede.
Nu bem ic op genadichede⁺
Comen, alst die tuwen wille
Betren wilt, lude ende stille.
Sonder twifel het dede mi minne,
Die vaste leget in minen sinne.
Nemmerme sone gesciet mi⁺
Enichge sake, here, daer gi
U moeget op mi belgen iet.
Ic sal eer dogen swaer verdriet,
Eer ic aneverde enege sake,
Daer ic u mede doe tongemake.⁺
Lieve here, nu biddic u,
Dat gi mi wilt vergeven nu
Dat ic jegen u mesdede,
Ende uwen evelmoet daermede.³
Ic swere u dat ic nemmermeer⁺
Ane u en soeke wanc no keer,
No dinc en doe nacht ende dach,
Daer ic u met verbelgen mach.
Hebt ontfarmnesse te mi,
Here, ende dat u wille si,⁺

[p. 53]

A. fol. 16 c.-d.

⁺Dat ic met staden sinne.
Dragen mach gerechte minne,
Beide int herte ende inden moet:
An u en geric ander goet.’

Wat ic Dangiere vleude ende bat,⁺

Mi te vergevene was hi lat,
Doch in dinde so seide hi
Met corten worden: ‘Wat dert mi,
Dat gi mi mint? mine roec.¹
Henne mach mi baten no deren oec,⁺
In dien dat gi in allen tijt
Verre van minen rosen sijt,’
Ende ic die hage niet en lede,²
Op dese vorwerde dede hi mine bede.
Doe wasic vroe ende ginc ter vart⁺
Met haesten te minen geselle wart
Dies ic niet en hadde vergeten,
Die Amijs was geheten,
Ende telde heme sonder sparen
Hoe ic met Dangiere hadde gevaren.⁺
Hi was blide erde wel te gemake
Ende seide: ‘Nu gaet wel u sake;
Noch sal hi wesen goedertieren.
Alse hi u sine felle manieren
Heft getoent, sal hem ontfarmen⁺
Beide u suchten ende carmen.
Nu seldi beiden en gedogen,
Dat gine in betren poente selt moegen
Betrapen. Ic hebbe lange gekint,
Datmen met dogene den fellenverwint.³’⁺
Sere so troest mi Amijs
Ende conforteerd in alre wijs.
Doe nam ic orlof an hem mettien,
Ende ginc ter hagen ochtic mochte sien
Den cnop, die mi dede so wee,⁺
Sint ics ne mochte vercrigen mee.

Dangier hi nam dicke warde,

Och ic hem hilde sine vorwarde.
In dorsten verbelgen niet een twent;
Ic helt hem vaste sijn convent⁺
Ende dede al dat hi geboet.
Hi sach mi dicke in groter noet,
Ende dicke wenen ende clagen,
Ende crupen dicke bider hagen,
Die ic nine dorste overliden.⁺
Dit hardic also lange tiden,
Dat hi wel sach an mijn gelaet,
Dat ic en jagede en geen baraet,
Ende dat mi minne grote pine dede;
Nochtan heft hi so fellen sede,⁺
Dat hi en gewerde niet
Mi te sachtene mijn verdriet.

Alse ic dus stoet in desen lede,

Quam te mi vrouwe Edelhede,⁴
Ende Ontfarmicheit met hare,⁺
Daer ic ane wart geware,
Dat si mi gerne holpen beide.
Die tal e begonste Edelheiden
Ende seide: ‘Dangier, gi hebt onrecht,
Dat gi desen armen knecht⁺
Aldus hout in dit torment;
In hem ne sie ic mesdaet twent.

[p. 54]

A. fol. 16 d.-17 a.

⁺Ochten die minne minnen doet
Met crachte sijn herte ende sinen moet,
Bi Gode dat ware jamer groet,⁺
Wouddine daer omme slaen ter doet.
Here Dangier, hens twent ure vromen,
Dat gi hebt up hem genomen
Orloge, omdat hi es u vrient,
Ende hi u altoes met trouwen dient.⁺
Ochtene minne hout gevaen,
Dat hi haer niet en mach ontgaen,
Soudi u dies van hem beclagen?
Gi soudtene te rechte te meer verdragen
Dan enen fellen pautenier.⁺
Het es hovesheit, Dangier,
Dat men secorse dies men es boven.
Wie soude die herte moegen loven,
Diemen met oetmoede niet en mach
Vermoruwen doen en genen dach?¹⁺
Ontfarmicheit seide: ‘Dat es waer,
En es engene dinc so swaer,
En minderse wel oetmodicheit,
En doe dan ene felle quaetheit.²
Daeromme, Dangier, so biddic u,⁺
Dat gi meer orlogen nu
Noch quellen en wilt desen keytijf,
Die met pinen leidt al sijn lijf
Ende verslijt met dogene groet.
Hi hadde te swaren wederstoet,⁺
Doe gi hem naemt Suete Ontfane,³
Daer sire herten troest leit ane.
Nu es hi doot ende al verloren,
Sint hi nemmeer mach horen
Van hem tale noch gewach,⁺
Die te voren sijns wale plach.
Geduecht dat hi hem gracie doe,
Sint dat Edelheit al soe
Dat van u bidt ende ic daer mede.⁴
Die ons beiden ontseide ene bede,⁺
Hi ware fel ende putertieren.’
Doe wart Dangier goedertieren
Ende seide: ‘Gi vrouwen, ine dar u niet
Dese dinc ontseggen; nu besiet:
Dunct u goet dat gescie,⁺
So willic dat hi die compaingie
Weder hebbe van Suetonfane,
Daer al sijn troest, segdi, leit ane.’

Met desen es Edelheit vortgestreken,

Die wel ende hovesscelike conste spreken,⁺
Ten Suetonfane den jongen man,
Dien si oetmoedelike sprac an,
Ende seide te heme: ‘Lieve kint,
Van den genen die u mint
So siedi tsere vremt van heme;⁵⁺

[p. 55]

