Hein van Aken, Die Rose

Die Rose van Heinric van Aken(1976)–Hein van Aken



[p. 160]
[Deel 3] A. fol. 44 b.-d. +Heeftmen al haren minne verloren; Want een wijf es, dat verstaet, Lange te houdene alsoe quaet,+ Diermen haren wille nine doet, 9290 Alse es te houdene in die vloet Een levende ael met sinen sterte, Hoe scone gelaet, hoe scone geberte Si toent, ocht hoe scone feeste.+ En eist dan niet wel ene beeste 9295 Van wel sonderlingen seden? Ens nemmer margen alse heden Met hem, so wankel sijn si Ende so ongestaede daer bi.+ Alselke beeste es wel tonsiene, 9300 Die altoes es gereet te vliene.1 In segge dit niet om die goede, Die gestaede sijn van haren moede, Daer ic noit engene en vant, Waer ic quam in enich lant; 9305 Noch Salemon en vanter niet, Diese te provene niet en liet, Die ons verstaen doet op sijn lijf, Dat hi en vant noit seker wijf. Die hem woude maken moede 9310 Om te soekene enichge goede, Ende hi dan ene conste vinden, Dan mochte hi hem dan sekerlike geninden,+ Ende nemen die ende trouwen, Ende danne hebben cure van vrouwen, 9315 Ende ene allene sonderlike. Maer hoedu dat si dagelike Teneger stat en ga niet,+ Daer si hare moege bejagen iet, Ochte daermense anesoeke moge; 9320 Want het ware dat u niet ne doge.2 Nu verstaet van elker maegt, Die te minne u behaegt, Weder si scone ocht lelic si, Die hout vore goet, dat radic di, 9325 Ende die dunke u wesen vroet;+ Want die leget sinen moet An ene joncfrouwe in eneger wise, Hets wel recht dat hise prise; Want hen es in erterike 9330 Wijf so helich sekerlike,+ Noch so reine van lichame, Opdat si heeft vrouwen name, Es si in cloestre ocht daer buten, Diemen mach so vaste sluten, 9335 Es si jonc ocht out daermede,+ Mar hort si prisen hare sconhede Ende hare gedane teneger tijt, Si heves in hare herte delijt, Hoe lelec dat si si nochtan. 9340 Hier bi sal prisen een man+ Ende sweren, dat si scoenre si Dan enichge die es verre ochte bi: Sie saels geloven sekerlike; Want hen es wijf in erterike, 9345 Alsoe lelic van gedane,+ Sie en houde hare vaste daer ane, Dat si van elken, dien si kint, Werdich es te sine gemint. Dus selen die knapen houden 9350 Hare vriendinnen onbescouden,+
[p. 161]
A. fol. 44 d. 45 a. +Ende niet lachtren hare sotheide: Dat es ene grote wijsheide. Nemmermeer en roket twijf, Hoe onsalich ochte hoe kaitijf 9355 Hare vrient si ocht hoe ongedegen,+ Daer si hare herte heeft an geslegen.1 Men mach dat wijf castien niet, Maer laten gewerden wies si pliet, Gelijc die catte, die bi naturen 9360 Can die siencie alle uren Ratten ende musen te vane, Sonder leren ende tscole te gane, Aldus can twijf hare jugement, Dat si bi naturen vent. 9365 Wat si werct ende wat si doet, Dat dinct hare algader wesen goet; Ende si es niet so menichvoldech, Dat sine doet dinc, sine esse sculdich Te doene bi naturen wale:2 9370 Daeromme verliest hise altemale, Diese castijt ende wilt blameren Van dingen, die si wilt anteren. Aldus, geselle, seldi u Rose Wel houden moegen sonder nose, 9375 Die u therte aldus verhoecht, Updat gise vercrigen moecht; Ende alse gise hebt in u behout, Ende gi u joie hebt menichfout, Soe hout die blomen in diere maniren 9380 Suete ende sachte ende goedertieren, Soe mogedi spelen van amoretten Sonder commer ende letten.’3 Mijn vrient aldus troeste mi, Daer ic groet confort nam bi, 9385 Dat mi dochte in minen moet, Dat hi meer can dan Redene doet. Eer hi sine tale hadde voldaen, So quam weder te mi gegaen Seute Gepens ende Goelec Spreken, 9390 Die noit sint van mi en streken. Suete Anesien en brachtense niet, Die mire herten doet verdriet.4 Ic nam orlof ane minen vrient, Die mi dus wel hadde gedient, 9395 Ende ginc allene dale neder, - Scone ende clare was dat weder, - Horen der vogelinen sanc,+ Die daer maecten groet geclanc, Dat mire herten groet goet dede 9400 Van joien ende van vrouden mede; Maer een dinc geft mi swaerheide, Van dien dat Amijs mi seide,+
[p. 162]
A. fol. 45. a. b. +Ende dies ic sere int herte morre: Dat was dat ic niet ten torre 9405 In langen comen mochte no gaen, Omdat ware sere mesdaen. Ende ic souds sijn van hem bescouden, Ine weet hoe ics mi sal onthouden. Hiermet gingic vort ende wech,+ 9410 Ende liet, ten rechterhant dien weech, Ende ginc ter slinker wart tien stonde Op avonture, och ic iet vonde Enichgen wech, daer ic quame mede Binnen in die vaste stede,+ 9415 Wart te watre ocht te lande. Dan soudic laten om gene scande, Ine soude uutlaten Sectonfane, Daer mijn herte leget al ane, In vonde starkeren dan ic, bi Gode, 9420 Ende diet mi danne met crachten verbode. God here, mochte iet gescien,+ Dat ic dien casteel mochte sien Cranker dan een wijngaert blat, Of die poerten teenigher stat 9425 Noch teneger ure open staen, Ic souder emmer binnengaen1,+ Ende verlossen na minen wane Dat scone kint Suete Onfane. Daer vore naem ic te gere stont 9430 Diese mi gave V hondert pont:2 Dies machmen mi geloven wale.+ Doe gingic nederwart te dale Van dien castele een luttelkin, Maer niet vele en docht mi sijn, 9435 Neven ene fontaine claer. Sekerlike het sceen daer+ Ene utermaten liefleke stat. Doe versagic dat daer sat Ene scone vrouwe wel geraect, 9440 Van vormen edellike gemaect: Scoenre figure en sagic nie+ Alse mi wesen dochte die. Hare amijs sat neven hare, Maer ine weet niet oppenbare 9445 Van sinen name te seggene iet; Mar die scone vrouwe si hiet+ Rijcheide, vor waer wet dat, Ende hoedde enen cleinen pat, Daermen in die borch mede ginc. 9450 Maer si en was in warre dinc Noch selve in die borch niet comen;+ Mar tirst dat icse hadde vernomen, So keerdic mi te hen wart, Ende groette die scone vrouwe ter vart, 9455 Ende si mi weder harde hovesscelike. Doe badic hare oetmoedelike+ Ende seide: ‘Vrouwe, dore genade, Wildi mi berechten van dien pade, Diemen heet Te Vele Gegeven?’ 9460 - ‘Ic hebbene gekint,’ seise, ‘mijn leven. Het es dese pat dien ic hier hoede.’ - ‘Genaden, vrouwe hovesch ende goede, Wilt gedogen dat ic besta Desen wech ende vorwart ga; 9465 Want bi hem soudic geraken Tien castele, die doet maken Die grote vrouwe, ver Jalosie.’ - ‘Vassel, dan gesciede mi nie, Dat ic liet man gaen desen pat, 9470 Hine was met mi becondicht bat
