Die Rose van Heinric van Aken

(1976)–Hein van Aken



[p. 80]
[Deel 2] A. fol. 23. d.-24. a. +Hi so levet in meerren delite Dan selc doet, sijt seker das, 4830 C. mudde corens in sinen tas;1 Ende sal u seggen wel ware bi:+ Die gene, die so rike si, Hem bernt binnen altoes sijn moet Om te gaderne dat grote goet; 4835 Maer die ander, die niet en hevet Dan dagelix went, daer hi bi levet,+ Hine gaderet tgoet niet alsoe. Alse hijt went dan es hi vroe, Ende verteret wel blidelike, 4840 Al eist dat hi niet en es rike, Ende houttere heme eerlic mede,+ Ende penst, alse lange alsi sine lede Heft gesont, sal hi wel winnen Dat hi verteren sal met sinne. 4845 Eist oec te cout och te nat, Hi penst wel te lidene dat;+ Wert hi siec, sine geburen Selne wel int gasthuus vuren, Daer hi van hongere nine bederft; 4850 Ist oec dat hi van ermoeden sterft, So penst hi dattene halen sal+ Onse Here met sinen inglen al, Want hi gescuwet heft giricheide Ende wel gehouden dat God seide, 4855 Dat niemen om margen sorge en heeft, Want al God geeft daermen bi leeft.+ Ons seit Pitagoras die clerc, (Ine weet oft gi noit saget sijn werc, Diemen die Guldene Vers hiet) 4860 Hi seit: alse hi van lichame sciet, So vart hi ter heleger locht+ Ende laet dese erdsce vrocht: Daer levede hi alse een God.2 Hi es wel keitijf ende sot, 4865 Die waent dat hier sijn lantscap si; Neent! nemmer niet, geloves mi.+ Onse lantscap en es niet sekerlike Hier neder in dit erderike, Maer hier boven eist altemale. 4870 Dat merken wie biden clerken wale, Die de boke hebben gelesen,+ Die wale connen spreken van desen.3 Ende oec die gene die mach leven Van dien dat hem sine rente geven, 4875 Ende niet en geert van anders goede, Hi mach wel leven sonder aremoede;+ Want die meestre seggen mi, Dat niemene keitijf no arm ne si, Hine wille zelve arem wesen, 4880 Eist coninc, eist grave, als wi lesen. Menich ribaut es die plegt+ Dat hi colen met sacken dregt; Nochtan heft hi dat herte so blide,
[p. 81]
A. fol. 24 a.b. +Dat hem en deert tegenen tiden; 4885 Want, alse hi die pine heeft leden, Loept hi en wech met haesticheden+ In die taverne dat verteren: Bleeft hem lange het soude hem deren. Ende alse hare wenninge es verteert, 4890 Lopen si weder ter marct wart, Ende dragen die sware ferdele+ Met bliscepen ende met spele, Ende winnen blidelike hare broet, Daer si stoppen met hare noet; 4895 Ende als sijt hebben dus gewonnen, Lopen si weder vor dier tonnen+ Ende sijn blide ende in hogen, Ende drinken wat sijs drinken moegen, Ende wanen genoech hebben ewelike. 4900 En waendi God van hemelrike En hefse liever van desen arde,+ Dan ochte si waren perssemarde? Want die perssemert sekerlike En mach nemmermee wesen rike, 4905 Sine herte bernt in sduvels strec, Dies hi es girich ende vrec1.+ Die coepman hine leeft met aise Noch oec en genen tijt in paise, Want sine herte altoes orloget 4910 Om goet te winne ende poeget, Ende nemmermeer en sal hijs genoech+ Hebben vercregen na sijn gevoech, Noch te winne wesene sat, Om te meerne sinen scat. 4915 Hi heeft bestaen ene selsane pine: Hi wilt al twater uten Rine+ Drinken, dies hi drinken en mach So vele, en blives nacht ende dach Alse vele alst te voren dede: 4920 Dit doet die grote girichede, Die sijn herte altoes ontstelt;+ So hi meer heeft so hi meer welt2. In dit vernoy, in dese bataellie Blivet hi sijn leven sonder fallie. 4925 Avocate ende fisiciene Dese gaen alle die straten gemene3,+ Ende sijn blide ende sere in hogen Alsi den penninc winnen moegen Ende hare const vercopen wale: 4930 Hieran geet hem altemale, Om datter ute wasdoem scijnt.+ Hoe sere die sieke si gepijnt, Si wouden datter sestich ware; Ende davocaet woude openbare, 4935 Datter dingeden III warf tiene. Hoe scone sijt hadden ocht hu siene,+ Dat woudense dusentich, weet ic wel: Dat doet giricheit ende niet el, Diese bernt in die girichede4. 4940 Ende die meestre van divinen mede, Die predeken gaen van stede te stede,+
[p. 82]
A. fol. 24 b.c. +Om ere te hebbene ende rijchede, Ende om vordeel van den heren So gaen si den volke leren 4945 Ende seggen wel goede predecaden, Die hem selven cleine staen te staeden; Want sijt doen om idele glorie, Daer hem verblijt af die memorie:+ Ende dat es hare ziele verlies. 4950 Menich predect, sijt seker dies, Sonderlange goede predecade, Die uten der herten vol van quade Coemt ende vol sonden mede,+ Ende nochtan blijft in hare quaethede. 4955 Van desen lieden latict bliven, Ende wille hier nu vort bescriven Van den quaden, vulen tassarden1, Die wel geliken den perssemarden,+ Die oec noit minnen en wouden 4960 Anders dan hare gelt vaste houden, Ende werpent te haren groten scatte. Hoe sere sal op hem wreken datte God onse here van hemelrike,+ Ende dat si sien elker dagelike 4965 Die arme, die si voeden souden, Sterven van hongere ende van coude. Altoes hebben si drie pinen Die gene die gaderen tgoet in scrinen:+ Met groten pinen winnen sijt, 4970 Ende houdent met anxten alle tijt; Si sceden daer af met groten sere, Nochtan dat hem en dede noit ere. Dit doet al gebrec van minnen;+ Want minnede tsmenscen herte binnen, 4975 Sone ware getrouwe minne niet leden Die nu verbernen in girichede; Want wien meer goeds ware bleven, Hi hads sinen vrient gegeven+ Ochte geleent tsire noet 4980 Ende van vrientscepen groet2. Die werelt ware dan even rike, Ware die minne in dese gelike: Neen si niet! dats ongeval,+ Die minne si es te cope nu al; 4985 Niemene ne mint dan om sine vrome, Dan hoe hi te groten goede mach comen. Die wijf vercopen hen oec mede, Daer si hem mede doen grote lelichede.+ Aldus sijn al die liede ondeert, 4990 So sere hebben si gekeert Hare herte ane die girichede, Dat si hare grote vrechede Hebben geleit in eigijndome3.+ Alselke liede, alse ic hier nome, 4995 Sijn knecht der penninge, di si houden Vaster dan si te rechte souden. Dese maken meester over hen Den penninc, die in haren sen+ Altoes legt, ende dien si geren 5000 Ende en dorren niet verteren. Nochtan moet verteert al wesen Biden genen ocht bi desen; Want waneer hi die ogen luect,+
[p. 83]
A. fol. 24 c.d. +En weet hi wie sinen scat ontpluect, 5005 Ochte wien dattene verteren sal, Dien hi heft lange vergadert al. Hets riken lieden grote onnere, Dat si jegen hare nature so sere+ Doen, want hare nature es dat. 5010 Dat si souden telker stat Den lieden secorsen ende lenen. En verstaet niet dat wi menen, Dat sijt souden lenen iet+ Om persseme ocht om geniet, 5015 Maer om Gode, diet hen verleent. Mar men pleges nu niet, neent! Si leggent vaste in groten prisone, Ende en dinkent niet te verdoene,+ Ende houdent met groten onneren; 5020 Want altoes in haer herte keren Die drie poente, die ic u seide: Deen es te wenne met arebeide, Dander es te houdene met sorgen,+ Ende terde node af te scedene morgen. 5025 Tgoet sal noch hem selven wreken; Al eist dat niet en can spreken, Het slacht wel der coninginnen, Die inden torre verwracht leit binnen,+ Ende hout hare met paise ende in gemake, 5030 Ende laet die keitive in wake Tote dat comen mach hare ure: Edan gaet si irsten buten den mure. Alsoe so sal doen die scat.+ Alse sijn here es tslevens sat, 5035 So sal hi den genen bliven, Diene saen sal overdriven; Maer die gerechte goede man Hine houd hem niet hier an,+ Maer es vroe ende harde blide, 5040 Ende gevet tsine tallen tiden Daert hem bestaedt dinct wesen. Dedalus geleec wel desen, Die Ycarus sinen sone maecte+ Vlogle, die hi wel geraecte: 5045 Dat dedene art ende niet nature, Ende dedene vliegen die locht dure1; Maer die nodichge, girichge man, Al pijnt hi vliegen, hine can;+ Sine ere en mach niet verre comen: 5050 Giricheit heft hem benomen, Die hem alle doeget doet laten. Noch sal God onse here meer haten Den nodichen girichen ongeseedt+ Dan dien die afgoden anebeedt; 5055 Mare milde herte, wildijt verstaen, En wilt met giricheden omgaen, Maer dore die ere, die hi begert, Vlieget hi dore die locht vortwert.+ Noch heeft liever God onse here 5060 Den milden ende minten mere Dan hi den vulen girichen haedt, Dien hi nochtanne sere versmaedt. Suete rijcheit, alte mordadich,+ Waerbi siedi so ongenadich 5065 Den genen die u ane hen lesen, Dat si moeten u knecht wesen Ende dienen ende liggen onder voet, Dattie milde niet en doet?2 + Maer selke die hier stoede neven 5070 Mochten seggen ende antworde geven, Dat grote sekerheit geft die scat.
[p. 84]
A. fol. 24 d.-25 a. +An heren, an coningen merken si dat, Die om hare edelheide groet+ Voren met hem groet conroet 5075 Van Heden, die gewapent varen, Dies hire sijn lijf met wilt bewaren.1 Dan seggen die lieden verre ende bi, Dat ene grote coenheit si.+ God weet wel, die kent al goet, 5080 Dat hem grote sorge doet, Die hen dagelijcs doet asaut; Want sekerleker mach een ribaut, Waer hi wilt, gaen ende keren+ Allene vor die mordeneren, 5085 Ende vore hem dansen ende springen, Ende lude ropen ende singen Sonder sorge teneger stont, Dan die gene die dragen bont,2 + Al haddi oec met al datte 5090 Dat behort tsinen scatte, Gout ende precieuse stene; Dat namen hem rovers al gemene, Ende soudene oec dacrtoe verslaen,+ Daer die ribaut soude ontgaen, 5095 Omdat si duchten souden thangen, Wordense van sinen lieden gevangen. Niet meer en mach een coninc sijn vri Dan een ribaut, geloves mi,+ Allene opdat sine liede en waren: 5100 Sine liede! ic liege tuwaren, Sie en sijn sine meer no min, Maer heerscap heeft hi over hen: Heerscap, neen! dienst maer,+ Die tsire vrieit hort, dats waer.3 5105 Si sijn haer selfs, want alse si Willen staen si den coninc bi, Ende alsi willen blijft hi allene, Ende danne so es sine macht clene; Want hare lijf, hare vromicheit 5110 Es den coninc wel ongereit;+ Het es hare, het moet hare bliven: Nature const wel bedriven. Die avonture sie en can, Hoe goet dat si es den man, 5115 Geweten doen bi wat saken+ Sijn beste goet hem mochte genaken; Want davonture si es al blint.’4 - ‘Vrouwe, dore God, Marien kint,’ Seide die minnere: ‘nu leert mi
[p. 85]
A. fol. 25 a. b. 5120 +Welke sake mijn beste goet dan si:+ Dat soudic gerne leren kinnen Ende die const van u gewinnen.’ - ‘Ic leerse u gerne,’ seide Redene doe, ‘Maer en verstaet niet alsoe, 5125 Dat ic meine goet van avonturen,+ Lant, huus, cledre ochte paruren, Noch engeen erdersch goet, Datmen voren ochte dragen moet; Maer mine leringe meer ende min 5130 So seldi dragen in uwen sin.+ Dats goet dat u niet en sal laeten Noch ontfallen op dier straten; En sal u verwegen noch verladen, Maer altoes vromen sonder scaden. 5135 Al ander goet, dat buten es,+ Dan prisic niet, sijt seker des; Noch gi, no man negeen die leeft En heeft meer dan hi wijsdoems heeft Binnen sire herten besloten;1 5140 Want sine andre goede si moeten+ Al ter avonturen staen, In sorgen ende in anxten gaen, Daer die sotte blide sijn bi Ende diekent drove, geloves mi.2 5145 Al dat die avonture doet+ En prijst niemene, die es vroet, Noch en eest te drove no te blide, Want hets te duchtene tallen tide, Want si es van ongestaden sinne. 5150 Daer omme sone prisic niet hare minne,+ Noch oec vroet man daer mede, Want sijt te saen verkeren dede;3 Ende daerbi willic dat gi wet, Dat gi uwe herte nine set 5155 Ane hare: het ware u grote sonde.+ Opdat geviele tenichger stonde, Dat gi den lieden daedt verstaen, Dat gise minnet sonder afgaen, Ende gi danne meer minnet hare goet: 5160 Dat es sonde, so wie dat doet.+ En soude oec prisen en geen man Dese minne; si es in den ban Ende wederseit ende oec waedt4 Ende oec van allen lieden gehaed. 5165 Gi segt een dinc die niet en doecht:+ Alsic u quaetheit hebbe getoecht, Segdi dat ic u haten doe; Nu wijst mi waer, waneer ende hoe.’5 Die minneren seide: ‘Gerne, bi wareden. 5170 Vrouwe, gine gerustet heden+ Mi te biddene, dat ic versmaede Minen here, dat ic niet en daede, Om ene welde minne, die gi Al te sere vart prisende mi, 5175 Ende diemen nieweringe en weet+
[p. 86]
A. fol. 25 b.c. +Van oesten, daer die sonne upgeet, Tote daer si plegt haer inde te doene, Noch van middage tote septentrione. Ic weet wel dat men wandelen soude 5180 Tote dien dat hem bename dat oude,+ Eermen vonde alselke minne, Alse die gi mi wilt bringen inne. Sint dattie Gode enwech vloen, Sone hadde die werelt engeen doen, 5185 Ense die gygante assaelgierden.+ Ende met crachten so sconfierden, Dat si voren inden trone Hier boven woenen, daert es scone. Recht ende Reinicheit die vrouwe 5190 Voren met hem, so dede oec Trouwe.+ Dese Minne es oec gevloen alsoe, Sint dat Trouwe henen vloe; Gerechtecheit, die swaer was,1 Si vloe tachterste, sijt seker das, 5195 Die noit sint en quamen weder+ Vanden hemele tons hier neder. Baraet doetse henen vlien, Diese horen wilt no sien. Met sire ondaet, met sire cracht 5200 Heft hise uter werelt bracht,+ Ende hout die werelt met gewelt, Ende esser in so vaste gestelt, Datse hem sal bliven emmermere, Hen doe kenleke God onse here. 5205 Tulius, die ter menichger uren+ Die heimelicheit der scrifturen Besochte, hine conste sijn engien So wel gemaken noch gesien,2 Dat sire mee vonden nie 5210 Dan twee paer, wanic, ine weet drie,+ Die alselke minnaren waren, Alsic u hore hier openbaren. Binnen Tulius tiden nochtan, Waen ic, so proeft menich man 5215 Die waren sine vrient met monde,+ Maer metter herten engenen stonde.3 Ben ic dan vroeder dan Tulius was Ochte Gecien ochte Ypocras,4 Die selke minne en conste vinden? 5220 Wies soudic mi dan onderwinden,+ Ende waer soudicse soeken dan, Sint datse niemen vinden can, Ense al die werelt es doresocht, En ware dat ic in die locht 5225 Vliegen mochte alse een crane,+ Ende icker dan mochte comen ane? Al constic vliegen, ine sochter niet:
[p. 87]
A. fol. 25 c.d. +Mi mochter af comen groet verdriet; Die Gode mochten wanen dat, 5230 Dat ic tparadijs hare stat+ Willen soude assaelgieren, Alse die gygante quadertieren Wilen in ouden tiden daeden. Ine bem niet alsoe beraeden, 5235 Datse mijn herte te soekene geert.’+ - ‘Lieve vrient, nu hort hare weert,’ Seide Redene, ‘sint gi gewinnen Niet en cont van derre minnen, Dat gebreect alse lichte ane u 5240 Alse an enen anderen, verstaet nu.+ Bi andren willict u tonen waer; Bi anderen? neen! bi u maer Willict u tonen harde saen; Maer gi moet die minne verstaen, 5245 Dat ic u segge, gemeenlike+ Ane die arme ende ane die rike, So, gi selse gemeinlike minnen, Ende liever den enen niet gewinnen Dan gi ten andren minnen geert.1 5250 Hebse even lief ende even weert,+ Ende staet hem alsoe gelijc te staeden, Alse gi wout dat si u daeden; Ende niemenne en doet meerre scade, Dan gi wout dat men u daede; 5255 Ende welt n herte aldus minnen, Groten loen seldire an winnen. Derre so volcht, radic, u leven:+ Si sal u grote bliscap geven. Om dat alle die lieden laten 5260 Dese minne ende verhaten, So sijn geset in erterike Die rechteren al gemeenlike,+ Dat si onrecht selen breken Ende die overdaede wreken, 5265 Die diewile deen den andren doet, Ochte doet oehte neemt sijn goet, Ochte vercracht ocht stelet tsine,+ Ochte verraeddene stillekine; Dat souden die rechtren berechten 5270 Ende wel sere daer over vechten.’ - ‘Vrouwe, dore God van hemelrike, Sint gi mi leert so ernstelike,+ So biddic u dat gi mi doet Een luttel verclaren minen moet.’ 5275 - ‘Gerne, waer af? ic secht u.’ - ‘Dat gi mi wilt berechten nu: Welc dunct u beter in uwen sinne,+ So Gerechtecheit so Minne?’ - ‘Welke meindi?’ - ‘Vrouwe, dese, 5280 Daer gi mi heet dat ic in wese; Want die gene daer ic in ben, Si blijft vaste in minen sen.’2 + - ‘Tatolf!3ic geloves u wale;
[p. 88]
A. fol. 25 d.-26 a. +Maer wildi weten altemale 5285 Van beiden welc dat beter si? Ic seide: Minne’1 - ‘So proeft mi.’ - ‘Gerne. Alsmen twee saken vent,+ Diemen beide orberlic kint, Der gere diere te doene best es, 5290 Die es best, sijt seker des.’2 - ‘Vrouwe, dese sake die es waer.’ - ‘Nu hort ende verstater naer,+ Ic sal u verclaren bat dien sin: Minne, daer caritate woent in, 5295 Es beter dan gerechticheide, Dat salic u proven hier ter stede; Nu setter toe herte ende moet.+ Ic segge dat beter es dat goet, Dat van selven coemt geresen, 5300 Dan daer hulpe toe moet wesen. Bi exemple willict u saen Proven wel ende doen verstaen.+ Opdat een scep getrecken can Bat bi hem selven enich man, 5305 Dan datmen hem dade hulpe engene Anders dan die sine allene, Wat mochti hem staen te staeden,+ Sint hi niet en ware verladen?’3 - ‘Ic mochte, vrouwe wel gedaen, Mine hant ane den cabel slaen Ende hem hulpen trecken iet.’ - ‘Gi segt waer; nu besiet: Al lage stille Gerechticheit Ende Minne ware den lieden gereit,+ 5315 So ware hen die Minne genoech Om to hebbene hare gevoech, Sonder te doene enich recht Van enichger sake nu ende echt; Want sonder Minne Gerechticheit,+ 5320 So es verloren al arbeit. Minne sone heeft hulpe noet, Dat doet Recht dicwile groet; Daer omme es Minne beter al.’4 + - ‘Proeft mi dat, vrouwe.’ - ‘Gerne, ic sal. 5325 Nu swiget ende hort mine tale, Dat radic ende verstaetse wale. Recht regneerde, geloeft mi das, Doe Saturnus coninc was, Die Jupiterre beide gader+ 5330 Avesneet, al waest sijn vader, Sine gegaen, al deedt hem wee, Ende werpse beide in die zee. Van den scumen so wart Venus Geboren, dat seit scrifture aldus.+ 5335 Al ware Gerechtecheit weder comen,
[p. 89]
A. fol. 26 a.b. +Diere den wech es al benomen, Al eist datter te doene si, Noch wart goet, geloves mi, Dat hen die liede onderminden;+ 5340 Want Minne si soude Recht versinden; Want onderminden hen die liede, Sijt seker datse om gene miede Deen den andren iet mesdaeden: Ende wat stoede dan Recht in staden?’1 + 5345 - ‘Vrouwe, ine weet bi onsen Here.’ ‘Ic selt u seggen paiselic sere: Soude staen die werelt in haren dinge, Wat souden princen ochte coninge, Ochte provoest ochte baeliu?+ 5350 Sine dochten niet, dat seggic u. Daer omme Minne, so dunct mi, Beter danne Gerechtecheit si, Recht en gaet jegen quaetheit maer, Die moeder es, ic segge u waer,+ 5355 Der heren nu van erderike, Edelheit vergeet gemeinlike.2 Daer omme en hadde gedaen die sonden Ende quaetheit, noit en ware vonden In erderike coninc negeen,+ 5360 Noch oec rechtere nemmer een. Nu willen die rechtren qualec weten, Dat si dat recht al vergeten Ende doemen die arme lieden, Ende die rike lieden om mieden.3 + 5365 Selc rechtre doet hangen den dief, Daert af ware beter gerief Datmen heme selven hinge: So menichge quade, valsche dinge Heeft hi gedaen ende toebracht+ 5370 Bi sire willen, bi sire cracht. Dese sake machmen altemale Bi Apyuse vertrecken wale, Die sinen seriant tenen dage Dede doen ene harde grote clage,+ 5375 Alse ons seget Titus Livius, Over die dochter Virginius, (Virgine hiet die scone maegt.) Omdat si Apiuse baegt, So dat hise moeste minnen,+ 5380 Ende si sins niet en woude kinnen, Noch sire minnen oec en geerde: Dit was dat Apiusen sere deerde. Die seriant quam ende riep sere: ‘Here Apius, rechtere ende here,+ 5385 Doet mi vontnesse, eer gi gaet, Van der maegt die hier staet, Die mine eigine dierne es: Dat willic tonen, sijt seker des, Jegen elken man die leeft,+
[p. 90]
A. fol. 26 b.c. 5390 +Ine roke wiese gevoet heeft: Ute minen huse bleef si verloren Onlange sint si was geboren, Ende wart Virginiuse gegeven: Alsoe es hem noch bleven.+ 5395 Doet mi recht, here Apius, Dat ic mine dierne hebbe aldus. Si soude mi dienen altoes te rechte; Wilt oec Virginius ende sijn geslechte Wederseggen, dat hi en can,+ 5400 Ic wilt beproven met menichgen man.’1 Alse dus sprac die verradere quaet, Die valsche rechtre, die daer steet, Eer noit Virginius sine tale Conste geseggen, die nochtan wale+ 5405 Sine dochter wel bescudden soude Jegen die gene diese hebben woude, So gaf Apius sijn vontnesse daer, Ende hiet die maegt openbaer Leveren den cnape teygindome.+ 5410 Doe die riddere, die ic u nome, Virginius, van sire dochter sach, Ende hijt verweren niet en mach, Sine moeste inder quader hande, Nam hi die scade vor die scande;+ 5415 Want hi en hads betren raet, Ende ginc ter dochter, daer si staet, Die hi vor al dat levede minde, Ende nam sijn swaert met geninde, Ende sloech der maegt af dat hoet,+ 5420 Ende naemt doe met rouwen groet, Ende bracht gedragen tenen prosente Den rechtere daer te jugemente.2 Dus bleef die scone Virgine doet; Ende die rechtere doe geboet+ 5425 Dat men Virginiuse volleke vinge, Ende menne doedde ofte hinge. Nochtan en verdede hijs niet, Want hem tgemeine volc en liet, Dies hadden soe jamerhede.3 + 5430 Daer wart geproeft op die stede Dat Apius valscheit hadde gedaen. Doe leitmenne in een prisoen gevaen,+ Daer hi hem doedde met enen messe Eer quam die dach van sinen vontnesse; 5435 Ende Claudius, die de clage ophief, Was verordeilt alse een dief, Ne ware dats ontfarmde sere+ Virginiuse, den stouten here, Dies so vele den volke bat, 5440 Dat hi verloest bleef op die stat, Ende alle dandre bestorvent te waren, Die orcontscap daeraf waren.+ Lucan, die clerc4, hi seit dat In sine boke tere stat, 5445 Die wise meester, in sijn Latijn, Dat rechteren toverdadich sijn; Want dueget ende grote macht+ Es selden met mannen over nacht;5 Ende sijt seker, op dat si bliven
[p. 91]
A. fol. 26 c.d. 5450 +In die quaetheit die si driven, Dat siere lettel ane winnen selen; Wantse die duvel met haerre kelen+ Noch selen ter lester stont Verhangen inder hellen gront. 5455 In neme hier uut, dat verstaet, Coninc, grave no prelaet, Noch ter werelt noch geesteliken,1 + Opdat si vanden rechte striken; Want heerscap was gemaect daeromme, 5460 Dat si dat rechte, niet dat cromme, Altoes souden trecken vort, Ende horen der armer lieden wort:+ Sijn hebben niet om niet die ere. Daer omme es gemaect die here, 5465 Dat sine arme lieden souden Bi hem souden in paise gehouden.2 Dit moeten die rechteren sweren,+ Ende datse quaetdien selen deren, Ende selve hangen metterhant, 5470 Op datter niemen ware int lant, Diet doen woude van sinen wege. Hier bi so hebben si vereregen3 + Beide hare rente ende hare goet. Die prince es salich die dit doet. 5475 Nu hebbic u wel doen verstaen, Na dat mi dochte u vragen gaen, Ende die redene hebdi versien,+ Dat mi dunct dat wel vertien.’4 ‘Vrouwe, gi hebt mi wel berecht; 5480 Dies dankic u, het es wel recht; Mare ic horde u onlancs nomen Saken, die mi dunken comen+ Ute ere herten vol dorperheiden; Want die u woude in oncuescheiden 5485 Betrapen, vrouwe, hi mocht doen wale Ane u spreken ende ane uwe tale.’ - ‘Ha!’ seide Redene, ‘ic kenne wel+ Wat gi meint; ic sal u el Seggen ende verstaen doen bat, 5490 Alse gi wilt, tere ander stat, Ende u tonen meer ontscouden, Op dat gire u ane wilt houden;5 + Maer mi steet tantwordene eer Van dien dat gi heden eer 5495 Mi op wilt leggen van hatien. Mi wondert hoe gi des dorret lien; Ende weetti niet dat vroetheit si,+ Alse een van ere sotheit vri Ende quite wilt sijn, dat hi dore noet 5500 Ene andre doe, die es alse groet, Ocht ene meerre een groet deel?6
[p. 92]
A. fol. 26 d.-27 b. +Dies gi quiten sout al geel+ In u herte die sotte minne, Willic u haetscap werpen inne. 5505 Gedinct u van Oratiuse niet, Die so vroet een meester hiet? Hi seit: die sot, die sinen wille+ Op ene quaetheit hout al stille, Dat goet es dat hi ene andre doet, 5510 Om dirste te werpene ondervoet.1 In wille u niet verbieden die minne; Maer verstaet in uwen sinne,+ Dat ic die sotte minne verbiede, Die altoes quelt ende pijnt die liede. 5515 Al es die sake, hets oec waerheide, Al verbiedic dronkenheide, Daeromme sone verbiedic niet+ Te maten drinken. Vrient, nu siet, Al verbiedic te grote meltheit, 5520 Die den lieden te swaer aneleit, Ine hete niet datmen si Daeromme te vrec, geloves mi;+ Want dese sijn al beide quaet. Ic wille wel dat gi verstaet, 5525 Dat ic dese soude prisen node.’ - ‘Gi doet, vrouwe!’ - ‘Gi lieget, bi Goede! Ine can u gesmeken twent.+ Gi sijt ter wijsheit noch te blent, Dat gi mi aldus wanet vaen; 5530 Gi ontcopplet u honde te saen Om te vane den hase mijn: Gine sijt noch niet so goet logesijn.+ Alsoe en lasic niet van minnen, Alse gi mi nu ane wilt winnen, 5535 Datmen iemenne soude haten.2 Middele minne willic u laten, Die ic wille wel dat gi ontfaet;+ Want si wel te prisene s aet. Ene andre minne, geloves n i, 5540 Es noch, die naturleker si In menschen ende in beesten beide; Want hets gerechte naturlicheide,+ Dat elke moeder mint hare kint, Dat si met haren live wint. 5545 Dat es ene minne gemeine Allen dieren, groet ende cleine. Dese minne en es min no mere+ Te prisene no te lachterne sere; Want hen die nature doen doet. 5550 En daeden sijs niet, dies sijt vroet, Het ware hen lachter alte groet.3 Maer des en es en gene noet,+ Dat ic soude hier af tellen, Want u andre saken quellen, 5555 Die gi te swaer hebt anegenomen. Wildi diere noch ave comen, Eer u die pine slaet te doet,+ Het ware u salicheide groet Hier bi sone beginne ics niets, 5560 Dat ic wille dat gi sijt iet Aldus allene sonder minne; Maer doet mi in uwen sinne.4 + Ic bem edel ende scone, Ende vrouwe van groten lone, 5565 Ende werdich elken goeden man, Die nie so vele goeds gewan Noch so vele eren mede.+
[p. 93]
A. fol. 27 b.c. +Al wart den keysere van Romen der stede Ic mochte hem dienen wel met eren. 5570 Siet, wildi u te miwart keren, Ic wille gerne u lief wesen. Nu seggic u wat u van desen+ Comen sal, ontfadi mine minne. U sal gebreken in genen sinne 5575 Dinc negene sekerlike, Noch mesfallen in erterike. Gi selt werden so groet here,+ Wildi doen dat ic u lere, Dat noit meerre en wart gesien. 5580 Al u wille sal u gescien, Indien dat gi mine werke doet Ende mi minnet dore oetmoet:+ Ine hete u werken gene dinc el; Ende so mogedi u beromen wel, 5585 Dat gi hebt ene amie, Die en geleec joncfrouwe nie, Soe wel geboren no soe hoge,+ Dat si mi iet geliken moge; Want ic bem dochter sekerlike 5590 Ons Heren Goeds van hemelrike, Die mi so scone heeft geformeert. En sijt des niet tebarenteert:+ Spegelt u in mijn clare anscijn, Dat niet claerre en mochte sijn, 5595 Sone sagedi joncfrouwe noit so scone, Noch maget negene van selken lone, Die dies heeft orlof, alsic doe;+ Ende mach u wel seggen hoe: Ic hebbe orlof an minen vader, 5600 Dat ic mi selven mach algader Geven den genen die ic minne, Ende wesen sine gestade vriendinne,+ Sonder blame ende sonder onnere; Ende ons beiden soude God onse here 5605 Nemen altoes in sire hoeden Ende vriendelike tegadre voeden. Seggic wel, wat dunct u goet?+ U God, die u dus minnen doet, Gelt hi dus wel sinen lieden? 5610 Besiet dese gichten ende mieden, Ende ontsegt mine vrientscap niet; Want mageden hebbens groet verdriet,+ Alsi hen ontseggen horen Ende doegens rouwe ende toren.’ 5615 Die minnere seide: ‘Sc ne vrouwe, Ic bidde u dat gi mi segt op trouwe, Waer af gi wilt dat ic u diene.’+ Redene seide: ‘Dat ware onsiene, Dat gi mi dient; maer ic wille dat, 5620 Dat ic u diene telker stat,+ Ende gi getrouwe blijft mijn vrient. Laet den genen dien gi dient, Noch en acht te gere uren Up dat rat van Avonturen; 5625 Doet alse meester Socrates dede,+ Die noit niet te gere stede, Noch om gewin noch om verlies, Verhaelde varuwe, sijt seker dies, Hine bleef in enen poente altoes; 5630 Weder hi wan ochte verloes,+ Hine was te drover no te blider: Dies ginc sijn prijs vele te wider, Want dat scrijft ons Solijn,2 1
[p. 94]