A. fol. 17 a. b.

⁺Hi es na doet, alse ict verneme:
So groet es sine serichede,
Omdat hi jegen u mesdede.
Nu penst om hem feeste te doene,
Want Dangier en wart meer so coene,⁺
Dat hi u sel scelden ochte verspreken,
Ocht tonen van sinen fellen treken:
So hebben wine versproken beide,
Ic ende vrouwe Ontfaermichede;
Hi gelovede ons dat hi sal⁺
Ons beiden laten gewerden al.’
Suete Onfaen en sweech niet stille,
Mar seide: ‘Gi vrouwen, uwen wille
Al te doene bem ic gereet,
Sint dat Dangiere nine es leet,⁺
Ende hijt heeft georlovet mi,
Willic hem gerne wesen bi.’
Suete Onfaen ten irsten male
Ontfinc mi vriendelike ende wale,
Ende toende mi meerre Suethede⁺
Dan hi noit te voren dede,
Ende nam mi metter hant al hier,
Ende leidde mi in dien rosier,
Daer mi Dangier hadde ute gejaget,
Die nu swiget stille ende mi verdraget.⁺
Ic hadde orlof nu te gane
Overal met Suetonfane:
Nu was ic comen in alre wijs
Uten der hillen int paradijs.
Doe ic quam al luttel bi⁺
Der rosen, so dochte mi,
Dat si gemeerret was een deel,
Daer si stoet in dat praieel,
Ende een deel was meer ontaen;
Maer niet en wasse so verre gegaen,⁺
Datmen sien dat sadekin mochte,
Datter binnen, alse mi dochte,
In besloten lach al gadere
Tusschen die rosen ende die bladere.¹
Si dochte mi vele scoenre wesen⁺
Dan si mi hadde gedocht tote desen,
Ende roder vele ende bat gedaen,
Daer ic met vaster bleef gevaen
Van minnen ende gebonden meer
Dan ic was noit te voren eer.⁺
Hare scoenheit mi altenen taende,²
Ende minne geboet mi ende maende,
Dat ic hare scoenheit groet anesie,
So dat mi dochte dat ic nie
So sconen rose en hadde gesien:
Groet solaes nam ic indien.
So ic meer nam dat solaes,⁺
So mine herte meer viel op daes
Ende vaster inden strecke van minnen,
Dat mi vinc in allen sinnen.³
Dus blevic daer met Suetonfane,
Daer ic grote geselscap ane⁺
Vant ende minne, so dat mi dochte,

[p. 56]

A. fol. 17 b. c.

⁺Dat icken wel iet bidden mochte.¹
Doe seidic: ‘Here, dore genaden,
Ic hebbe u gedient vroech ende spade,
Dore God wilt mi een cussen geven⁺
Vander rosen, daer mijn leven
Ende mijn welvart al an staet;
Maer jegen uwen onwille, dat verstaet,
Sone willics engeensens niet,
Wat pinen mi daerna gesciet.’⁺

‘Vrient,’ seide daerna Suete Ontfaen,

Sekerleke ic sout doen saen,
En duchtic Reinicheiden niet,
Dat sijs hare soude belgen iet;
Anders soude ict u node wernen.⁺
Si soude mi scelden ende bescernen,
Mesdadic een twent jegen hare,
Daer ic node jegen ware;
Want altoes verbiedt so mi,
Dat minnare engeen ne si,⁺
Dat ic een cussen hem orlove,
Want hi coemter met te hone.
Diemen een vriendelec cussen geft,
Dat scoenste hi vander proien heft;
Want van dien dat daer es bleven⁺
So heft men hem werder afgegeven;
Want die een cussen mach gecrigen,
Selden so macht daer met bliven.²

Doe ickene horde dus antworden

En dorsticne meer aneverden,⁺
Dies ickene erre mochte maken.
Men sal te vele van ere saken
Enen man niet bringen vort,
Daer hi mede mach sijn gestort,
Noch vele bidden jegen wille,⁺
Hier bi so swegics stille
Ende pensede in mi selven wale,
Dat die boem ten irsten male
Niet en valt alsemen sleet,
Noch oec die wijn niet en geet⁺
Al uten druven, hi en si
Al ute geperst, geloves mi.
Alte lange hadde gemert
Dat cussen ende van mi gevert,
Dat ic begerde, en hadde gedaen⁺
Venus die vrouwe wel gedaen,
Die Gods moeder van Minnen,
Die orloget in allen sinnen
Reinicheiden, om hulpe te sine
Die van minnen dragen pine.⁺
Dese vrouwe hilt in hare hant
Al blakende enen groten brant,
Daer si menichge vrouwe mede
Ontstac ende ontfuncken dede.
Si was behagel ende jolijs;⁺

[p. 57]

A. fol. 17 c. d.

⁺Si sceen wel in alre wijs
Ene goddinne van hogen doene;
Sine was niet van religione
Alse ene nonne ocht ene beggine.
Wat soudic maken grote pine⁺
Van haren rekeliken gewaden,
Beide van perlen ende van goutdraden,
Ende van broken ochte van riemen.¹
Henne gebrachte te hovede niemen
Hoe cuichs, ho scone dat si was;⁺
Ende in hare, geloeft mi das,
En was hovarde niet een twint.
Si sprac ane Suete Onfane dat kint
Ende seide: ‘Lieve, nu segt mi,
Dore wat saken ende waerbi⁺
Sidi den minnare also wreet,
Die hem aldus dore u versleet
Om een cussen te gewinne?
Hi es werdich wel te minne,
Hi en es no valsch noch loes,⁺
Maer getrouwe uwer minnen altoes
Ende gereet al tuwen gebode.
Hem ne soude niet sijn, bi Gode!
Een vriendelec cussen wedersegt.
Siet die scoenheit die ane hem legt;⁺
Hi es wel wert dat menne minne.
En es vrouwe no borgravinne²
So hoge, sine mochte wel met eren
Al hare herte ane hem keren.
Hijs kinchs ende jonc van dagen,³⁺
Datter mi ane best dunct bagen.
Het dochte mi grote dorperheide,
Datmen hem een cussen ontseide;
Want hets ane heme wel bestaedt.
Sijn mont recht te cussene gaedt,⁺
Hi heft den adem suete ende rene,
Sine tanden wit ende clene,
Effene staene ende even groet,
Sine lippe suete ende roet.
Het dunct mi wale bestaedt dat hi⁺
Een cussen hebbe dat vriendelic si.
Gevet hem, hets wel mijn raet:
Te lange tonbeidene dats quaet,
Dies gi den tijt verliest te meer,
Dies gi vercovert nemmermeer.’⁴⁺

Suete Ontfaen, die den brant

Van Venuse heft gevoelt thant,
Georlovede mi een cussen daer,
Dat ic staphans, wet vorwaer,
Sonder langer beiden nam.⁺
Dieus! hoe wel dat mi bequam,
Dat mijn mont die rose gereen.
Nu ne darf ic wanen ure negeen
Ochtic joie doe hadde tier stede.
Ene roke ginc uter rosen mede,⁺
Die mi int herte binnen vloech
Ende minen rouwe al uut daer toech,
Ende minderde al mijn seer,
Dat ic droech te voren eer,
Danc hebbe tcussen van sueter smake,⁺
Dat mi dus dede te gemake;
Ende dat saet, dat goelec roec,

[p. 58]

A. fol. 17 d-18 a.

⁺Was dat mi therte ontloec,
Ende deder vrede ende pais in wonen;
Aldus can minne bi uren lonen,⁺
Nochtan mijn herte dicke leet,
Sint icse roec, wel menich leet.
Die zee en es nemmer twent
So wel in paise, een cleine went
En doetse verstormen harde saen:⁺
Aldus es die minne gedaen.
Si heft tsuete metten suren,
Si en mach in enen poente niet duren.