[p. 163]
A. fol. 45 b. c. +Dan gi noch sijt; mar mine vrient, Die mi met trouwen hebben gedient, Ende geven connen dat mach scinen, Die laet icker in sonder pinen+ 9475 Baleren, dansen ende reien, Ende hebben weelde na hare greien.1 Daer in es feeste ende joie; Daer en come niemene hine vervroie; Daer sijn vedelen ende tamburen,+ 9480 Cytolen ende tymbren tallen uren; Daer jagetmen hasen ende conine In die scone boschgelkine,2 Daermen die vroude groet mach scouwen, Beide van knapen ende van joncfrouwen.+ 9485 Alsi sijn moede gaen si met staeden Te gadre in die stove baden, Die sie daer hebben al bereet, Want elc daer sine camere weet In die herberge, daer vrouwe af es 9490 Sotte Meltheit, sijt seker des, Die hen rekent van herbergien Ende die morsele van leckernien, Ende hen vercoept alsoe diere Hare feeste ende hare beleciere, 9495 Dat si vercopen al hare lant, Ende hen no blijft no gelt noch pant. Ic bringse daer met groter eren, Mar Ermoede doetse wederkeren: Ic hebbe dat ingaen ende si dat ute. 9500 So waneer dat si sijn al ute, Soe moegen si wale clinken slaen; Want ic en salse meer ontfaen,3 En ware dat si tgoet vercregen, Daer si den cost met mochten plegen 9505 Van Sotter Miltheit ende anteren: So soudiese weder wel feesteren Ende gerne laten comen naer;
[p. 164]
A. fol. 45 c.d. +Maer hets ene dinc alte swaer, Alse dicke te comenne alse si begeren. 9510 Wane soude comen dat si verteren? Alst coemt ten inde ende sie sijn bloet, Sone durren si van anxten groet Mi van scanden niet anesien. Hets wonder hoe dit mach gescien, 9515 Sie en doeden hem van rouwen;+ Maer u seggict wel met trouwen, Opdat gi hebt daerwaert gere, Dat noit es was geberst so bere Noch so gevilt in genen sinne,1 9520 Alse gi selt sijn, mach u gewinnen+ Ermoede ende hebben in hare hande. Sie sal u leiden achter lande In winkele, in hoeke ende in straten, Dies si u sal sterven laten 9525 Van hongere, dats hare maniere;+ Nochtanne wasse Hongeren cameriere, Ende diende hare, so dat sijt bequal Ende bernende was van hongere al, Ende hare leerde alle quaethede. 9530 Si maketse meesteresse ende voester mede+ Dieften, dies knapelkins,2 Die soe menichgen neemt tsins, Ende sogedene met haren melke: Nie en sagic voestre selke. 9535 Willic u tellen hare manieren?+ Sine es oetmodich noch goedertieren, Oec so woent si in een lant, Dat magerste datmen noit vant; Daer en wast noch coren noch wijn, 9540 Gars noch cruet, noch busscelkin,+ Nemmer daer bome en botten. Het staet op dinde van Scotten Op ene starke steenroke. Honger en heeft engere coke 9545 Te doene om te cokene mede;+ Want het es die coutste stede, Diemen indie werelt weet.3 Om dat Hongere ware leet, Dat om hare wiese enich cruet, 9550 So trect sijt altemale uut+ Metten nachgelen van haren handen Ende met haren scarpen tanden. Nu willic u seggen hare gedane, So ic best can na minen wane. 9555 Idel, dunne, mager ende lanc;+ Den buc inholich ende slanc, Hangende ane die borst thale; Die been gaen hare altemale Hangende tallen leden uut, 9560 Daer boven hangende ene gele huut;+ Te woest so es hare dat haer, Die ogen diepe ende niet claer, Mager ende bleec dat anscijn: En gene bleecker sone mochte sijn.
[p. 165]
A. fol. 45 d.-46 a. 9565 +Sine heeft int lijf engene humure,+ Dus heeftse magerheit ter cure Ende so bedwongen in allen sinne,1 Dattie plantiose goddinne Ceres, die doet tcoren comen, 9570 Es die wech daervart benomen;+ Ende Trithelemus oec daer mede, Die scepe brinct ter meneger stede,2 En can den wech daer niet geraken; Noch niemen, die mach salich maken 9575 Den mensche, en can gecomen daer;+ Maer ic segge u vorwaer, Wildi met Ledicheiden gaen, Gelijc dat gi hebt gedaen, Ermoede sal u daer wel bringen, 9580 Die vrouwe es van desen dingen.+ Enen andren wech gaet Ermoede Dan den genen. dien ic hier hoede. Wildi volgen Ledicheiden, Diere volheit niet en geseiden 9585 Alle die met tongen spreken,+ Gi selt danne saen sijn gestreken Tote daer gi Ermoede vinden selt; Ende blijftdi danne in hare gewelt, Ende u behagen hare maniren, 9590 So mogedi danne wel faelieren+ Tassallerne dien casteel, Ende oec te winne dat beter deel. Maer van Hongere mochti seker wesen, Die saen sal sijn an u gelesen; 9595 Want Ermoede can, dats oppenbaer,+ Bider herten den wech tote daer.3 Vrient, noch mogedi sijn gewes, Dat die kaitivichge Honger es So gediensttechtich sire vrouwe, 9600 Dat hise dickent cust niet rouwen+ Ende daertoe in groter breken;4 Dan coemt Honger vortgestreken Ende wect Dieften sijn kindekin, Ende heet hem gereet dan sijn 9605 Gaen te siene om sijn bejach,+ Waer dat hijt gecrigen mach: Dit leert hem Honger ende Ermode mede. Dan geet dat kint, dien al die lede Beven, ende hem droemt dan al, 9610 Dat omme sine diefte hangen sal;+
[p. 166]