A. fol. 27 c.d. +Dat antworde ende sprac Apelijn, 5635 Dat Socrates al openbare+ Die wijste van alder werelt ware.1 Wat hem deerde, wat hem mesquam, In enen poente hijt altoes nam, Nochtanne datmenne te doet sloech, 5640 Omdat hi seide ende droech,+ Dat nemmeer en ware dan een God, Die hadde over al gebod. Dit so predecte hi altenen, Datmen gelovede ane dengenen. 5645 Eraclius2 ende oec Dyogenes+ Hare herte en was niet alsoe duwe es: Om anxt no om aremoede beide En haddense te meer noit sericheide; Maer vaste altoes in enen staet, 5650 Gesciet hem goet ochte quaet.+ Aldus so doet, lieve vrient! Ine wille niet dat gi mi dient Van enichger saken tenichger uren; Laet gewerden der Avonturen, 5655 Hoet u dat si u nine sla,+ Hoe verre ochte hu na soe ga. En es geen starc worstelere Dien dAvonture iet ververe, Ende hem daer jegen niet en wart, 5660 Dien achtic niet eens pennincs wart.+ Niemene en soude hem ververen Van hare, maer vromelike weren; Want si qualic worstelen can. Es hi rike ocht arm die man, 5665 Op dat hi hem wilt weren weder,+ Hine werpse saen te neder. Hi en es niet coene diese ontsiet, Want der cracht ne heeft so niet, Dat si den genen mach verslaen, 5670 Die jegen hare in stride wilt staen.+ Daerbi en soudmense niet ontsien, Want si den genen slaet die vlien; Ende ist niet grote scande dan, Dat hem verhangen laet die man, 5675 Die hem mochte wel verweren?+ Wien soude sine quale deren? Daer omme, vrient, en ontsiet U vander Avonture niet; Laet hare haer rat wel keren, 5680 Den enen nedren, den andren eren,+ Ende hout u jegen hare vast; Sone mach u en genen overlast Doen noch toren in uwen sinne. Gi heet die Avonture goddinne, 5685 Ende segt dat si es gecroent,+ Ende boven inden hemel woent: Dat es sceren groet sekerlike. Sone heeft in hemelrike Stat negene bi onsen Here; 5690 Want si es sorgelic alte sere,3 + Ende dinge die staen ter avonturen En moegen met Goede niet geduren. Ene roke so staet in die zee, Diepe in die middelt min no mee, 5695 Ende die hoge daer boven steet,+ Daer die zee dickent jegen sleet Ende scoed met groten baren;4 Nochtan en canse niet tuwaren Met haren strome die roke verdriven, 5700 Si en moeter binnen bliven+ Vaste staende up hare stat;
[p. 95]
A. fol. 27 d.-28 a. +Maer si maecse dicwile nat Met haren watre dat opvart, Maer doch keret achterwart 5705 Dese roke vercleedt hare+ Van clederen met menichgen pare, Van selken blomen, die van verren Vlinken alse scone sterren. Die crude staen daer groene gesait; 5710 Maer alse die nordewint wait+ Met sire groeter coutheide, Verdelut hi terut ende blomen beide.1 Op die roke steet aldaer Een sorgelic bosch, dat es waer,2 5715 Daer wonderleke bome instaen;+ Want deen draget sonder waen Vrocht, ende die andre negene; Daer staen groete ende clene.3 Alse deen groit, wart dander droge; 5720 Alse deen tegeet, wast dander hoge.+ Daer es wonderlike locht: Alse deen blaet, draecht dander vrocht. Alle die bome, die souden sijn Groene te rechte, staen in scijn 5725 Ochte si alle verdroecht waren; Ende dandre si souden vervaren Te rechte, die daer staen al groene.4 + Hets daer van wonderleken doene: Die nachtegale singet daer spade; 5730 Maer heft te singenne staede Jupren ende hulen, die daer singen Ende haren droven sanc vortbringen.+ Hare sanc es drove, dat wetic wale, Ende selve sijnse drove altemale.5 5735 Daer boven lopen alle tijt Twe vloede, die sijn diepe ende wijt, Springende uut borne sonderlinge.+ Dene gevet in waren dingen Scone water, getrouwet mi des, 5740 Dat suete ende soe smakelic es, Dat niemen en es dies gedrinct, Hine penser omme ende dinct+ Hoe hijs noch mochte gewinnen; Want hijs gesaedt niet van binnen, 5745 Ende ne mach wesen emmermere, Want hem dorst even sere. Dies meest drinct, hem dorst meer+
[p. 96]
A. fol. 28 a.b. +Vele dant dede te voren eer. Wies drinct werter dronken af; 5750 Van dorste en doet geen gelof,1 So suete eist water, alse wi lesen. Dats niemen en mach gesaed wesen;+ Leckerheit laetse saeden niet, Diese altoes daerwaert tiet. 5755 Scone ende sachte loept dese riviere, Ende clinct rechte na die maniere Ocht timbren waren ocht tamburen:+ So lunt si in allen uren. Die ginge ter rivieren wart, 5760 Si soude van hem so sijn begart, Dat hire soude willen binnen gaen; Nochtanne soude wederstaen,+ Alse hi quame op dat bort, Ende hem vervaren te gane vort. 5765 Met pinen so dwaense hare voete, Soe noede gaen si int water soete; Maer alsijs drinken een luttelkin,+ Dunket hen soe suete sijn, Dat sire gerne gingen inne 5770 Tote den halse ochte tote den kinne. Dan liden si den ingane saen Ende vort in dat diepe gaen,+ Ende drinken sere ende baden; Ende danne coemt ene vloet met staden, 5775 Diese weder drijft te lande. Dan hebbense gere menicherande Noch te drinkene vander vloet,+ Die hem therte verbernen doet.2 Ic sal u seggen, hoert na mi, 5780 Wele dat die nature si Van diere andre rivieren. Si es van selker manieren,+ Dat si es donker ende bitter sere, Ende rokende min no mere 5785 Ocht ene chemencie ware, Ende van vuelheden openbare Scuemse harde onsuverlike;+ Ende si loep so stuerlike, Dat si maket selken tempeest, 5790 Dat si geliket alre meest Den eiseleken swaren donder. Op dese vloet, dat es wonder,+ Wait selden suete wint van west; Want si es altoes ongerest 5795 Metten nordene winde swaer,3 Die altoes hout dat water daer Ongestade met groten baren,+ Die niet en mindren no vervaren, Maer wentelen met bergen groet:
[p. 97]
A fol. 28. b.c 5800 +Nie en sach man dies genoet. Vele lieden sitten in dese beke Ende weenen harde jamerleke;+ Van haren swaren meswende Ende hare weenen en wart geen ende. 5805 Menich mensche geet hierinne Niet toter herten, maer toten kinne, Ende sijn daer in anxten swaer;+ Ende menich wart vanden baren daer Geworpen weder toten lande 5810 Ende weder int water altehande. Dese vloet coemt so sere draiende Ende met so starken wende waiende,+ Datse hare venijn quadertieren Werp tote indie suete rivieren, 5815 Ende testort al daer mede Hare doeget ende hare suethede, Ende maecse swart ende onreine,+ Die te voren was scone ende reine. Ane dese montaenge boven steet 5820 Ene herberge, cranc ende ongereet Gemac te hebbene sekerlike. Het wait, het binscht daer dagelike,+ So sere dat scijnt dat met allen Die sale te neder soude vallen.1 5825 Daer comen sorgen ende tempeesten, Die altoes houden daer hare feesten; Ende die suete westene wint+ Wait daer selden al ommetrent; Maer grote, eiselike baren 5830 Comen daer dickent stuer gevaren. Dene partie so steet die sale Op den berch, ende dandre hangt tale,+ Dat rechte scijnt dat si souden saen Vallen ende te stucken slaen. 5835 Ic weet dat sekerlike wale, Dat noit so wonderliken sale En wart gesien te gere uren,+ Alse es dat huus ter Avonturen; Want in dene side, dats waerhede, 5840 Sijn van selvere ende van goude mede Die mure ende scone gemaect, Ende metten selven dake gedaect:+ Noit en was scoenre zale negene. Oec so wasse met menegen dieren stene 5845 Beset, die scenen bernende claer.2 Wie thuus siet, heeft openbaer Genoech te prisene sine warde.+ Mijn vrouwe ver Hovarde Hout hare gerne in allen tiden 5850 Om die scoenheit in dese siden. Dander deel van deser woninge En es niet van selken dingen;+ Want die mure, God weet, En sijn niet ere palme breet, 5855 Ende es gedect harde qualike,
[p. 98]
A. fol. 28. c.d. +Ende scijnt niet ene zale rike; Maer bevende ende sere tebroken,+ Cranc ende met groten croken, Ende gescort tor meneger stat, 5860 Ane hare gedane scijnt wel dat, Dat si nine soude staen ene ure: Selke woninge hout dAvonture.+ Alse dAvonture geert wilt sijn Trect soe in hare paleis guldijn, 5865 Ende gaet hare daer bereiden Met wel groter behagelheiden, Ende gaet haren lichame sieren+ Met cledren van menichgen manieren, Met selvere, met goude ende met siden,1 5870 Met dieren gesteente ende gesmiden; Ende set alse ene coninginne. Dan dunct hare in haren sinne, Dat al dat in die werelt leeft Jegen hare niet en heeft+ 5875 Eren noch werdicheiden twint. So groet si hare selven kint, Dat niemenne en es in erterike Die hare dunct dat hare gelike: So waent si vrouwe sijn boven al,+ 5880 Sine ontsiet engeen mesfal. Dan geet si den sale al omme, Elken muer ende elke colomme Besien utermaten wale. So verre geet si in dien zale,+ 5885 Alse ene die hare niet ontsiet, Dat si valt, eer sijs weet iet, In die cranke zale daer neder, Daer hare vercoveren kume es weder. Dan drijft so droefheit ende rouwe,+ 5890 Die te voren so grote ene vrouwe Was ende hadde hare so verwaent. Dan herpense ende hermaent Hoe wale, hoe scone dat hare stont Hare gout, hare selver ende hare bont,+ 5895 Dies si nu es al quite bleven: Si scijnt van allen wel verdreven. Dus blijft hare rouwe een groet deel. Dan geet si crupen in een bordeel, Vol rouwes, met wenenden ogen,+ 5900 Daermen hare rouwe groet siet togen.2 Dat grote goet heeft si verloren, Dat si hilt ende hadde te voren; Ende bedi, omme dat si es So verkeert, geloeft mi des,+ 5905 Dat si die goede werp ter neder Ende die scalke verheffet weder, Ende hen gevet grote volheit, Goet ende ere ende werdicheit; Ende oec neemt sijt weder hen,+ 5910 Alst haer coemt inden sen, Ende en willes niet meer gedogen. Hier bi sijn hare verbonden dogen, Omdat si weten niet en sal
[p. 99]
A. fol. 28 d -29 a. +Wien si doet goet ochte mesfal;+ 5915 Ende bidie dattie Avonture Werp op ende neder in menichge ure, Biden kere van haren rade, Beide die goede ende die quade, So laet u gedinken dat ic seide+ 5920 Van Socratesse, die alle beide Die Avonture goet ende quaet Altoes hilt in enen staet. Menich exempel mogedijs vinden, Wildi te sokene u geninden,+ 5925 Daer gijt bi proeft al sonder spel. Bi Senica so proeft men wel Ende bi Nero den coninc; Mar daeraf cortic nu die dinc, Om dattie redene openbare+ 5930 U daer ave te lanc ware: Van Nero, den quaden wrage,1 Die dede binnen enen dage Rome verbernen, die goede stat, Ende doeden dedi oec na dat+ 5935 Van Romen die senature. Hi was wreet ende fel ter cure, Doe hi doedde sinen broeder, Ende oec ontleedde sire moeder, Omdat hi die stat anesach,+ 5940 Daer hi IX maent in lach; Ende daermense te stucken sneet, Daer besach hi ele let gereet, Die scoenheit die dar lach an. Wie sach noit so quaden man?+ 5945 Doe hi aldus besach die lede, Dede hi in sine camere mede Den wijn langen ende woude drinken, Ende dede hem den nap al vol scinken. Bi sire suster hi oec lach.+ 5950 Hi nam, daert menich toesach, Tenen wive enen man; Daer na dedi die cledre an, Ende cleedde heme alse een wijf, Ende leverde enen man sijn lijf.+ 5955 Te Seneca, sinen meester goet, Seide hi dat hi sterven moet; Maer hiet hem dat hi kiese dat, Wat doeden dat hi gerde bat; Want hi emmer sterven moet.+ 5960 Doe dat sach die meester vroet, Dedi hem laten an elken arm Ende sitten in een bat al warm, Ende seide: ‘Laet mi hier tote tien, Datmen mine ziele moege sien+ 5965 Blidelike sceden van mi, Ende varen ten hogen coninc vri, Diese hadde mi gesent, Sonder te hebbene meerre torment.’2 Dus starf daer die goede man,+
[p. 100]
A. fol. 29 a. b. 5970 +Daer mesdaet engene was an, Dan dattene die keyser plach Ere te doene, waer dat hine sach, Gelijc scolier den meester doet. Dies seide die keyser: ‘En es niet goet+ 5975 Noch werdich, dat hi iemenne ere, Die van Romen es keysere ende here, Ende oec vander werelt mede, Maer hem te eerne so es sede. Maer op dat gi altemale+ 5980 Mine wort verstaet hier wale, So mogedi merken dat rijchede, No goet, no ere, no werdichede, Noch gracie negene der Avonturen Den mensce maect goet van naturen,+ 5985 Hine blivet altoes in sinen staet, Es hi goet ocht es hi quaet. Ende es hi machtich, so toent hi bat Sine quaetheit telker stat Dan hi arm ende neder ware,1 + 5990 Ende lage in davonture sware: So conste hijt getonen qualike, Dat hi wel soude tonen, ware hi rike. Nu segt men ene domme tale, Die gi moeget merken wale,+ 5995 Dat ere ende rijcheit mede Verwandelen doet tsmenscen sede. Dat es logene al te groet! Maer goet ende ere toent al bloet, Van wat seden dat si waren+ 6000 Eer hen dat goet quam toegevaren. Alse een heeft ere, es hi dan fel, So mogedi danne weten wel, Dat hi was fel te voren, Eer hi ter eren waert vercoren.+ 6005 Dit en es engene moegentheit, Maer het es ene felle quaetheit; Want scrifture seit, diet verstoede, Dat moegentheit en es maer in goede;2 Want niemenne en laet te doene goet,+ 6010 En sie dat hem armheit doet; Ende men mach wel sien hierbi, Dat quaet te doene niet ne si;3 Ende dat willic u proven wale. Men segt, ende hets ware tale,+ 6015 Dat alle dinc vermach onse Here. Nu mochte iemenne seggen mere: God en vermach geen quaet. Dats waer, ic wille gijt verstaet; Nochtanne vermach hi alle saken.+ 6020 Hier bi willic dit waerheit maken, Dattie quaetheit niet en es twint, Sintse Goeds cracht niet en kint. Nu willic dit nederleggen Ende vort van der Avonture seggen.+ 6025 En siedi niet hoe wonderlike DAvonture wert op erterike, Datsi den quaetsten die iemen dachte Talsoe groeter eren brachte,4 Dat hi was here verre ende na,+ 6030 Ende dede den goeden Seneca Doeden sonder sijn verdien. Men sal op dAvonture niet sien Noch achten op hare geloven,5
[p. 101]
A. fol. 29. b. c +Weder si werp onder ochte boven+ 6035 Den mensche, ochte waer sine laedt, Dies willic dat gise haedt, Ende van haren geloven vliet, Ende op hare en achtet niet. Claudius hi plach sere+ 6040 Te lachterne den God den here, Die nie den scalken verhoef Ende goeden gaf bedroef;1 Maer selve so antworde hi mede, Dat elre om God niet en dede,+ 6045 Dan dat hi vallen soude te meer In tormente ende in seer, Daerment hem loent altemale. Ende gi, wildi mi dienen wale, Alse gi hort ane die tale mijn,+ 6050 So mogedi mijn vrient wel sijn, Ende u gebreect danne nemmere Goet, no raste2, noch oec ere. Ende wat es danne dat gi meent? Ic sie dickent dat gi weent+ 6055 Ende traenoget vau rouwen, Gelijc datmen mach drupen scouwen Ene clocke, wel lieve minne, Daermen rose water maect inne.3 In houde u over engenen man,+ 6060 Want hers geen man die niet en can Hem bedwingen van dien saken, Diene te scanden mogen maken. Die duvel selve uter hellen Doet u dus u selven quellen+ 6065 Ende u selven dus verslaen. Dat gi weent so menegen traen, Dit doet u God, dien gi te voren Hebt te dienne dus vercoren; Hi brinct u toe al dese martire,+ 6070 Hi vercoep u harde diere Sine manscap die gi gewont; Hi berst ende jaget alse een hont, Ende houd u van herten fadde.4 Enen man die sen hadde+ 6075 Soude hijt qualijc gedoen moegen. Laet varen, goet man, u doegen, Ende hort na mi; het sal u mindren, Ende laet weenen wijf ende kindren Ende die cranc sijn van daede,+ 6080 Ende sijt starc selve ende gestaede, Al siedi die Avonture comen Jegen u, ende niet tuwen vromen; Want si keren moet haer rat
[p. 102]
A. fol. 29. c.d. +Waer si wilt, te wilker stat:+ 6085 Dat en mach hare niemene verbieden Van hogen, no van nedren lieden; Ende dat machmen merken wale Bi Nero, daer ic die tale Af hebbe geseit, die felle, die quade.+ 6090 Alse hi hadde al sine mesdade Gedaen ende gehent sine quaetheide, Alse ic u hier voren seide, So haettene dat volc soe sere, Dat sijt gedoegen wouden nemmere,+ 6095 Ende jagedene al uter stat. Die te voren so hoge sat, Dat hi was al der werelt here, Ruemde nu die stat met sere, Ende versochte sine vriende;+ 6100 Mar hine conste niemen vinden die hem diende, Sine sloten jegen hem hare dore, Ende lietene vaste vlien daer vore; Ende hem volgede menich man, Die hem gerne ware comen an+ 6105 Om te nemene hem sijn lijf. Aldus vloe henen die kaytijf Met III knechten in enen vergiere.1 Daer bat hem die ongehiere, Dat sine wouden slaen te doet:+ 6110 Sine meshope was so groet, Dat hi emmer doet woude wesen. Hem selven soe doedde hi met desen, Maer eer bat hi, dat si hem sloegen Sijn hoeft af ende hene droegen+ 6115 Iwerinc van daer omtrent, Dat hi niet en worde bekent. Ende hier inde dat keyserrike Van sinen geslechte sekerlike; Nochtan segmen vorwaer,+ 6120 Dat hi sine irste vif jaer Dat keyserrike berechte so wale, Dat noit en wart te genen male So berecht alst van hem was; Want alse hi ene sentencie las+ 6125 Dat ane minscen lijf ginc, So ontfarmde hem soe die dinc, Dat hi weende vol beide sijn ogen; Maer sint viel hi van dus hogen Bi sire quaetheit die hi dreef,+ 6130 Dat hi doet in aremoeden bleef. Noit en conste te gere uren Cresus gehoeden der Avonturen, Die coninc waa van al Liden, Hine was onder te selken tiden+ 6135 Ende selken tijt boven mede. Dese Cresus hi was tere stede Gevaen ende men brochtene ten viere, Daer hi in soude bernen sciere. Doe quam een regen gevallen so groet,+ 6140 Dat hi dat vier al utegoet; Ende die lieden vloen den regen, Ende Cresus vloe oec, die degen, Wat hi henen mochte gevlien, So dat hi cortelike nadien+ 6145 Weder quam in sijn rike Ende wart coninc machtelike. Doe maecti weder nuwe orloge, Daermenne vinc ende hinckene hoge. Doe wart hem gediet sijn droem+ 6150 Van II goeden, die op den boem Hem dienden alle beide gader.2
[p. 103]
A. fol. 30. a.b. +Jupiter, onse God, onse vader, Die hilt een vat ende dede hem dwaen;1 Phebus wasser bi gestaen,+ 6155 Ende hilt hem die dwale mede. Dese ere, diemen hem hier dede, Maectene int herte so groet, Dat hem niemene sijn genoet En dochte in die werelt wesen.+ 6160 Phanie sine dochter sprac met desen, Die hare wel an drome verstoet, Ende noit en smeecte enen voet: ‘Lieve vader,’ seide die maegt, ‘Dese droem es rowech dien gi saegt.+ 6165 U grote hovarde die es quaet. Die Avonture, dat verstaet, Maect haer sceren sere met u, Alse ic u mach seggen nu Bi desen drome, diese ti toende,+ 6170 Al waest dat si u verscoende. Si meint daermede, vader mijn, Dat gi sult verhangen sijn, Ende op u dan rechgenen sal, Ende daerna suldi drogen al+ 6175 Metter rayen van der sonnen. DAvonture heeft dit begonnen Alse u te wisene ane die galge; Ende alse gi hanget met uwen balge, Salse u nemen die guldine crone,+ 6180 Die u hoeft versiert soe scone, Ende salse geven enen andren man, Daer nu cleine geleit an, Ende daer gijs op en moedet twint. Here coninc, here, ic bem u kint,+ 6185 Wat soudic vort met smekene gaen? Aldus so moetti sijn verdaen, Ende om dat ic dat ware U wille ontbinden openbare, So seggic die dienst groet,+ 6190 Die Jupiter die God boet: Dats die locht, die u sal Dienen vanden watre al, Van regene, van blixeme ende dondre. Phephus die God vanden wondre,+ 6195 Die u aldaer die dwale hilt, Dats die sonne met haerre gewelt, Die sal u emmer weder drogen. Die boem, daer gi op saet, wel togen Die galge daer gi an hangen selt.+ 6200 Niet el, vader, u droem en spelt; U steet te lidene dese pine. DAvonture, die joncfrouwe fine, Wrect die arme liede over u, Die gi so sere quellet nu+ 6205 Met uwer groeter overmoede, Daer gise niet met goede Laten en wilt met gemake. Dits der Avonture sake: Dus werpsoe menichgen hogen man+ 6210 So onder voet, dat hine can Op weder nemmerme gecomen, Sine hebbe hem goet ende ere genomen, Ende werrebalt met hem vele Alse ene die sot es van spele.2 + 6215 Aldus so deilse goet ende ere, Alse ene die en roect niet sere Wien sijt neemt ochte geeft, Indien dat doch iemenne heeft. Niemene so en prise ene not+
[p. 104]
A. fol. 30. b.c. 6220 +Noch om hereit, noch om gebot, Sonder haerre dochter wart; Edelheiden, diese heeft begart, Ende mint vore die werelt al Hare naeste nichte, dat es Geval;+ 6225 Mare Avonture niemenne geeft Haerre dochter, hi en heeft Sine herte gesuvert wale Van dorperheiden altemale; Want niemenne en es so groet here,+ 6230 Mint hi quaetheit, sine hatene sere.1 Edelheit soe es ene dinc, Die noit in dorper herte en ginc. Dies biddic u, lieve vader, Laet u dorperheit algader+ 6235 Ende u grote hovardicheit; Sijt den riken gerne gereit,2 Ende hovesch onder uwe maisniede, Ende ontfarmt uwer armer liede. Dit soude sijn conincs manieren:+ 6240 Hovesch ende milde ende goedertieren, Ende hier met wart hi liefgetal Onder dat gemeine volc al, Ende sonder dit en es hi maer Gelijc enen andren man, dats waer.’+ 6245 Aldus castidene Phanie; Mar sot en gelovede nie, Dat hi elre sin an leide Dan allene an sine sotheide; Want Cresus liet al gewerden+ 6250 Sire sotheit ende sire hoverden, Ende seide: ‘Dochter, gi hebt onrecht, Dat gi mi aldus berecht Ende minen droem aldus bediet; Ic hadde liever dat gijt liet,+ 6255 Dan gi mi dus van logenen dient. Die Goede sijn bat mijn vrient, Si selen hier beneden comen Te mire eren, te mire vromen, Ende mi doen alsonder waen+ 6260 Den dienst, dien si mi verstaen Daeden in minen edelen droem, Daer ic sat op den hogen boem.’ Dus troeste hi hem selven daer, Doch quam dAvonture daernaer,+ 6265 Diene niet en liet ontgangen, Hine moeste bi sire kele hangen.3 Ende hiermet moegedi altemale Proven, vrient, ende merken wale, Dat hare rat ongestadich si.+ 6270 Laet hare ende houd u ane mi; Want sint gemessen die grote heren,
[p. 105]
A. fol. 30 c.d. +Wies sal hem darme volc toekeren?1 Ende wildi des geloven niet, So gelovet doch dat gi siet+ 6275 Van Menfrote, die lange wile Hilt tconincrike van Sisiele In paisen ende in vreden groet. Sint so slogene Karle doet, Van Angou ende van Provencen grave,+ 6280 Daermen seit vele duechden ave, Ende behilt sijn conincrike; Ende Coenradine cortelike Dedi aveslaen sijn hoet, Nemmer en moestens danc groet+ 6285 Hebben die princen van Alemaengen.2 Heinric, sconincs broeder van Spaengen, Vol van hovarden ende van traisone, Dien dedi sterven in sinen prisone. Dus verloes Menfroet tspel,+ 6290 Alse wi alle sagen wel, Ende die grave bleef coninc ende here.3 Sint duchte hi die quaetheit sere Van Mersaelie, ende dede vaen Die beste ende thovet afslaen,+ 6295 Ende wart coninc daer gecoren.4 Soudic u allen laten horen Sijn gevaren van inde torde, Een lanc boec daer toe horde. Besiet, vrient, hoe n baegt+ 6300 DAvonture, diet al draegt, Den enen boven, den anderen onder. Die Avonture si es een wonder; En es hi sot die hare geloeft Of daeromme verdroeft thoeft?+ 6305 Ende gi die eens cusset die rose, Twi makedi so grote nose, Ende daeromme so sere gaet weenen? Waendise cussen altenen Ende driven uwe weeldicheide?+ 6310 Lieve vrient, dat was sotheide; Maer om dat u sal troesten te meer, So penst om dat ic seide eer Van Menfrode ende van Coradine, Die quader waren dan Sarrasine,+ 6315 Ende jegen die helege kerke swaer; Ende penst vort van daer Van Cresus ende van Nero, Hoe hem dAvonture ginc to, Ende werpse van groter rijcheit+ 6320 In aermoeden ende in elendicheit. Waertoe soe es hovarde goet, Die de hoge man pinen doet? Hie soude harde node sien Hoe dat Cresus ende van wien+ 6325 Wert gewerpen in daremoede.5 Penst oec om die vrouwe goede, Ecuba, daer ic af las,
[p. 106]
A. fol. 30. d.-31. a. +Die coninginne van Troien was, Ende Hectors moeder ende Parijs.+ 6330 Oec leest distoren van Sincabrijs,1 Die hoge coninginne vri, Darius moeder van Persi, Hoese dAvonture onder leide In wel groter ermoedicheide.+ 6335 Mi wondert sere bander side, Dat gi, die hebt tallen tide Gestudert in uwe boken, Dat uwe studeren ende uwe soken U en doet engenen stade,+ 6340 Gi vergetes bi onrade. Wat diet u studeren? siet, Gi vergetes, gine houdes niet. Ic segge u dat leren souden Vroede lieden diet behouden+ 6345 Diet leggen in hare herte vast;2 Want const es ene lichte last Te dragene ende sonder pine; Want die hadde altoes int herte sine Sine exemple ende sine lerin e,+ 6350 Hem en mochte in waren dingen Niet gescien engene blame, Die hem van Avonturen quame; Noch hine gave niet op dAvonture, Wart goede, wart quade, wart sachte, wart sure,+ 6355 Hine soudse al laten varen. Mar gi, lieve vrient, tuwaren, Mi dunket u niet int herte en gaet; So dickent gi u hoeft omslaet. Dese ongeordeneerde minne+ 6360 Hout so gebonden u vif sinne, Dat ic u niet en can bekeren; Doch willic u een exempel leren.3 Jupiter onse hogeste God, Die overal heeft sijn gebod,+ 6365 Heeft altoes bi hem gelegt, Alse ons die clerc Omerus segt, In sinen huse II volle tonnen.4 Henne leeft minsche onder dier sonnen, Man no wijf, out no jonc,+ 6370 Hine moeter af drinken sinen dronc; Want het es ene taverne, Daer Avonture niet in scerne Taverniere al ave si. Selc drinkes meer, geloves mi,+ 6375 Ende selke drinkens min, Na dat hare coemt in haren sin Ende gelust der tavernieren, Ende jegen datse es goedertieren. Hets iemene cume, hine drinkes daechs+ 6380 Ene pinte of meer des gelaechs, Nadat sijt hem giet inden mont. Hens mensce so blide te gere stont,
[p. 107]
A. fol. 31. a.b. +Mar hort hi dinc die hem wanhaget, Hine wart drove ende versaget,+ 6385 Ende weenter omme ende heeft rouwe. Daeromme soude elc sijn getrouwe In sijn herte op onsen here, Ende soude der Avonture kere Laten varen ende hare lone,+ 6390 Al warense quaet, goet ocht scone. Nu willic u te deser uren Laten varen vander Avonturen Ende van haren swaren rade. Al haddics harde wale die stade,+ 6395 Ine conste u al niet vertellen Beide hare hulpen ende hare quellen. Dies willicker swigen af vort meer; Mar ic wille u seggen eer Drie poente, die mi gaen+ 6400 Int herte; nu horse saen. Want men seit ter meneger stont, Dat es in moede dat spreect de mont, Hort ende verstaet mine redene wale; Ende laetise varen altemale,+ 6405 So doedi u lachter in allen sinnen. Deen es dat gi mi wilt minnen; Dander poent es, dat gi haet Den God van Minnen ende versmaet; Terde es dat gi niet en priset+ 6410 DAvonture, wat van hare riset. Lieve vrient, duncti u wesen Te cranc ende tonmechtich tesen, Drie poente te houdene al, Doet minen raet, ic sal+ 6415 U dat irste lichten sere. Doet dat irste, so help u ere,1 Ende mint mi al moederene. Doedi dit dinc allene, So seldi der andre quite wesen.+ 6420 So mochti vaste ane desen:2 So wie dat in sinen sinne Redene heeft, Avonture ende Minne So versmaet hi altemale. Dat sceen an Socratesse wale,+ 6425 Die mijn vrient was getrouwe; Hine hadde noit bliscap no rouwe Om Minne no om Avonture mede. Dies radic u: hout sinen sede, Ende plant u herte in dat min:+ 6430 Gi selter andre quite al sin. Dit eischic u al moeder ene, Dit es ene bede clene. Seldise doen, wat seggedi? Ontpluect uwen mont, antwert mi!+ 6435 Hi heeft te lange toe gestaen; Berecht mi, seldijt anegaen?’ Die minnere seide: ‘Vrouwe fijn, Dit en mach niet anders sijn, Ic moet dienen al mijn leven+ 6440 Minen meester sonder begeven; Want hi mi riker op enen dach C werven maken mach, Dan gi ocht iemene die nu leeft, Alse hi mi die Rose geeft.+ 6445 In hebbe wat doen van andren goede. Ic wille met herten ende met moede
[p. 108]
A. fol. 31. b.c. +Minen meester sijn convent Houden ende bedriegene twent. Mine herte en soude niet genoegen,+ 6450 Dat si die Rose soude wisselen moegen Om u ocht om iemenne el: So wert heft hise, dat wetic wel. In prisene niet een broesch gras, Socratesse, hoe rike hi was;+ 6455 Ic en wilre nemmeer af horen. Te minen meester alse te voren Willic keren ende hem houden Sijn gelof; et wart vergouden. In ginge hem ave lude no stille,+ 6460 Al soudi mi leden in die hille. In mach hem mijn herte ontrecken niet, So wat so mi daerna gesciet. Mijn deel so esser ave smal, Want Suete Ontfaen hi heefse al,+ 6465 Ende wilse hem gerne laten. Die Rose en mochtic niet verhaten, Ende u minnen, bi onsen Here, Want gi dunct mi dorper sere, Dat gi cullen dorstet nomen;+ 6470 Want selke wort es selden comen Ute monde van hovesscer maegt. Ic segge u dat mi sere wanhaegt, Dat gise nomet so overgrof; Gi wares met min comen of,+ 6475 Want gi haddet omgaen wale Ende verhoveschst bet uwe tale, Alse een hovesch wijf doen soude.1 Men siet dicke dese voestren boude, Alsi hare kindre baden ende dwaen, 6480 Dat sijt al nomen ende nine omgaen, Want si sijn boud in hare tale: Seggic waar, dat siedi wale.’ Alse dit Redene hadde gehort, Loech si sere ende seide vort: 6485 ‘Lieve vrient,’ seitse, ‘ic mach wel+ Nomen die dinc, - waen soudic el? - Die niet en sijn dan al goet, Gelijc datmense nomen moet Properlec met haren name.2 6490 En geens dincs en hebbic scame,+ En ware dat sonde ware vor Goede: Dies soudic mi scamen ende doen noede, Want sonde sone dedic nie Noch en begerde dat si gescie. 6495 Wat waendi dat es sonde,+ Dat ic properleke metten monde Die dinc nome, gelijc dat si Heten, - neent niet, geloves mi! - Ende die mijn vader van hemelrike 6500 Met sinen handen sekerlike+ Maecte in hare figure,3 Om dat menscelike nature Daer bi soude bliven ende gestaen? Anders sout te niewete gaen.