Vort eest recht dat ic gewage

Mijn vernoi ende mine clage,⁺
Hoe ic te Scanden wart verdreven,
Ende hoe die borch wart opgegeven,
Ende die starke mure mede,
Die sint die Minne vallen dede.¹
Distorie willic al bescriven⁺
Ende niet achter en laten bliven.
En hadde Venus dasaut begonnen,
Die borch sine ware niet gewonnen.

Quade Tongen, die altoes spiet

Na die minnen ende voresiet⁺
Al tquade, dat hi gepensen mach,
Hi hadde gesien op enen dach
Dat goede gelaet, dat mi dede
Suete Onfaen up hovesscede,
Dies hi geswigen niet ne conste²⁺
Hier ende gender, hine begonste
Te clappene utermaten sere
Ende seide, hi sette lijf ende ere
Ende sijn hoeft oec af te slane,
Dat tusscen mi ende Suete Onfane⁺
Dorperleke vrientscap ware³.
Des maecte hi so groten mare,
Dat hire mede wecte Jalosien,
Die Suete Onfane ginc castien,
Ende seide: ‘Vuel onreine knecht,⁺
Hoe hebbedi u selven dus berecht?
Qualec so hebbic u geleert,
Dat gi u selven dus onteert:
In wille mi meer in u betrouwen.
Ic sal u leggen daert u sal rouwen;⁺
Gine selt mi, wanic, meer ontgaen.
Scande es te verre van u gegaen,
Die u soude wachten ende hoeden;
Ende Reineit, diet al wale vervroeden
Soude, heft laten comen hier⁺
Enen knecht in dit vergier
Om ons beiden scande te doene⁴:

[p. 59]

A. fol. 18 a. b.

⁺Dies, hu was si noit so ‘coene!’

Suete Onfaen en sprac noit wart,

So sere so was si vervart.⁺
Doe ic horde die grote nose,
Vloe ie en wech ende liet die rose.
Omdat ic duchte tperlement,
En dorstic langer letten twent.
Scande was doe vort getogen,⁺
Die sere ontsach dat si hadde mogen
Iet mesdoen in enegen wille.
So was gewonden met enen wile,
Gelijc ene helichge nonne draeget,
Si sprac alse die was versaget:¹⁺
‘Vrouwe, dore God, wats u gesciet?
En geloeft Quaden Tongen niet,
Want hi harde gerne lieget,
Daer hi menegen met bedrieget.
Al seit hi quaet van Suetonfane,⁺
Hine es niet dirste na minen wane;
Want Quade Tonge es so geleert,
Dat hi heren ende vrouwen ondert
Ende belieget harde gerne,
Daer hi mede drijft te scerne⁺
Menichgen man ende doet verdriet.
Swijcht,’ seit hi, ‘en es logene niet:
Suete Onfaen hadde al te lanc
Sijn lancvedere, daer hi met.swane,²
Datmen hem gedogede te gane⁺
Met selken lieden ende die tonfane,
Dier hi niet en hadde te doene.
Ine houdene niet over so coene,
Dat hi dorperheit hadde gedaen.
Hovesscheit dedene hem ontfaen,⁺
Die sijn moeder es tuwaren,
Die hem leerde al sonder sparen
Lachen, spelen met allen lieden.³
Men mochte mi daer toe niet gemieden,
Dat ict langer soude gedogen.⁺
Ic sal wachten ende nauwe pogen
Bat te hoedene Suete Onfane
Van te verre van mi te gane.
- Scande, Scande,’ seide Jalosie,

‘Ic bem die mi sere ontsie,⁺

Dat ic verraden wesen mach,
Want Leckerheide nacht ende dach
Ende Luxurie si regneren
Nu in die werelt ende sijn heren,
Beide in cloestre ende in abdien;⁺
Want daer en es geen castien,
Dat Reinicheit daer seker si.

[p. 60]

⁺Daer omme willics wachten mi,
Ende dien wech doen al verslaen
Die gene diere comen ende gaen,⁺
Die el ne jagen ende spien
Dan om stelen, mocht hem gescien,
Mine rosen, die ic ommuren sal
Ende so besluten overal,
Datse die quade knechte en selen⁺
No gewinnen noch gestelen,
Noch vercrigen met genen saken.
In midden tplain sal ic doen maken
Enen tor vaste ende goet,
Daer ic Suete Ontfaen in moet⁺
Houden also vaste gevaen,
Dat hi mi niet en sal ontgaen
Ende den quaden knechten volgen.
Hi heft mi so sere verbolgen,
Dat hijt wel diere sal becopen,⁺
Beide sijn rennen ende sijn lopen.

Vrese so quam metten warde

Bevende alse die hare vervaerde;
Doe si horde scelden Jalosien
Ende felle spreken ende castien,⁺
Sine dorste antwerden niet.
Jalosie ginc wech ende liet
Vrese ende Scande al beide
In al te groter sericheide,
Dies si horde hare ongevoech.¹⁺
Vrese, diet thoeft nedersloech,
Seide: ‘Scande, nichte, ic hebs toren,
Dat wi nose moeten horen
Van dien dies wi en mogen twent.²
Wie hebben leden ongescent⁺
Menichgen Mey met eren groet:
Nu doet ons leven in groter noet
Jalosie, die ons mesloeft.
Ic wane Dangier es verdoeft,
Dat hi so qualec hoedt die rosen,⁺
Datter afeomen alselke nosen.
Gawi e hem, hets wel gedaen,
Ende seggen heme ende doen verstaen,
Dat hi bat die rosen hoede.’
Doe gingen si beide met erren moede⁺
Tote Dangiere, daer hi was
Gelegen in dat groene gras,
Ende was ontswimelt van groten vake.³
Scande, diene met ongemake
Wecte ende versprectene sere,⁺
Soe seide: ‘In sleeds duvels ere,
Here dorpre, moetti slapen nu?
Wie soude hem getrouwen tu
Te hoedene rosen ochte pottone?
Hets qualec van uwen doene!⁺
Wie sijn beide up u herde erre,
Dangier, dat gi hebt so verre
Laten gebruken Suete Onfane
Sijns willen, daer leget u lachter ane.
Siedi vervart, wats u gesciet?⁺
Henne behort tuwer name niet,
Dat gi sijn sout goedertiere,
Maer fel ende quaet ende putertiere.
Staet op ende vermaect uwe hage,⁴
So dat meer engene clage⁺
Over ons en come; nu op ter vart!