A. fol. 46 a.b. +Want altoes es hem in die moet, Dat die galge hebben moet. Diefte pijnt hem nacht ende dach, Hoet sinen vader helpen mach; 9615 Mar dats ene cranke neringe.+ Bi selker neringe so wart inge Desen weeh, diene wille gaen; Ende gi, diene wilt bestaen, Gi en hebs noch niet verdient, 9620 Dat gi wesen sout mijn vrient.+ Nu soect enen andren wech dan desen, Gine mochter aldus comen no wesen.’ ‘Vrouwe, dore God,’ seide die minnere, ‘Uwe gracie eist dat ic begere, 9625 So dat ic quame in dien pat, Die mi leidde ter selver stat, Dat ic mochte Suete Onfane+ Hulpen ute dien priensoene te gane, Daer hi nu ghevaen es binnen: 9630 Dor God, vrouwe, laet mi ghewinnen!’ Rijcheit seide: ‘Ic hebbe wale Gehort ende verstaen uwe tale:+ Gine hebt uwen bosch niet al vercocht. Soe wiene heeft ane u gesocht, 9635 Gi hebs noch een vier behouden;1 Ende sonder vier en mach met vrouden Leven niet die volget der minnen+ Ende hare seden wilt bekinnen. Die minnaren wanen wesen vroet, 9640 Dies sise dragen in haren moet. Neen si niet, het es verwoetheide, Alse Redene tote u wel seide,+ Dier gi en wout horen niet, Dies es u sotheit groet gesciet. 9645 Wet oec wel, dat gi noit sint Mi en priset niet een twent, Ende dat gi te minne bestont;+ Want die minnen werden oncont Met mi ende haten mi mede, 9650 Ende worpen mi tere ander stede; Ende tirst dat icse danne begeve, Ware mi leet dat hem iet bleve,+ Ende warpse oec van mi verre.2 Nu vliet van mi eer ic mi erre.’ 9655 Doe sciedic dane; si bleef daer Met haren lieve, dat was waer. Nemmeer en dorstic hare vragen Noch oec mi van hare beclagen; Maer ginc pensende harentare 9660 Int scone praieel openbare, Dat liefleec was utermaten, Alsic u hebbe weten laten; Maer niet so gerint mi das,+ Want elre mine pensinge was, 9665 Hoe ic mi houden mochte gestade, Ende dat ic alsoe nine daede, Datmen enichgen lachter sprake Iewerinc in enichge sake;+ Mare emmer en vergaetic niet 9670 Die stucken, die mi mijn vrient hiet; Ende diende Quade Tonge oppenbaer, Waer ickene vant, hier ocht daer; Ende mine andre viande mede+ Die so eerdic telker stede,
[p. 167]
A. fol. 46 b.c. 9675 +Ende diende hen met al den sinne. Niet en weet ic ocht hen ginc inne; Mare sere so wasic bevaen, Dat ic niet en dorste gaen+ Ter vaster borch utevercoren, 9680 Alsic te gane plach te voren; Nochtan begerdic alle dage. In dit vernoi, in dese plage Ende in dese penitencie mede+ So was mijn herte talre stede. 9685 Dit so hardic langen tijt, Dat ic haetscap ende nijt Decken moeste met barate, Om te jagene meer mine bate. Mijn dogen kinde al die God van Minnen, 9690 Die mi proefde in allen sinnen; Noit en vant hi in mi ontrouwe, Noch oec Venus die hoge vrouwe. Doe mi die God dus tallen stonden Hadde geproeft, ende vonden 9695 In allen dienste goet ende getrouwe, Quam hi te mi al sonder rouwe, Ende lachende van minen sere.+ Metter hant nam mi die here, Ende vragede mi, ochtic altemale 9700 Sine gebode hadde gehouden wale, Ende hoe mi behagede die Rose, Daer mijn herte om dogede die nose;+ Nochtan wisti al minen moet, Want God weet al datmen doet. 9705 ‘Mijn gebod,’ seit hi, ‘ende mijn begeren, Dat ic gebiede finen minneren, Dat si en elre en keren ane+ Dan in minnen te volstane.’1 ‘Here, soe en doe ic sekerlike, 9710 Mare hebbe u gedient getrouwelike.’ ‘Hets waer, maer gi sijt wankel sere; U herte steet ten menegen kere,+ Ende sijt in te menich ontsien. Ander dages wouddi ontien 9715 Mire manscap ende sijn afgedaen, Doe gi Redenen hadt verstaen, Ende beclaget u sere van mi Ende oec van Ledicheiden, dat si In minen vergiere u hadde gelaten; 9720 Want hen ware twent ure baten. Gi wart met Redenen accordert, Ende naleecs al van mi gekeert.’ ‘Genaden, here, ic lie wale, Dat ic horde na hare tale 9725 Langer, ende hadder na verstaen, Dan ic te rechte soude gedaen+ Hebben, haddics mi vorsien; Mar doch ginc ics mi ontien, Ende quaems te mi selven weder. 9730 Nemmermeer en leggic neder Uwen dienst om engenen noet,+ Antropos, die vrouwe groet, Si en beneme mi dat leven, Dat mi Cloto heeft gegeven: 9735 So salic u dienen getrouwelike Ende Venuse der vrouwen rike,+ In dien dienst dat si begert, Tote dat mi die doet vertert. Dan mogen seggen mine mage, 9740 Die over mi maken clage: “Vrient, dese doet, die gi hebt nu,+ Gelijct uwen levenne, dat seggen wie u,”’ ‘Bi trouwen,’ seit hi, die God van Minnen, ‘Nu dunct mi in allen sinnen, 9745 Dat mine manscap in di Harde wale bestaedt si.+ Gine sijt niet van dien quaetdien, Die mi ende mine partien
[p. 168]
A. fol. 46. c.d. +Versmaadden waer si mochten, 9750 Alsi hadden dat si sochten. Uwe herte es seker ende vast:+ Dies seldi sonder meerren last Ane die havene comen saen, Daer gi lange hebt nagestaen; 9755 Ende ic vergeve u mesdaet, Die gi gedaen hebt sonder raet,+ Ende meer om bede dan om goet; Mar ic sègge u wat gi doet: Wildi versoenen jegen mi, 9760 So vertrect mi, hoe dat gi Mine gebode hebt gedaen,+ Die ic u beval ende dede verstaen. Als ghi mi hier segghet wel, So wert noch uwe pine al spel.’1 9765 ‘Here, gerne,’ seide die minnere, ‘Dorperheit seuwic harentare, Ende messpreken haetic sere; Gerne gruetic telken kere Die liede, sijn si groet ocht clene; 9770 Dorper wort ende oec onrene+ Dic scuwic, al wart in scerne; Vrouwen eric altoes gerne, Ende al dat vrouwe name heeft Dien soe dien ic vor al dat leeft.+ 9775 Hoverde scuwic, ende daerbi Houdic jolijs ende behagel mi; Milde te sine pijn ic mi mede, Ende mijn herte blijft tore stede.’ - ‘Bi trouwen, gi con twel u lesse:+ 9780 Al selc alse gise segt so esse. Ic weet wel dat ic uwes seker ben.2 Hu steet hu nu in uwen sen?’ - ‘Here, ic leve met rouwen groet; Gine troest mi saen, ic blive doet.’ 9785 ‘Ende en hebdi die III troeste nemmeer?’ - ‘Nenic, here, alsic dede eer: Goelijc Sien es mi ontbleven.3 Sie hadden mie alle III begeven, Maer die twee sijn weder comen 9790 Ende hebben te mie sint ware genomen.’ ‘Hebdi Hope?’ - ‘Jaic, here, Hi heeft mi geholpen sere, Ende gehouden al sonder gile In sconen gepense lange wile.’4 9795 ‘Waer es Suete Onfaen gevaren?’ - ‘Here, hi leit gevaen tuwaren,+ Dien scone, die goede, dien ic soe minne.’ ‘Nu blijft met rasten in uwen sinne; Want gi selt noch hebben meer 9800 Uwes willen, dan gi waent eer,
[p. 169]