[p. 109]
A. fol. 31 c. d. 6505 +Bi naturen maecte onse Here,+ Ende bi sinen wille sere, Inden vede ende in gegaden Dingen die nu staen te staeden; Ende die cracht van tonfane 6510 So leit altemale hier ane,+ Om dat deen vanden andren sal comen. Die werelt hadde inde genomen Cortelike, en hadde gedaen Die dinge, die ic u doe verstaen. 6515 Aldus eest oec in stomme diere:+ Al steerfter een, sine maniere Ende sine materie blijft in andren, Wat si sterven ofte verwandren.’ Die minnare seide: ‘Na mijn horen 6520 So ist nu quader dan te voren.+ Gi wilt mi scelden ende castien, Ende sijt selve vol van ribaudien. Hets waer, God maecte, onse here, Die dinge die gi nomet ere, 6525 Maer die lodderheit, die gi spraect,+ God en heeft die niet gemaect. Gi sijt sot dat gise noemt gerne. Mi dunct, gi wilt mi driven tscerne.’ - ‘Vrient,’ seide Redene die wise, 6530 ‘Sotheit en steet in minen prise,+ Noch noit in niemens prijs en stoet, Al es mi in minen moet, Dat ic u minne gerne name; Mare sint u es onbequame, 6535 So steets mi te swigene wale;+ Maer besiet mi altemale, Dat gi quadere niet anegaet,1 Al eest dat gi mi bestaet Ane te sprekene uwe sotticheide, 6540 Om dat gi wout dat ic seide+ Enich dorperleec gescal, Dies ic mi wel hoeden sal.2 Wet wel, vrient, dat ic u Hebbe gecastiet tote nu, 6545 Dat hebbic om goet gedaen.+ In ben met u so niet bevaen, Dat ic scelde om u sprake; Want scelden es ene cranke sake, Ende quaet spreken, geloves mi, 6550 Seggic dat noch quader si.+ Wet dat ic mi wreken soude Anders, op dat ic selve woude Want doverste rechtere hi sal Mi daer af wel rechten al. 6555 In wille scelden noch oec striden,+ Noch oec mensce te genen tiden Doen scaemte ocht verhalen bloet, Es hi quaet ocht es hi goet. Hi belijs selve ochte hi wille: 6560 Wat hi belijt, ic swige stille;+ Want quaet seggen en wart nie Els dan gerechte duvellie.3
[p. 110]
A. fol. 32. a. b. +Die tonge soude gebreidelt wesen, Want wi in Tolomeus lesen,1 6565 Van Almageste int begin,+ Ene redene die vele heeft in: Die man es wijs die pine doet Hoe hi sine tonge gebreidelen moet, Sonder die spreekt van Gode allene; 6570 Daer af en es gene redene clene,2 + Want Goede van hier boven En machmen te sere niet loven, Noch te sere ropen genaden, Noch te dienne maken staeden, 6575 Noch gebenedien te sere,+ Noch hem gedanken al die ere, Die hi den mensce heeft gedaen; Want Catoen doet ons verstaen Van sinen boke int begin, 6580 Ine weet ocht gire laest noit in,+ De irste doeget, est out ochte jonge, Es dat hi breidele sine tonge.3 Daer bi, lieve vrient, doet soe, Dwinget u tonge ende en spreect toe 6585 Te niemene engene overdaet+ Soe doedi wijsheit, dat verstaet. Een dinc magic seggen u Sonder hatie, wildi nu, Ende wale sonder blame mede. 6590 Mi dochte wale dat hi mesdede,+ Dien ic gemint hadde gerne, Dat hi in nerrenste, niet in scerne, Mi hiet vol ribaudie sotte, Mi te lachterne ende te spotte, 6595 Sonder verdienste, sijt seker des.+ Mijn vader, die coninc es Vanden inglen in hemelrike, Hi es hovesch sekerlike, Ende alle hovescheit ute hem vloit, 6600 Ende alle doeget in hem groit,+ Ende mi gevoedt heeft al mijn leven; Hi heft mi ene maniere gegeven, Dat ic die dinc nomen mach Properleke sonder ommeslach 6605 Ende sonder te doene mesdaet.+ Die mi versprac, hi dede quaet; Ende van dien dat gi op mi legt, Daer gi mi met wedersprect, Dat God onse here maecte beide 6610 Die saken, die ic voren seide;+ Maer hine maecte niet die namen, Dies soudic mi te rechte scamen. Gi segt waer: God maecte al Dat is ende was ende wesen sal; 6615 Maer der namen en maecte hi niet.+ Maer mi beval hi ende hiet, Dat icse noemde na mijn begeren, Dat ic dede al sonder sceren, Elc also alst es genoemt, 6620 Na dat in die redene coemt,+ Ende hebt edelecke gedaen. Bi Plato mogedijt oec verstaen, Die seit dat ons gegeven si Wort ende tale daer bi, 6625 Dat wi tonen selen gereet+ Dinc, die ons in therte geet. Ende nu, daer gi mede opvart, Ende segt dat sijn lelecke wart Ende oec dorper, die ic segge, 6630 Berecht mi, dies ic u vort legge,+ Ochtic, die hen gaf die name, Na dat mi best was ende bequame,
[p. 111]
A. fol. 32. b. c. +Hadde cullen geheten helichdoem, Ende soe weder jegen stroem 6635 Helichdoem cullen geheten,+ Soudi danne wel willen weten, Dat cullen waren een hovesch wort, Ende helichdoem den dorper gehort;1 Ende soudemen danne hebben gepleghen 6640 Cullen tanebedene, ende beslegen+ In selvere ende in goude goet, Gelijc men helichdoem nu doet, Ende gecust soude hebben die? Nu hort, dat u goet gescie, 6645 Ende berecht ten besten mi,+ Ocht dat wort nu quader si, Dan ocht helichdoem hadde geheten. Neent niet! dat mogedi weten. Ic maecte twort, dies seker ben, 6650 Dat noit en quam in minen sen+ Noch in mine herte oec dorperheide. God onse here die maecte beide, Die so hovesch es ende so vroet: Het dochte hem selven harde goet. 6655 En magic niet nomen die dinc algader,+ Die God maecte, onse hemelsce vader? Gine moet mi daeromme opvaren. Ochte si te nomene bleven waren, Wat men meende, en soudemen weten. 6660 Datse die vrouwen anders heten+ In Vrankerike, dats bi costumen. Men sout anders niet heten cume Dan bi haren properen namen, Het ware dat bi costumen quame; 6665 Ende nomense dwart met vollen monde,+ Sine daeder an en gene sonde.2 Costume si es sere van machte, Want menichge dinc maect si sachte, En daet costume openbare, 6670 Ende goet, die onscone ware.+ Die lieden geven, dats grote scame, Desen dinge menichgen name: Si hetent borsen, si hetent harnasch, Oec heetmen hapertasch;3 6675 Ende dat es omgaen crankelike.+ Men sout nomen properlike, Gelijc dat sine name si: Dat ware beter, geloves mi. In onse scole men dicke segt, 6680 Ende bi gelijcnessen legt,+ Dat in die lettre niet en steet Alle die saken, dire an geet. Dat ic u seide van gegaden, Wildijt horen al met staeden, 6685 Ic salt u seggen altemale+ Ende ontbinden harde wale.4
[p. 112]
A. fol. 32. c. d. +Die scone loegenen vanden auctoren Ende vanden poeten moegedi hoeren, Diere om studeren oit ende ie. 6690 Hare hemelicheit, hare philosophie+ Salic u seggen nu wildi. Tuwaren, mi dunct gi moegter bi Leren, dies gi mocht verhogen. Segt mi, vrient, sal iet doegen 6695 Ochtic u noch bet ontbinde+ Ende lere, gelijc enen kinde, Alle die saken diere anegaen, Segt mi, vrient, waert wel gedaen?’ ‘Vrouwe, gine dorret u niet pinen. 6700 Die wort sijn selc als si scinen;+ Hens niemen diene versteet dese tale, Hine machse kinnen harde wale; Men daerse anders niet ontbinden. Dat wi oec in poeten vinden, 6705 Hare logene ende hare bispele,+ Daerop en achtic niet vele;1 Want ic niet mach genesen, Hen moet bider Rosen wesen; Ende mochtic die noch vercrigen, 6710 Ic liete al die glose swigen;+ In hebbe des onbindens niet te doene. Sint gi te seggene sijt soe coene Dat wort al properlike, So houdic u, vrouwe, sekerlike 6715 Onsculdich vanden worden beide,+ Die u mont ten minen seide. Het es goet, het dunct mi ere, Ine dunker te pensene om nemmere; Mar, vrouwe, doer God, genade! 6720 Bem ic sot, dats mine scade,+ En lachter mi niet te sere. Mi dunke ic dede mi selven ere, Dat ic die manscap ontfinc Van also hogen coninc. 6725 Ben ic sot, wat geets ane u?+ Ic wille minnen, daer ic tote nu Hebbe gemint, den Rosen cnop; Nemmermee sone gevickene op. Ende gavic u danne mine minne, 6730 Ende niet en ginge ute minen sinne+ Die scone Rose diere in steet, So waer ic danne, weet dat gereet, Jegen u in groter valschede, Ende jegen minen meester mede. 6735 Hier so blijft mine herte te lone+ Altoes an die Rose scone. Dies latet staen u castien, Want een twint nine mach dien; Want wildi meer des spreken wort, 6740 Gi siet mi vlien van u vort.’+ Ende alse Redene dat verstoet, Maecte hare enwech die vrouwe goet, Ende sciet van mi ende liet mi staen In swaren gepense, ende sere bevaen 6745 Met rouwen ende met sericheíden.+ Doe gingic henen sonder beiden Te minen vrient ende telde hem al Mijn vernoi ende mijn mesfal Van inden torde, gelijc dat gi 6750 Hier voren hebt gehort van mi.+ Doe seide Vrient: ‘Geselle, laet varen Uwen rouwe ende u mesbaren, Want gi sijt om niet ontaen. Al es gevangen Suete Onfaen, 6755 Sint hi u een cussen onde,+ So salne harde onlange stonde Enich prisoen gehouden moegen, Hine sal u sciere verhogen; Maer wildire af comen in vrauden, 6760 So moetti u vroedelijc houden,+ Ende ghetroost u hier bi zaen; Want, twaren, hi sal wel ontgaen.’
[p. 113]
A. fol. 32 d.-33 a. +- ‘Neent, vrient, hets buten spele! Ic hebbe nu viande alte vele, 6765 Al waert ware Quade Tonge allene,+ Die mi therte dorebijdt al rene. Met rechte woudic dat hi vervore, Want hise alle heeft bracht in rore. Sorge ende Scande si hadden wale 6770 Geholen ende Dangier altemale,+ En warre die duvel niet toe comen, Diet mi al nu heeft benomen;1 Want die quade, vule glottoen Hadde alle dandre vergadren doen, 6775 Dat mi sal deren al mijn leven.+ Die Suetonfane hadde sien beven, Alse hem ver Jalosie ane riep, Die quade quene, die niet en sliep Ende diene versprac in lanc so mere, 6780 Hem souds ontfarmen harde sere.+ Doe vloe ic met deser spraken. Doe dedemen den casteel maken, Daermen dat suete kint in dede. Nu raedt, vrient, dore hoveschede, 6785 Ochte sekerlike ic blive doet,+ Want mine rouwe es so groet.’ Doe sprac Vrient, als een die wel Conste al der minnen spel, Ende seide: ‘Nu en mestroest u niet, 6790 Al eist dat gi doegt verdriet;+ Maer dient den God vander Minnen Getrouwelike in allen sinnen, Dat hi u niet in ontrouwe En vinde; want het soude u rouwen, 6795 Vonde hi u gelovich in enichgen saken,+ Sint hi u sinen man woude maken, Dat hi nie verradre en dede. Peinst op die grote hoveschede, Die hi u noch hier na doen sal, 6800 Alse hi uwen wille doen sal,+ Al mert hi u te lange een deel, Ongeval en doet al geel, Also alse segt die Avonture.2 Peinst te dienne, al werdet tsure, 6805 Den hogen God vander Minnen,+ Gi selter af groten loen gewinnen. Set in hem al uwe gedachte: En es dinc gene so sachte. Het ware lachter ende grote onnere, 6810 Lietti uwen gerechten here,+ Die u noit, lude no stille, En heeft te latene engenen wille.3 Nu salic u seggen wat gi doet, Dat gi in langen uwen voet 6815 Niet en set om te gane+ Tien castele te scouwene ane, Dese wint en si al gelegen, Ende die niemare een deel geswegen. Geviele oec soe die avonture, 6820 Dat gi ledet biden mure,+ So hout u soe al u gedane, Alse ochte u ane Suete Onfane
[p. 114]
A. fol. 33 a. b. +Niet en gelage, groet no clene; Maer gevielt dat gine allene 6825 Staende vore enichge venstre siet,+ So siet op hem, en lates niet, Ontfarmelike metten ogen; Dat seldi so heimelike togen, Dat niet ne si al openbare. 6830 Eist dat hi uwes wart geware, Hi sals vele te blider sijn, Al keert hi van u sijn anscijn, Ende lueet die venstre, daer hi staet. Hi salre loken, dat verstaet, 6835 Om u te siene, daer hi wel Dore die wrogeren die sijn fel.1 Hoet u, geselle, dat es mijn raet,+ Waer gi coemt ochte gaet, Dat u Quade Tonge niet en sie, 6840 Die God onse here vermaledie. Gevalt oec dat gine ontmoet, Mijn raedt es dat gine hovesscelike groedt, Ende niet en verwandelt uwe gedane, Noch geeft hem niet te verstane,+ 6845 Dat gine haet om dat hi seide; Want vroet man dect sine gramheide. Wet dat alle vroede minneren, Die bliscap vander minnen geren, Quade Tonge ende sine geslachte,+ 6850 Die nu sijn van groter machte, Dienen, ende also seldi, Ende eren mede, geloves mi, Ende bieden hem, siedi oec vroet, Met sueter tale have ende goet,+ 6855 Daer gi hen met sout dienen gerne. Men mach den dief wel driven tscerne,2 Want Quade Tonge es altemale Verradere ende dief, dat wetic wale; Want hi steelt den minsce sine ere,+ 6860 Die en mach hi nemmermere,3 Ende sine goede name daermede. Mi dunct dat ware beter sede, Datmen dien ane die galge hinge Dan die stelen der liede penninge,+ 6865 Ocht cleder, ochte coren in scuren. Dese sijn quite talre uren, Updat sijt virevout weder gelden;4 Mare van quaden tongen tselden Soe neemt den minsce sine ere,+ 6870 Die hi hercriget nemmermere.