[p. 61]

A. fol. 18 c. d.

⁺
Want dorper, die nine es groniart
Ende die hovesch wille wesen,
Hi staerfter af, hine mach genesen.
Sijt suer ende fel sonder verdragen⁺
Wildi u doen wel behagen
Den lieden ende hem dienen gerne,
Gi werter met gedreven te scerne:¹
Na uwen art seldi u houden.
Jalosie heft ons bescouden,⁺
Daer wi af sijn sere versaget,
Ende Suete Onfane wech gejaget,
Ende swert hi salne doen vermuren
Ende hem sijn leven maken te suren:
Dat es bi ure traecheit al;⁺
Dat u God geve ongeval!’

Doe stoet up die felle groniart

Alse een die sere was vervart,
Dies hi hem dus scelden hoert,
Ende wart erre ende sere testoert,⁺
Ende scorste nese ende mont,²
Ende swoer sere tier selver stont
Ende seide: so moesti verwoeden,
Hine soude den rosier so wel hoeden
Datter man en sette meer voet:⁺
Des gaens, des comens sal nu sijn boet.³
Hi nam sine colve in sine hant
Ende stoppede die gate, die hi vant
Overal in dat rosier.
Nu ist sere verwandelt hier⁺
Met Dangiere dien vilain.
Weet God, ine sal nu meer int plain
Meer dorren comen daer ic sie
Die rose, die mi doet so wee.
Die Dangier erde, heft mi doet⁺
Ende bracht in pinen harde groet.⁴
Alsic pense dat ic ne mach
Die rose, die ic te siene plach,
Nemmerme sien, mi doet so wee!
Therte, mi dunct, si breect ontwee,⁺
Alsic om dat cussen peise,
Dat wesen dede mi so eyse,
Dat sueter was dan enege sake.
Hoe mochte mi therte te gemake
Wesen, dat ic dus verren moet⁺
Der rosen, die mi therte bloet
Met suetheiden heft dorevlogen;
Hoe salic geduren mogen?
Mi ware beter vele die doet
Dan te levene in selker noet!⁺
Nu sal mi weder sonder vieren
Beven ende suchten assaelgieren
Ende ander vele swaer gepens.
Vele te groet sal sijn die tsens,
Die nemen sal van mi die Minne:⁺
Dat ic dier rosen suetheit kinne,
Alse vele es mine begerte te meer,
Ende mine herte ontsteecse teer.⁵
Weet God, nu bem ic terre stont
Gevallen inder hellen gront.⁺
Quade Tonge moete sijn onteert,

[p. 62]

A. fol. 18 d-19 a.

⁺Die mi aldus heeft geonneert;
God late hem sijn leven rouwen:
Hi heeft mi al dese sause. gebrouwen!’

Nu eist tijt dat ic u moet⁺

Seggen wat Jalosie doet,
Die in therte heeft dogen groet
In allen landen si onboet
Wercliede,¹ ende dede ene veste
Maken, die alre scoenste ende die beste⁺
Die noit wart gesien met ogen,
Alomme dien rosier betogen,
Ende op dien veste enen muer.
Het soude mi werden alte suer,
Suidic volprisen die tornele⁺
Die daer stoeden ende die cantele.
Die muer hi was harde wale
Viercante gemaect alte male:.
In elke side ene porte so stoet,
Geordijst vaste ende goet,²⁺
Ende oec voren ende achter ene,
Wel gewracht van vasten stenen;
Vor elke porte mede uut te gane
Ene valbrugge ende ene barbekane.³
In midden tplain dede Jalosie⁺
Enen torre op meesterrie
Maken, bi compasse al ront,
Daer menichge scone garite an stont.⁴
Hi was so vast ende so hoge,
Men haddene niet met orloge⁺
Noch met crachte mogen winnen:
So vast was hi in allen sinnen.
Tusscen den torre ende dat vorboech
So stoet geplant na sijn gevoech
Dat rosier meniger rosen,⁵⁺
Die Quade Tonge met sire nosen
Aldus vaste dede besluten
Jegen diegene daer van buten.
Daer waren binnen dien castele
Beide bliden ende oec magnele,⁺
Diemen van buten wel mochte kinnen.
Daer lagen scuttren tallen tinnen
Met aremborsten harde goet.⁶
Buten der veste een ander muer stoet,
Nederre gemaect, om grote were⁺
Te doene, quame daer enich here,
Datmen ter vesten nine mochte riden
Sonder vechten ende striden.⁷

Ver Jalosie die vrouwe vroede

Heft inden tor geleit hoede,⁺
Want dirste porte so hoedde hier
Die felle dorpre, here Dangier,
Die ten oestenen staet gekeert.
XXX seriante, wel geleert,
Heft hi in sire hulpen daer.⁺
Dandre porte hoedde daer naer,
Die middage wart stoet,

[p. 63]

A. fol. 19 a. b.

⁺Scande, die node mesdoet,
Met menegen ontsienden man,
Die ten wapinen wale can⁺
Ende gereet te haren dienste waren;
Ende Vrese hoedde met haren scaren
Die porte die stoet ter slinker siden;
Vrese diene was in genen tiden
Seker, si en sloet haer dore⁺
Ende starke hameide leidde sire vore.
Hare porte si gaet selden op.
Alsi van den winde hort geclop,
Ocht geclap van enichen tongen,
Dan es si haestelike ontsprongen.¹⁺

Quade Tonge, die God verdome,

Dat içkene hier so dicke nome,
Hi hadde met hem vele quadien,
Sariante al ute Normandien,²
Ende hoedde die porte van troes³.⁺
Quade Tonge plach altoes
Toten andren porten te gane,
Om te versiene ente verstane
Hoe si besetten hare saken,
Ende wire tsnachts soude waken.⁺
Daerna ginc hi te cantelen
Met gescutte ende met quarelen,
Die hi orbarde in die wachte;⁴
Want hi waecte alle nachte
Ende trompte ende blies te tinnen.⁺
Hi horde buten ende binnen,
Hi blies stiven, die dat songen,

[p. 64]