A. fol. 46 d.-47 b. +Van daer gi omme hebt gedient+ Getrouwelike alse mijn vrient. Ic wille ontbieden haestelike Minen barone van minen rike, 9805 Ende dien starken casteel beleggen Sonder enich wederseggen;+ Ende eer wi sceden, na minen wane, Sullen wie hebben Suete Onfane.’ Sonder beiden die God van Minnen 9810 Ontboet sijn volc in allen sinnen, Selc bi geboden, selc bi beden. Daer quamen bi mechtecheden Vele lieden ten hogen God, + Willich te doene sijn gebod, 9815 Na hare macht, waer dat ware: Nu willicse u nomen openbare. Ledicheit, die in den meesten deele Vrouwe was van desen praiele,+ Quam met sconen gesinde daer; 9820 Edel van Herten openbaer, Edelheit, Miltheit ende Rijchede, Ontfarmicheit ende Coenheit mede, Delijt, Ere ende Hovescheit,+ Geselscap ende Simpelheit, 9825 Sekerheit, Deduut ende Doegt, Blijtheit, Jolivecheit ende Jogt; Oetmodicheit quam mede daer, Ende Gedoechsaemmicheit, dats waer;+ Wel Helen ende Geveinst Wesen 9830 Quamen daer, ende oec mettesen Valsch Gelaet, die met machte Geveinst Wesen met hem brachte; Want sonder hare en mach hi niet,+ Want hi met hare te wandelne pliet; 9835 Ende wat dese twee te voren tonen, Baraet moeter emmer in woenen. Nu willic u laten horen Van wien Valsch Gelaet es geboren.+ Baraet soe was sijn vader, 9840 Die der liede herte steelt algader; Sijn moeder was Ypocrisie, Die God onse here vermaledie; Dese sogedene ende voeddene mede:+ Godsat hebbe hare vule sede, 9845 Dat si verraedt so menich rike Bi haren abbite geestelike! Ende tirst dattene die God versach, Werdi heme wat hi mach,1 + Ende seide: ‘Valsch Gelaet, bi wies orlove 9850 Siedi comen te minen hove? Segt, hoe dorsti comen hier?’ Mettien quam vort die vrouwe fier, Geveinst Wesen, alte hant,+ Ende nam Valsch Gelaet bider hant, 9855 Ende seide: ‘Here, en belget u niet; Dat hi hier quam es bi mi gesciet. Hi heeft mi menich goet gedaen Ende testaden dicwile gestaen;+ Hi help mi altoes ter noet; 9860 Ne ware hi, ic ware nu doet Van hongre, here, dies es hi Al hier comen tote u met mi. Hine wilt al die liede niet minnen;+ Mar ic begere in allen sinnen, 9865 Dat hi si vanden lieden gemint Ende over helich man bekint;2 Want ic bem sine amie faitijs, Ende hi es weder mijn amijs.’+ ‘Nu eist dan tijdt dat wie beginnen 9870 Te sprekene,’ seide die God van Minnen, ‘Hoe dat wie moegen verweren Ver Jalosien, die onse minneren Doet soe over grote pine.+ Hieromme hebbic u, vriende mine, 9875 Ontboeden ende hier doen comen. So heeft te houdene genomen Jegen mi desen casteel,
[p. 170]
A. fol. 47 b.c. +Dat mire herten deert een deel.+ Soe heeftene so vaste doen maken, 9880 Dat ic niet en can geraken, Hoe datmenne gewinnen sal Sonder scade ende groet mesval; Ende oec so deert mi meer der ane+ Vanden kinde Suete Onfane, 9885 Dat so dicke te vorderen plach Onse vriende, ende nu niet ne mach Ute dien vangnesse coemen. Sint mie Tybullus wart genomen,+ Die mijn dinc kinden groet ende smal, 9890 So sijn mine gescutte al Gefaeliert ende mine boge, Ende mijn halsberch ontwee getogen: Dies hebbic om hem rouwe groet.+ Mijn moeder weende om sine doet, 9895 Alsi doen mochte wel te rechte.1 Nu hadden wi te doene wel onser cnechten Gallus, Catillus ende Oviden, Die wale consten tallen tiden+ Van minnen spreken wel gereet; 9900 Maer si sijn doet, dat es mi leet. Siet hier van Brusele Henrecke,2 Die ver Jalosie swaerlecke Torment ende pijnt, bi mire trouwen,+ So dat hi sterven waent van rouwen. 9905 Nu es hi mi comen te rade Alse een die mijn vrient gestaede Es ende al eigin mijn, - Dies moet ic hem gehulpich sijn, -+ Ende hebbre u omme vergadren doen, 9910 Om Suete Onfane, die int prisoen Legt, te hulpene uter noet; Want mi so ware scade groet, Dat wi soe getrouwe knape verloren,+ Ende ic hem mochte betren sinen toren; 9915 Ende ict beent sculdich te doene mede Doer sine getrouwe dienstechede, Daer hi mi mede heeft gedient, Ende noch wille dienen alse mijn vrient,+ Ende maken te Dietsch, daer in sal staen 9920 Mine gebode, die hi sal saen Onbenden ende seggent Suete Onfane, Opdat hire mach comen ane, Die nu so vaste legt in rouwen,+ Dat mi deert, bi mire trouwen; 9925 Want en can ics niet ghewinnen, Dat sal mi deren int herte binnen. In troeste mi in niemenne el Dan in u lieden, dat weet wel;+ Gi sijt mijn troest in allen saken. 9930 Mochten wie Henrecke gemaken In hogen, die so hovesch es, Ende so melde, geloeft mi des, Ende mi gedient heft so walc,+ Ic souts verbliden altemale. 9935 Nu coemt hierna Jhan, sijn geselle, Een hovesch knape, daer ic af telle, Ende mi eerlec heft gedient Alse een mijn getrouwe vrient,+ Ende vort dienen wilt gereit
[p. 171]
A. fol. 47 c d. 9940 +Sonder nijdt ende giricheit, Ende dore Redenen mine wilt laten, Ende alle mine specie doet haten, Die bat riect dan balseme doet:+ Daer bi eist recht dat si moet 9945 Faellieren ter meneger stont.1 Ende Henrec, dats mi wel cont, Die dit Dietchs begonnen heeft, Willet volenden, opdat hi leeft,+ Ents hem God onse here dan an, 9950 Want hi es mijn getrouwe man, Opdat hi mach Suete Onfane Vercrigen, ende die welgedane Rose, die hi heft so wert,+ Ende van herten so begert, 9955 So dat wijt emmer moeten doen; Want sijn gebot2 ende sijn sermoen Sal werden gelesen ter meneger stat, Ende men saels ons dienen te bat.+ Nu es wel recht sekerlike, 9960 Dat wi den toename van Heinrike Seggen ende condich maken; Want die toenamen sie sijn saken Daer die man bekint mede es. Van Akene,3 sijt seker des, 9965 Es sijn toename, ende es prochiaen Te Cortbeke, alsict hebbe verstaen. Nu biddic der goddinne des Lucinen, die vanden brudenne es Gerechte goddinne ende vrouwe,4 9970 Dat si Heinricke, die ons getrouwe Es, alsoe vorderen moete,+ Dat hi lese die Rose soete; Ende Jupiterre so biddics mede, Dat hine behoude in die blijthede; 9975 Want hi wilt desen boec al uut Maken, daermen dat suete cruut+ Sal vander minnen moegen kinnen; Ende daer na men en genen sinnen Tongemake en darf wesen. 9980 Die dit boec heeft gelesen, Hi sal hier sien also claer+ Die poente der minnen ende oppenbaer, Datmen dit boec in allen sinnen Heten mach Spegel der Minnen;5 9985 Want vele goets bringet den minnere,