[p. 115]
A. fol. 33 b. c. +Dat doet die tonge vuel ende quaet, Die daerin werp tsduvels saet; Mare gelt dat machmen wale Met gelde betren altemale.+ 6875 Quade Tonge eest vleien goet, Watmen siet wat menich doet, Dat hi die hant custe openbare, Hi woude dat si verbornen ware,1 Ofte dat hi ware in Tartarie,+ 6880 Datti daer mochte clappen die! Daeromme woudic dat Quade Tonge So verre in die zee ware gesprongen, Dat si meer en quame te lande, Om te seggene iemene scande.+ 6885 Quade Tonge ende sine mage, Die sere wassen alle dage, Moetmen houden met barate, Met dienste ende met sconen gelate, Met smekene ende met salvene mede,+ 6890 Geminget met valscher genemichede, Ende nigen ende gruten met; Want hets goet, ic wille gijt wet, Den hont tsmeken te sire steden, Tote dat een man den wech es leden.2 6895 Dus machmen breken sine clappinge, Ende met dusdanichgen dingen Seldi noch te boven al comen Der stucken, die gi hebt ondernomen.+ Der quenen, die hoet Suetonfane, 6900 Diere pijnt altoes te dienste te stane, Ende daertoe met ver Jalosien, Die God moete vermaledien, Dies si so scale es ende so quaet,+ Dies si te benemene staet 6905 Den lieden bliscap ende spel. Gonneert werdsoe, si doet niet el, Dat si so quaet es ende soe onrene, Dat si die dinc wilt hebben allene:+ Al naems elc man sijn gevoech, 6910 Nochtanne so bleves daer gnoech.3 Die de dinc spart, hine es niet vroet, Die nine mindert, wat menre afdoet. Hets alse die kerse in die lanterne,+ Daermen ane al sonder scerne 6915 Dusentich kersen mach ontsteken, Nochtanne salre af niet gebreken Lichts, noch mindren niet dat vier: Vander saken eist aldus hier. Wat ic meine versteet elc man, 6920 Die evel ende goet bekinnen can.+ Hebben desen te doene ondienst, So dient danne, dat es u tsienst,4 Ende doet hem ere, dat es mijn raet, Ende doet so emmer, dat verstaet,
[p. 116]
A. fol. 33 c. d. 6925 +Dat sijs geware werden niet,+ Dat gise wilt bedriegen iet; Want selc helst solken openbare, Hi woude dat hi verhangen ware+ An ene galge met sire kelen; 6930 Nochtanne gaet hi met hem spelen, Om te vorderne sinen wille, Dien hi draecht in therte stille. Ende alse gi coemt tien portieren,+ Dien seldi hovesscelike antieren, 6935 Ende geven hem scoenheide, alselc alse gi Hier selt horen nomen mi: Rosen hoeden, alle maniere, Die niet en sijn van coste diere,+ Ende siden huvekine van cleinen drade,1 6940 Op dat gijs wel hebt die staede, Ocht iet dat hen onfangelic si. Ende dan radic u daerbi Hen te vertreckene al u leet+ Ende die pine die u versleet, 6945 Ende tdogen dat gi hebt van minnen; Ende en condi oec niet gewinnen Gichte, sie en sie u te swaer Ochte en liggen alsoe naer,+ So doet gelof groet op die stede:2 6950 Gelof en breect gene lede. Geloeft u, dat wart vergouden, Ende swert diere, dats al behouden; Want logene so heeft die maniere,+ Dat soe wilt sijn gesworen diere; 6955 Ende eer gi ongenerent gaet, So gevet uwe trouwe, dats mijn raet,3 Ende bidt hem dat si u geraden, Ende oec mede staen in staden.+ Weent vol u ogen met heten tranen, 6960 Sone salmen gere loesheit wanen; Knielt ende legt te gadre uwe hande, Bidt ernstenlic, hens gene scande; Sucht van herten ende wel gedichte,+ Ende vaget van tranen u ansichte; 6965 Want tranen muruwen, dats wel inscijn, Herten die ontfarmich sijn. En condi oec geweenen niet, So net uwe ogen, daert niemenne siet,+ Met ure spekelen over ancun, 6970 Ochte stoet ontwee enen enguun, Ende metten sape bestrijct u ogen:4 Gi selt dan wel weenen mogen, Want het doet weenen elken man.+ Menich trufferre diet wel can, 6975 Ende weenen met groten barate, Ende scinen minnende bi gelate,
[p. 117]
A. fol. 33 d.-34 a. +Die nochtan noit en minden Anders, dan si hier met vinden Die vrouwen in sachten wille,+ 6980 Die hens ontfarmet lude ende stille. Wisten die vrouwen wat si jagen, Si ontfarmder te genen dagen.1 Ende es u soe die wech benomen, Dat gi gaen en dort no comen,+ 6985 Daer si sijn, no daer no hier, So moettiere senden enen messagier, Diet gerne doen om uwe lieve, Of met talen ofte met brieven; Ende scrijft hare, dats u betame;+ 6990 Maer en set niet uwen name, Want daer mede es menich bedroghen, Die wel waende wesen in hoghe. Hoet u oec dat ghi niet Met kinderen doet u ghebiet+ 6995 Want het es der kinder sede, Dat sire gerne spelen mede Met dat si hebben onderhanden, Ende dat vergaet hem diewile te scanden, Alst coemt onder die vrogeren fel,2 + 7000 Die altoes en geret niet el Dan te breidene der liede onnere; Dies geve hem lachter God onse here. Dese portieren sijn alle uren So ontfarmich van naturen, 7005 Eest dat si u gichte ontfaen, So selense u te hulpen staen,+ Gelike dat die loder maect Den valke, alse hi daes gesmaect, Diene ter hant comen doet.3 7010 Aldusso maect gichte ende goet Die portiere van sachten sinne+ Jegen diegene die dragen minne. Ende geviele dat gise oec vont So overmoedich talre stont,+ 7015 Dat gise met gichten noch met beden, Noch met weenen, noch met geneden, No met smeken en cont verwinnen, Hine verstake u in allen zinnen, Beede met worden ende met daeden,+ 7020 Keert dan wech ende wacht ure staeden, Ende laetse in paise bliven hier.4 En smalt noit case jegen tfier
[p. 118]
A. fol. 34 a. b. +Alse sere alsi selen doen,1 Omdat gi hen sijt ontfloen,+ 7025 Ende en wanen u meer vererigen. Dies moetti een stuc swigen; Want die dorper heeft so behagel een herte, Diene meest mint, doe hi meest smerte, Ende die hem meest onderdanich es,+ 7030 Dien scuwet hi meest, sijt seker des;2 Mare alse een man geet sire verde Ende bliven laet, sinct sine hoverde, Ende het dunct hem quaet gedaen, Dat hine dus heeft laten gaen,+ 7035 Ende sijns te doene en heeft nemmeer: Dan prijst hine diene lachterde eer. Dus moetmen soeken menichge manire, Ende doen gelijc den marniere, Die vart op die welde zee.+ 7040 Ene sterre soect hi ende nemmee, Daer hi mede wille varen. Sijn seil trect hi op te waren, Ende dorezelt wel menich lant, Beide Potau ende Ingelant.+ 7045 Hine zeilt bi enen winde al niet, Hi strijct tseil als hi storm siet Dore den tempeest ende den wint:3 Dus moet hi doen, die gene die mint, Sal hem van minnen goet gescien; 7050 Hi moet connen jagen ende vlien. Noch seggic u ene maniere,+ Het doet goet bidden desen portiere,4 Want niet verliest men daermede Dan een man verlore sine bede, 7055 Ende sine pine ende sine stonde Van dat hise irst minnen begonde.5 Sidi ontfaen, dat es u genoech, Want so hebbedi al u gevoech;+ Ende en sidi oec niet ontfaen, 7060 So seldi hovesscelike enwech gaen, Ende engene gramscap togen Noch met manieren, no met ogen; Maer gelaet u blidelike.+ Nochtanne eist onmogelike, 7065 Datmen u verdriven sal, En doe kinlic ongeval. Hoe erre hen dese portiere gelaten, Om anesoeken si niemene haeten,+ Maer sijns blide ende wel gemeet, 7070 Ende pensen dat met hem wel steet,
[p. 119]
A. fol. 34 b. c. +Ende datmen hem doet grote ere, Alsmen hen anesoect hare minne sere. Men sal den portieren niet Doen verstaen, datmen wilt iet 7075 Die Rosen plucken ochte lesen; Maer datmen getrouwe sal wesen Beide met herten ende met sinne, Ende els ne geert dan goede minne; Want si hen altoes ontsien, 7080 Datmen mach na hare Rose spien. Nochtanne est sonder twifel waer, Diese wel besoect ende naer, Hi salse vinden goedertieren; Ende si sijn al van dien manieren, 7085 Hoe fier si sijn in hare gelaet, En sochte mense niet, dat verstaet, Dat sijs selve soeken souden Dies men hem bidt, ende onlange houden, Ende gevens harden goeden coep.1 7090 En ware niet soe nieloep2 Die haestichge ende die sotte melde, Hen te gevene van haren gelde, Dar si verdiren met die rosen; Want sire hem selven sere met nosen, 7095 Si soudense hebben al ongecocht, En warense te voren niet besocht; Endedrogense al wel overeen, So dat besokere en ware negeen Van haren Rosen, ende lietense staen, 7100 Tes hare scoenheit ware vergaen, Ende te valuwene begonsten hare blader, - Maer sine dragen niet te gader: Dat es hem ene grote scade! - Si haddent om niet, hilden sijs staede. 7105 Sekerlike dat woudic wale, Dat die liede altemale+ Haren mont hilden ende swegen, Tote dat si haren tijt gecregen, Si soudens comen te betren lone, 7110 Ende lieten hem hebben hare Rosen scone Ende houden den poertieren.+ Mine dochte noit in gheere manieren, Dat hi hadde wel mans name, Die comanscap maecte van sinen lichame; 3
[p. 120]
A. fol. 34 c. d. 7115 +Maer daer bi en seggics niet, Dat ic wille dat gi iet+ Met versoekene beidt so lange, Dat si u daer met ontgange; Maer soect vaste an hare minne, 7120 Recht hare tnette, daersi inne Valle ende blive gevaen.+ Gi mocht so lange laten staen, Te hare soudenre comen scire Een ocht twee, drie ocht viere, 7125 Ja twewerf sestich dosinen In enen jare, wouden sijs pinen,+ Ende souden hen keren elre warde, Op datmense te lange sparde.1 Ine rade niet dat so lange een man 7130 Beide, dat hem een wijf soket an Sine vrientscap ende sine minne;+ Want hare dunct in haren sinne, Datse hem te scone es, getrouwes mi, Hoe lelic ocht hoe swart sie si. 7135 Daer omme seldi vroech ende spade U wachten dat gi spreect bi rade; Want hoverdich sijn die vrouwen.2 Dies radic elken man entrouwen, Dat hi na sinen poente ontbeide 7140 Ende staden wachte, dat es vroetheide, Eer gi soect te verre die minne. Al es ene vrouwe fier van sinne, Daer omme en laetse te minne twent; Want tscepman altoes havene vent, 7145 Op dat hi heme wiselike keert. Geselle, nu hebbic u geleert, Hoe gi sult varen mettien portieren. Vindise fel ende quadertieren, Dan en seldi hen bidden niet; 7150 Maer alse gise in hogen siet, Dan so eist hem bidden goet: Dat in droefheiden niet en doet.+ En ware Droefheit niet geboren, Ver Jalosie hadde selden toren; 7155 Maer die vule, quade Droefheide Maecse verwoedt ende erre beide. Vrient, oec so mochti comen+ Wel tselken poente, dat u vromen Soude sere, ic segge u dat, 7160 Vondise in ene heimelike stat, Daer gi en ducht niemens gaen, Ende verlost ware Suete Onfaen+ Van daer hi om u gevangen leit; Ende hi u dan daede hovescheit 7165 Ende van minnen goet gelaet.+ Dan pluct die Rosen, daer si staet Op haren stele in dien rosier. Al bolge hem die vilain Dangier, Ochte Vrese, ochte Scande sone lates niet 7170 Vort te gane, wat uwes gesciet, Opdat si hen blodelike weren; Ende als si verwonnen danne geberen,+ Dan mogedi wel werden geware, Alse Vrese beeft van groten vare,
[p. 121]
A. fol. 34 d.-35 a. 7175 +Ende Scande wart roet ende Dangier weent, Dan moegedi weten watmen meent; Ende al weenden alle drie,+ En achtes niet ene quade slie, Mare hebt vaste in uwe gedachte, 7180 Dat gi plucket die Rosen met crachte; Ende toent dat gi sijt een man: Daer leit al uw vordeel an;+ Want hens dinc dat hen bat haget Danmense tien spele nine verdraget, 7185 Ende men met crachte plucket die Rose, Al weenen si ende maken nose. Si doen gevensede gelaet verstaen, Datment met crachten heft gedaen; Nochtan dat sijt bi willen gedogen. 7190 Wat si seggen ende togen, Hen ware leet dat si ontgingen Bi enichgen warne, dat si vortbringen; Ende ontgingense u oec in desen, Eer die Rose ware gelesen, 7195 Voert meer souden si u haten, Ende niet so na hem comen laten,2 Sie sijn som al van selken seden, Dat si die dinc die hem gebeden Niet en doen noch toe en comen,+ 7200 En sie hem met crachten genomen; Maer wardi ane die portier geware, Dat si u tonen al openbare+ Bolgenscap ende grote were, Ende u spel hebben onmere, 7205 Dan so seldise niet bestaen, Ende selt ontbeiden dat enwech gaen Die III portieren, die u dus nosen,+ Die dicwile hoeden vaste hare Rosen, Ende Suete Onfane hebben gelaten, 7210 Die vaste te voren bi hem saten, Die hem al gevet tuwen doene; Dan proeft u vort alse die coene.3 Besiet Suete Onfane dat kint: In wat poente dat gijt vint, 7215 In dien so pijnt u oec te sine,+ Al sout u geven een deel pine. Es hi blide, sijt blide mede; Es hi erre, hebbet oec errede. 1
[p. 122]
A. fol. 35 a. b. +Gi moet allen tijt besien 7220 Hoe hi hem hout, ende in dien Poente ende in dien gelate Seldi u houden: het sal u bate Wesen utermaten groet. Es hi blide, weset sijn gnoet; 7225 Emmer hout u na sine manieren; Es hi kinchs, gi moettene antieren Kintcheit oec, dat es mijn raet;1 Weent hi ende heeft drove gelaet, So weent mede, dats wel gedaen: 7230 Na sinen sede hout u bevaen. Dien hi mint, dien seldi minnen, Hier bi seldi u lief gewinnen; Dien hi blameert, blameertene mede, Ende hout u vaste na sine sede. 7235 Waendi dat ene scone vrouwe+ Enen sotten knecht op trouwe Minnen soude van selken gelate, Die nacht ende dach liepe op die strate Dansen, reien ende springen, 7240 Ende lude ropen ende singen, Alse ochte hi uten sinne ware? Het soude hare hebben harde onmare; Want si soude ontsien, dat si Haer ere soude verliesen daerbi, 7245 Ende warden te niemaren: Si ware sot, daede sijt tuwaren, Want selke minne sone mach niet Verholen bliven, wats gesciet. Soect enich vroet man minne+ 7250 An ene vrouwe dom van sinne, Ende hi toent dat hi es vroet, Si en sal herte, sen noch moet Ane hem keren, wats gesciet, Alse lange alse hi der vroetheiet pliet; 7255 Mare tone sine seden gelike den haren, Ochte si sal wanen te waren Altoes van hem gehoent wesen, Ende danne so verstoet si desen, Ende keert hare ane enen andren man, 7260 Daer si hare nedert an, Ende steect den getrouwen henen,+ Ende houde hare vort anden genen, Daer si gekeert heeft haren moet, Nochtan dat hi haer en doet 7265 Nemmer goet, raste noch ere: Dus kiest si tquaetste van beiden sere.+ Geselle, ist dat Suete Onfaen Jegen u wilt enich spel bestaen, Eist van taflen, ist van scake,+ 7270 Emmer begaedt also die sake, Dat hi te boven si int spel, Dat sal hem genogen wel; Ende verliest al dat gi set, Ende al maect hire sijn sceren met,+ 7275 Dies en seldi achten niet. Prijst al dat gi ane hem siet, Ende dient hem, dat es wel gedaen. Ende sal hi oec versitten gaen, So brinct een cussin ocht een cleet,+ 7280 Ende dat legt onder hem gereet. 2
[p. 123]
A. fol. 35 b. c. +Hinge sijn cleet oec in die moude, Dat heft ute oec alse houde:+ Het sal hen genogen wale, Ende dat hem baget, doet altemale; 7285 Ende ontsiet u niet van desen, Dat gi sult verstoten wesen; Mar gi sult tuwen vromen+ Van uwen saken te boven comen.’ ‘Lieve vrient,’ die minnere seide, 7290 ‘Dits ene gerechte duvelheide, Dat gi mi hier verstaen doet,1 Ende dat u dunct wesende goet;+ Ende wilt dat ic lieve ende ere Hem doe, die ic hate so sere, 7295 Ende alle verradere sijn gemene, Sonder Suete Onfaen allene. Es uwe raet aldus gedaen,+ Dat ic soude dienen ende doen verstaen Hem ere ende doeget ende alle houde, 7300 Daer icse met verraden soude, Verradre soudic wesen dan. Ic wille dengenen, dien ic mesan, Te voren warnen ende ontseggen,+ So en machmen lachter leggen 7305 Op mi in enichgen hove; Ende laet sijn bi uwen orlove, Dat ic hen ontsegge te voren, Eer ic hen doe enichgen toren; Ocht dat ic Quade Tonge daede 7310 Seggen dat hi mine mesdaede+ Betren wille na mine genoge;2 Ocht rietdijt dat ickene sloge Ende mine wrake selve neme, Ocht clagen den rechtere over heme?’+ 7315 ‘Geselle, geselle, dit soude togen Die gene die sijn vol orlogen.3 Quade Tonge es sere bedect: Ic segge, dien hi smeect ende lect, Dien so sal hi heimelike achter 7320 Spreken blame ende lachter.+ Hi es verradere, God moetene scaden, Dies soudemen weder te rechte verraden; Want manne, dat verradere es, En gelovic niet, sijt seker des, 7325 Want hi haet die liede van binnen,+ Dies hi buten nine laet kinnen. Al lacht hi ende toent goet gelaet, Hi penst int herte mort ende quaet. Selc man en behagede Gode nie, 7330 Want quaet was hi oit ende ie.+ Hets recht datmen verradre hone, Ende met verradenesse weder lone. Niet eerleker en machmen wreken Over die gene die quaet spreken;
[p. 124]
A. fol. 35 c. d. 7335 +Ende ochte gi over hem claegt sere,+ Waendi dat u God geve ere, Daermet tgeruchte bliven sal? Neent, al mocht gijt proven al Met orconden goet, dat logene ware, 7340 Hi sout houden al openbare,+ Ende meer sine tande cotren mede, Dan hi noit te voren dede, Ende soude vernuwen al die saken, Ende uwen lachter meerre maken; 7345 Want selc waent mindren sine scande,+ Die hem wast al vore die hande.1 Daeddi hem oec bidden mede, Dat hi minderde dat hi dede, Hine daeds niet, hi es so gedaen. 7350 Dat ware al te sere mesdaen,+ Daeddine uwen vrienden slaen, Ende sout cranke sone ontfaen, Ende ontseitdine van sinen live, Ende hijt dan seide den quaden wive, 7355 Ver Jalosien, ende si dan daede+ Suete Onfane meerre scade, Ende leidene in twee vingerline, Daer hi in een pleget te sine, Ochte verborne in een viere, 7360 Ochte verdronkene in ene riviere,+ Ocht hildene alsoe vaste beclaecht, Dat gine nemmerme ne saegt,2 So souddiere dan om sijn in meerren sere Dan noit Karle was, die here, 7365 Om Rolande, die in Roncevale+ Verloes sijn lijf, alsmen weet wale.’ Die minnere seide: ‘Dit en soec ic niet: Den duvel bevelict diet hem riet; Ic wildickene hadde selve gehangen, 7370 Die mine bliscap dus doet ongangen.’+ - ‘Geselle,’ seit hi, ‘nu vrient, nu hort,3 Ende laet varen nu dese wort: Anders moetti wrake nemen; Te hangene en soude u niet betemen 7375 Enegen mensce, wat hi wrachte,+ Want het behort niet tuwen ambachte. Het behort den rechtre toe tuwaren. Nu laet u gedreich al varen, Ende met verraetnesse hem weder loent: 7380 Anders so blijfdi gehoent.’+ Die minnere scide: ‘Vrient, verstaet: Ic wille doen al uwen raet Ende werken utermaten gerne. Mi es beter dat icse drive tscerne, 7385 Dan si mi te scerne dreven. Mocht gi mi enichgen raet vergeven,
[p. 125]
A. fol. 35 d.-36 a. +Ochte gewisen enichge, wijshede, Daer ic lichteleker mede Don casteel mochte vererigen,+ 7390 Ic soude noch beiden ende swigen.’ Amijs seide: ‘Ja ic, wel sekerlike, Maer men moet wesen alte rike.1 Geselle, wie dat wilt sconfieren Desen casteel in allen manieren,+ 7395 Ende velne neder, van daer hi stont Altemale tote in den gront, Ende si hem allen sonder waen Van daer binnen geven gevaen, Dat portier noch portenere+ 7400 En soude doen engene were: Die wech heet Te vele geven.2 Dese name so es hem bleven Van Sotter Meltheit, diene dede Maken ende stichten mede. 7405 Sotto Meltheit die geft sonder were, Die hevet ontgoet menichgen minnere, Dat wetic bi mi selven wale. Dien wech hebbic altemale+ Gemeten ende lange gegaen; 7410 Dies machickene u wel doen verstaen, Want pelegrijm so hebbic daer Selve geweest wel menich jaer. Meltheit seldi ter rechter siden+ Laten ende vorwert liden 7415 Ter slinker hant een luttel bat: Daer suldi vinden enen pat Groene ende scone: dien seldi gaen.3 Eer gine iet verre hebt bestaen Seldi breken sien die mure 7420 Ende vallen neder al dure en dure,+ Ende canseleren oec tier stede Torren ende tornelen mede,4 Ende die porten openstaen, Ende alle die lieden sere ontaen. 7425 In die side es die casteel+ Cranker vele dan een wasteel In vieren te deilne ware.5 Die daer coemt siet openbare Dien casteel vele eer gewonnen, 7430 Eer een wasteel soude sijn ontgonnen.+ In desen wege, daer ic af spreke, En mach comen sekerleke En geen arm man die leeft, Want men hem verboeden heeft 7435 Den wech geellec altemale;+ Maer haddene, dat wet wale, Iemenne geleidt tote daer binnen, Hi soude te hants den wech kinnen, Also wel als ic doe, 7440 Diene hebbe gheleert langhe en hoe.+ Ende wildijt, gi seltene connen saen, Want vroech gnoech hebdijt bestaen,6 Opdat gi hebt een groet goet, Ende gijt in overdaede verdoet; 7445 Mar ine leider u niet, Godweet,+ Want Ermoede heeft mi, dats mi leet,
[p. 126]
A. fol. 36 a. b. +Den pas verboden, dat mi deert, Want dat mine es al verteert, Ende al dat ic elre wan 7450 Hebbicker mede geleget an;+ Mar sint ic meer en weet wat geven, So bem ic altemale verdreven. Sie seiden: ‘En coemt nemme hier, Sint idel es u almenier; 7455 Want gi ons nemmeer ne docht,+ Als gi ons niet geven en mocht; Want hier en mogedi nemmeer minnen, Rijcheit en ledre u weder binnen;’ Ende wien sore Rijcheit binnen leidt, 7460 Hu scone dat sijt hem voren spreidt,+ Alse hi keert, ontseise hem beide Wandelinge, vrientscap ende geleide.1 Ende weet oec wel soe wire coemt inne, Dat hi met engenen sinne 7465 Daer ute weder can gecomen,+ Ermoede en hebbene genomen, Ende leidene ute metter hant, Alse enen verstoetenen trewant. Dit selve so was mi gedaen, 7470 Daeromme doe ic u verstaen; Doe ic mijn goet hadde al verteert, So togede mi Aremoede haren steert, Ende ontfinc mi na hare wesen, Alse die selden blide mach wesen; 7475 Ende Sotte Meltheit sine geert el Danne altoes bliscap ende spel, Ende overtellichgen cost te doene Van heecten en van venisoene, Geliker wijs dat niet en coste. 7480 Sone woude niet dat hare geborste Een morseel, dat lecker ware, Om X florine, en quame te hare.2 Ermoede soe woent banderside, Vol scanden groet in allen tide, 7485 Si ducht rouwe ende ongenede,+ Want si in anxten doet menichge bede, Ende hort menich ontseggen swaer, Dat haerre herten leit te naer. Ermoede en es met niemen wart, 7490 Men steecse altoes achterwart; Ermoe9e doet den mensce versmaden Ende haeten ende leven met ongenaden; Ende si en doet nemmer so wale, En si gelachtert altemale.3 + 7495 Van hare en hebdi te doene niet el, Dan gi moegt altoes pensen wel, Dat quaet doet vallen in ermoede. Dat wetense wale die van goede Sijn in ermoeden comen.+ 7500 Het heeft menichgen tlijf genomen Ende doen hangen bi sire kelen, Ende selken heeft oec doen liggen quelen Op sijn stroe van groter noet, Van breken, die hi heeft te groet.+ 7505 Dit souden weten ende kinnen Met rechte wel die gene die minnen;
[p. 127]
A. fol. 36 b. c. +Want arm man en heeft toedaet, Daer hi die minne meede ontfaet.1 Dore Gode, geselle, sijt wel bedacht, 7510 Hoet u van aremoeden ende wacht; Van hare te hoedene u wel behoeft. Verstaet mi, ic hebs geproeft Ane mi selven, dat ict wel weet Algader hoet met ermoeden steet. 7515 Daeromme biddic u dat gi Geloeft dat gi hort seggen mi; Want ic segt u om goet. Hoedes u, soe siedi vroet; Hi es van Goede gebenedijt, 7520 Die hem bi andren castijt. Nu hort, geselle, ende werdes vroet: Men plach mi te hetene hovesch ende goet, Ic was wart man ende rike; Men vant cume iewer mine gelike, 7525 Ende ic was harde liefgetal+ Onder die gesellen al Die wile ic gaf boven mate. Nu doet Aremoede dat ict late, Want bi minen groten verterne 7530 Bem ic comen in swaren derne;+ Want ic met pinen gecrigen mach Daer ic gelide met dien dach, Van etenne ende van drinkene mede, Ende cledre, dat ic gedecke mine lede. 7535 DAvonture dede mi dit al,+ Die mi warp in dit mesfal, Daer si mi met sere mesdiende, Want ic verloes al mine vriende, Die mi afgingen alle gemene, 7540 Sonder, dat waen ic, een allene.+ DAvonture datse mi al nam Metten Aremoede, dat met hare quam. Nam? sine dede! ic liege, dats waer; Ic en namse mi selven maer, 7545 Want ic seter bem van desen,+ Hadden si mine vriende gewesen, Om hare en haddense mi gehaten Niet noch altemale gelaten.2 Sine dede jegen mi gene dinc, 7350 Dat si haers selfs vriende vinc:+ Haers selfs? ja, ic en wist twint; Metten swarsten hebbict bekint, Met herten, met live ende met goede, Dies mi swarlic es te moede. 7555 Ic wanetse hebben gehadt wel al,3 + Mar nu, als ic bem in den val, Sone haddickere niewerinc niet: Dus jamerleke es mi gesciet. Nu vliense mi, dien ic dede trouwe, 7560 Ende maken van achter op mi die mouwe,4 + Omdat ic onder bem dat rat Gevallen, van daer ic boven sat.
[p. 128]
A. fol. 36 c. d. +Met rechte en soudic engene ure Clagen over die Avonture, 7565 Die mi gedaen heeft openbare+ Meer duechden dan ic jegen hare Noit verdiende: ic meret in dien, Dat si verclaert heeft so mijn sien Met haerre specien die sire ingoet, 7570 So dat ic kinne nu al bloet+ Mine vriende, ende hebbe gedaen Sint ic met Ermoeden was bevaen, Die mi mine vriende heeft benomen, Daer ic toe en ware meer comen. 7575 Getoent mine vrient so heeft si mi+ Biden Ermoede, dat mi es bi, Die ic niet en hadde gekint Te voren, want ic was so blint. Si boeden mi lijf ende goet, 7580 Ende seiden: ‘Here, nu doet+ Al uwen wille metten minen, Sonder vragen ende pinen; Want geen vrient, dat weet wale, En gert thoudene tenegen male 7585 Jegen sinen vrient, Godweet,+ Goet dat ter Avonture steet, Noch sijns selfs lijf daer mede; Ende sint so groete vriendelichede Ende trouwe es tusscen u ende mi,’ 7590 So seit die vrient, ‘ic wille dat gi+ Mi gebiet nacht ende dach, Ende over al dat ic vermach, Bedie men can niet gekinnen Die getrouwe vrient van binnen, 7595 Men heeftse ter noet geproeft. Opdat gi enichge stucke behoeft, Doet mi vore u liggen gevaen,+ Ochte vor u te borge staen; Neemt mijn goet, vercopet al, 7600 Besiet oft ict iet willen sal.’2 Hier met sone liethijt niet varen, Hine dede mi nemen sonder sparen+ Dine die was van cleinre warde, Dies hi te smekene mi begerde;3 7605 Mar die scande heeft luect dien mont, Ende daerne ontpluken tegere stont, Mar nemt sinen omville in goede,+ Dat niemene en kinne sine ermoede; Maer wilt in hem selven sluten 7610 Ende tonet altoes tscoenste van buten, Also alse ict doen moet nu. Lieve geselle, dat seggic u,+ Dats nu vergeten altemale, Mire vrienden irsten tale, 7615 Daer si mi smeecten mede, Scuwen nu mi in elke steede.4 Dus en doen die gene niet,+ Diemen papelarde siet Ende achter lande lopen ende gaen; 7620 Dese doen van buten verstaen Hare gebrec van hare ermoede, Ende binnen leven si met goede,+ 1
[p. 129]