A. fol. 19 b. c.

⁺ Hi blies stiven die dat songen,
Dat noit wijf onbedwongen
Gerecht en was no reine van live
Hets ene nature in die wive,⁺
Dat si horen harde gerne
Lekernie ende lodderscerne;
Die sijn puten ende amien
Ende vol van dorpernien;
Sie en achten op hare ere twent.⁺
Siet hoet dese haer selven scent,
Ende dese andre hoe si haer anscijn
Beatrijct, om dat si scone wil sijn.
Quade Tonge, die nine spart,
Vint emmer te seggene van lieden quaet,⁺
Ver Jalosie, die God onse here
Lachter geve ende onnere,
Hadde inden torre, alsmen pleget,
Hare heimelijcste vrient geleget
Ende bewart harde sekerlike.⁺
Daer sloetse binnen wel swaerlike
Dat suete kint Suete Onfane,
Ende dede die dore wel vaste verslane;
Ende Suete Ontfaen blefer binnen
Vaste besloten in allen sinnen,⁺
So hine mochte comen henen.
Hi was bevolen ere quader quenen,
Die anders en geen were en wrachte
Dan si spiede ende wachte,
Dat hi hem dorlic niet hilde⁺
Ochten iemen bedriegen wilde;
Want die quade conste al tbaraet
Daer die werelt mede omgaet.
Si hadde dorproeft al haer leven
Bliscap, rouwe, die minne conste geven.⁺
Suete Onfaen hi sweech al stille,
Alse een die hadde sinen onwille,
Dore die quene die hi ontsach.
Hine dorste doen engeen gewach
Van dien dat hi in therte droech;⁺
Hi hadde sere sijn ongevoech
Van hare, die conste alkansen mansen
Ende die noten van ouden dansen.¹

Doe Jalosie hadde gevaen

Suete Onfane, ende hadde gedaen⁺
Vermuren vaste indien casteel,
Versekert was si doe een deel
Van haren cnoppen, van haren rosen,
Datse die leckere en soude nosen,
Hoe sere dat hem werde te sure;⁺
Maer ic, die was buten den mure,
Was geliverert te sine
In groten rouwe ende in pine.²
Minne can mi vercopen wel
Al die bliscap ende dat spel;⁺
Datse mi te voren brachte,
Dat ontgeldic nu onsachte;³

[p. 65]

A. fol. 19. c. d.

⁺Want soe mijn leven sere mesfuert.
Ic wane mijn leven soude hebben gedurt:
Neent, weet God! wats mi gesciet,⁺
Want nu es vaster mijn verdriet,
Dies ic die joie hebbe verloren,
Dan ic nie en hadde te voren.
Wat makie, hieraf lange tale?
Ic mach den dorpre slachten wale,⁺
Die in derde werp sijn saet.
Alst groene ende scone uutgaet
Es hi in hoge ende blide;
Mar eert coemt datment snide,
Ende soude wassen in sijn haer,⁺
Coemt ene quade wolke daer,
Dat hem benemt altemale:
Dan es hem die hope wale
Al ontgaen ende al verloren,
Dien hi hadde groet te voren:⁺
Hi vertrooste hem alte vroech.
Des gelike es ane mi gnoech,
Want mijn troest, mijn goede hopen
Es mi algader nu ontslopen.
Minne hadde mi gedaen die ere⁺
Ane Suete Onfane dien jonchere,
Dat ic hem al mine heimelicheide
Ontecte coenlike ende seide,
Die mi gerne ende wel ontfinc;
Maer minne es die ongestaedste dinc⁺
Die in die werelt wesen mochte.
Doe ic mi boven wesen dochte,
Benaemt mi minne in corter uren.
Si slach der wilder Avonturen,
Die dicke werc menich. wonder;⁺
Si werp tfolc boven ende onder,
Si maecse blide ende mat;
Want dAvonture keert een rat,
Ende die gone, diere set boven,
Mach wel davonture loven,⁺
Op dat hire bleve emmermeer;
Maer si brinct te saen den keer,
Diene werp van boven neder
Ende den ondersten verheft weder.
Nu liggic onder harde onsachte!⁺
Ic sie die mure ende die grachte,
Die ic liden niet en mach;
In werde meen blide nacht ende dach,
Sint dat in prisone legt gevaen
Dat warde kint Suete Onfaen;⁺
Want ane hem leget mijn welvaren
Ende ane die scone rosen tuwaren.
Sal mine herte meer genesen
Dat sal bi hem beiden wesen.

Ay Suete Onfaen, lieve vrient,⁺

Al liggedi gevaen onverdient,
Hout mi uwe herte, soe doedi wel,
Ende hoet dattie vrouwe fel
U herte niet en moge vaen,
Alse uwen lichame heeft gedaen.⁺
Al eist dat si u castijt,
Hout u lichame talre tijt
Alse een herte eens minneren
Jegen Jalosien geberen;
Al houtse u vaste in prisoene,⁺
Hout uwe herte emmer coene;¹

[p. 66]

A. fol. 19. d.-20 a.

⁺Want edele herte ende vrie
En laet niet, wat mense castie
Ochte sleet, sine mint haer lief
Stillekine ocht ware een dief.⁺
Al es u swaer ver Jalosie
Ende si u doet dorpernie,
Ende met toent fel gelaet.
Penst daer jegen, dats mijn raet,
Om mi die u es getrouwe,⁺
Het sal mindren uwen rouwe.
Daeddi, lieve kint, alsoe,
Mijn herte die souts wesen vroe.
Ic hebs sorge in minen moet,
Lieve, dat gi soe nine doet.⁺
Oec daert mi sere, Suete Onfaen,
Dat gi dore mi dus sijt gevaen
Ende ligt tuwen ongemake:
Dan es nochtan om gene sake
Die ic gedaen hebbe ocht getogen,⁺
Men mocht met eren wel doen moegen.
Noch noit en seidic, geloves mi,
Dinc die niet te seggene ne si;¹
Maer mi deert bi Gode meer.
Uwe pine ende u grote seer⁺
Dant u selven moge gedoen.
Ic moet doegen dore u prisoen
Die penitensie wel swarlike,
Dat ane mi openbaerlike
So scijnt, dat ic cume sal⁺
Der doedt ontgaen, hen doe geval.
Alsic herdinke om die scade.
Die ic hebbe vroech ende spade,
So werdic so sere ontaen
Dat mi die rouwe sal verslaen.⁺
Aldus quaet en haddict nie,
Want ict met minen ogen sie,
Dat die valsce, quade verraderen
Om mi te duerne al vergaderen.
Ay Suete Onfaen, nu wetic wale⁺
Dat si u selen altemale
Met sueten worden na hem tien.
Bi Gode! laetti dat gescien,
So es mi bliscap ongereet.
Ic weet nochtan hoet hier met steet:⁺
Ic duchte sere mijns mesfal,
Dat gi mijns selt vergeten al.
Vergeetti mijns, so es gedaen
Al mine bliscap, Suete Onfaen.
Ic hebbe verloren van ure minne⁺
Al die hope, ic sal ontsinnen
Van meshope; ha! in sal niet,
Want hope mi die God van Minnen liet,
Ende soude mi troesten ende in staden staen
Alsic met rouwen ware bevaen.⁺
Wat hebbic te doene van desen?
Al es hope goet in sijn wesen,
Hins seker van engenen dingen;
Hi brinct die minnen sonderlingen
In pinen ende in swaer verdriet;⁺
Want hi geloeft dat hi al niet
En doet noch en hout convent.²
Nochtan esser mede verblent