[p. 172]
A. fol. 47 d.-48 a. +Opdat si te horne nine begeren+ Na Redenen der hoger vrouwen, Die mi doet leven dickent met rouwen. Hier omme so coem ic u te rade 9990 Alse minen mannen, ende bidde genaden U allen harde oetmoedelike,+ Dat gi des en selven Heinrike, Die oit soe getrouwe was mi, So hulpt dat hi gevordert si. 9995 Oec bem ic sculdich te biddene mede Vore andre, die ter meneger stede+ Selen noch geboren sijn, Ende houden hen ane den raet mijn, Diere harde vele wesen sal; 10000 Want ic weet te voren al, Ende benre af prophete, dats waer;+ Want si selen oppenbaer Venden in dit boec bescreven In welker wijs dat verdreven 10005 Sal wesen noch ver Jalosie, Ende altemale hare partie,+ Ende haren casteel gebroken soe, Ende getruerit daertoe,1 Dat sise in engenen saken 10010 Nemeer weder en moge maken. Dies so raedt mi openbare,+ Hoe ic best mijn volc scare, Ende bescicke mijn orloge, So dat ic gewinnen moge 10015 Lichtelike den starken casteel, Die noch vaste es ende geel.’+ Doe dus die Goddinne was kint,2 Al sine redenne hadde geint, Gingen te gadre die barone 10020 Om raet te nemene, wat hem te doene Stoede al met selken saken.+ In vele manieren dat si spraken, Want elc hi gaf sinen raet; Doch bleven si, dat verstaet, 10025 Op enen raet, daer si mede Ten God wart keerden doe ter steede.+ ‘Here, her God,’ soe seiden si, ‘Met accorde soe sijnwi Bleven altegader gemene, 10030 Sonder Rijcheit die vrouwe allene, Die harde diere heeft gesworen, Dat si omme mensce die geboren Es, nemmermee, Godeweet, Ane die borch slach en sleet,+ 10035 No met houwen, no met scachte, No met gheenen anderen ambachte;3 Ende es gesceden met bolgenscape: Alsoe sere haetsi den cnape; Ende seit: sone heeftene wart no lief.+ 10040 Daer omme doetse hem dit ongerief, Dies hi en gadert engenen scat. Over waer seggen wie u dat, Dat hine mesdede oppenbare Noit andre saken jegen hare.+ 10045 Si lijt wale, alse ict vernam, Dat hi gistren margen quam Tote hare, ende sochte hare ane Orlof al dien pat te gane, Diemen heet Te Vele Gegeven;+ 10050 Maer hi es daer buten bleven, Want hi was arm, doe hijs bat: Dies was hem ontseit dien pat;
[p. 173]
A fol. 48 a.b. +Ende sint en es hi sekerlike Van enen penninge worden rike,+ 10055 Alse ons Rijchede dede verstaen; Ende hieromme es ons afgegaen. Nochtanne sijn wi altemale Sonder hare geacordeert wale. Wie hebben vonden in onsen raet,+ 10060 Dat Bedect Wesen ende Valchs Gelaet Metten haren te desen tiden Sullen tachterste porten bestriden, Die Quade Tonge houd ende hoedt Met sinen quaden volke verwoedt.+ 10065 Meltheit ende Hovescheit mede Selen proven hare vromichede Jegen die quene ende hare gaen ane, Die soe nauwe wacht Suete Onfane. Oec willewi dat te deser tijt+ 10070 Wel Helen ende Delijt Scaemten bestaen vromelike, Ende breken hare porte stoutelike. Jegen Sorge willen wie dat varen Coenheit ende Sekerheit metten haren;+ 10075 Vrieit ende Ontfermichede Willen wie dat Dangiere bestrede. Dus es dit here wel gescart, Want nemmer en es so bewart Die casteel, hine worde gewonnen,+ 10080 Al es ons Rijchede ontronnen, Die ons allen en prijst niet sere.1 Daer omme bidden wi u, lieve here, Dat gi Venuse uwer moeder Al hier ontboet, want si es vroeder+ 10085 Dan wi alle van orlogen: Si sal ons wel geraden moegen, Daer omme ontbietse, hets welgedaen.’ Die God van Minnen antworde saen: ‘Gi heren, mijn moeder, die goddinne,+ 10090 Daer wijsheiden vele es inne, Si en doet niet altemale Minen wille, maer si can wale Mi secorsen, alst es te doene; Ende daer bi weet wel, gi baroene,+ 10095 Dat ic mire moeder nine wille moyen Om niet, want hare souts vernoyen. Ic eerse ende werdse, waer ic mach, Met wat dat ic verleesten mach, Maer waenneer dats te doene si,+ 10100 So salsi comen, geloves mi; Al waerse hier so bi oec nu, So soude hier comen, dat seggic u, Ongebeden van minen wege, Ende hebben saen den torre belegen.2 + 10105 Mijn moeder es vrome in hare daet. So heeft gewonnen, dat verstaet, Menege borch, die vaste stont, Die meer coste dan dusentich pont, Daer ic niet jegenwerdich en was.+ 10110 Haddicker geweest, geloeft mi das, Sie en waerre niet comen inne Bi coepmanscepe iu genen sinne; Want hets coepmanscepe, wise doet, Die minne geeft om enich goet,3
[p. 174]
A. fol. 48 b.c. 10115 +Gelijc datmen coept orse ende rassiden. Die tgelt pait hi machse riden, Wilt hi sachte, wilt hi sere;+ Want hi den coepman en es mere Sculdich, noch die coepman heme. 10120 Aldust eist, alse ict verneme, Die coept oec van enen wive Die genoechte van haren live;+ Ende alsise hem gelevert heeft, Ende hi hare tgelt, dat hire om geeft, 10125 Soe es leden al die minne: Daer en es al dan coepmanscap inne. Coep en es niet gegeven:+ Daer omme es die danc saen bleven.1 Nochtan sijn dese coep beide 10130 Ongelijc, die ic u seide; Want al eist dat een diere Coept een ors, hi maecht sciere+ Vercopen ende nemen daervan Sijn gelt, ende wennen dat hi can; 10135 Ten mensten sone eist al niet Verloren, hine heves weder iet: Tfel oec, al ware dat sake,+ Dattie moert te doet stake; Maer dusgedanich sone es niet 10140 Die coep, die ver Venues pliet; Want nemmerme sone coept geen man Wijf soe diere, wat hire an+ Legt gelt ocht goet, hine si te voren Sekerlike al verloren 10145 Want die vercoept neemt die have, Ende die coept geeter ave; Nochtan en heeft hire so vele an,+ Dat hire ave geheten can Here noch oec iet gesijn, 10150 Hen ware Norman ocht Poitevijn; Maer quame hi ende meer dan gave, Si en gingen den irsten ave,+ Ende en helden hem ane den naesten.2 Twi sal hem een man dan verhaesten, 10155 Dat een vreemde in sijn gewelt Also saen sal hebben sonder gelt, Alse een doet met sinen goede? Hoe mach hem dan sijn te moede? Dit sijn quade ende sotte liede, 10160 Ende ene keitivichge maisniede, Die hare gelt leggen daer, Daer si wel weten openbaer,+ Dat sijt verliesen altemale, Wat sire ane leggen, grote ocht smale. 