A. fol. 36. d.-37 a. +Ende hebben penitancie goet Ende vet, diese leven doet,1 7625 Ende gaderen wel groten scat, Ende buten so seggen si dat, Dat si hebben honger ende breke.+ Nu willic, eer ic te verre spreke, Swigen vort ende latent varen; 7630 Want dat seggic u tuwaren, Dat altoes haten ypocriten, Datmen iet seit van haeren viten.+ Men seit, geselle, ende dats waer: Sotte herte bringt in pine swaer 7635 Ter menichger tijt haeren here, Dat weet ic bi mi selven sere; Want die minne heft mi verraden+ Ende bracht in scanden ende in scaden.2 Sonder enichge andre dinge 7640 So hebbic alle sonderlinge Verloren, die waren mine vriende, Wat ic noit jegen hem verdiende:+ Dat blijft altemale verloren, Maer ic weet wel te voren, 7645 Dat gi mijn getrouwe vrient sijt, Ende wesen sult tote diere tijt Dat u die ziele scede van live;+ Want ic seker alsoe blive Die wile dat ic mocte leven; 7650 Maer die doet doet al begeven. Die doet doet menich geselscap sceden, Diet noede doen onder hem beeden.+ Getrouwe minne al sceedt si Metter doet, geloves mi, 7655 So blijft gestaede metten genen, Die niet en es gesceden henen; Want al wart dat ic nu+ Versciede, ic soude nochtan met u Int herte bliven sonder vergeten; 7660 Ende so moegedi van mi wel weten, Gelijc dat leefde Pirotheus In dat herte Theseus,+ Diene so minde na sine doet, Dat hine met pinen groet 7665 Levende sochte inder hellen: So sere ginc hire hem omme quellen. Dese mindene, weetmen wel,+ Maer Ermoede es noch alsoe fel Dan die Doet, dat es waerhede; 7670 Want ziele ende lijf doet si mede, Alse lange alse si te gadre duren, En laet si cume in ere uren Leven ende verdoemesse beide. Dies proeftmen wel die waerheide 7675 In dieften ende in verswerne mede,+ Ende in menichge andre quaethede.3 Dit en doet die Doet niet, Want alsmense comen siet, Hoe swarlike si coemt toegegaen,+ 7680 Op ene ure eist al gedaen. Lieve geselle, dat u God lone, Gedinke u van Salomoene,
[p. 130]
A. fol. 37. a. b. +Die van Jherusalem was coninc, Ende sereef menichge wise dinc.+ 7685 Hi seide: ‘Lieve kint, hoet u In allen tijt ende oec nu Jegen ermoede, dats mijn raet; Want ermoede, dat verstaet, Doet enen broeder den andren haeten+ 7690 Ende verstoeten ende laeten.’ Hi seit: hi hadde liever die doet Dan te sine in ermoede groet, Ende om sorgelic ermoede ende swaer So spreect hi vort oppenbaer+ 7695 Van gebreke, die over hare Viande wrect hare entare; Want noit man en was sakerleke So onwart alse die hadde breke. In loye gelijctmenne ende anders niet+ 7700 Gelijc diemen in scanden siet.1 Alte quaet soe es ermoede, Maer waert, geselle, dat u soe stoede, Dat gi hadt in uwer gewelt So groeten scat, so groet gelt,+ 7705 Dat gi mocht geven wale Wat gi wout altemale, Ende meer dan gi const geloven, Gi quaemt al uwes dinges te boven, Ende sout cnoppe ende rosen lesen,+ 7710 Hoe vaste dat si besloten wesen; Maer ic weet wel sekerlike, Dat gi niet en sijt so rike; Ende gi en sijt so nodich niet, Gine sout gerne geven iet+ 7715 Daerbi geeft so cleine scoenhede, Dat gire niet en vallet meede In ermoede, datmen u versmaede, - Gi soudes hebben verlies ende scade, - Ende daertoe houden over sot+ 7720 Ende met u maken sceren ende spot, Dies gi hadt bi uwen aneverde Gecocht die dine boven haerre warde. Ic rade oec wel dat gi sent Van nuwen oefte scoene prosent,+ 7725 In dwalen ocht in pendren mede,2 Want het es grote hoveschede, Alse apple, criken ende peren3: Dusdane gichten en mach u deren. Al eist dat gijt hebt gecocht,+ 7730 Segt emmer dat het u es bracht Ende gesent te hants op die stede, U gichte salre sere werden mede.4
[p. 131]
A. fol. 37 b. c. +Roede rosen soutdi occ bringen, Occhte violetten met desen dingen,+ 7735 Ochte van bloemen scoene hoede; Dit en mach u bringen in gere ermoede. Wet wel dat gichten verwinnen Quaetsprekeren in allen sinnen; Ende al wistense enich quaet+ 7740 Vanden gevere, dat verstaet, Si soudent dore sine gichten decken, Ende alle doeget van hem vertreeken. Menichgen so behout gichte sine ere, Die gelachtert soude wesen sere,+ 7745 En wart biden gichten niet. Bi gichten men oec dicken siet Menichge goede provende geven, En daedt gichte het ware bleven. Die gichte, diemen plegt te gevene,+ 7750 Geft orcontscap van goeden levene. Overal so heeft geven stat, Al heeft sijt tere stede bat Dan sijt tere andre hebben can. Geven maect den gevre goet man,+ 7755 Geven prijst den gevre sere, Ende den nemre doet onnere. Die sine edele vrieit goet In anders dienst lient ende doet, En dinct mi beraden niet wale+ 7760 Nu no te gheenen male.1 Wat help dat ic hier af vele diede? Met gichten veetmen aldie liede.2 Geselle, verstaet wel dese wart, Die ic u hebbe geopenbart.+ 7765 Eist dat sake dat gise doet, Het sal u wesen harde goet; Want u die God van Minnen sal Houden u gelof wel al, Ende hine saels n twent faelgieren, 7770 Alse hi den torre sal asselgieren Met ver Venuse der goddinnen,+ Die brinct met hare dien brant van minnen. Si selen verstriden die portiere, Ende werpen te neder sciere 7775 Dien casteel, ende dan mogedi Nemen die Rose, hoe vaste dat si+ Es besloten, des sijt gewes; Ende tierst dat si gewonnen es, So es meesterrie boven al, 7780 Hoe datmense bohouden sal, Dat gire lange bi duren moegt;+ Want hens gene meerre doegt, Dan dat die liede behouden connen Die dinge die si hebben gewonnen, 7785 Willen sire bliscap af ontfaen; Want die virtut es soe gedaen, Dat mere es, sijt seker des, Te hoedene dat gewonnen es, Dan es dat winnen no dat bejagen. 7790 Kevtijf mach hi hem wel clagen Die verliest sine vrientdinne Bi sire scout in enichgen sinne. Het es een harde groet bevroeden, Die sine vrientdinne wel can hoeden, 7795 So dat hise niet en verliest, Ende elre en genen vrient en kiest,
[p. 132]
A. fol. 37 c. d. + Namelike alse onse Here geeft, Dat si duecht ende scoenheit heeft, Ende sonder vercopen geft hare minne 7800 Met trouwen ende met gestaden sinne. Minne vercopen en was noit vonden Van wive in engenen stonden Dan bi gerechter ribaudien. So wie der waerheit wille lien, 7805 Sone es minne engene int wijf, Die omme gichte geeft hare lijf. Alselke minne moet sijn gescent, Ende oec die wijf daermense ane vent. Nochtan sinse alle wel naer 7810 Gereet te nemene, dat es waer, Ende al te rovene, die si kinnen Vaste gevaen met haerre minnen. Juvenael hi doet ons cont,1 Dat Hiberne seide tere stont, 7815 Dat si vele liever woude Hare ogen verliesen, dan si soude Hare houden an enen man allene, Sine soude met andren sijn gemene: Bi enen sone woutsi niet duren, 7820 So heet was si van naturen. Hen es wijf so goet van sinne, Noch so getrouwe in hare minne, Sine wille hebben van haren vrient, Hoe getrouwelike hi haer dient, 7825 Alle staense na ontcleden: Aldus wilt elc den sinen leden. Wat souden doen dan die wijf, Die om gelt dan geven hare lijf, Sint men cume can enichge venden,+ 7830 Die hem els can onderwinden Dan van goede te nemene dwonder, Hoe sere si hebben den man tonder?2 Juvenael dese regle visiert, Maer en es regle sine faeliert+ 7835 Selc wile an ene onder hondert: Die goede sijn altoes gesondert, Vanden quaden waest dat hijt seide, Doe hi dese sentencie uutleide: Maer es een wijf van selken sede,+ 7840 Getrouwe van herten, simpel mede, Hovesch ende wetende van manieren, Ende daertoe hovesch ende goedertieren, Een man machs hare trouwe te bat; Maer boven al soe hoede hem dat,+ 7845 Hi nine legge al sine cure An hare gedane, an hare figure, Noch oec an hare scoenheit met; Want hi blever oec bi gelet. Maer die wilt sijn engien maken, 7850 Hi moet versien al dese saken,
[p. 133]
A. fol. 37 d.-38. a. + Dat es hare sede, hare wijsheit,+ Eer hire sijn herte vaste an leit; Maer die scoenheit alleene anesiet, Hi werp hem selven in verdriet; 7855 Want scoenheit onlange steet In enen poente, si en tegeet;+ Want si es van diere naturen Gemaect, dat si van uren te uren Mindren moet, nacht ende dach. 7860 Mar die sen ende conste vererigen mach, Dat blijft hem altoes gerect+ Die wile hi op die werelt geet, Ende doetene eren alle dage, Ende hoecht daer hi vriende ende mage.+ 7865 Daer bi die gene, die es vroet, Sal altoes merken wat hi doet Ende werken met sinne alle tide. Die vrouwe si sal wesen blide In haer selven ende harde vroe,+ 7870 Dat si hare herte bestaedt alsoe An ene, die es scone ende wijs, Ende van doegeden hevet prijs. Waer dat sake dat mi te rade Iemen quame, ende hi mi bade,+ 7875 Dat ic hem seide ocht ware goet, Dat hi keerde al sinen moet Ende sine herte daertoe sette, Dat hi liedekine ende motette Ende rime makede ende screvetse in brieve, 7880 Ende sendetse sinen sueten lieve: Ay las! dat mach luttel vromen; Maer die de borse swaer doet coemen, Met florinen wel gespect, Hi es wel ontfaen ende natreet; 7885 Want sine geren el, dats waer, Dan die borse met gelde swaer: A1 hare gedachte so leit daer ane, Mi es leet dat ics hermane, Ende te meer soe waers mine clage;+ 7890 Maer ic siet argeren alle dage. In den tijt ons irsts vader Ende onser moeder beide gader, Naerdat ons de lettre seghet, Daert in bescreven leghet, 7895 Doe vantmen getrauwe minne Sonder giricheit van sinne. Deen en geerde den andren niet 1
[p. 134]
A fol. 38. a. b. +Te rovene, alsmen nu pliet; Die lieden so weeldich niet ne waren 7900 Van cledren noch van spisen, tuwaren. Sie raepten castaengen in dat wout Ende ander cruut menichfout, Dat si aten vore visch, vore vleesch. Na wijn en daedense en genen eesch: 7905 Si dronken borne simpelment, Sine wisten van claerheit een twent. Nochtoe en hadde gegaen noit ploech: Dierde bi hare selven droech, Gelijc datse God pareerde 7910 Ende al bi sinen wille visierde, Daer si af namen oec hare noet. Si en aten coken no broet, Salm no store, noch selke ware. Sie cleedden die velle metten hare, 7915 Gelijc si vanden beesten quamen. Crude ende lovren dat si namen, Ende maecten loedsen daer si in lagen; Ende in die roken dat si plagen Hole te makene, daer si in meest 7920 In plagen te vliene dor den tempeest. Anders so sliepen si upt gras Of upt hoy datter bi was;1 Mar alse leden was dat weder, Ende scone ende suete die lucht wart weder, 7925 Soe dat elc vogel dien dach Smargens gruette, alse hine sach, Die hem therte vervroien deede;
[p. 135]
A. fol. 38. b. c. +Ende Zepharus die wint dan mede Uten suden waiende quam,+ 7930 Ende dat Flora sijn wijf vernam, Die Goddinne es vanden blomen, Dede sise scone utespringen comen, Ende tallen staeden bloien wel; Want siene kinnen niemen al+ 7935 Over meester dan dese twee, Noch hier int lant noch over zee;1 Dese geven hem varuwe menichgerande, Nadat si wassen achter lande. Van desen blomen dus gescapen+ 7940 Soe maken mageden ende cnapen Menichgerande hoedekine, Fraie, scone ende fine; Van desen blomen altemale Makense hare bedden, die roken wale,+ 7945 In praiele ende in vergiere: Dit was ene al te suete maniere. Dan stoet die erde so in hogen Van haren blomen, dat si orlogen Woude den hemel sceen, dies si 7950 Blomen hadden meer dan hi Sterren ochte planeten deede: So overmodich was sire mede.2 Op selke bedde, alse ic segge, Sonder van giricheden vlegge 7955 Iet te hebbene, tien tiden lagen Die gene die der minnen plagen, Ende onderhelsden hem ende custen; Ende alsi wouden mede rusten,+ Hare omgange ende hare gordine 7960 Waren die bome, daer doer scinen Niet der sonne raien en conde: So dicke waren si tien stonden. Daeronder si hare danse dreven+ Ende hare spel sonder begeven; 7965 Si en rochten om dinc negene Dan hoe elc sijn lief allene Mochte helsen ende cussen mede, Ende al bi groter vriendelichede.+ Noch toe en hadde noit gewesen 7970 Noch coninc, noch prince, hebbic gelesen. Sie waren alle even gelijc Van goede, van haven, ende even rijc. Niemen en hadde proper goet: Het was gemeine al wart stoet. 7975 Herscap ende gerechte minne+ En bleven noit gestade van sinne. Die gene diese wilt meestrien, Hi doese sceden ende ontvrien.3 In huweleke machment sien 7980 Bi waren expelemente gescien,+ Alse die man waent wesen vroet, Ende hi sinen wive mesdoet, Mesprijst ende sere sleet. So dickent sleet hise, dat si geet 7985 Menichwarf daert hem es leet,+ Daer si te voren, Godeweet, Luttel om pensede ochte gaf;
[p. 136]
A. fol. 38. c. d. +Ende hi en cans niet comen af, Hine tie hare ane menichge sake, 7990 Ende doetse leven met ongemake. Aldus sone can minne geduren, Daermense leven doet met suren, Ende meester wilt sijn over haer goet, Ende over haer selven, wat sijs doet.+ 7995 Dan seit die sot: ‘Dierne quaet, Gi maect mi te groet baraet; Alsic ben te minen labure, So hebbedi wel uwen wille ter cure; Dan gadi baleren ende springhen,+ 8000 Ende als eene merminne zinghen,1 - God die geve u quaden dach! - Ende alsic ben om onse bejach In Poitau ochte in Ingelant,2 Soe behagele noch soe achemant+ 8005 En vintmen in die stat dan niet; Ende alse u dan iemen siet, Die vraget die sake, waerbi Gi sijt so behagel, dan segdi, Dat gijt doet om uwen man:+ 8010 Nochtan so liegedi daer an. O mi, lase! ende wat weetti Ocht ic doet och levende si? Ic ben alre onneren wert, Dat gi tmine aldus verteert:+ 8015 Ic bem u onghevalleghe cnape: Met eer blase van eenen scape Souden mi de quade knechte Int aensichte werpen met rechte!3 Ic moet u anders castien gaen.+ 8020 Gi hebt mi grote ere gedaen, Dat gi vore waerheit lijt, Dat gi dore mi behagel sijt. Wie dat hort hi weet wale, Dat gi dan lieget altemale. 8025 Om mi, lase! omme mi Seggedi dat altemale si:+ Ic was op dien dach verscoven, Dat ic u trouwe ginc beloven, Ende ic nie u man wart. 8030 Met mi soe maecti den boebart; Nochtan en hebbic die macht niet+ Te volbringene dies gi pliet; Noch ic en cans oec niet gesien, Gelijc dat dese ribaude plien, 8035 Om hare puten daer si gaen. Alsoe tu soe coemen si saen,+ Alsi u sien in enichgen wege, Ende geleiden u alle wege.4 Dore wien dragedi dese gewaden, 8040 Die mi sere deren ende scaden? Gi segt dat om mi al si:+
[p. 137]
A. fol. 38. d.-39. a. +Ine ben niet el dan gi van m Altoes maect u omcleet, Dat mi es van herten leet. 8045 Gi wart beter harde vele Met desen wimple om u kele+ Dan metten baruren, die gi draecht, Daer gi mi met qualec behaget.1 Bi Goede, waer ic u dicwile bi, 8050 Die viere bisante gave mi, Hoe hovesch ic bem, hoe goedertiere,+ Mi soude verwandelen mine maniere, Ende soude u slaen vort ende weder, Om uwe hovarde te leggene neder, 8055 En lietict niet dore die scande. Ende weet oec wale dat ict ande,+ Ende anden sal, gine latet bliven. In wille met mannen no met wiven Dat gi ten danse waert sijt verdich, 8060 Ic en bem daer jegenwerdich. Ende banderside, ine caent gehelen,+ Want het doet mine herte quelen, Tusscen u ende Robine Metten groenen hoedekine, 8065 Die tuwen boede es soe gereet, Segt mi, vrouwe, Godeweet!+ Hebdi scape onder u beden Te deilne,2 dat gi niet gesceden En cont, hine coemt alden dach, 8070 Daer hi u sien ende spreken mach? Ine weet wat dieden mach u spreken:+ Hets ene maniere van quaden treken; Maer biden Here van paradise Ende biden goeden sinte Denise, 8075 Spreecti meer jegen heme Iewerinc, daer ict verneme,+ Gi seles hebben blau danscijn; Ja gi, het sal swarter sijn Dan enichge cole wesen mach,3 8080 So menichgen overdadichgen slach Salic u geven, groet ende swaer.+ Wat hebbedi te doene hier ocht daer Met desen ribauden vuel ende quaet? Gi selt mi dienen, dat verstaet, 8085 Ende die quadien laten gaen, Ochte, bi Goede! ic sal u slaen+ In goede vaste vingerline. Die duvel hi maect u te sine So welbekent metten ribouden, 8090 Die u met rechte niet en souden Kinnen noch oec met u wandelen;+ Gi sout u anders te rechte handelen. Ic nam u bidi dat gi Mi trouwe sout doen ende dienen mi. 8095 Waendi gecrigen daer met mine minne, Dat gi u hout wel van bekinne+ Met desen ribauden, die u naer Altoes volgen hier ende daer? Hi dede sonde ende harde quaet, 8100 Die gene die mi gaf den raet, Dat ic u noit te wive nam Ende met huweleke ane u quam! Haddic Orestresse wel verstaen,+
[p. 138]
A. fol. 39. a. b. +Ine hadde huwelic noit gedaen.1 8105 Hine houd niemene over vroet, Die een wijf ondertrouwe doet. Hi segt: hets alte grote pine Man in huwelic te sine; Hets vol vernois ende vol torments,+ 8110 Vol sceldens ende vol perlements, Om die sotte wijf hoverdich, Die hem alre eren dinct werdich, Ende die vol clagen sijn altenen: Hem dinct al goet dat si meenen.+ 8115 Neemt oec een arm wijf een man, Voeden ende cleden moet hise dan, Ende doen hare behoefte al diegelike; Neemt hi oec ene die es rike, So es si wilt ende overmodich,+ 8120 Ende te bestierne ongerodich; Neemt hi oec een scone wijf, So blijft hi oec altoes keytijf; Want hare menich joncman Geet in allen siden an;+ 8125 Sie gruetense ende doen hare ere, Ende pinen hare te dienne sere; Sie comen ende gaen te hare, Ende begerense openbare. Dickent soe comense in hare gemoet+ 8130 Ende geloven hare groet goet, Ende seggen dat sijs hare wel onnen, So datse int inde werden verwonnen; Want selden enich borch ontsteet, Daermen in allen sinnen togeet.2 + 8135 Neemt hi ene lelecke, so welt si Alden lieden, geloves mi, Hare doen behagen, op dat si can. Enege sake neemt si dan Die de lieden besien gerne.+ 8140 Men mochte sieren ene lanterne So, si souts te scoenre wesen. Dat lelicke wijf hout hare na desen, Dat si gerne geprijst ware sere Ende gesocht van elken here.+ 8145 Bi Penelope machmen dit wel, Sonder te nemene iemen el, Merken wel, geloeft mi das,3
[p. 139]
A. fol. 39. b. c. +Die ene dat beste wijf was, Diemen in al Grieken vant.+ 8150 Noch te Rome in al dat lant Sone was soe goede soe Lucrese, Daer ic af gescreven lese, Alse ons seget Titus Liveus, Datse tsconincs sone Tarquineus+ 8155 Vercrachte ende dede ongevoech, Daer si haer selven om versloech. Dies en conste benemen niet Vader no moeder, dat sijt liet, Om pine die sijs gedaeden,+ 8160 Dat hare die lachter was beraden; Nochtan seiden si hare te waren Scone redene dat sijt liete varen. Ende oec so seide hare man, Datter en gelage niet an,+ 8165 Ende hi vergaeft hare altemale, Ende seide hine wouds meer horen tale, Ende spracker scone redene toe Hare te troestene, ic segge u hoe: ‘Lieve,’ seit hi, ‘nu laet varen:+ 8170 Ghi en hebs scout te waren Van aldien datter es gesciet; Want die lichame en sondicht niet, Die herte sine gert meede.’ Wat si seiden, hare droefhede+ 8175 En minderde niet no haren rouwe. Een mes so nam die joncfrouwe Om hare te doedene heimelike. Te haren man seit soe drovelike: ‘Lieve here, wie mi vergeeft+ 8180 Den lachter, diemen mi heeft Gedaen, ine vergeves mi selven niet;’ Ende eermens conste geweten iet, Nam si dmes met droven sinne Ende staect te haerre herten inne,+ 8185 Dat si viel vor hem doet; Maer eer si verstarf in die noet, Bat si hen in liever sake, Dat si hare bitter doet noch wraken. Dit exempel doet ons verstaen,+ 8190 Dat vrouwen moegen coenleke gaen Waer si willen ende wesen coene, Sonder hem cracht te doene;1 Want wie so vrauwen doet cracht, Werter omme ter doot bracht;+ 8195 Ende Tarquinus, als ict vende, Warter omme in ellende Ghesent ende sijn sone mede, Ende sint en wilden die van der stede Van Rome gheenen coninc.+ 8200 Gheselle, weet oec wel de dinc, Dat men in de weerelt niet Negheene Lucrese nu en ziet Noch in Grieken Penolope, Noch goet wijf, dats noch mee,+ 8205 En vintmen in al erdrike: Also segghen ghemeenlike Die heidine, wantse niemen vonde, Al zochtemense langhe stonde. So hebbicker omme verteert mijn goet,+ 8210 Dat icse mede blameren moet. Nochtan lachtert menich, gheloves mi, Dat gheens lachters wert en si, Ende so mach mi sijn gesciet In lachtere, dats wert en es niet;+ 8215 Want men soude allen hoveschen vrauwen Alle eere doen, bi miere trauwen.2 Mi wondert sere van ere saken,
[p. 140]
A. fol. 39 c. d. +Dats vanden genen die brulucht maken, Dat si enen man een wijf 8220 Doet coepen, die hi hout sijn lijf, Sonder proven ende sien, - Dit sietmen alle dage gescien, - Dat hise gekinnen niet en mach Vor dat comen es die dach, 8225 Dat hise heeft onder trouwe gedaen. Dan laet si hare seden verstaen Haren man, den quaden sot, Diese moet houden, also help mi God, Al coemt datse hem sere mesbaecht. 8230 Ende cochte hi een paert, hi saecht Te voren ende sout oec willen proven, Alse vele alst hem soude boven, Eer te voren eer hire om gave Enich goet ocht enichge have. 8235 Goet wijf, sijt seker des, Dier es men dan fenix es, Alse ons Valerius doet orconde, Dat si en minnen en gene stonde, So vele hebben si te doene+ 8240 Van sorgen in allen saisoene.1 Men dan fenix vintmer goet, - Mi es leet dat ict seggen moet - Ocht dan men doet raven wit: So sere scinen si besmit;+ 8245 Ende daerbi met die kinnen wille Enich wijf, lude ochte stille, Die goet sijn, ende leren kinnen,+ Hi soeke eirst die werelt binnen Dese vogle, die ic vermane, 8250 Ochte enen swarten swane: Even gereet so eest hem beide. Weetti wat Juvenel seide?+ So wie een reine wijf gewint, Ga inden tempel alse hise kint, 8255 Ende kniele vore Jupiterre den here, Ende danne ga vort in Junoes ere, Ende offere hare coe guldijn;+ Want meerre wonder sone mach sijn.2 Ende daeromme moet men die quade minnen, 8260 Salmenre enichge lief gewinnen.3 Valerius hadde groten rouwe, Dat Ruffin, sijn geselle getrouwe,+
[p. 141]
A fol. 39 d.-40 a. +Huwen wilde, hi doe seide: ‘Lieve geselle, dore God, ontbeide, 8265 En werp u niet in wives bedwange; Want hets ene quele die doert lange.’ Juvenael bescrijft, die oude,+ Postumusse, die huwen woude:1 ‘Postumus, gi wilt nemen wijf: 8270 En vindi niet, segt mi, keytijf, Wissen te cope ochte corden, Ende laet u ane ene galge vermorden?+ Ochte en condi in engenen dingen Van enen hogen torre gespringen, 8275 Och in een water u vallen laten? Dat quame u vele meer te baten.’ Die coninc selve Foreneus,+ Daer wi ave lesen dus. Dat hi was die gene die sette 8280 Binnen Grieken dirste wette, Doe hi in sinen doetbedde lach, Ende hi sinen broeder sach,+ Seidi: ‘Broeder, ic hadde mijn lijf Behouden noch, en haddic wijf 8285 Noit getrouwet int leven mijn.’ Leonce vragede, hoet mochte sijn. Hi seide: ‘Bruder, die manne alle,+ Die noit lagen in wives valle, Weten die waerheit altemale; 8290 Ende gi sels oec weten wale, Als ghi daer toe sijt comen, Dat ghi wijf hebt ghenomen.’+ Pirs Abeliart liet in sin lesse, Dat hi woude trouwen die abdesse, 8295 Heilewigen van Parijt, sine vriendinne;2 Maer sine woude engenen sinne, Dat hise genomen hadde te wive+ Ende gehouden te sinen live; Want die vrouwe, die hare verstoet 8300 Wel ende oec ten lettren goet, Si castiene met redene goede, Dat hi hem van huwene hoede,+ Ende proeft hem bider scrifturen Ende bi redenen telker uren, 8305 Wat dinge dat huwelic ware, Ende te houdene hu sware. Oec dede hem die vrouwe goedertieren+ Verstaen alle wives manieren, Hoe goet dat si nemmer scenen; 8310 Want wel so wiste die gene Ane hare selven, want an hare Wisten sie die seden openbare;3 + Maer minne en verboetse hem niet, Sine wille wale dat hire pliet, 8315 Ja met al selken sinne, Dat hire so vaste niet valt inne, Dat hi si soe ongemate,+ Dat hire omme sine scole late Ende oec sijn studeren varen; 8320 Want soe seide heme tuwaren, Datmen meerre bliscap pliet In minnen, diemen selden siet,+
[p. 142]
A. fol. 40 a. b. +Dan diemen siet in allen tiden, Ende maect die gelieve meer blide. 8325 Nochtan Pirs die minde sere En liets daer omme min no mere, Hi en trowese sint te wive,+ Ende was met haren live, Ende deedse uten cloestre gaen, 8330 Daer si professie hadde in gedaen. Daer na so quam een ongeval, Daer meester Piers sere of qual,+ Want hem worden bi wareden Sine gegaden ave gesneden 8335 Op enen nacht binnen Parijs. Doe wart hi monec tSinte Denijs; In enen cloester sint daer naer+ So coesmenne abt, dat was waer. Doe dedi enen cloester stichten 8340 Beide met beden ende met gichten, Die vernaemt es verre ende wide, Ende hietene Paradijs tien tide.1 + Daer maecte hi abdesse in Joncfrouwen Heilewigen, daer sijn sin 8345 Op hadde gerust, geloeft mi das, Ende die te voren nonne was. Si bescrijft ons selve dat,+ Die wile si abdesse sat, Dat si Pirse haren vrient hiet 8350 Here ende vader ende anders niet; Ende dit was selsiene te verstane, Die hare dinc nine hadde ane+ Gesien noch hare affere geweten, Hoe siene vader ende here mochte heten. 8355 Nadien dat ic noch verneme, So screef si ander dinc ane heme, Al sint dat si abdesse was:+ ‘Lieve here, geloeft mi das, Al ware dat sake dat selve quame 8360 Die keyser van Rome, ende mi name Tenen wive ende gave sine trouwe, Ende maecte van alder werelt vrouwe,+ So haddic liever sekerlike, Dat ic hiete gemeinlike 8365 U pute, hoe sere het ware onscone, Dan te dragene keyser crone.’ In gelove niet tuwaren+ Dat noit alselke wive waren, Die soe wel nature kinde; 8370 Ende sint nochtanne dat si minde, Soe was hare harde leet der trouwen; Mar hadde Pirs geloeft der vrouwen,+ Ic segge u al sonder waen, Hine hadde huwelic niet gedaen. 8375 Huwelic es een quaet bant: Also moete mi helpen de zant Sente Julien, dies men rouct,+ Als men goede herberge souct, Ende oec Sente Ledenaert, 8380 Daer menich ghevanghene bi ontfaert.2 Huwelic si vermalendijt, Dat ic noit huwede enichgen tijt!+ Mi hadde geweest beter vele, Haddic gehangen mine kele, 8385 Dan dat ic nam so behagel wijf, Die parert aldus hare lijf. Hulpe! ic bem meer dan doet, Wat baet mi u behagelheit groet,
[p. 143]
A. fol. 40. b. c. +Ende uwe cledre goet ende diere,+ 8390 Diere gi hebt drie pare ocht viere; Waertoe es goet dese behagelhede? Het es ene grote sothede: Mi en canse twent gebaten. Het ware mi liever vele gelaten;+ 8395 Want si letten mi in dien, Alsic gerne soude plien Ure vrinscap ende uwer minnen, So lettense mi in allen sinnen, Ende combren mi soe, dat ic en can+ 8400 Comen tote dies dat ic began; Ende oec en wildi liggen rechte, Mar wert u met allen gevechte, Ende met armen ende met beenen, Dat ic en weet wat gi wilt menen+ 8405 Anders, dan mi dunct dat wel, Dat u niet en begaedt mijn spel.1 Savons alsic bi uwen live Slapen ga alse man met wive, Soe ontcleeddi u altemale,+ 8410 Ende u en blijft, dat weet ic wale, Ane noch omme dat noch dit Dan ene lakenne huve wit, Die u al dat hoeft bedecke. Die cledere hanctmen op die recke,+ 8415 Die hangen tote dien dage daer In die locht, dats seker waer. Nu besiet wat si mi vromen: Sdages en latense mi tu niet comen, Ende snachts en doen si mi gene bate.+ 8420 Ay, ondanc hebbic, ochtic late, Sint si mi en doen geen profijt, Ic en salse in corter tijt Vercopen ochte te pande leggen: Dan sal mi niemene wederseggen.+ 8425 Ware oec iemene die dat seide, Dat behagele cledre ocht scoenheide, Ochte enichge sierheit van andren saken Die vrouwen scoenre mochte maken, Dat seggic dat logene si:+ 8430 Nu hort hier die sake waerbi. Besiet die scoenheit vanden rosen, Van violetten, tidelosen, Van guldinen cledren, van andren dingen, Daermen vele mach vortbringen, 8435 Es in hem selven iet die vrouwen, Dat sijs iet die scoenre sijn entrouwen.2 Ic wille dat alle wive verstaen, Dat si meer scoenheden moegen ontfaen Nemmerme in al hare leven, 8440 Dan hem onse Here heeft gegeven. Ic woude dat elke wel verstoede: Sie soudens te meer sijn op hare hoede.