[p. 67]

A. fol. 20. b. c.

⁺Menich minsce, die hem geloven
Ende waenre met haere stucken comen boven,⁺
Die hen gevallen nemmer dach.¹
Men ne weet ane wele men houden mach
Van dingen die sijn te gesciene:
Daeromme staensi wel te vliene,
Want menich esser bedrogen bi;⁺
Ende hope en can gehelpen mi
Dan met gelove, dat hi mi doet.
Waertoe es sijn geloven goet,
Alse hi mi laet in selc verdriet,
Datmen mach vertellen niet?²⁺
Scande. Vrese ende Dangier
Hebben mi sere gelet al hier,
Ende Quade Tonge ende Jalosie,
Die God onse here vermaledie;
Ende daertoe die oude quene,⁺
Die Suete Onfaen en laet allene
En genen tijt, nacht no dach,
So dat icken spreken en mach.

Die God van Minnen hi gaf mi

Drie gichten, die mi souden bi⁺
Te mire noet in staden staen,
Die mi nu sijn al afgegaen:
Dats Goeleec Spreken ende Suete Ansien,
Dese scuwen mi beide ende vlien.
Dat terde hebbic oec verloren,⁺
Dats Suete Gepens: des doegie toren.
Hi hadde mi ene scone gichte gegeven,
Waersi mi gestadich bleven.
Waer toe soudense mi wesen goet,
Opdat gevangen bliven moet⁺
Suete Onfaen? dore wien ic sal
Sterven, mine helpe goet geval;
Want hi legt so vaste gevaen,
Dat hijs cume sal ontgaen.
Ontgaen! bi wies vromicheit?⁺
Bi mi, dat ware mi ongereit!
Ic was bevaen in groter dorhede,
Dat ic den God van Minnen dede
Noit manscap van alselken lene.
Ledicheit doet mi doen allene,⁺
Die vrouwe die mi twiket ontsloet:
God geve hare lachter vor hare doet,
Dat si mi daer in liet gaen!
Hadde si enichge doeget verstaen,
Sine hads mi niet gestaedt tuwaren,⁺
Want sotte sotheit niet en sparen
Te doene, dat wetic nu wel,
Al en haddemi niemen el
Geseit dan Redene, die mi castiede.
Ic was sere versot tien tiede,⁺
Dat ic niet en dede haren raet:
Ic kenne nu wel dat ic dede quaet.
Redene hadde recht die mi blameerde,
Dat ic mi noit ter minnen keerde;
Mine pine es swaer die ic dogen moet:⁺
Ic wilse laten, het es mi goet.
Laten? arme! hoe mochte dat sijn?
So soudic al dat leven mijn
Valsch verradere geheten wesen.
Godset hebbe die mi riet te desen!⁺
Want ic verriede minen here,
Suete Onfane, die leget in sere
Dore mi, omdat hi mi dede
Vrientscap ende hovesseede,
Ende legt gevaen jamerlike.⁺

[p. 68]

A. fol. 20. c. d.

⁺Hi dede mi doeget sekerlike
So groet, dat ongelovelic si,
Doe hi dede liden mi
Die hage sonder enichge nose,
Ende mi cussen liet die rose.⁺
Ic souds hem weten van herten danc,
Alsic sal mijn leven lanc.
In wille mi meer beclagen niet
Van Ledicheiden, wats gesciet,
Noch vanden God vander Minnen,⁺
Noch van Hopc; ic wille bekkinen,
Beclagedic mi, dat ic mesdaede.
Nu en es dan el dan ie gestaede
Minen lichame, dat hi doege al
Tvernoi, dat hem toecomen sal.¹⁺
Ic moet na genaden beiden,
Want mi gedinct wel bi waerheiden,
Dat mi seide die God van Minnen:
Woudic van heme troest gewinnen,
Dat ic die pine te danke name,⁺
Die mi van sinen dienste quame;
Hi soude mi ten hogesten bringen,
In benaemt mi met valschen dingen;²
Maer het soude mi lange merren.
Dit seide hi mi ende al van verren.⁺
Nu en es mi niet dan dienen wale,
Want in mi mochte altemale
Die faute sijn, daer ic omme wene;
Want in heme en es negene.

Nu ga vort, hoet moge vergaen;⁺

Al dat den God dinct goet gedaen
Doe hi met mi, eist cleine ist groet;
Ocht hi wille hi sla mi doet.
Over mi hevet hi gebot
Alse geweldich here ende God.⁺
Alse hi wilt soe moetic sterven,
Ine mochte die hulpe verwerven,
Dat ic vercrege Suete Onfane,
Daer mijn leven al legt ane.³
Mar hoet gevalt met mi,⁺
Dat hi doch gedinkende si
Van Suete Onfane na mine doet.
Daer ic omme leve in sorgen groet.
Allewege, hoet met mi gaet,
Come ic ter Minnen, dat verstaet,⁺
Te biechten ende late in testamente
Suete Onfane die beste rente,
Die ic hebbe, dat es therte mijn,
Tegindomme sonder berauwen fijn.’⁴
Die wile dat ic minen rouwe⁺
Aldus clagede, quam mijn vrouwe
Redene van haren torre gegaen,

[p. 69]