10165 Maer daer bi en seggics niet, Dats mijn moeder en gevet iet; Maer ic segge u dat hijs heeft+ Na groten rouwe, die gene diet geeft, Alsene dat geven van groten goede 10170 Heeft bracht in swaerre ermoede, Ende hem Rijcheit heeft gelaten Broetbiddre achter straten,+ Die nu en wege es getogen, Ende mi niet helpen en wilt orlogen. 10175 Maer bi mire moeder Venuse, Ende bi haren oudervader Saturnuse,
[p. 175]
A. fol. 48 c.d. +Ende bi minen broderen al,+ Daer niemen af en weet tgetal, Die ic node versweren soude, 10180 Ende biden groten elschen coude, In drenke piment, dat wet te voren, In enen jare, wordic versworen,+ Want elc wel weet diet begert, Dat een God die hem verswert, 10185 Hine drinct piment in enen jare.1 Dit weetti wel dat mi ware Ene quade sake, versworic mi;+ Mar sint dat mi die Rijcheit si In dese noet nu afgegaen, 10190 Si selt ontgelden, sine neme saen Enichge wapine ende doese an, Ende helper mi met striden dan.+ En doet sijs niet sekerlike, Ende coemt dan enich man, die es rike, 10195 Ocht cnecht, ocht reddre, ocht baroen, Ic salne alsoe plumen doen Onse mageden ende met hem spelen,+ Dat hem in corten tiden selen Al sine plumen bloeten, 10200 Ende hi dat cleine metten groten Vercopen ende oec versetten al, Hen doe kenlic groet ongeval.2 + Arm man hi heeft betren here; Want in versmaetse min no mere.3 10205 Hi en es oec geen goet man, Diese lelec spreket an. Daer bi so es quaet Rijchede,+ Dat hise versmaedt tegener stede. Sie minnen bat dan doen die rike, 10210 Die thare houden gerechtelike;4 Maer bi minen vlogen beide Waer ic God over die Rijcheide,+ Alsic ben over die Minne, Alle die gene die ic kinne 10215 Mi getrouwe, die soudic maken Alle rike in waren saken, So sere ontfarmet mi te waren+ Hare weenen, hare clagen, hare mesbaren.’ Die baroene antworden saen: 10220 ‘Here, dat gi hebt doen ons verstaen, Dat es waerheit altemale, Ende gi selt oec behouden wale+ Uwen eedt, dats seker waer, Updat u een rike man coemt naer, 10225 Dat hi wille met trouwen minnen Ende uwe mageden leren kinnen, Die alle sien van diere costumen, Dat sine saen so sullen plumen, Dat hem ene vedre niet bliven en sal, 10230 Hine salse daer laten al: So selensine smeken ende striken Met sueten worden ende goelike, Ende helsen ende cussen mede,
[p. 176]
A. fol. 48 d.-49 a. +Ende geloven hem daer ter stede 10235 Te doene al dat hi begert; Ende emmer treckense te hem wart Tgoet, maer emmer vaste houden thare.1 Nu, here, gebiedt ons openbare Wat gi wilt, dat ment doe,+ 10240 Wie sijns gereet spade ende vroe. Maer Valsch Gelaet en dar hem niet Met ons onderwinden iet, Omdat hi van u es gehaedt. Nu bidden wi, here, dat gine laet+ 10245 Wesen vort van uwer maisniede, Ende hier wandelen met u lieden, Met Gevenst Wesen siere amien.’ - ‘Ende wildijt alle, gi partien,’ Seide die God, ‘so willict mede;+ 10250 Nu onthoudene hier ter stede. Ic wille dat hi vort mi Altoes te minen hove si. Valchs Gelaet, ic houde u Op selc couvent al hier nu,+ 10255 Dat gi selt te hulpen staen Onsen minneren ende niet afgaen, Maer hen staen staeden allen tijt, Ende onsen vianden derende sijt. Ic geve u macht in allen asauden,+ 10260 Want gi sijt comen van ribauden.2 Dus willet onse volc algadre, Want sekerlike gi sijt verradre, Dief ende oec versworen mede; So siedi oec ter meneger stede,+ 10265 Maer dat hebdi dicke gedaen, Om datter bi soude ontgaen U vrient ende verblijdt wesen. Nu segt mi, biddic u,3 na desen, Bi wat tekene men u sal+ 10270 U bekinnen overal, Alsmen us te doene heeft; Want die behendechste die leeft Siedi een, dat weet ic wale. Nu so segt mi altemale,+
[p. 177]
A. fol. 49 a.b. 10275 +Waer gi meest te wandelne plecht.’ ‘Here, wat holpe anders gesecht Dan die waerheit, die ic u sal Seggen? Ic woene overal: Dies en mochtic niet al vertellen.+ 10280 Seidic mijn leven minen gesellen, Si souden mi altemale versmaden,1 Ende onrasten alte vele beraden, Want Waerheit soude mi wesen wreet; Want jegen hare mijn leven geet.+ 10285 Daeromme en souts hare niet twent bagen, Ende soude mi wech van hare jagen, Alsic hare seide die grote mort, Als ic pense ende bringe vort; Want hare en baget dinc negene,+ 10290 Die ic segge, sonder allene Die ewangelie, alsicse spreke, Maer dats emmer valsceleke; Want mine saken sijn so quaet, Dat ic en gere, dat verstaet,+ 10295 Engenen wettegen man no goeden; Want waneer soe si mi verstoeden, So souden sie mi alle verdriven. Maer die gene, der ane bliven Mine leringe vast ende gestade,+ 10300 Die leven al biden rade Baraets, mijns lieves vader, Ende Ypocrisien, die beide gader Mi wonnen ende voedden mede.’ Die God van Minnen antworde tier stede:+ 10305 ‘Dit was ene scone wenninge, Die si wonnen onderlinge, Daer si wonnen desen duvel, Ende gaven hem tetene broet ende suvel. Sint,’ seit him die God van Minnen,+ 10310 ‘Dat gi sijt ontfaen hier binnen, Soe moetti ons seggen uwe affare Ende uwe wandelinge harentare, Dat onse lieden moegen hoeren Ende weeten ende verstaen te voren+ 10315 Van wat dienste dat gi sijt. Nu segt ons in corter tijt.’ ‘Here,’ seide doe Valsch Gelaet, ‘Sint dat u te wetene staet, So sal ic u, wat mijns gesciet,+ 10320 Seggen u ende helen niet.’ Valsch Gelaet al sonder beide Begonste aldus ende seide, Datment horen mochte wale: ‘Nu hort, gi heren altemale,+ 10325 Die Valsch Gelaet wilt leren kinnen, Sine woninge es, in waren sinnen, In leecke, in clerke, in cloestre mede, Mar si es te selker stede Meerre dan si tere andre si.2 + 10330 Ic salt u seggen, hort na mi, Waer ic mi meest herbergen wille, Dats daermen mi helet stille, - Daer bem ic seker, Godeweet, - Dats onder doetmodechste cleet.+ 10335 Die geestelike sijn meer bedect Dan die hem ter werelt trect. Ic en segt oec daer bi niet, Dat ic wille lachtren iet Die gene van religione,+ 10340 Opdat hi es van helegen doene Ende alle godelijcheit begert,