[p. 144]
A. fol. 40 c. +Besiet ene kemeneye swart+ Ende sere beroect ende hart, 8445 Sierse met sidinen cledren wale, Ende parert wel altemale, Siene sels te scoenre wesen niet Diese onder parment wel siet,+ Al scijnt si behagel int danescouwen.1 8450 Aldus pareren hem die vrouwen, Omme die manne te makene blint; Maer siene sijns selve te scoenre twint. Maer hadde die mensce alse claer die ogen Alse doet linx, hi soude dan moegen 8455 Sien vrouwen scoenheit openbare, Hoe sere si buten bedect ware. Linx es een dier dat siet aldore So wat dat hem coemt te vore: So starc sien heeft in doegen. 8460 Maer onse sien hout ons bedrogen: Het es so cranc, hen cant gedoen. Daeromme soe lieget visioen Ende ontweecht ons therte van dien, Dat wi die dinc niet binnen sien.2 8465 Ic segge dat noit en was die tijt, Hen was orloge ende strijt Tusscen Scoenheit ende Reinichede; Want daer en was noit tusscen vrede, So dat deen den andren en laet 8470 Enen voet lants, daer hijt gevaet; Mar Reinichede, dat is waer,+ Ende hare partie hebbent te swaer, Want si en can niet wale striden; Ende dandre gaet hare in alle siden 8475 Toe met groeten ongemake, Dat Reinicheit verliest hare sake;+ Want Lelicheit hare cameriere Coemt oec daer, dats hare maniere, Die te rechte hare dienen soude, 8480 Ende jagetse henen met gewoude Ute haren eyginen huse aldaer.+ Dan soe heeft hare onmaer, Mochtse, dat sise soude verlemen, Ochte andersins haer lijf benemen.3
[p. 145]
A. fol. 40 c. d. 8485 +Dus heeft tachter Reinicheide; Alsise assellieren beide+ Ende hare gaen ane in allen siden, Soe moetense vlien ende latense liden; Al hadsoet ghezworen diere, 8490 Soe moet laten in diere maniere; Want hare vechten en mach niet dieden+ Jegen die macht van so vele lieden.1 Gonnert warde Lelicheide, Dat si nie op Reinicheide 8495 Orlogede dus al sonder noet. Tusscen themde ende tfleesch al bloet+ So en legt hare mesquame, Daer si ane huet die name.2 Scoenheit es blamerens wart, 8500 Want si soude hebben lief ende wart Reinecheden, ende soude maken Tusschen hem paixs van alle saken; Ten minsten soud sijs doen haer macht. Waer sijs vroet ende wel bedacht, 8505 Si soude hare manscap doen ende ere, Alse man es sculdich sinen here; Want wie vinden gescreven dus Int seste boec Virgilius,+ Van Sibillen auctoritheit: 8510 So wie dat leeft in reinicheit, Hine mach niet sijn gedamnert.3 Gi vrouwen, dit exempel leest! Daer omme seggic, geloeft mi das,[8405] Dat noit en geen wijf en was, 8515 Die hare selve scone woude maken Met bestrikene van enichgen saken, Ende pareerde hare dagelike Emmer even behagelike, Ende in spegle sach na dat, 8520 Om hare te parerne bat,+ Dat sijt elre om en dede, Dan sire Renicheden mede Orlogen woude ute haren lande. Reinicheit heeft vele viande: 8525 Beide in cloestren ende abdien+ So hebben si alle met partien Gesworen jegen hare te male Hoe vaste gesloten ende hoe wale Si sijn, si haetense nochtan al, 8530 Ende ver Venus heeft tgeval;+ Want si hare doen manscap alle. Sine pensen twent van mesfalle, Groete behagelheit si alle plien, Dats om dat, alse wi sien, 8535 Dat onse herte sal binnen+ Al ontsteken van haerre minnen. Hier omme so gaen si behagelike
[p. 146]
A. fol. 40 d.-41 a. +Achter straten dagelike, Omdat si besien willen die man, 8540 Ende weder van hem besien sijn dan.+ Te waren sie soudens hem ontien, Lietmense gaen sonder besien.1 Dese wijf doen lachter ende onnere Goede, onsen lieven here, 8545 Sonder redene ende met onmaten,+ Dat si hem niet genogen laten Metter scoenheit al haer leven, Die hem onse Here heeft gegeven; Mar dragen cireit menichfout, 8550 Bont, graen, selver ende gout,+ Hoede van bloemen om hare scoenhede, Om hare hoverde te drivene mede. Si dragen gerne dat hem best steet, Maer hem es utermaten leet, 8555 Dat onse Here van hemelrike+ Noit maecte van scoenheiden haer gelike,2 Ende verwerkenre mede Goede, Ende breken oec die tiene gebode. Sonder twifel ic lachtre sere 8560 In menegen man, in menegen here,+ Dat si hen met behagelheiden Scoenre willen vele bereiden, Danse heeft gemaect onse here God. Sekerlike, sie sijn wel sot 8565 Ende mesgripen harde sere,+ Dat si boven onsen Here Hem selven scoenheit willen geven. Ic wille cledren al mijn leven Dragen, die gevoegelic sijn. 8570 Aexgrau ende lambijn3 + Soude im alse wale sonder sceren Coude ende regen weren, Alse mi soude bont ende scarlaken; Mar gi die wilt maken 8575 Die goede mantele sabelijn,+ Scarlaken cleder ocht camelijn, Die u sloien achter straten, So dat gi die liede gelaten Niet en cont neven u geliden, 8580 Voren, noch achter no besiden,+ Gi en stieft hem dogen vol mouden: Desen cost soe moet ic houden.4 Mar snachts, alsic bem gegaen Slapen ende hebbe utegedaen 8585 Mine cleder, ende dan gi+ Sijt gelegen neven mi, Ende ic jegen u speelde gerne, So pijndijs u altoes te werne, Ende maect u siec ende croent mede. 8590 So vele maectijs dat mi die lede+ Vercolen ende ic liggende blive, - Dits die nature van uwen live - Soene dar ic u niet assellieren,
[p. 147]
A. fol. 41 b. +Dat ic ten spele soude faelieren.1 8595 Maer alte sere so wondert mi Welc dat u gelaet dan si, Alse comen in u gelede+ Die ribaude, ende metten cleede Nemen ende danne met hem gaet, 8600 Ocht gi hem toent sele gelaet, Ende selc gewranc ende selc verdrach, Alse gi mi toent nacht ende dach.2 + Negi! gine sijt dan niet cranc, Gi gaet met hem al makende sanc, 8605 Ende al springende, dats u maniere, In die bossce ende in vergiere, Met uwen onwarden putieren,+ Die dat hebben van manieren, Dat si dese gehude vrouwen 8610 Leiden met hem te haren rouwen Achter bossche den dau afslaen. Met luder stemme si singen gaen:+ ‘Ondancs hebs die vilain wihot,3 Die es so jaloes ende soe sot! 8615 Tvleesch es nu den wulven gegeven, Die beene sijn den honden bleven.’ Dese scande, pute, ende dit verdriet+ Es mi algader bi u gesciet. Ghedsat hebbe u quade vel, 8620 Vule vrouwe, dat gi so wel Levert u lijf den putieren, Dat so vuel es van manieren.+ Acharme, lase! ende bi al desen Soe doedi mi in dordine wesen 8625 Van sinte Arnouts broederscape,4 Daer menich ongevallich cnape Mede daer binnen es ontfaen,+ Die wettegen huwelic heeft gedaen; Want van M., die ic meene, 8630 So vintmenre binnen cume ene, Sic en spelen al dat spel Die wile sire toe doegen wel;+ Ende alsiere toe en doegen meer, Sone hadden si den wille noit eer 8635 So groet als si hebben nu. Juvenael segt, dat seggic u, Die wel spreect van desen ambachte,+ Dat engene sonde so sachte Noch mendre dan dese en si: 8640 Die wive houdenre hem an bedi, Want het raed hem hare nature, Ende hare herte soe es al ure+ In dien gepense, dat verstaet,
[p. 148]
A. fol. 41 b, c. +Altoes te doene na quadere quaet. 8645 Men heeft gesien gehuwe liede, Dat hen duvelie gesciede, Ende sie bi haren stiefsoene lagen,+ Ende broedere ende kindre van hem dragen.1 Alle wive so sijn puten, 8650 Ic en latre engene buten,+ Ocht in daede, ocht in wille, Datter engene en swiget so stille.2 Dit voordeel hebben alle wijf. Het es hem te doene harde stijf 8655 Hier af te keerne tenichgen dage,+ Noch dore stote noch dore slage; Maer scande doet hem dicke laten, Dat si hem daer af gematen. Mar uten wille met genen dingen+ 8660 Soe en machse niemen bringen, Sine wildenre vrouwe af sijn algader.3 Nu helpe God, die hemelsce vader, Wat magic doen met dien putieren, Die mi dus dagelics asselgieren+ 8665 Ende doen hebben dus swaren moet? Dreidicse, waertoe waert goet? Sine geven om mijn dreigen niet. Vechtic jegen hem oec iet, Soe mochten si mi lichte verslaen:+ 8670 Mi es dan beter tlaten staen; Want sie sijn in quaetheiden stout, Ende jonc ende sot, ende ic bem out. Hare joget si onstecse sere, Dat si waenen weesen here,+ 8675 Jaes Rolant ochte Hercules, Ochte Samsoen, dies sijt gewes. Hercules hi was nochtan Een die stoutste, starcste man, Diemen in die werelt vant.+ 8680 Hi versloech met sire hant XII vreseleke dicre, Die wonderlic hadden die maniere; Mar dat dartiende en conste hi Niet verwennen, geloves mi,+ 8685 Dat was Dyanira sine amie: Hine conste noit verwinnen die; Maer si dede hem selke pine Met enen hemde van venine, Dat hi hem warp in een viere,+ 8690 Ende verberne hem selven sciere. Dus bleef doet die starke degen, Die menegen kempe hadde verslegen; Ende Samsoen al die gelike Bleef oec doet jamerlike+ 8695 Onder die heidine, fel ende wreet,
[p. 149]
A. fol. 41 c.-42 a. +Omdat hem Dalyda afsn eet Sijn haer, want alst was bescoren, Haddi al sine cracht verloren. Hier bi doe ic sotheit groet,+ 8700 Dat ic mi pine teneger noet U te castiene iet een twent; Want alse gi uwe ribaude vent, So seldi over mi hen clagen: So magic lichte worden geslagen+ 8705 Mijn hoeft outwee oft mine arme. Ay mi lase, owi wacharmen! Dat ic u noit met ogen sach, - Dat was mi een drove dach, - Ende ic in scanden dus moet leven.+ 8710 Bi Gode, ic duchte, ic sal u geven Noch so grote sware slage, U en selen u buren noch u magen Gehelpen noch mi genemen connen. Ay lase, alse gi mi sijt ontronnen,+ 8715 Ende coemt onder uwe putieren, Die u smeken, dats hare manieren, So sijn si meester ende here van u, Dat ic met rechte soude wesen nu, Die u voede, scoie ende cleede;+ 8720 Mar in ben te minen leede; Mar die ribaude mindi sere, Die u doen lachter ende onnere, Die u nemen u goeden name; Maer gine ontsiet scande no blame,+ 8725 Alse gi te gadre sijt gelegen, Ende hebt arm om hals geslegen. Dan tonense u wel grote minne, Daer si luttel hebben inne; Want achter u soe eist ute,+ 8730 Eude heten u danne quade pute.1 Waendi om die joie van uwen live Ocht van enen anderen quaden wive, Dat si daeromme uwes iet geren? Neen si niet, si maken haer sceren+ 8735 Met u ende met uwen gelike, Die hem dunct van haven rike, Ende bliven ane u om die juwele, Die gi hem geeft to haren dele, Gordele, borsen ende vingerline,+ 8740 Ende goede broeken diere ende fine.2 Waendi dat mi niet ne deert, Dat tmine vart dus hinderwart? Jaet, en trouwen, dat verstaet! Maer alse gi ter feesten gaet,+ 8745 Eest ten danse och tandren spele, So dragedi cledre met u vele, Ende thoeft bewart gelijc ere hoere Met huven ende met doresnoren, Ende met chapielen met guldinen sparken,3 + 8750 Die wert sijn te LX merken, Dat ic u gecocht hebbe al. Hier bi es mine bliscap smal, Dat gi des niet en wilt ontberen: Bi Gode, can ic, ic saelt weren.+ 8755 Nu segt mi, waertoe es mi goet Die scone garlange, die gi doet Op u hoeft te meniger stede, Ende die guldine huven mede,
[p. 150]
A fol. 42 a. b. +Die scone camme van yvore,+ 8760 Ende die spiegle goet ter core, Ende die capiele wel geraect, Ende die crone van goude gemaect, Beset met goeden steenen diere, Robine, mirauden ende saphiere,+ 8765 Wat vromet mi dat gi hebt ghenoech, Diere gordele na u gevoech, Ende die gi draecht alden dach, Ende daer so vele af coste tbeslach?1 Alle dese behagelheit groet,+ 8770 Soe helpe mi God ende sinte Benoet, Salic vercopen in drien dagen, Hoe sere gi weenen moeget ende clagen; Ende meer laten tuwer noet Dan enen roc ende een surcoet,+ 8775 Ende enen doec van groven webbe, Oec vanden groefsten dat ic hebbe, Ende enen rieme van witten ledre, Ende u surcoet oec sonder vedre. Ende oec sal ic u maken doen+ 8780 Twee groete gebondene scoen Van minen alder oudsten hosen: Dan so seldi sijn vercosen Van desen ribauden, die u volgen Ende al tmine gerne verswolgen.+ 8785 Nu segt mi dies ic u vrage: Die cleder, die gi in Sondage Daedt ane, doe gi ten danse ginct, Van wien waest dat gise ontfinct? Van mi, bi Gode, en quamense u nie!+ 8790 Gi seit mi dat u gaf die U vader, ende sworet sere Bi Gode onsen lieven here, Dat hise u gaf, omdat hi woude Dat ic mijn gelt sparen soude;+ 8795 Maer dits al logene ende sagen.2 Bi mire sielen, ic sals vragen. Mar wat soude mi helpen dat? U moeder, die quene, die Godsat Hebben moete op al hare lede,+ 8800 Heeft met u ter meneger stede Geweest, si souts lien al. God die geve hare ongeval! Die quade, oude, verleide pute, Die u so dickent geleit heeft ute+ 8805 In pelegrijnmaedsen, in bedevart, Si wilt u houden na, haren art Ende leren u van haren spele, Dies si heeft geplogen vele, Ende nu moet altemale vergeten.+ 8810 Menich hont so heeft gebeten An haren staf in menich dorp, Maer nu laetse u den worp Ende leid u over al te stiere.3 Verbernen moetse in quaden viere,+
[p. 151]
A. fol. 42 b. c. 8815 +Datse hier coemt so dicke ende geet. Nuwe bedevart si menichge weet: Ic weet algader hare covine:1 Si pijnt hare makereel2 te sine; Omdat soere selve nine doech toe, 8820 Soe houtse u geparert alsoe Gelike den orse op den stal, Om datment vercopen sal:3 Aldus vercoepse u uwen putier.+ Helpe, hoe magic langer hier 8825 In dusdane scande geduren, Ine slae u doet nu ter uren? Dan geet, geselle, dat weet wel, Die wantrouwele dorper fel+ Ende gegrijpse in dat haer, 8830 Ende trecse daer met hier ende daer, Achter huse ende achter vlore, Ende geeft hare menichge quade hore, Ende kerijt met hare den eren.4 + Hare onsculdichgen ende hare sweren 8835 En can hare niet in staeden gestaen, Hine gaese blouwen ende slaen, So dats hare wart te vele. Dan laet si utegaen hare kele,+ Ende roept, wat si verluden can, 8840 Hulpe over haren man. Dan coemen die geburen toe, Diese scieden, wisten si hoe, Daer hi hare geeft menichgen stoet;+ Doch nemense hem met pinen groet, 8845 Dat hise niet te doet en sleet. Daer verwijtse hem al datse weet, Ende en spares een twent niet Vore die gene diese daer siet, Ende die quamen ten gescede, 8850 Diese over sotte houden beede. Ende alse dit die vrouwe versteet, Dat mense dus torment ende sleet,+ Waendi dat sine mint te meer? Neen si niet, si woude vele eer, 8855 Dat hi den duvel volen ware Ende hi meer en quame te hare, Ende hi hinge met enen draede Ane die wolkine in Gods genaden. Al heeft hi twee hondert jaer, 8860 Hine mochte gepensen niet dien vaer Noch tvernoy daer hi in heeft
[p. 152]
A. fol. 42 c. +Ingeworpen, opdatse hem leeft.1 Opdat hi met hare slapen geet, Ic segge u sekerlike, dan steet+ 8865 Sere sijn lijf ter avonture; Want si penst ter meneger uren, Dat sine doedde; want hare en rochte In wat manieren dat wesen mochte: Ochte vergeven ocht steken doet.+ 8870 Want dat enen wive int hoet Coemt, dat wilsi doen te hande; Want si ontsiet ere noch scande, Si en volende hare quade were; Want ons scrijft Valerius die clerc,+ 8875 Dat wijf sonder conciencie es Van wat si gert, geloeft mi des, Ende behendich in quaetheide Jegen vriende ende viande beide.’2 ‘Geselle, die sotte man kaytijf,+ 8880 Die dus den wolven geeft sijn lijf, Ende vol jalosien es, Hi bedruct, des sijt gewes, Onder hem sijn wijf te sere, Ende wilt wesen altoes hare here,+ 8885 Ende en laetse niet sijn vrouwe, Gelijc hi hare gelovede trouwe, Ende si hem, dat si hen souden Altoes even gelijc hem houden Alse geselle ende gesellinne,+ 8890 Gelijc dat huwelic hevet inne, Sonder al meester ende here te sine: Dan leven si al sonder pine. Mar alse hi willet here wesen, So coemt dese ramp toegeresen,+ 8895 Die hare wanhaget alte sere, Dats hem te hetene altoes here. Minne sone wilt niet geduren Daermense sleet ende doet mesfuren.3 Men machse houden niet met crachte.+ 8900 Ende vrouwen sijn in die gedachte Ende in dien moet ende in dien sin, Dat hare man soude boven him Wesen meester ende here, Dat soude hem vernoyen sere,+ 8905 Hoe scone hi ware, hoe welgeboren, Den genen dien si wel te voren Mochte gebieden, ende diese hiet Vrouwe altoes ende anders niet, Ende haddene alse vaste bedwongen,+ 8910 Met enen worde haddi gesprongen; Mar alse hise heft lude ende stille
[p. 153]
A. fol. 42 d. +Vaste getrouwet te sinen wille, Daer hi te voren omme qual, Wilt hi sijn hare meester al,+ 8915 Ende wilt dat si heme diene, Die hi so sere plach tonsiene, Ende rekeninge vore hem doe Van sinen goede, spade ende vroe. Dan hout hise cort ende en wilt niet,+ 8920 Dat si ga daermense siet, Nochten spele nochten tanse. Dan so dunct der vrouwen hare canse Sere meswisselt in dat spel; Mar hare herte penst al el,+ 8925 Want sone weet an wien ghetrauwen, Dies soe es bevaen met rauwen; Dies hare man aldus wilt slaen, En es si hem niet onderdaen.1 Aldus so wast die evelmoet,+ 8930 Die de minne sceden doet. Mar, geselle, die sonder bant Ende sonder dienst sijn int lant, Die moegen hebben weeldicheide, Also als ic hier voren seide 8935 Van hen die waren dirste lieden, Die sonder dienst ende sonder mieden Waren altoes onderlinge Met groten paise sonder gedinge; Want sine hadden hare vri leven 8940 Om tgoet van erterike niet gegeven; Noch doe sone was gene bedevart, Ende niemene en ruemde sinen art, Die enich ander lant besochte.2 Jason was die irst vortbrochte 8945 Op die see met scepe te gane, Ende datse maken, na minen wane, Om te varne om tguldine vlies, Starc ende goet na sijn kies, Diene op die zee souden vuren, 8950 Diermen noit tote diere uren En hadde varen sien in die zee.+ Neptunuse was te moede wee, Die van der zee es coninc, Ende waende wel in warre dinc, 8955 Dat hi soude sijn bestreden. Soe waende oec wel in waerheden+ Triton ende Toris tier stede, Ende alle sine dochtre mede Waenden wel sijn verraden,
[p. 154]
A. fol. 42 d.-43 a. 8960 +Doe si sagen comen bladen. Die scepe, die si noit ne sagen+ Dan op die uren binnen haren dagen.1 Mar voren dien, alsic seide, En wiste men niet van scip geleide. 8965 Die lieden vonden in haren lande Hare begerte menichgerande,+ Ende waren alle even rike, Ende even hoge ende even gelike, Die simple, lieden ende die vrie. 8970 Doe was al sonder symonie Die minne, die nu es al quaet;2 Want also alse quam Baraet Ende Sonde ende Quade Avonture, Die so fel es ende soe sture, 8975 Ende Hoverde ende Leckerede, Ende Felheit si quam mede Ende Nidicheit met erren moede: Dese daeden vortcomen Aremoede Uter hellen, daer si in lange 8980 In hadde geweest bi bedwange. Ter quader tijt quam si so saen! Ermoede brachte al sonder waen Dieften haerre dochter met hare, Die om soccors loept harentare 8985 Also lange dat mense veet Ende mense voervoets hangen geet, Om te soccorsene haerre vrouwen, Daer si draecht so vele trouwen; Ende danne canse hare gehulpen niet, 8990 Al waest dat sijt hare riet, Ver Laveine, dies sijt gewes,+ Die goddinne vanden dieven es, Ende hare baraet dect ende wacht Altoes metter donker nacht; 8995 Want sine dorren hare daet niet baren, En sie dat sire mede bevaren+ Werden ende het si geproeft:3 Dan est tijt datmenre om droeft, Ende hem die corde es om die kele, 9000 Weet God, dan geet hem uten spele. Ermoede heeft Gerecheit bracht,+ Die in die werelt heeft grote macht; Want Gierecheit heeft gedaen
[p. 155]
A. fol. 43 a. b. +Dickent menichgen man verslaen, 9005 Ende gemaect menich orloge Tusschen coninc ende hertoge.+ Borge doetse maken ende stede groet, Daermen en hadde en gene noet, Opdat Giricheit en daede, 9010 Die altoes eens anders scade Gerne sage ende hare bate:+ Dit doet maken menich gesate Ende gadren gout ende scat:1 Gonnert werde die irst opbrachte dat! 9015 Bi desen lieden waren testort2 Die irste, die gi hebt gehort, Ende lieten al dat goede leven, Dat hem nature hadde gegeven, Ende en daeden noit sint goet;3 9020 Want valscheit ende overmoet Dede hem proper goet gewinnen, Ende deilden tlant in allen sinnen, Ende setten pale ende sekere mere,4 Ende bi wilen vochten si sere: 9025 Die starke namen den cranken thare. Doe si dit worden geware, Sie vergaderden algemene Ende coren den starcsten onder hem allene,5 Ende maectene princhen en here; 9030 Ende hi swoer hen dat hi vortmere Bescermen soude vanden quaetdien, Ende so dwingen ende castien, Dat si met vreden souden leven, Ende hise ter doet nine soude begeven 9035 Doe gaf hem elc vanden sinen So vele, dat hi sonder pinen Met groten eren leven mochte, Na dat hem alle gadren dochte. Dit ambocht hilt hi enen tijt, 9040 So dats die roveren hadden nijt, Ende droger so vele overeen, Dat si goet en lieten negeen, Sine stalent ende rovent tallen stonden; Ende alsi dien prince allene vonden, 9045 Slogen sine dicke ende menich werven. Doe moeste hem tfolc anderwerven Hem selven setten algemene, Beide die grote ende die clene, Ende gaven den prinche rente so groet, 9050 Dat hi vele seriante onboet, Die hem holpen in allen tiden Beide vechten ende striden, Ende waren heme onderdaen, Nadat wie die boke verstaen. 9055 So waren dic die irste dingen, Daer af princen ende coninge Irst af quamen ende lantsheren, Die nu hare arm volc onneren. Te waren, ic en gave niet 9060 Op dese vilaine, diemen siet,+ Enen quaden vulen bottoen, En ware dat si hen minnen doen Dese edele vrouwe ende dese scone, Die met rechte dragen crone 9065 Mochten wel van hovesheiden,+ Van dogeden ende van edelheiden, Om hare gelt dat si hem geven.6
[p. 156]
A fol. 43 b.-d. +Het sal mi deren al mijn leven Ende heeft gedeert, dat edel wijf 9070 Om enich gelt vercoept hare lijf.+ Het es jamer ende grote scade; Want minne soude bi hem gestade Wesen ende in groter eren, Woudense hem na tgelt niet keren. 9075 Mijn raet so es spade ende vroe, Dat hem elc knape sette daertoe, Dat hi emmer een ambocht lere, Heeft hijs te doene, dat hire toe kere, Ende hem ende sine vriendinne mede+ 9080 Generen moege telker steede, Alse si van node sijn verladen; Want minne en steet nu niemen staden. Oec radic elken harde wale, Dat hi merke dese tale,+ 9085 Dat ic hier sal bringen inne. So wie vername sine vriendinne Ochte sijn wijf, datse enege stonde Elre te minne begonde, Ende woude kiesen een ander lief,+ 9090 Oft hadt vercoren na hare gerief, Hine salse daer omme scelden niet, Noch lachtren, wat sijns gesciet, Maer saelt hovesscelike gedogen; Ende al waert oec dat hise met ogen+ 9095 Met haren vrient te gadre sage, Ende hi hare dies speels plage, Datmen heet dat grote quaet, Hi soude sine ogen, dat verstaet, Van hare keren elre wart,+ 9100 Ende weder maken den papelart,1 In die gelike alse dat hi niet En twent en weet van dat hi siet; Ende sentmen hare oec enichgen brief, Eist hare maech och hare lief,+ 9105 Dien sone sal hi niet lesen: Hi laet sijn alst mach wesen. Hine sal te gere tijt begeren Te wetene dinc, die hare mach deren Ochte jegen haren wille gaen,+ 9110 Ochte hare verholenheit verstaen. Men laetse gaen daerse wille, Men dwingese twent te sittene stille; Alsi wille, come ende ga, Ende anders niet en vrageter na;+ 9115 Want wie begert alle gerieve, Eist van wive ocht van lieve, Hine salse niet te sere dwingen; Want ic segge u in waren dingen: Die sijn lief hout in bedwange,+ 9120 Die minne en duert daer niet lange. Men sal oec een twent den vrouwen Engereande sake mestrouwen; Watmen verneemt ende watmen siet, Men sals een twent geloven niet.+ 9125 Al coemt iemene ende brinct niemare Van hare, die niet scone en ware, Dan sal hise onsculdichgen sere, Ende sweren bi Gode onsen here, Dat wijf van lichame en es so rene+
[p. 157]
A. fol. 43 d. 9130 +In erterike alse soe es ene. Hine salse oec een twent niet blameren Van dingen die si wilt anteren; Hine salse slaen noch driven, Om dat si hem soude te vriender bliven, 9135 Ende daer omme te minne meer; Ende dat es een verloren keer,+ Want wie sijn wijf te slane begint, Om meer van hare te sine gemint, Slacht den genen die sine catte 9140 Sleet ende roepse weder na datte, Om te bendenne ende te vane:+ Aldus betert een wijf van slane; Want mach die catte hem ontspringen, Sine coemt weder meer int thingen.1 9145 Hi salse laten comen ende gaen Na haren wille, dats wel gedaen; Want die gene die wive besluten, Dat si en moegen comen buten, Eist sijn wijf, eist sine amie, 9150 Si valt in selke mirancolie, Dat hi verliest te hants haer minne. Hi sal hem houden van selken sinne, Wat hi van hare hort ende siet, Dies en sal hi achten niet. 9155 Al ware hi oec van hare geslagen, Dat sal hi hovesscelike verdragen, Ende danken hare van allen goede, So hoe dat hem si te moede, Ende seggen dat hi doegen soude 9160 Alle die slage die si woude, Indien dat hi in enegen sinne Mochte verdienen van hare die minne.3 Gevalt oec dat hise sleet+ Bi torne, die hem overgeet, 9165 So radic up mijn beste dat, Eer si iet ga vander stat, Dat hi hare spele tspel van minne, Ende doet hare so vrendelike kinnen,+ Dat hire sinen paixs make mede. 9170 Dat es ene grote behendichede, Namelic enen armen man, Die en heeft wat leggen an; Want darme hi mach lichte mesdoen, Dat alte cleine ware dockisoen, 9175 Daer sine omme laten soude, Hine behilde saen hare houde,4 Dies de rike wat doen en heeft, Al es dat si in onpaise leeft, Die de gichten heeft gereet; 2