A. fol. 20. d.-21. a.

⁺Ende quam te mi ende hadde verstaen
Mine clage ende mijn swaer verdriet,
Ende seide: ‘Vrient, en siedi niet⁺
Te dienne noch uwes heren sat?
Wat dunct u, mogedijs werden mat?
Hebdi goeden here gedient?
Met rechte mogedi hem sijn vrient,
Die u aldus doet torment⁺
Alle dage, hine spaert u twent.
Het mesviel u harde sere,
Dat gine ontfinct over here.
Ic ben seker, haddine bekent,
Gine hadt ane uwen dienst een twent⁺
Gehouden noch ane sine manscap mede.
Hi es onpais, hi es onvrede:
Kinstune iet op dine trouwe?’
‘Jaic!’ - ‘Gine doet.’ - ‘Ic doe, vrouwe.’ -
‘Sech waeraf, des biddic di.’⁺
- ‘Vrouwe, van dien dat hi te mi
Seide dat mi ware groet ere,
Dat ic hadde so groten here.’
- ‘En kenstune anders?’ - ‘Nenic niet,
Dan van alse velen alse hi mi hiet⁺
Sine gebode ende vaste beval,
Ende hi al heimelike van mi stal,
Ende liet mi in die wage allene.’¹
- ‘Bi Gode, dese kennesse es clene!
Ic wille nu dat gine kint:⁺
Onsalich keitijf, en vroeddi twent?
Gine mocht kiesen swarre verdriet
Dan hem te dienne, wats u gesciet.
Kinnedine, gine soudten laten:
Hem te dienne hens twint ure baten.’⁺
- ‘Vrouwe, ic ben sijn egijn man,
Ende hijs mijn here: hoe soudic dan
Van hem sceden met enichger eren?
Dat soude mijn herte gerne leren.’
- ‘Ic selt u leren,’ seide Redene doe,⁺
‘Wildire ure herten dan setten toe,
Ende u tonen, sijt seker des,
Die dinc die ontoenlec es;²
Ende sonder sciensie saen versinnen
Ende sonder kinnesse seldi kinnen⁺
Dat men kinnen niet ne mach,
Noch geweten, no nacht no dach.
Ic sal u den cnoep ontcnopen,
Die weder sal te gadre lopen
Ende gecnocht te gadre bliven:⁺
Dit sal ic u hier al bescriven.³

Minne es pais ende alle onraste;

Minne es onpais ende alle raste;⁴
Si es trouwe vol van ontrouwen,
Si es ontrouwe vol van trouwen;⁺
Si es vrese al versekert,
Si es sekerheit al onversekert;
Si es hope al vol meshopen,

[p. 70]

A. fol. 21. a.b.

⁺Si es meshope al vol hopen;
Si es redene sonder redene,⁺
Si es sonder redene redene;
Si es gesonde vol ongesonde,
Si es ongesonden vol gesonden;
Si es genoechte vol ongenoechte,
Si es ongenoechte vol genoechte;
Si es gestade vol ongestaden,
Si es ongestaede vol gestaeden;
Si es vroet al vol sotheiden,
Si es sot al vol vroetheiden;⁺
Si es rouwe vol van bliscapen,
Si es joie vol van onbliscapen;
Si es dorst die altoes dronken si,
Si es dronkenheit daer dorst es bi;¹
Soe es suete ende better sake,
Soe es suete savor van quader smake;²
Si es sonde sonder baraet,⁺
Si es met sonden oec weldaet;³
Si es vol bliscapen pine,
Si es felheit die plegt onfermich tsine;
Si es een ongestadich spel,
Si es vast onvast, dat wetic wel;⁺
Si es crancheit starc, ende starcheit cranc;
Si geet met danke ende sonder danc;
Si es sotheit ende vroede sottie;⁺
Si es vroude serich ende jolie,
Si es lachen vol wenens, wetic wale;
Si es raste vol pinen tallen male;
Si es suete hille in alre wijs,
Si es vol rouwen dat paradijs;⁺
Si es kerkere die troest die gevane,
Si es hitte daer vele couts es ane;
Si es nevel dat niemene verdrijft,
Si es proper dat gemeine blijft.
Also wel can minne geraken⁺
Onder vlocken alse onder scarlaken.⁴

Hens niemene van so hogen geslachte,

Noch so vroet, no oec van machte,
Noch so coene, noch oec so rike,
En leittenne harde cortelike⁺
Al desen wech die God van Minnen,⁵
Opdat hine wilt ten nausten kinnen.
Wie dat met hem omgeet,
Brinct hi tachterste in groet lect,
Sonder die quade, die talre tijt⁺
Sinte Benedictus vermalendijt,
Omdat si doen tallen uren
Onrecht groet der naturen.⁶
Van desen soe en roekic twent,

[p. 71]

A. fol. 21. b.c.

⁺Maer ine wille niet dat men ment⁺
Daer hem die minnaren alle dage
Af bedroven ende beclagen,
Ende ten inde ropen: ‘Lase, keitijf,
Dat ic verliese aldus mijn lijf!’
Maer wildi doen u selven goet,⁺
So keert uwe herte ende uwen moet
Van der minnen ende scuwetse ende vliet:
Anders en mogedi genesen niet;
Pijnt u hars al af te stane.
Volgedi hare si hanct u ane,⁺
Ende vliedi hare si vliet u:
Dus maectise van u scu.’

Alse ic Redene hadde verstaen,

Die over niet al hadde gedaen
Hare sermoen, doe seidic: ‘Vrouwe,⁺
Ic neemt up gerechte trouwe,
Dat ics nu min weet dan te voren¹;
Want ine soude dat moegen horen,⁺
Dat ic die minne soude begeven.
Nochtan es mi int herte bleven
Van uwen sermoene al die lessen,
Dat icse soude al sonder messen
Lesen al der werelt gemene,⁺
Sonder mi selven nu allene.
Vrouwe, gi hebt mi minne geprijst
Ende gelachtert, dore God, nu wijst
Mi die minne die gi vercoren
Hebt, ic soutse gerne horen.’⁺
- ‘Ic salt u seggen, nu hort na mi;
Nu siet datter u herte si bi,
Want die hort ende nine verstaet,
Dats alse die jaget ende nine vaet.²

Na dien dat ic mi so versinne,⁺

So es ene siecheit die minne,
Die coemt van gepense meest
Van hem tween, die den geest
Hebben gelijc ende die nature.
Si begeren in alle ure⁺
Helsen, cussen, hen aisieren
Met quader genoechte sonder vieren:
Vrocht te winne en gerense twent.
Ander liede men oec vent,
Die den vrouwen doen verstaen⁺
Dat si met minnen sijn bevaen,
Daer si die vrouwen met bedriegen,
Want sijs nine meinen ende liegen,
So dat si van haerre minnen
Al hare begerte wel gewinnen,⁺
Ende werden dus van hem geloent.
Dese sijn alre meest gehoent:
Ja, hets beter daerna pogen
Te bedriegene dan tsijn bedrogen.³
Ja, in dit orloge sonderlinge⁴⁺
Nature wilt dat alle dinge
Bi naturen vorwart gaen.