[p. 178]
A. fol. 49 b.-d. +Nochtanne en hebbicse lief no wert. Menich valsch cloesterere, Fel ende van quaden gere,+ 10345 Doen ane die cledre alsmen siet, Maer therte en verwandelt niet. Godeleke lieden sijn oetmodich, Niet in hoverden overvloedich: Daeromme willic met hem woenen,+ 10350 Omdat ic moege die lieden hoenen. Haren abijt so neme ic wale, Maer ic scuwe altemale Die werke, diere toe behoeren; Want ine quame anders niet te voren+ 10355 Van minen wille, ho ict verscoende1 Ende van buten iemen toende; In mocht en geen sens laten, In mi en mochte hoverde niet maten. Metten hoverdichgen soe woene icke.+ 10360 Die begeren ende pinen dicke Te vercrigene die werelt ere, Ende daer na so staen si sere, Dat si bekint wel moegen sijn, Omdat men hem geeft broet ende wijn, 10365 Ende penitancie goet ende vet.2 + Hier omme volgic altoes met; Met groten heren, diemen vint, Garic altoes te sine bekint, Ende hen te volgene in haren sale.+ 10370 Arm can ic mi maken wale, Nochtanne die gode, lecker morselc Si comen mi altoes te deele, Ende drinke dien alren besten wijn, Die mach in dien lande sijn.+ 10375 U lieden so predekic aremoede, Mare ic gere vloetheit van goede. Dits oec ene gemeine maniere Van allen moneken cloesterire, Want hebben si den abijt ane,+ 10380 So scinen si helich inden gedane, Ende willen emmer helich wesen; Maer verstaet wel mijn lesen: Die cledre en maken den monec niet, Diemen hem ane dragen siet,+ 10385 Noch dat hi boven es bescoren: Dats al meest pine verloren; Want Baraet so es in hem Te XII staeden ende niet men. Niemenne en es so wel geleert,+ 10390 Dat hi hem jegen mi iet keert3, Mar houden hem ane mine wet; Want waer ic ga, mi es altoes met Baraet; ine soeke niet el dan datte. Gelijc niet el en soect die catte+ 10395 Dan die ratten ende die musen Harentare ende achter huse, Aldus so jagic minen staet, Daer ic met decke mijn baraet; Ende ine can so behendich vensen mi,+ 10400 Dat so behendich iemen si, Die geweten can mijn leven, Ic wilt hem selven te kenne geven.’ Die wile Valsch Gelaet dit seide, Die God van Minnen sprac sonder beide,+ 10405 Ende onderginc hem sine sprake Ende seide: ‘Hets ene selsiene sake, Dat gi hier verstaen ons doet.
[p. 179]
A fol. 49 d.-50 a. +Vintmen helige lieden goet Ter werelt ende buten abdien?’+ 10410 - ‘Jaet, here, ic darf wale lien. Waendi omme die cledre gemingt, Dat daer omme van Goede verlingt Smenscen ziele? Neen si niet;1 Want menegen helegen sant men pliet+ 10415 Tanebedene ende menege sintinne, Die Gode dienden altoes met sinne, Ende werelike cledre droegen, Daer si hare herte niet anesloegen, Alse daeden mageden ende martelaren,+ 10420 Die oec in huweleke waren, Ende moeder worden van goeden kinden, Ende haer leven in huwelic inden. Besiet menege helichge maget, Die crone vor Gode nudraget,+ 10425 Ende starf in waerreliken cledre,2 Waendi datse God te ledre Heeft om dat weerrelijk cleet? Neen hi niet, weet dat gereet, Goet herte maect goet leven;+ 10430 Tcleet en cant genemen no gegeven, Ende goet leven maect goet werke. Nadat ict sie ende merke. So leeght alleene dat religioen Ant werc dat de liede doen.3 + 10435 Waendi, die name een scaeps vel, Ende daermede cleedde wel Den wolf here Ysengrime, Wart in dauwe ocht in rime, Dat hi en gene scaep en name,+ 10440 Al wart dat hire onder quame, Ende daeromme gave den scapen vrede, Al ware dat hire scaep scene mede? Neen hi niet, maer te meer. Soude hise nemen ende vele teer,+ 10445 Omdat sine kinnen niet en sonden, Al waert dat hi vlien oec woude. Hoedt u van desen welvekinen, Die nuwe apostelen scinen, Helege kerke; want gi gegeven+ 10450 Hen in handen om u sneven. Het sijn die u sonden weren, Ende heimelike u verteren; Sdages maken si u mure, Mar tsnachts wordet hem te sure,+ 10455 Hoe si u gemineren moegen Ende muren breken ende poegen. Dat sijn uwe gerechte prelate, Daer si ane doen onmate Ende overdaet al te groet.+ 10460 Nu willic swigen, ic hebs noets; Want si moeten mi, dats waer, Wedersaken sijn te swaer. Want dese, daer ic af telle, Sijn wolve gecleedt met scaeps velle.+ 10465 Maer ic wille u geloven wale, Dat ic u vriende altemale Vordren wille, waer dat si, Opdat gi ontfaen wilt mi Ende mine amie, want daer sonder+ 10470 En mochtic sijn, want ic bleve tonder. Ic bem verradre sekerlike,
[p. 180]