[p. 158]
A. fol. 44 a. 9180 +Want men heme node ontgeet. Vonde een man oec elre minne Dan sijn wijf ocht sine vriendinne, Ende elders ware ene andre kiesen, Ende hise nochtanne nine woude verliesen, 9185 Emmer sal hi vorhoeden dat, Als hi mint tere ander stat, Dat hi sire nuwer vriendinne En gene dinc en gheve die dandre kinne, Eist broke, borse ocht gordelkin, 9190 Eist chapiel ocht vingerlijn;+ Want het soude hare sere meshagen, Alse sijt sage ere andre dragen. Ende emmer voerwachte hem een man, Die andere minne nemet an, 9195 Hine sette hare engenen dach, Daer die andre te comenne plach. Quamense daer, ense dandre vonde, Hens niemene diet gepaisen conde; Want hens ever noch ander dier, 9200 So vreselic noch so ongohier, Noch tigre, no bere, noch lewinne, Diemen jaeget in allen sinne, Noch serpent dat soe gebeert,+ Alsmen tart op sinen steert, 9205 Alse doet een wijf, die vinden can Ene nuwe vriendinne biden man, Die te voren hare vrent was.1 Dan warp si uut, geloeft mi das,+ Vier ende vlamme; dan es dat wijf 9210 Gereet te latene ziele ende lijf. En es te prisene niet een twent, Alse deen den andren aldus vent. Gevalt oec, hi smeke dan sere+ Die irste, dat es wel sine ere, 9215 Soe dat die andre wech ga, Ende spele der irster dan daerna Vander minnen tsuete spel; Ende es si hem oec alte fel+ Van worden ende te podersam, 9220 So sal hi sweren dat si quam Te hem te sijns ondancs sere, Ende hem gesciede noit mere, Noch nemmerme en soude gescien.2 + Ende mochte sise oec wedersien, 9225 Die quade vernoierde vrouwe, Hi wilde wale, selp sine trouwe, Dat si hare dogen beide uutstake, Ocht hurte dat hare therte brake.+ Met dusgedanen smekernien 9230 Moet hi anegaen sire amien; Sonder laten ende verdrieten Moetmen thoeft vol logenen gieten. Oec sal hise helsen ende cussen mede,+
[p. 159]
A fol. 44 b. +Ende dan spelen daer tier stede 9235 Dat spel der minnen, eer si kere: Anders en werdet nemmermere Van hare vergeten sonder sceren, Noch dore spreken, noch dore sweren.+ Ic rade oec elken sekerlike, 9240 Die mint nu op erterike, Dat hi in engenen sinnen Hem en berome van vriendinnen; Want menich so heeft hem beroemt,+ Die van Gode mote sijn verdoemt, 9245 Om te hebbene meer den name, Dien ongereet was den lichame.1 Al leet soe moet hem ghescien! Ic wane, noit en was ghesien+ Quader sonde noch quader daet, 9250 Dan roem die ane minne gaet; Want minne si wilt sijn verholen, Gelijc den dief, die heft gestolen; En ware och iemen seide+ Sinen geselle in hemelicheide, 9255 Diet alse gerne alse hi dan hale: Hem so machtijt seggen wale. Waer oec siec eens mans vriendinne, Hi sal pinen in allen sinnen,+ Hoe dat hi dicke bi hare mach wesen: 9260 Si sals hem danken, alse es genesen. Om hare sal hi dickent weenen Ende suchten ende geloven altenen Bedevarde te doene in vremden lande:+ Dat so sal hi seggen te hande 9265 Cleinlecke spise om hare eten; Ende alse hi es bi hare geseten,2 Sal hi logenen ende borden pensen Van nuwen dromen, die hi sal vensen, Ende sal hare seggen overwaer, 9270 Dat hem droemde al openbaer, Dat hise in sinen arme al bloet Hadde ende dreef bliscap groet, Al genesen ende al gesont, Ende dat hi haren roden mont 9275 Cussede menichwarf vriendeleke. Dusdanichge boerden ende diere geleke Sal hi haer tellen ende doen verstaen: Hi sals te meer hare gracie ontfaen. Wat hare lust seldi hare bieden, 9280 Wat rade sijs heeft van andren lieden. Nu hebbic u geleert, vrient, al Hoemen een wijf houden sal, Beide siec ende oec gesont,+ Vroech ende spade ende talre stont; 9285 Want met lichten, wet te voren,	4828 H.l. meer in d. 29 Danne sulc die hevet in sinen tas. 30 C.m.c. sijt zeker das. 31 wel ontbr. 32 r. van haven si. 33 H. staet a. herte ende m. 34 Omme te versamene groet g. 35 andre. 36 wint. 37 H.g. gheen goet a. 38 Ne waer als hi yet wint d. 39 wel ontbr. 40 en ontbr. 41 Hi houter hem eerlike m. 42 E. penst also l. alsi sijn l.A. alse hene. 43 Hevet ghezont s.h. winnen. A. gewont. 44 m. minnen. 45 of. 47 oec s. 48 Sulne int g. voeren. 49 niet. 50 Eist. 51 S. peinsti dattem God h.s. 52 Met sinen i. in de bliscap a. 53 Omme datti sonder g. 54 Sinen tijt levede als G. dede. 55 D.n. goet verborghen sal. 56 W. onse Heere si ghevet al. 57 zeghet P. de c. 58 In w. of. 59 Datmen dat. 60 als de ziele huten l. sceet. 61 vaert men. 63 D. men levet als. 66 N. niet des ghelovet m. 67 O.l. es int hoghe rike. 68 Niet h.n. 69 Ne waer h. eist nu a. 71 dese bouken. 72 wel. 73 oec ontbr. 74 die r. 75 ne ghert v. andren. 76 Die 77 meesters. 78 D. niemen arem no kaytijf s. Vs. 79 en 80 ontbr. bij A. 81 es ontbr., pleghet. 82 in sacke draghet. 83 Nochtanne heefti therte. + C. fol. 29. c.d. 1 De lezing van C. is in deze twee verzen de ware: Dan selc die hevet in sinen tas C. mudde corens, sijt seker das. + [4785] + [4790] + [4795] + [4800] + [4805] + [4810] + [4815] 2 Lees eenigszins gewijzigd met C. in vs. 8460-63: Alse die siele uten lichame sciet, So vaert si ter heleger locht Ende laet dese erdsce vrocht, Daer si levet alse een God. Verg. Rose, I. 168, 5750 (5044): Quant tu du cors départiras, Tous frans ou saint ciel t'en iras, Et lesseras humanité, Vivans en pure déité. + [4820] + [4825] 3 De fransche tekst heeft misschien onzen vertaler in de war gebracht, die van Boëthius boeken maakt. Rose, I. 5758 (5052): Ce puet l'en bien des clers enquerre Qui Boëce de Confort lisent, Et les sentences qui là gisent. + [4830] + [4835] 4884 tide. 85 alsi de p. 86 en ontbr. 88 langher h. soudem. 89 E. als de wininghe. 90 Loept hi. 91 draghet d.s. fardeele. 92 riveele. 93 E. wint b. dat b. 94 D. hi mede bedraghet sinen n. 95 hijt dus hevet. 96 Loept hi w. toter t. 97 E. es b.e. zeere i.h. 98 drincket ende eet na sijn vermoghen. 99 waent. 4900 Ne. 1 Ne heefse. 2 D. hi doet dese p. 3 de persemier. 4 Ne m. nemmer sijn so r. 5 ne berrent. 6 Want h.g. es e.v. 7 D.c. es oec niet tayse. 8 No ne levet in gheenen p. 9 Sine h. om winnen ende poghet 10 Daer hi pine ende rauwe om doghet. 11 en sal hijs ontbr. 12 Ne hevet na s.g. 13 Hine wil winnen verstaet dat. 14 meersen. 15 Dus hevet hi heewelike p. 16 wille a.t. vanden R. 17 dat h. niet d.m. 18 Enne blivets. A nach. 19 Also v. als t.v. was mede. 20 D.d. al de ghierichede. 21 sine h. daer toe stelt. 22 hevet in sire ghewelt. 23 So hi meer hebben wil sonder faelge. 24 Aldus levet hi in bataelge. 26 Gaen desen wech al g. 27 Si s. 29 conste. A. vercope. 30 H.a. setten si sin ende tale. 31 O.d. waesdom u.s.A. scient. 32 ziele. 33 wilden wel. 34 Die advocaet wilde oec o. 36 si adden of hoe s. 37 D. wilden si M.w.i. wale. 38 Ende dit d.g. al te male. 39 Die si in therte draghen beede. 40 Die meesters v. divine m. 41 steden te steden. Vs. 43 en 44 ontbr. + C. fol. 29 d.-30 a. + [4840] + [4845] + [4850] + [4855] 1 Rose, I. 169, 5784 (5078): Tuit cil sunt riche en habondance, S'il cuident avoir soffisance, Plus, ce set Diex li droituriers, Que s'il estoient usuriers: Car usurier, bien le t'afiche, Ne pourroient pas estre riche, Ains sunt tuit povre et soffreteus, Tant sunt avez et convoiteus. + [4860] + [4865] + [4870] + [4875] 2 Rose, I. 169, 5811 (5105): Cum plus aquiert, et plus li faut. 3 Rose, I. 170, 5812 (5106): Advocas et phisicien Sunt tuit lié de cest lien. + [4880] + [4885] + [4890] 4 Rose, I. 170, 5816 (5110): Tant ont le gaaing dous et sade, Que cil vodroit por un malade Qu'il a, qu'il en éust quarente, Et cil pour une cause trente, Voire deus cens, voire deus mile, Tant les art convoitise et guile. + [4895] 4945 Si segghen goede woert ende predicken. A. predecaren 46 Die si selve niet ne doen bliken. 47 Ne waer doent. 48 D. si of verbliden in haer m. 49 E. dit e. al der zielen v. 51 Goede woert van p. 52 D. comt uter h.q. 53 Ende vul van s.m. 54 Die niet betren haer q. 55 Ne waer v d. latic b. 56 E.w. hu v.b. 57 Van desen v.t. 58 wel ontbr. 60 A. danne tghelt v.h. 61 E. te meersen hare s. 62 H s.s. noch w.d. 64 Dat si wel s. in desen rike. 65 Van h. laten st. e.v. couden. 67 Die ghene die goet in scrinen. 68 Altoes gadren hebben III pinen. 69 groeter. 70 anxenen talre t. 71 sceeder of. 72 h. noit dede e. 73 ghelaet. 74 Ware die herte ontsteken b. 75 Ende g.m.n.l. 76 berrent in ghiericheden. 77 Van wien meest w.b. 78 Goets souts s.v. gheven. 79 Ende leenen te ziere n. 80 E. ware de vrienscap dus g. 81 So w. de w. even r. 85 Adde ghetrauwe m. elkerlike. 83 Ne waer neen. 84 si ontbr., nu ontbr. 85 Niemen m. 86 Ende h.h.t.g.g. come. 87 wive. 88 grote ontbr. 89 alle de l. 90 Die hare herte hebben g. 91 So vaste an d.g. 92 vrihede. 93 Gheleit h. in e. 94 Sulke. 95 knechte des scats. A. knech. 96 doen s. 97 heere. 99 begheeren. 5000 E. selve niet d.v.l.N. moeti v w. 3 W. welken tijt h. toghe l. + C. fol. 30 a-c. + [4900] + [4905] 1 Rose, I. 170, 5840 (5134): Mès or laissons tex preschéors, Et parlons des entasséors. + [4910] + [4915] + [4920] + [4925] + [4930] 2 Rose I. 171, 5856 (5150): Ne ce n'est fors par le défaut D'amors, qui par le monde faut; Car cil qui richesces amassent, S'en les amast, et il amassent, Et bonne amor par tout régnast, Que mauvestié ne la frégnast, Mès plus donast qui plus éust A ceus que soufreteus séust, Ou prestast, non pas à usure, Mès par charité nete et pure, etc. + [4935] + [4940] 3 Lees met C: vrihede, en verg. Rose, I 171, 5879 (5173): Tant sunt d'avarice lié, Qu'il ont lor naturel franchise A vil servitude soumise. + [4945] + [4950] + [4955] 5005 No wie. 6 D.h. hevet v.a. 8 haer. 9 haer. 10 van haren scat. 11 D.l. sockoersen l. 13 sijt hem s. 14 of te sine ghemiet. 15 Ne waer omme G.d. al v. 16 M. menne plegets niet n. 17 groten ontbr. 18 dinkens n. ten v. 19 Ne waer houdene m.o. 20 Ende a.i.h.h. meeren. 22 Teen e.t. winnene. 23 Tander te h. 24 Terde n. sc. daer af m. 26 niene c. 27 goddinnen. 28 tor l. verwrocht b. 29 Die haer in p. hout e. te g. 30 den k. 31 haer. 32 Ende danne g. soe b.m. 33 Ende a. sal d.s. 34 slevens es s. 36 over sal driven 37 gherechtege m. 38 Ne h.h.n. der a. 39 Hine e. altoes v.e.b. 40 dat sine. 41 D.h. sal dincken besteet w. 42 D. dincket wel van d. 43 Ycaruse. 44 Vloghe. 45 Maer dat dede a 46 Diene de l. vl. dede d. 47 Ne waer d.g.m. 48 hem te vlieghene. 49 Sijn. 50 hevet. 52 salne, mee. 53 onghezedet 54 Danne die afgode ane bedet. 55 Ne waer. 56 Wille niet m. ghiericheit omme g. 57 Ne waer dor deere. 58 V.h. in de lucht voer w. 59 N. hevet vele l.o.H. 60 mintene. 62 nochtan. 63 Ay zoete. 65 Die ghene d. hem a. hu l. 66 Si m. huwe kechte w. 67 Te dienne e. te legghene o. wet. 69 M mi mach zulke haer pleghen. 70 Segghen ende der anwoerden jeghen. 71 gheeft sat. + C. fol. 30 c.d. + [4960] + [4965] + [4970] + [4975] + [4980] + [4985] + [4990] + [4995] 1 Rose, I. 173, 5947 (5241): A Dédalus prenent exemple, Qui fist eles à Ycarus, Quant par art, non mie par us, Tindrent par mer voie commune. + [5000] + [5005] + [5010] + [5015] 2 Rose, I. 174, 5978 (5272): Hé! douces richesces mortex, Dites-donc, estes-vous or tex Que vous faciés bénéurées Gens qui si vous ont emmurées? Car quant plus vous assembleront, Et plus de paor trembleront. Et comment est en bon éur Hons qui n'est en estat séur? + [5020] 5072. A. den coninghinne m. wi d. 73 haer edelheit. 74 Met h. voeren g.c. 75 g. sijn. 76 Diese bewaren dits anscijn. 77 Danne s. liede. 78 D. het. 79 kint. 81 Datsi gheven groet saut. 82 Men siet wel dat een r. 83 W. h wille gaet zonder k. 84 A. daer sijn d.m. 85 Hi gaet d.e.s. 86 Ende ontbr. 87 Hine zorghet niet te gheere s. 88 Datti verliesen mach yet si hu cont. 89 Ne waer addi a.d. 90 D. coninc b. ende sinen s. 91 G. ghelt p. s 92 Die r. nament al reene. 93 oec mede v. 95 souden d.t. 96 Waren si. 97 en ontbr., A. sijn ontbr. 99 up dat s. lieten varen. 5100 S. 1. diene altoes bewaren. 1 Ic lieghe sine sijn mee n. m. A. Sie en sienne m.n.m. 2 Ne waer eerscap heefti o. him. 3 Hertscap n.d. dats waer. 4 Diene vri hondet aldaer. Vs. 5105 en 6 ontbr. 7 Want a 8 so ontbr. 9 haerl. 10 E.d.c. arde o. 11 Hets h. ende m. hem b. 12 N. soe c. 13 D.a. diene c. 14 H. g d. soe si d.m. 15 Te wetene d. 16 S. goet alre best sij te g. 17 W. die avonture es b. 18. dor. 19 Sprac d.m. no 1. m. + C. fol. 30. d.-31 a. + [5025] 1 Rose, I. 175, 5988 (5282): Mès aucuns qui ce m'orroit dire, Por mon dit dampner ou despire, Des rois me porroit oposer, Qui por lor noblesce aloser, Si cum li menus pueples cuide, Fièrement metent lor estuide A faire entor cus armer gens. + [5030] + [5035] 2 Rose, I. 175, 6001 (5295): Miex porroit uns ribaus do Griève Séur et seul par tout aler, Et devant les larrons baler, Sans douter eus et lor afaire, Que li roi o sa robe vaire. + [5040] + [5045] + [5050] + [5055] 3 Rose, I. 175, 6012 (5306): Si seroit-il, ce croi, tué, Ains que d'ilec fust remué: Car li larrons se douteroient, Se vif eschaper le lessoient, Qu'il n'es féist où que soit prendre, Et par sa force mener pendre. Par sa force! mès par ses homes, Car sa force ne vaut deux pomes Contre la force d'un ribaut, Qui s'en iroit à cuer si baut. Par ses hommes! par foi ge ment, Ou ge ne dis pas proprement. Vraiement siens ne sunt-il mie, Tout ait-il sor eus seignorie; Seignorie, non, mès servise, Qu'il les doit tenir en franchise. + [5060] + [5065] 4 Rose, I. 176, 6032 (5326): Car lor bontés ne lor proesces, Lor cors, lor forces, lor sagesces Ne sunt pas sien, ne riens n'i a, Nature bien les li nia; Ne Fortune ne puet pas faire, Tant soit as homes débonnaire, Que nules des choses lor soient, Comment que conquises les aient, Dont Nature les fait estranges. 5120 Wel dat m.b.g. si. 22 conste. 23 leert g.s. Reden d. 24 Ne waer v. dit n.a. 25 goet meene. 26 cleedren of scuren. 27 N. ne gheen aerdsch g. 28 of. 29 M.m. l verstaet haer in. 30 Dat ghi sult hebben i.u.s. 31 Es g. niet dat hu s. baten. 32 No o. up de s. 33 Ende s u.v. no v. 34 ende niet s. 36 Ne wasic in prise sijts gewes. 37 No ne gheen m.d. levet. 38 Ne hevet mee dan hem ghevet. 39 Wijsdom int herte b. 40 Al dat wi haer blucken ende bloten. 41 Vun andren goede, doe ic hu verstaen. 42 Moet alte male an de avonture gaen. 43 D.d.s. dicke verbliden b. 44 E. in anxenen met rauwe si. 46 Ne p. niement. 47 Ende esser of no t.d. 48 W. te d. es t.t. 49 Dat onghestade es alsict kinne. 50 Hier o. ne p.n. de m. 51 No ne gheen man die es vroet. 52 W. soet varinc keeren doet. 53 E.d. eist recht ende w. 54 D. niemen sine h. ne s. 55 An dat goet h.w.g.s. 56 Ende ghi oec dat t.s. 57 Den 1. verstaen sonder waen. 58 D. ghise niet ne sout of gaen. 59 mint haer g. 60 Dan hem selven s.w. dit d 61 Het ne s.p. gheen m. 62 si ontbr. 63 E. weder gheseit dat verstaet. 64 oec ontbr. 65 G.s. al niet dit ne doocht. A. doech. 66 Dat ic hu segghe ende hebbe g.A. getoech. 67 Ende secht dat ic hu de minne h.d. 68. N. secht m.w. af e h. 69 D. minre s. bi w. 70 rustet. 73 wilde. A. di. 74 A.t.s. nu priset m. 75 niewerinx. + C. fol. 31 a.-c. + [5070] + [5075] + [5080] + [5085] 1 Rose, I. 177, 6057 (5351): Cil bien sunt tien à droite guise. As autres biens, qui sunt forain, N'as-tu vaillant uns viés lorain. Ne tu, ne nul home qui vive, N'i avés vaillant une cive: Car sachiés que toutes vos choses Sunt en vous-méismes encloses. + [5090] 2 Rose, I. 177, 6064 (5358): Tuit autre bien sunt de Fortune, Qui les esparpille et aüne, Et tolt et done à son voloir, Dont les fox fait rire et doloir. + [5095] + [5100] 3 In vs. 51 en 52 is de lezing van C te verkiezen. + [5105] + [5110] 4 Aldus duidelijk in het Hs. Of de tekst bedorven is, dan wel of waedt misschien een woord is dat bestaan heeft, durf ik niet beslissen. Zou waet wellicht eene corruptie zijn van ver-waten, en men aldus moeten lezen: Ende wederseit ende verwaten, Endese alle liede haten? + [5115] 5 Rose, I. 178, 6092 (5386): Mès d'autre chose te voi nice, Quant m'a mis sus itel malice Que ge haïne te commant; Or di quant, en quel lieu, comment. + [5120] + [5125] 5176 de s. 77 Ten westen d. soe ruste pliet te d. 78 No m. 79 dat een. 80 T. dat h.b. de houde. 81 al sulke. 82 Als ghi m.w.b. an inne. 83 Sident d. goede wech v. 84 de w. gheen d. 85 Ende datse. 80 M. crachte ende s.s. 87 i. hoghen t. 89 de v. 91 oec ontbr. 92 Sider. 94 Vlo oec tachterst gheloeft mi d. 95 D. sider n. quam w. 96 V.h. haer n. 97 Gheraet. 98 wille. 5200 Hevet. 1 de w. 2 E.e. so v. in g. 3 Datsoe. 4 Het en doet kenlic o.h. 5 T. te m.u. 6 heimelichede. 7 B. ende ne c. bi e. 8 Ne gheen dat soe ghemaect sceen. 9 Datsi tghescutte mochten vlien nic. 10 D.t. pare w. ofte d. 11 D. alle sulke minres w. 12 hier hore. 13 Tullius. 14 So vant men menighen m. 15 D. vriende w. metten m. 16 herte te gheere s. 17 Bem i.d.v. nu merct das. 18 Dan Tullius of Ypocras. 19 D. sulke m. niet c.v. 20 Wat. 21 vinden. 22 Na dien d. 23 Ende soe de w. es dorsocht. 24 Ende w.d.i. vlieghen mochte. 25 In de lucht ghelijc eenen c. 26 danne. 27 in. + C. fol. 31 c.d. + [5130] + [5135] + [5140] 1 Rose, I. 179, 6118 (5412): Justice, qui plus pesans ière, Si s'enfoï la derrenière. + [5145] + [5150] + [5155] 2 Rose, I. 179, 6128 (5422): Néis Tulles, qui mist grand cure En cerchier secrés d'escripture, Ne put tant son engin débatre, etc. De lezing bij C is volslagen onzin, zeker ontstaan door engien in den zin van krijgswerktuig op te vatten. Engin is in het origineel, zoowel als bij A., bekwaamheid, vernuft. + [5160] + [5165] 3 Rose, I. 179, 6135 (5429): Si crois que mains en esprovast De ceus qui à son tens vivoient, Qui si amis de bouche estoient. Het oorspronkelijke doelt hier op de plaats in Cicero's Amicitia, c. 4: ‘ex omnibus saeculis vix tria aut quattuor nominantur paria amicorum: quo in genere sperare videor, Scipionis et Laclii amicitiam notam posteritati fore.’ 4 Vooral bij A schromelijk bedorven. Van de aangehaalde autoriteiten: Gecien en Ypocras, weet het oorspronkelijke niets; doch onze vertaler begreep wederom zijn fransch niet, en zal denkelijk de beide onbekende grootheden uit de volgende verzen van het origineel hebben gefabriceerd (Rose, I. 180, 6146. (5440): Puis-ge voler avec les grues, Voire saillir ontre les nues, Cum fist li cine Socratès? Li cine, (Gecien) d.i. de zwaan van Socrates. Is dit misschien eene toespeling op Plato's Phaedo, § 77 en 78, verg. Cicero's Tusc. Disp. I. 30? De tekst van C heeft alleen Ypocras. + [5170] + [5175] 5228 Want m.m. of c.v. 29 Ende d. 30 D.i. int paradijs den scat. 31 Soude willen. A. souden. 34 Ic ne b. alse noch n.b. 35 soucken beghert. 36 wert. 37 S.R. ende vant bekinnen. 38 Sint hu herte niet stact ter minne. 39 Die alte l.g. an hu. 40 een andre so merket n. 41 B.a. lieden willic vorwaer. 42 Proeven dese redene claer. 43 Die ghi selve sult lien saen. 44 de m. 45 Die i. u s. ghewaerlike. 46 an d.r. 47 Hoe ghise ghemeenlijc sult minnen. A. minne. 48 E. den e. niet l.g. 49 D. eenen anderen dat verstaet. 50 Hebbe elken e. l. hoet gaet. 51 Te doene dattu wilt datmen di dade. 52 Eist van ghewinne eist van scade. Vs. 53 en 54 ontbr. 55 Wilde hu h. 56 So soudi weder 1. ghewinnen. 57 Ende danne volghen al u l. 58 Die gr. b. hu soude g. 59 Omme dattie 1.1. 61 S.s. si g. ghemeenlike. 62 Den rechters in aerdrike. 63 Omme overdaden te wreken. 64 Die si jeghen dat recht breken. 65 Die deen jeghen d.a.d.A. Ende diewile. 66 Eist doet te slane of te nemen s.g. 67 Met crachten ofte stillekine. 68 Of verraet omme dat sine. 69 Dit s. de rechters dan b. 70 E. daer jeghen striden ende v. 72 Na dien dat g.m. so neerenstelike. 73 Leeret s.b. dat ghi d. 74 E. deel. 75 seght. A. segge. 76 Vrauwe berecht mi nu. 7 7 W. hu best dinct i.u.s. 78 gherechtiehede. A. gerecheit. 79 W. dinct hu best v.d. 80 D.g.h. dat ic mi in vreese A. daer. 81 bem. 82 Die b. altoes i.m.s. + C. fol. 31 d-32 a. + [5180] + [5185] + [5190] + [5195] 1 Rose, I. 180, 6157 (5451): Biaus amis, dist-ele, or escoute: Jà voler ne t'en covendra, Mès voloir, et chascun vodra, Par quoi, sans plus, croies mes euvres. Ja ne convient qu'autrement euvres, S'à ceste amor ne pués ataindre, Car ausinc bien puet-il remaindre Par ton défaut cum par l'autrui. Je t'enseignerai bien autre hui: Autre, non pas, mès ce méismes Dont chascun puet estre à méismes, Mès qu'il prengne l'entendement D'amors un poi plus largement; Qu'il aint en généralité, Et laist espécialité; Ni face jà communion De grant participation. + [5200] + [5205] + [5210] + [5215] + [5220] + [5225] 2 Rose, I. 182, 6211 (5505): De quel Amor dis-tu? De ceste Où vous volés que ge me mete: Car cele qui s'est en moi mise Ne bé-ge pas à metre en juise. + [5230] 3 Tatolf is bij Kil. ‘statua sartoria, stipes vestiarius, cui sartor vestem recens sutam adaptat,’ de ledeman, het mannequin, en overdrachtelijk gek, dwaas. Zie over de afleiding Dr. Halbertsma, in Dr. de Jager's N. Arch. v. ed. Taalk. 245, en over olf Grimm, Gr. II. 331. 5284 Ne waer. 85 beeden w.d. beste s. 86 I. seght hu. 87 Thoerhe alse men - vint. 88 beede 89 Ende die ghene die best te d.e. 90 D. dinct mi b. 91 die ontbr. 92 N.h. wat ic segghe al claer. 93 Dat ic bet mede verclare den sijn. 94 es in. 95 danne. 96 Ende wilt hu p. voer waerhede. 97 So. 99 hem selven. 5300 Danne - moete. 1 exemplen. 2 Verclaren e.d.v. 3 Van eenen scepe dat hem selven c. 4 Bet betreken dan e.m. 5 Al dade men h.e. 6 Andre die sijn a. 7 mochtem s. in s. 8 In dien dat n. Vs. 9 en 10 ontbr. 11 Datmen h. hulpe trucken i. 12 Segghic w. hoe dinctu b. 13 ghiericheit. 14 E.m.d.l. ware g. 15 hem de. 17 eenighe. 18 V.e.s. die men verplecht. 20 Es al v.a. 21 M. hevet gheere hulpen n. 22 D.d.r. dit weet al bloot. 23 Hier o. 24 Proevet m. dit g.i.s. 25 hoert mijn. 26 Ic saelt hu prouven w. 27 ghelovet d. 29 Jupiter beede. 30 Af s.a. was hi s.v. 31 S. ghegade. 32 warpse daerna in de z. 34 G. die scr. orcont dus. 35 A. gerecheit. + C. fol. 32 a.b. 1 Rose, I. 182, 6219 (5513): Mès se tu quiers sentence voire, La bone Amor miex vaux. Met Minne wordt door den vertaler zeker alleen de goede, ware Minne bedoeld, waarvan Redene hier enkel spreekt. Ook zoude men kunnen lezen: Die goede Minne (in plaats van: Ic seide). + [5235] 2 Rose, I. 182, 6221 (5515): Quant vous trovés Deus choses qui sont convenables, Nécessaires et profitables, Celé qui plus est necessoire Vaut miex. Lees in vs. 5289: Die gene. + [5240] + [5245] + [5250] + [5255] 3 Rose, I. 184, 6253 (5547): S'uns hons puet bien une nef traire Sans avoir d'autre aïe afaire, Que jà par toi bien ne trairoies, Trait-il miex que tu ne feroies? + [5260] + [5265] 4 Rose, I. 184, 6260 (5554): Se Justise dormoit gisans, Si seroit Amors soffisant, Que tu vas ci moult despisant, A mener bele vie et bone, Sans justicier nule persone; Mès sans Amors Justice, non: Por ce Amors a meillor renon. + [5270] + [5275] + [5280] 5336 Dien d.w. al es b. 37 A. si dat zake d. 38 Nochtan wert g. dat dincke mi. 39 hem d. lieden. A. onderminde. 40 Ende dat recht wel onderkinden. A. versinde. 41 hem d. lieden. A. onderminde. 42 datsi o.g. mieden. 43 dus A. mesdaede. 44 E.w. soude r. dan scaden. 46 paisivelic. 47 de w. sonder dinghen. 48 W.s. dan p. of coninghen. 49 Ofte profeste ofte ballieuwe. 50 dat weet nuwe. 51 D.o. dinct m. beter m. 52 Danne gherechtichede s. 53 tquade daer. 54 Maer die vroeder es voer waer. 55 Nu int herte hier in e. 56 Edelhede vergaet. 57 D.o. ne waren de s. 58 Niet in e. ghevonden. 59 No quaethede comen ne gheen. 60 Rechtere ne ware niet e. 61 Dit w. de rechters q.w. 62 Die dat rechte a.v. 63 liede. 64 E. van den riken nemen si miede. 65 Sulc rechtere es die h.d.d. 66 Het ware vele minder grief. 67 hem. 68 quade ontbr. 70 wille met s.c. 71 wale. 72 vertellen te male. 73 cnape. 74 een g.c. 75 Lyneus. 76 Virgilius. 78 Omme d. soe Apius wel behaghet. 79 Ende h. emmer wilde m. 80 E. soe sijns n. wilde h. 81 No s. minne niet begherde 82 Hads Apius grote onwerde. 83 D. cnape. 84 rechte here. 85 vonnesse. 86 deser maghet. 87 Dat. 88 Ende wille wel betoghen d. + C. fol. 32 b.