[p. 72]

A. fol. 21 c.d.

⁺Alse die vadre sijn vergaen,
Die kindre houden twerc daer naer;
Omdat nine soude sijn te swaer⁺
Sette nature in dit werc delijt,
Om dies si wille dat genen tijt
Hare wercliede vanden werke vlien;
Want menich soude hem tswercs ontien,
En dade delijt, datse daertoe wect⁺
Ende met genoechten daertoe trect.
Nature aldus so subtilierde
Al hare werc ende visierde,
Daer niemen te rechte toe en geet;
Want alder liede begerte so steet⁺
Na dat delijt ende anders niet.¹
So wie dat delijt anesiet,
Hi werp hem selven altemale
Ewelike inder hellen quale;
Want hets wortele van allen sonden,⁺
Gelijc dat wi gescreven vonden
In Tulius boec vander Outheit,
Die hi meer prijst dan die joncheit;
Want joncheit brinct cleine ende groet
Dicke in vrese van dier doet.⁺
Joncheit es te lidene swaer
Sonder sterven, dat es waer,
Ochte te brekene enich let,
Ende onnere te doene oec daer met,
Ende scande ende scade groet te rechte⁺
Heme ochte sinen geslechte.
Die minsce coemt oec bider joget
In menege dinc die hem meshoeget,
Ende volget geselscap die es quaet,
Daer hi met coemt in menich baraet;⁺
Ende dicke verwandelt hem sijn sin,
Ende geet tenen cloestre in,
Ende wart daer een monec begeven,
Ende moet daer leiden al sijn leven,
Ende laten wille ende sine vriheide,⁺
Ende waent dien crane vaen in die locht,
Dies hi cruept daer in dien crocht.²
Sine gedachte bliven dickent tonvast;
Alse hi gevoelt den swaren last,⁺
Loept hire ute, ocht van onneren
En dar hire binnen wederkeren
Ende blijfter in met groten sere³,
En sie dat hem God onse here
Geve virtut ende obbediencie,⁺
Dat hi mach leven in paciencie.

Joncheit doet bestaen sotheide,

Ribaudie ende oncuescheide,
Ende den sin doet hi verwandelen,
Ende oec quade saken handelen,⁺
Daermen mede coemt te pinen,
So dat scijnt hem ende den sinen.
Joncheit doet vechten ende striden,
Tavernen volgen tallen tiden
Ende met dobbelspele omgaen;⁺
Luxurie doet si oec bestaen
Ende menich andre onsalichede,
Daermen die ziele verlieset mede.
Maer outheit sone doet niet alsoe,
So bepenst hare haerwaert ende hoe⁺

[p. 73]

A. fol. 21. d.-22. a.

⁺Si menege pine heeft leden
Al binnen haerre jonchede,
Ende die sotheit die si dede,
Daer si haren tijt corte mede,
Ende daerse met verloes hare crachte,⁺
Bider joncheit, diese daertoe brachte,
Ende bi haren kintscen wille
Heft gehadt menichgen onwille.
Outheit bringet joget in outheiden
In wel groter onderscedicheiden⁺
Ende oec in groten gemake mede¹;
Nochtanne eist een gemene sede:
Wat outheit doet ende wat hi dient,
Hare sone es niemen vrient;
Want elc scuwet outheit ende vliet,⁺
Ende jonc en wille hi sterven niet².
Alse hare die outheit bedinct,
Ende si die sware pine vortbrinct,
Die si heft leden met onspoeden
Van live, van zielen ende van goede,⁺
Sone prise joncheit een twent niet
Om die sotheit die hare es gesciet.

Wildi weten waer joncheit woent,

Diet den lieden so scone toent?
Delijt so houtse in hare doen⁺
Alse lange alse so es in dit saisoen,
Ende woent met hem in sine woninge,
Ende welt dat si hem sonderlinge
Gereet te sinen dienste si;
Ende si doet gerne, geloves mi,⁺
Ende volget hem van wege te pade,
Ende werct al bi sinen rade,
Ende en welter niet sonder wesen.
Mar outheit en gerter twent van desen;
Doch moetti toutheden comen,⁺
En hebbe u jonc die doet benomen,
Daer elc mensce node coemt toe;
Ende mach u wel seggen hoe:
Outheit so verdonkert dogen;
Rouwe doet den lieden doegen,⁺
Omdat elc minsce wel versteet
Dat sere te sire doet wart geet³.
Danne so pinen si om doeget;
Die sotheit, die si in hare joget
Daden, gaet hen dan berouwen,⁺
Alsi hare grote crancheit scouwen;
Haer graeu cop gaet hem meshagen;
Dat si in haren jongen dagen
Met kinscheiden dien tijt verloren
Brinct hem inne menichgen toren.⁺

[p. 74]

A fol. 22. a b.

⁺Dan so pensense om hare sonden,
Die si daeden doe tien stonden
Ende in hare joget, die lettel durt,
Dat si nu wel sere mesuert.¹⁾
Weetti waer outheit woent ende set?⁺
Het es u goet dat gijt wet:
Travael ende pine herbergen hare,
Ende slaense ende stoeten openbare,
Ende tachterste sendense haer die doet
Ende daer met berounessen groet.⁺
Dan kint si dat si heeft verloren
Dien tijt, dien si levede te voren,
Bider joncheit, diene hare stal
Met haerre sotheit overal.
So hoe dese stucken hene gaen,⁺
Die van minnen wilt joie ontfaen,
Hi sal hem pinen al sonder sceren
Vrocht te winne ende die begeren,
Dat si comen van sinen live.²
Mar men vent nu vele wive⁺
Die node kinder souden dragen,
Ende drogen sise, si souden clagen:
Niet dan genuechte en willen si
Nu al meest, dat dunke mi,
En waren namelike horen,⁺
Die ommegaen met quader gevoeren.³
En mach en geen wijf wesen goet,
Die hare vleesch vercoept om goet.
Van hen so soude elc man vlien
Ende sine herte van hen tien.⁺
Hi pense ho sine mochte hebben wert,
Die els niet dan sijn goet en gert,
Ende el en mint dan sijn gelt,
Ende al levende villen wilt.⁴
Om sijn goet doet si hem feeste.⁺
Men soude minnen alselke ene beeste,
Alse die lieden wilt onteleden?
Die duvel moete selke wijf geleden!
Nochtan dunct der herten mijn,
Dat sijt nu al gemeenlike sijn.⁵⁺
In segge niet: men mach scoenheide
Van lieve wel nemen op hovescheide,
Dat niet te costenleec en si,
Ende ongebeden si daer bi:
Die mach wel elke vrouwe met eren⁺
Nemen wel sonder blameren;
Want ondernemen ende geven
Hout minne in gestadich leven.
Die minne, die niet els en geert
Dan hovessceide, die hebbic wert;⁺
Maer die minne, die doet al verteren,