-d. + [5285] 1 Rose, I. 185, 6278 (5572): S'ele iert en terre revenue, Et fut autresinc bien tenue Au jor d'ui cum ele estoit lores, Si seroit-il mestier encores As gens entr'eus qu'il s'entr'amassent, Combien que Justise gardassent: Car puis qu' Amors s'en vodroit fuire, Justise en feroit trop destruire; Mais se les gens bien s'entr'amoient, Jamès ne s'entreforferoient, Et puisque Forfait s'en iroit, Justise de quoi serviroit? + [5290] + [5295] + [5300] 2 Rose, I. 186, 6297 (5591): Dont di-ge que miex vaut Amor Simplement que ne fait Justise, Tant aille-ele contre malice, Qui fu mère des seignories Dont les franchises sunt péries, + [5305] 3 Lees met C: Ende vanden riken nemen si miede, en verg Rose, I. 186, 6314 (5608): Mès or vendent les jugemens, Et bestornent les erremens, Et taillent et cuellent et saient; Et les povres gens trestout paient. + [5310] + [5315] + [5320] + [5325] + [5330] + [5335] 5390 In roucke 91 Huut m. huus b. soe v. 92 O. dat soe. 93 E. was Virgilius gheheeten gheven. 94 Ende altote noch es so hem b. 96 ghewinne dus. 97 Soe s.m.d. met r. 98 Virgilius. 99 datti ne c. 5400 I. wederroupt. 1 Aldus s.d. verrader. 2 staet. 3 Virgilius dese tale. 4 C.g. weet w. 5 Die s. dochtere b.s. 6 J. hem d. 7 vonnesse. 8 Hi h. datmen den cnape vorwaer. 9 Die dochter gheven theghindomme. 10 D. dit hoerde de deghen vrome. 11 Virgilius v.s.d. ende s.A. sire ere d. 12 Dat hijs gheen recht hebben m. 13 Sone moet comen in scnapen handen. 14 de s. voer de s. 15 Ende vant in hem selven desen r. 16 T. d.g. hi d. so s. 17 voer a.d. levet. 18 S. zweert n. hi m.g. 19 thovet. 20 E. ghinc ten rechtere ghelovet. 21 Di daer stont ten jugemente. 22 Ende bracht hem teenen prosente 23 Aldus. 24 rechtre hiet ende g. 25 D. Virgiliuse vinghe. 26 E. mene stappans h. 27 N. ne constijs ghedoen n. 28 W. die ghemeente hem ne l. 29 Niet ghedoen die j. 30 Doe w.g. ter s. 31 D.A. valsch vonnesse wijsde. 32 Ghevaen wart hi ende zeere mesprijsde. Tusschen vs. 32 en 33 bij C. de twee volgende regels: Datmenne leide in prisoene Dor sire quaetheit ocusoene. 33 met I.m. 34 E. de d.q. 35 uphief. 36 verordeelt als. A. verdeilt. 37 dat. 38 Virgiliuse d. goeden h. 39 Die d.v. so v.b. 40 Datti v. wart up de s. 41 E.a. die orconde w. 42 Worden daer ghedoot sonder sparen. 43 de cleerc seghet d. 44 sinen bouc. 46 rechters toverdadich s.A. toverdich. 47 Goet te sine alse men heeft m. 48 Siet men selden in manne geacht. 49 Datsi daer in gestade b. + C. fol. 32 d.-33 a. + [5340] + [5345] 1 Rose, I. 188, 6348 (5636): Tout ce sui-ge prest de prover, Car bons tesmoings en puis trover. + [5350] + [5355] + [5360] + [5365] 2 Rose, I. 188, 6373 (5661): Et puis au juge présentée Devant tous en plain consistoire. + [5370] 3 Rose, I. 189, 6379 (5667): Mès ne l'occist ne ne pendi, Car li pueples le desfendi Qui fu tous de pitié méus. + [5375] + [5380] + [5385] + [5390] 4 Marcus Annaeus Lucanus, de dichter der Pharsalia. + [5395] 5 Rose, I. 189, 6394 (5682): Briefment juges font trop d'outrages, Lucan redit, qui moult fu sages, C'onques vertu et grant pooir Ne pot nus ensemble véoir. Zie de Pharsalia, VIII, 494: Virtus et summa potestas Non coëunt, 5450 Ende geene q. daer in en d. 51 Daer si l. an w.s. 52 bider k. 53 N. verhanghen sal si hu cont. 54 Ten laetsten in. 55 Inne n.h. hute. 56 Coninghen hertoghen graven n.p. 57 No t.w. no gheestelike. 58 Eist datti v. rechten s. 59 W. eerscapie w.d.o. 60 Ghemaect d.s. recht n. crommen. 61 Den luden souden doen voert. 62 E. den aermen alse den riken haer woert. 63 Horen omme niet hebben si de heere. 64 Hier o. was g. de h. 65 Dattie a.l. bi hem s. 66 In payse van den riken sijn g. 67 Ende die rechters moeten s. 68 Datsi quaetheit sullen verweeren. 69 E. die quade s.m.h. 70 Hanghen ware daer niemant i. l. 71 wilde, weghen. 72 H. b.h.s. die heere v.D. Hijr. 73 Ende die r. van den lieden e. tgoet. D. haer-haer. 75 hu ghedaen v. 76 hu vr. d.g. 77 E.d. waerheit also si sijn. D. gesien. 78 Daer ic hu af make den fijn. D. Die. 80 D. ic hu danke hets r.D. hets. 81 Ne waer i.h. hu n. 82 Eene zake d.m. dochte c. 83 Uter h. vul d. 84 Die hu begripen wilde van den zeden. 85 Hi mochte hu verspreken w. 86 Dat ghi spreket alsulke t.D. u.t. 87 Ha ha. D. kinne. 88 Dat g. meent i.s. hu segghen e. 89 Wel die dinc te verstane d. bet. 90 Als. D. Als. 91 E. salt hu toghen met o.C. en D. onscouden. 92 C en D. Updat. C hu an. 93 Ne waer ic moet segghen eer. 94 V. dat ghi mi h e. D.d. ghi mi h.e.A. dat ic. Vs. 5495-5505 weggesneden bij D. 95 Up w.l. 96 ghijs durt l. 97 E. ne w.n.d. vrecheit s. 98 Als e.v.e. dinc wille sijn v. 99 Datti danne eene zotheit dor n. 5500 Doet e. ander d.e. also g. + C. fol. 33 a.b. + [5400] 1 Rose, I. 189, 6403 (5691): Ge n'en met hors rois ne prélas, Ne juge de quelconque guise, Soit séculier, ou soit d'église. + [5405] + [5410] 2 Verg. C. en lees met eenige verandering: Dattie arme lieden souden Bi hem in paise sijn gehouden. Rose, I. 190, 6418 (5706): Par eus doivent cil en pez vivre. + [5415] 3 Hier volgen de varianten van het IIe fragment van D., dat met aanmerkelijke leemten van vs. 5470-5988 doorloopt. + [5420] + [5425] 4 Rose, I. 190, 6430 (5718): Et les raisons as-tu véues Qui me semblent à ce méues. Lees met D in vs. 5476: Die, en verg. over vertien, vermelden, LSp. Gloss. en Stoke, VIII, vs. 1272. + [5430] + [5435] 5 Rose, I. 191, 6442 (5730): Une autre fois quant tu vorras, Excusacion en orras, S'il te plaist à ramentevoir. + [5440] + [5445] 6 Rose, I. 191, 6464 (5752): Sès-tu pas qu'il ne s'ensieut mie, Se leissier veil une folie, Que faire doie autel ou graindre? 5502 Ofte m. dit weet gheheel. 3 Omdat blusscen soude een d. 4 Wildi mi hu hatie maken in i. 5 Ne g. 6 D. vroeden. 9 datti een ander. D. ander. 10 deerste te werpen. 11 u ontbr. D. Ic w.v. niet d.m. 12 Ne waer. 14 pijnt e. quelt de l. 15 dat es w.A.A.e. dat s. 16 Datmen verbiedet d. 17 Men verbiedet daer omme n D.D. en v. 18 T. m.d. dus besciet. 19 A verbiedmen t.g. miltheit. 20 Den l. die t.s. es God weit. 21 Men heet hem n. dat si. D. In. 22 Te v. sijn g.m. 23 Van desen es beede q.D. alle. 24 ghijt. 25 pr. s.n. 27 In smeekem niet I. twint. D. In co... Vs. 5527-38 weggesneden bij D. 28 w. ombekint. 29 a yet sult v. 31 Alse omme. 32 so ontbr. 33 ne l. hu n 34 nu w. doen bekinnen. 35 iemen. 36 A. Middelen. 37 wel ontbr. 38 soe w.t. prisen. 39 ander m. 40 Die n. also naturlic s.D. naturlec. 41 meinschen e.i.b. mede. 42 het es n 43 haer. 44 D. soe m.h. lichame w.D. hare. 45 C. en D. Dit. 46 Alle creaturen. 47 D.m. dat es. D. men. 48 T. lachterne no t. prisen s.D. noch. 49 W. hem n. 50 n. ic wils hu v. 51 Maken h.w. hem l.g. 52 Want dies nes gheen n. D.M.d. soe nes. 53 Dat i. hu h.a. soude t.D. Dat i. u s. hijr. A. Die. 54 zake. 55 D.g. u t.s. an h.g. 56 Woudire n.D. Woudi. 57 hu de p. brochte ter d. 58 H w. wel hu zalicheit. 59 beghinnix. D. Hijr b.s. begin. Vs. 5 60-71 bij D. weggesneden. 61 Alte male. 63 arde sc. 65 E. met e.m. werdich dan. 66 D. mee s.v. dogheden g. + C. fol. 33 b.-d. + [5450] + [5455] 1 Horat. Satyr. L.I. 2, vs. 24. Dum vitant stulti vitia, in contraria currunt. + [5460] + [5465] + [5470] + [5475] + [5480] 2 Rose, I. 193, 6494 (5782): Onques de ma bouche n'issi Que nule riens haïr doie-en. + [5485] + [5490] + [5495] 3 Rose, I. 193, 6517 (5805): Force lor fait, c'est chose voire, N'el n'a sor nul vice victoire; Mès sans faille, s'il n'el faisoient, Blasme recevoir en devroient. + [5500] + [5505] 4 Rose, I. 194, 6533 (5821): Met, s'il te plaist, à moi t'entente. + [5510] + [5515] 5568 waert de keyser v. Rome. 69 In mochtem wel d.m.e. 70 S.w. hu te mi waert k.A. mi te uwart 71 hu l.g.w. 72 N willic hu s. van d. 73 Ontfadi m. m goet. A. ontfaet. 74 Dat hu de zinne verlichten doet. D. U en s. 75 Ende niet gebreken sal s. 76 Dinc negheen in aerderike. 77 G. sult hebben doghet ende eere 78 Ende sijn een gheweldich heere. 79 W.d. den wille mijn. 80 Al dat ghi wilt mach met hu sijn. 81 mijn ghewerke. 82 E. hu mine minne dinket goet. A. en D. minnen. 83 In h. hu doen g.d.e.D. In h. u w. en g.A. Ene ine. 84 E. ghi moghet hu b.w. 85 de beste a. 86 D. vrauwe ghedaen adde n.D. vrouwe. 88 soe. 89 die d.s. 90 Gods ontbr. 92 Ne s.n. tebarteert. 93 Spegel hu. C. en D. claer. 94 scoenre m.s. 95 Ghine saghet noit vrauwe s.s. 96 No m van so groten l. 97 hevet o. dat ic d. 98 E. ic m. 99 van m.v. 5600 Mi s. te gheven a. 1 Den g.d.i. met herten m. 2 E. te wesene s.v. 3 S.b. te hebben emmermeere. 4 E.o. beeden sal o.h. 5 Altoes n.i. sine hoede. 6 E. te gadre sijn met goede. 7 Nu seght wat dinct hu g. 8 Die G. 9 wel dus sine l. 10 ghiften die ic hu biede. 12 groet ontbr. 13 Ende groten rauwe ende toren. 14 Alsi hem ontsegghen horen. 15 minre. 16 biddu up rechte t. 17 Dat ghi mi seght van wat dienste 18 Ghi wilt dat ic doe tuwen zienste. Tusschen vs. 5618 en 19 bij C. de volgende verzen: Redene seide het ware onscone, Dat ghi mi dient sonder hone. 19 Ne waer ic w. al d. 20 d. verstaet dat 21 E. g.b. mijn ghestade v. 22 Ende d.g. laet d.g.d. 23 Ende niet ne lacht teenigher uren. 25 als. 26 D.n. te g.s. 27 Omme g. no o v. 28 Vernieuwede sijn blie. 29 A. Hi. 30 ghewan ofte. 31 drouver. 32 D. sin p. ghinc te w. 33 W. ons so bescrivet S. + C. fol. 33 d.-34 b. + [5520] + [5525] + [5530] + [5535] + [5540] + [5545] + [5550] + [5555] + [5560] + [5565] + [5570] + [5575] + [5580] 2 C. Julius Solinus, in de IIIe eeuw n. C., was een epitomator van Plinius en gaf in zijnen Polyhistor eene beschrijving van het merkwaardigste in verschillende landen. In de Middeleeuwen werd hij nog veel gelezen. 1 Hier eindigt het eerste gedeelte van fragment D. II. 5634 Die sprac ende andwoerde A. 36 wiste v.d.A. werel. 37 d. ofte m. 39 Ja al daer men de d.s. 40 voert dr. 41 D. niet dan I.G. ne ware. 42 D. ghebod hadde harehentare. 43 Ende d.s.p. al theenen. 44 an anderen g. 45 Heraclides e. D. 46 H.h.w.n. als die hu e. 48 Ne adden si noyt s. 49 Ne waer hilden hem in I. ghelaet. 50 Ghesciedem 52 In. 54 die A. 55 Ende wacht hu hoe soet ga. 56 Dat hu haer rat niet omme sla. 57 E.e. so s worstelare. 59 ne wert. 60 Dat ickene prise I. denier wert. 61 Niemen ne soudem vervaren. 62 varen. 63 soe. 64 ofte arem m. 65 Up datti h.w. wille w. 66 H.w. te hant wel n. 67 die hem Vs. 5668 ontbr. bij A. 69 soe. 70 haer te s. daer gaen. 71 D. omme soude mense. 72 so de ghene. 73 So eist wel g. s d. 74 de m. 75 D.h. wel m. 76 Wildemen hem scaden of d. 77 sone o. 78 der avonturen. 82 S.m. hu doen ghen o. 83 Nochte t. 84 de A. 85 E. seecht daer soes es. 87 D.e. gheloghen s. 89 negheen. 90 soe e.s. zeere. 91 E. die dinghen s. 92 Ne connen. 93 rootse st. in de z. 94 Diep in de middele verstaet mee 95 Die h. boven den water s. 96 D.d.z. stroem j. sclaet. 97 E. scoeter ieghen metten zee b. 98 N. ne c. soe n. vervaren. 99 scoten d. rootse. 5700 Sone m. emmer b.b. + C. fol. 34 b.c. + [5585] 1 Rose, I. 196, 6593 (5881): Ce fu cis, bien le dit Solin, Qui par les respons Apolin Fu jugié du mont li plus sages. + [5590] 2 Rose, I. 196, 6605 (5893): Eraclitus, Diogenés. + [5595] + [5600] + [5605] + [5610] + [5615] + [5620] + [5625] + [5630] + [5635] 3 Rose, I. 198, 6655 (5843): El n'est pas si bien éureuse, Ains a maison trop périlleuse. + [5640] + [5645] 4 Rose, I. 198, 6660 (5848): Contre qui la mer grouce et tance + [5650] 5702 soe m. dicken. 3 water datter up waert. 4 M. emmer moet keren a. 5 rootse verchiert h. 6 Met cleedinghen van m.p. 7 sulken bloemen. 8 Blecken also s. als s. 9 scone ghesprait. 10 als d. noerdene w w. 12 Verdervet h. cruut e. bloemen mede. 13 Up d. rootse die staet daer. 14 Staet e.s.b. voer w. 16 die een. 17 Vrucht - ne gheen. 18 Die d.s. groet e. cleen. 19 Als deene g. es d. d, 20 Als deene tegaet. Vs. 5721 en 22 ontbr. bij C. 23 de boeme d. daer s. 24 met r. 25 Of. 26 E. die andre of s.s. tevaren. 27 Die st. daer al dore g. 29 De. 30 M. singhende hebben daer wel stade. 31 hulden. 33 Haer s.e.d. weet w. 34 E. leelijc te hoerne a. 35 talre t. 36 d. diep sijn. 37 huten b. 38 Deen hi hevet. 39 S.w. ghelovet das. 40 D. claer c. wel smakende e. 41 diet drinct. 42 peinster o.e. ghedinct. 43 H.h. mee m.g. 44 W.h. niet verzaet b. 45 No ne m. werden nemmermeere. A En m. 46 durst so lanc so meere. 47 D. m.d. heeft meest derst. + C. fol. 34 c.d. + [5655] + [5660] 1 Verdeluwen, Kil. livescere, pallescere. De beschrijving in het origineel is oneindig schooner, gelijk men zal kunnen oordeelen. Rose, I 198, 6674 (5862): Car quant ainsinc apert par air, Les floretes i fait parair, Et cum estoiles flamboier, Et les herbetes verdoier Zéphirus, quant sur mer chevauche; Et quant bise resouffle, il fauche Les floretes et la verdure A l'espée de sa froidure, Si que la flor i pert son estre Si tost cum el commence à nestre. 2 Rose, I. 199, 6683 (5871): La roche porte un bois redoutable. + [5665] 3 Voor dezen matten regel in onzen tekst heeft het oorspronkelijke, Rose, I. 199, 6693 (5881): L'une se hauce et ses voisines Se tiengnent vers la terre enclines. + [5670] 4 Rose, I. 199, 6701 (5889): Là tient sa foille tout flestre Li loriers qui vers déust estre; Et seiche redevient l'olive, Qui doit estre empreignant et vive; Saulz, qui brehaignes estre doivent, I florissent et fruit reçoivent. Vervaren, Kil. perire, deperire. De lezing van C. in vs. 5724-25 is boven die van A. te verkiezen. + [5675] + [5680] 5 Rose, I. 199, 6709 (5897): Li rossignos à tart i chante; Mès moult i brait et se démente Li chahuan o sa grant hure, Prophètes de male aventure, Hideus messager de dolor, En son cri, en forme et color, Lees in vs. 5730: hebben. Juyper, Kil. vetus. Hubris, species a vis nocturnae. + [5685] + [5690] + [5695] 5748 Ende v. mee danne t.v. eerst. 49 Ende w. die d. 50 V. deerste ne d.g. ghelaf. 51 zoete es dwater also. A. twater. 52 D.n. verzaet can w. 53 Leekerhede ne l. verzaden n. 55 zochte l. de r. 56 clincket recht in der m. 57 Of - of. 58 Dus ludet daer i.a.u. 59 ghinghen. 60 Si ontbr. 61 binnen s.w.g. 62 Nochtan soudi. 63 Als. 65 M.p. dwaen si. 67 lettelkijn. 68 Dinket hem. 70 Toten h. of toten k. 71 Danne 72 E. sijn v.i.d.d. ghegaen. 73 E. danne d. si e.b. 74 Dan c. een v. 76 h si. 78 D.h.t. binnen vertheeren d. 79 A. hoert ontbr. 80 Wat d. 81 V. der andere riviere. 82 So e. v sulker maniere. 83 D. so d. es buter zede. 84 E.r. eenparlike mede. 85 Ofte e. kemeneye. 86 Die v.v. harentare. 87 Scumende es. 88 E. so loept so soept s.s. 89 so maect sulc. 90 D. het es ghelike. 91 A. Dan. 92 Up d. vloyt so wayt selden onder. 93 Die soete. 94 W. altoes es soe. 95 Maer m. noerden. 96 So hout so haer lopen d. 93 D.n.mn. tevaren. 99 wintelen alse baren g. + C. fol. 34 d - 35 b. 1 Rose, I. 200, 6728 (5916): Mès nus de soif ne s'i délivre. + [5700] + [5705] + [5710] + [5715] + [5720] + [5725] 2 Vs. 5757-5776 zijn door den vertaler hoogst onnauwkeurig weergegeven. Verg Rose, I. 200, 6739 (5927): N'il n'est nus qui cele part voise, Que tous li cuers ne li renvoise. Maint sunt qui d'entrer ens se hestent, Qui tuit à l'entrée s'arrestent, Ne n'ont pooir d'aler avant. A peine i vont lor piés lavant, Envis les douces iaues toichent, Combien que du flueve s'aproichent. Un petitet, sans plus, en boivent; Et quant la douçor aparçoivent, Volentiers si parfont iroient, Que tuit dedens se plungeroient. Li autre passent si avant, Qu'il se vont en plain gort lavant, Et de l'aise qu'il ont se loent, Dont ainsinc se baignent et noent. Lors vient une ondée légière Qui les boute à la rive arrière, Et les remet à terre seiche, Dont tout li cuers lor art et seiche. Van de twee soorten van bezoekers, waarvan het origineel spreekt, heeft onze dichter niets gemaakt en alles dooreen geward. + [5730] + [5735] + [5740] 3 Rose, I. 201, 6773 (5961): Mès li dolereus vens de bise A contre li bataille emprise + [5745] 5800 Noit ne. 1 die b. 2 Die w. wel j. 3 Ende haers weenen ne wert gheen ende. 4 So zeere sijn si in meswende. 5 meinsche gaet 6 T.h. ende niet t.k. 7 anxenen. 8 Ende ontbr. 9 weder ontbr. 10 te hande. 11 A. draende. 12 E.m. zulken winde. 13 Dat soe haer v. quadertiere. 14 Werpt t.i.d. riviere. 15 E.t.a. hier ter stede. 16 ende scoenhede. 17 maketse. 18 was so reene. 19 An. 20 onbereet. 22 bruusch d. eenparlike. 23 scijnt m.a. 24 Of d. s neder s.v. 25 commen sorghe e. tempeeste. 26 D. daer a.h. de f. 27 zoete. 28 W. selden daer omtrint. 30 dicken toe g. 31 Die eene p. van der s. 32 Staet up d.b.e. te dale. 33 So hanghet tander ende s. oft soude vallen. 34 Ende tander slaen te sticken met allen. 36 D.n. man so wonderlike s. 37 Ne sach. 38 Al eist thuus der A. 39 bi w. 41 D.m.e. die steene g. 43 N. sach man s. zake gheene. 44 No met so m.d. steenen. 45 B.d. daer berrenden c. 46 W. thus s. over waer. 47 Hevet g.t.p. daer ane. 48 M.v. H. sonder wane. 49 tallen t. 50 O.d.s. sonder vermiden. 51 Tander d.v. der woninghen. 52 Nes n.v. zulker d. 54 palmen. + C. fol. 35. b.c. + [5750] + [5755] + [5760] + [5765] + [5770] 1 Rose, I. 202, 6815 (6003): En haut, ou chief de la montaingne, Ou pendant, non pas en la plaingne, Menaçant tous jors trébuchance, Preste de recevoir chéance, Descent la maison de Fortune; Si n'est rage de vent nésune Ne torment qu'il puissent offrir. Het bij A. in vs. 5822 gebezigde ww. binscen (lees: binsen, zonder de c) is een wisselvorm van bijsen, biesen, Kil. furente ac violento impetu agitare, van waar ook bijse, tempestas horrida, boreas. Door Kil. wordt als van gelijke beteekenis: brumsen = bijsen opgegeven. Misschien is bij Kausler te lezen: brums; hoezeer ook bruusch (d.i. bruist) een zeer goede zin oplevert. Zie over biesen, Graff, III. 216; Benecke, Mhd. Wtb. I. 168; Grimm, D. Wtb. II 3. + [5775] + [5780] + [5785] + [5790] 2 Rose, I. 203, 6837 (6025): Si r'est toute la coverture De cele méisme féture, Ardans de pierres précieuses Moult cleres et moult vertueuses. Over de tooverkracht der kostbare steenen, waaraan in de Middeneeuwen zooveel geloof werd gehecht, zwijgt onze vertaler. + [5795] + [5800] 5856 E. ne s. ne bore r. 59 ghescoort te. 60 An. 61 D. soe niet. 62 Sulke. 63 de Aventure gheheer wil s. 64 Trec s.i. haer. 65 E. hare g. soe d.b. 66 behaghelheide. 67 lechame verchieren. 68 M.c. menighertieren. Vs. 69 en 70 ontbr. bij C. 70 D. diere. 71 sit. 72dinct. D. dunct. A. Dat. 73 de w. levet. 74 ne hevet. 75 no werdichede. D. twent. 76 so haer. D. kent. 77 niemen ne e.i. erderike. D. nieman. 78 haer hiet dincket g. 79 Ende w. sijn v.b.a. 80 Sone o. gheen ongheval. D. Sine. A. Si. 81 Danne gaet soe de s. D. die s. 82 D. en. 83 Besiende harenthare alte male. 84 gaet soe in de s. D. die. 85 die h. niet en o.D. haer nien o.A. iet. 86 Soe d. soe v.e. so es w.i. D. Datse. 87 die helt n. 88 C.D. haer. 89 Danne d.s. groten r. 90 D.t.v. was so g.v.D. soe groten. Vs. 5891-5901 bij D. weggesneden. 91 Ende so zeere oec v. 92 bepeinst so haer e. vermaent. 93 wel. 94 Van zelvere van goude van bont. 95 D. so n. al q. es b. 96 Ende wel v.a. scijnt v. 97 Danne hevet so r. 98 Ende gaet henen c. 99 Vul van r. ende m.w.o. 5900 Men ziet haer vele jammers t. A. si t. 1 Hare grote rijchede es al v. 2 Die soe adde ende bezat te v. [x] E. hier bi dat daventure es. D. bi die omdat. 4 So wandel ghelovet d. 5 soe D.D. si g. werpt. 6 C. en D. verheft. 7 So dat hem toecomt groet goet. 8 Eere werdichede ende heet vroet. 9 Nochtan neemsoet weder hin. D. nemt. 10 haer c.i. haren zin. D.A. hare. A. hem. 11 E. nemmer ne wille g. D. wils. 12 Bedi s.h.v. de oghen. D. Hijr. 13 Omme dat soe niet w. ne s. + C. fol. 35 c.d. + [5805] + [5810] + [5815] 1 Hier begint wederom fragment D, dat met eenige lacunes tot vs. 5987 doorloopt. + [5820] + [5825] + [5830] + [5835] + [5840] + [5845] 2 Vs. 5879-98 zijn door den vertaler zeer onnauwkeurig teruggegeven. Zie Rose, I. 204, 6881 (6069): Puis va tant roant par la sale, Qu'ele entre en la partie sale, Foible, décrevée et crolant, O toute sa roe volant; Lors va soupant et jus se boute, Ainsinc cum s'el ne véist goute; Et quant illec se voit chéue, Sa chière et son habit remue, Et si se desnue et desrobe, Qu'ele est orfenine de robe, Et semble qu'el n'ait riens vaillant, Tant li sunt tuit bien défaillant. Et quant el voit la meschéance, Si quiert honteuse chevissance, Et s'en vait au bordiau cropir Plaine de duel et de sospir. + [5850] + [5855] 5914 W. so goet ghevet so m.D.W. dat s.g.d. 15 E. hier omme d. A D. dat d Avonture. 16 Den eenen ghevet tsoete dandre tsure. D. werpt. 17 Beede den goeden ende den quaden. 18 Bi den keerenden van den rade. 19 wat i.s. 20 Socrates. Vs. 5922-35 weggesneden bij D. 23 moghedi. 24 Wildijs hu te zouken onderwinden. 25 proeven moghet w. 26 B.S. wat dat hem ghevel. 27 E. van N. 28 M.d. willic corten de d. 29 Omme. 30 Daer af al te l. te telne w. 31 N. die felle ende die quade. 32 Dede bernen bi sinen rade. 33 R.d. werdelike s. 34 E. dede mede doden n.d. 35 Die rike heeren d.s. 36 H. dede oec te diere ure. D. fel e.w. 37 Ontliven s.b. 38 E. ontleden dedi s.m.D. ontleden. 39 d. stede an s. 40 maende. 41 sticken. 42 Bisach h.e.l. dat onderscect. 43 Ende hoe die vincture gelach. 44 Noyt man so quaet noyt sach. D. Wis. nie. 45 Ende daer hi dus. D. Alse h. alsus. 46 Dede i.s.c. ter stede. 47 D.w. bringhen e. scinken. 48 In den n. daer sinc uut drinken. 49 mede l. 50 Oec nam hijt daer ment anzach. D. daer m. toe gesach. 52 Ende d.d. cl. a.D. dede hi d. cleder. 53 Die hem cleededen a.e.w. 54 Eenen m. te leverne s.l. 55 vroet. Vs. 5956-67 weggesneden bij D. 56 Dedi segghen datti s.m. 57 Ne waeir hi gave hem te kiesen ter stat. 58 Hoe hi te sterven gherde bat. 59 Ende Seneca die meester goet. 60 Hi coes te sitten in I cupe die stoet. 61 Al ghereet met watre waren. 62 Ende dedem laten in elken harem. 63 E.s. nu l.m. sitten te dien. 65 te scedene. 66 E. also varende daer so begherende si. 67 Dus es hi al lachende ghehent. D. Die h. in mi g. 68 eenich t.D. hebbenne. 69 Ende aldus doedi den goeden m. + C. fol. 35 d.-36 a. + [5860] + [5865] + [5870] + [5875] 1 Rose, I. 206, 6925 (6113): Les fais Néron, le cruel home. Ware het HS. minder duidelijk, ik zou aan de juistheid mijner lezing twijfelen. Nu hebben wij zeker met een tot nog toe onbekend woord te doen. In Diefenbachs Vergl. Wtb. I. 234, δ wordt een Nederduitsch woord wrägel, ‘widerspenstiger mensch.’ en wrägeln, ‘widerspenstig sein, mürren.’ vermeld. Stürenburg (Ostfries. Wtb. 336) heeft: wrögel, ‘Grobian, Taugenichts.’ Dit wrägel, wrögel is zeker een afleiding bij wijze van diminutivum van wrage, dat dus ook deugniet, lastige kerel beteekend moet hebben. Het zal zijn grond hebben in het AS. vrîgan, vrîgjan, ‘tendere, conari, niti’, en dus in het gronddenkbeeld wederspannig, en bij uitbreiding lastig, beroerd. Zie Ettmüllers Lex. AS. 153. + [5880] + [5885] + [5890] + [5895] + [5900] + [5905] + [5910] 2 Rose, I. 207, 6956 (6144): Et que m'ame joieuse et baude A Dieu qui la forma ge rende, Qui d'autres tormens la défende. + [5915] 5970 negheen. 71 Danne dat hem de k.p. 72 dat ontbr. D.d. hi mach. 74 Doe s. de k. 75 Dat men iemene doe e. 76 Danne die v. Rome es h.D. Rome e.k. en h. 77 E. keyser v.d.w.m. 78 Hem t.e. es wel s. 79 Ne waer est dat ghi mine tale. D. Daer. 80 Wel verstaen wilt altemale. D. wart. 82 Van goede eere. D. Noch - noch - noch. 83 Niemen geven mach die Aventuren. D. engene. 84 Vaste te blivene bi n.D. en m. 85 H. blive in eenen vasten s.D. blive. 86 of. D. ochte. 87 Want es een m.s. toghedi b. 88 verstaet dat. 89 Danne of hi nedre ende kaytijf w. 90 E. dan l. 91 ghedoghen. 92 D.h.w. toonde. 93 secht mi. 94 merken moghet. 96 doen smeinschen. 97 Dit e. eene l.g. 98 Ne waer g. toghet a.b. 6000 E. hem tgoet toe q.g. 2 S. machmen dan. 3 fel was. 4 eere was. 5 D. nes gheene moghenthede. 6 M. hets e. quade felhede. 8 D.m. niet dan i.g. 9 Nes w. niemen t.d.g. 10 Ne hevet e. si d. daermoede d. 11 m. segghen h.b. 13 dit. 14 seit e. het es. 16 yemen. 17 G. diene v. 18 Dits. 19 Nochtan. 20 w. de w. 21 nes t. 22 S. God onse heere n. ne k. 23 d. al n. 24 Aventuren. 25 Ne 26 Die A. 27 Hoe soe d.q.d. nie man d. 28 Te also. 29 Datti h. so groet was v.e.n. 30 Nero die d.g.S. 31 D. dede s.v. 33 No niet daer up a. no ghoven. + C. fol. 36. b. c. + [5920] + [5925] + [5930]

Die Rose van Heinric van Aken (1976)

[Deel 2]