A. fol. 50 a.b. +Ende onse Here van hemelrike Hout mi over enen dief, Ende versworen, dats mijn gerief,+ 10475 Opdat ic minen wille volbringe; Want met logenen sonderlinge Bem ic bedect altemale; Want niemenne en mach mi kinnen wale, Hoe dicke hi mi te siene plegt.1 + 10480 Van Pirotheuse daermen af segt, Dat hi hem sciep waer hi in woude, Baraets consti so menichfoude; Nochtan en constijs half so vele Alse ics can te minen spele;2 + 10485 Want ine quam noit so dicke tere stat, Datmen mi daer iet kinde te bat; Want alte wale ic wisselen can Die cledre, die ic hebbe an. Nu bem ic monec, nu bem ic nonne,+ 10490 Nu bem ic riddre van hogen conne, Nu bem ic canonec, nu prelaet, Nu pape, nu clerc, nu advocaet; Nu bem ic meester, alse nu scolier; Nu bem ic borgrave, nu forestier.+ 10495 Wat makic hieraf menich sticke? Van allen ambochte so bem icke: Nu bem ic prinche ende nu page. Ic hebbe in mi ene usage, Dat ic bider herten can+ 10500 Alle talen, die noit conste man. Nu bem ic graeu, nu bem ic out; Nu bem ic jonc in mire gewout; Nu bem ic Robert, alse nu Robijn, Nu bem ic barevoet, nu Jacopijn.3 + 10505 Ic volge gerne mire vriendinnen, Die mi hier brachte binnen, Ende doe gerne, al sout mi deren, Al haren wille, haer begeren. Selc wile doe ic cledre ane+ 10510 Ende ga in vrotiwen gedane: Nu bem ic vrouwe, alse nu joncwijf, Nu clusenerse, die al haer lijf Gedaen heeft penitencie groet; Nu bem ic een Lollart ende bidde broet; 10515 Alle die singen broet om Goede Dat sijn diere truwanten bode. Nu bem ic abt, alse nu abdesse; Alse nu bem ic irst professe.4 Dus doergaic die werelt wijt,+ 10520 Ende doersoke dordine talre tijt, Daer ic mi best met helpen mach, Om te bejagene mijn gelach; Maer ic later tcoren af
[p. 181]
A. fol. 50 b.c. +Ende en soeke el niet dan tcaf;1 10525 Want mine wart ende mine daet Sijn harde divers, dat verstaet.2 Doe woude swigen Valsch Gelaet, Maer die God dede den raet, Dat hijs seide vele meer+ 10530 Dan hijs geseit hadde te voren eer, Die te hem seide ende sprac toe: ‘Nu segt,’ seit hi, ‘waer af ende hoe Gi dient den lieden achter lande, Gine dorres laten dore die scande,+ 10535 Gine segt al hoet met u steet; Want het scijnt wel ane u cleet, Dat gi sijt ene goede ermite.’ - ‘Hets waer, maer ic bem ypocrite, Ende predecke den lieden nuttelicheit3;+ 10540 Maer emmer vullic, dats waerheit, Mine pance met goeder spisen Ende met wine, diemen prisen Hort; dien neme ic in goede Ende predecke den lieden daremoede.+ 10545 Nochtan en gerics selve niet; Want waer mine ogen den armen siet, Dien scuwic ende hate mede: Dit heeft geweset altoes mijn sede. Ic hadde die contscap sekerlike+ 10550 Vandien coninc van Vrankerike Liever dan van een armen man, Hoe vele doegeden dat hi can; Want alsic sie dese arme kaitive Naectende bloet ende cranc van live,+ 10555 Hongerich ende dorstich, ende horse clagen, Dan c[x] mi niet wale behagen. Men dragense int gasthuus, ic wilt wel; Van mi en mogense hebben el Noch oec vercrigen anders iet,+ 10560 Datse moege geloven iet;4 Maer die rike perssemert, Die met siecheden es beswert, Dien visenteric vriendelike Ende troeste harde hovesscelike,+ 10565 Want ic waens gelt gecrigen; Ende doettene die quade doet dan swigen, Soe leidickene toten grave. Coemt iomen die mi spreect daer ave, Dat ic den armen so niet en doe,+ 10570 Weetti hoe ics onga dan, hoe? Ic segge: die rike es meer bevaen Met sonden, die hi heeft gedaen, Dan die arme kaitijf si: Dies behoeft hem bat dien raet van mi.+ 10575 In segt oec daer bi niet te male: Een arm man hine verliest also wale Sine siele in sine aremoede Alse die rike met sinen goede, Die wel keert al sijn doen,+ 10580 Want ons bescrijft Salomoen In sine parablen, alse ict weet, Dat in die derticste capittele steet: ‘God here,’ seit hi, ‘dore uwe goede, Hoedt mi van rijcheden ende van aremoeden;+
[p. 182]
A. fol. 50 c.d. 10585 +Want die rike heeft overmoet So over groet op sijn goet, Dat hi Gods, ons lieves vader, Daerbi vergeet altegader. Diegene die met aremoden leven,+ 10590 Sie moegen sonde qualec begeven: Die noet si houtse so bevaen, Dat si moeten stelen gaen, Ocht valchs sijn ochte versworen, Daer si bi worden verloren.’+ 10595 Dat Salomon seide van sinen wegen, Daer en seide niemen jegen. Doe God ginc op erterike, Ende sine apostele die gelike Predecten te menegen staeden,+ 10600 Wine vinden niet dat si baden Broet ocht andre spisen iet; Want sine wouden bidden niet. Dus souden die brudre laten Hare bidden ende hem gematen,+ 10605 Ende leven bi haren labure, Daer si bat ane ter cure Daeden, opdat sijt antierden, Ende hem alsoe bestierden Alse hare irste brudere daeden,+ 10610 Die selve wrachten ende niet en baden; Ende bleef hem boven den etene iet, Sie gavens wech, sine hildens niet; Sine stichten gene grote gesaten, Si hilden hem altoes met maten.1 + 10615 Een starc man, nadat ict kinne, Es wale recht dat hi winne Sine spise met sinen handen, Waer hi woent ende in wat landen, Opdat hijs anders niet en heeft,+ 10620 Hoe helegelike dat hi leeft, Ende in wat ordenen dat hi si.2 Noch salic meer, geloves mi, U vertellen noch hier naer, Maer dat weet wel openbaer:+ 10625 Wie dat volmaect wesen wille, Hi vercope lude ende stille Al dat hi heeft van den sinen, Ende leve van sijns selfs pinen; Want niemene en soude ledich sijn.+ 10630 Hier es jegen die redene mijn, Na dat die Ewangelien houden, Dat wi altoes beden souden; Mare dat es een cranc bedecken, Dat wi dat voer ogen trecken;+ 10635 Want wi moeten beden laten; Doch alse wie dronken ochte aten, Aldus souden wie oec tbeden begeven, Alse wie wonnen daer wi bi leven.3 Ons bescrijft Justiniaen,+ 10640 Dat en geen man en soude gaen, Die gesont ende mechtich si, Sijn broet bidden, geloves mi, Opdat hijt te wenne vonde. Het ware vele menre sonde+ 10645 Ende oec ter werelt menre scade, Diese name ende verdade,
[p. 183]
A fol. 50 d.-51 a. +Dan dat si met selker quaetheit Nemen der lieden arebeit.1 Alemoessene en soude niemen ontfaen+ 10650 Noch met rechte daer omme gaen, Dan diere toe sijn geset: Dat sijn die gene, ic wille gijt wet, Die arm, ont sijn ende cranc, Ende quale hout haer leven lanc,2 + 10655 Noch gepinen niet en connen: Daer omme was alemoessene begonnen. Ende wet oec wel waerlike, Dat onse Here van hemelrike Gebiedt den mensche, dat hi al geve,+ 10660 So dat hem niet en bleve; Nochtan sone heet hi niet, Dat die mensche gaet bidden iet; Maer hi wilt datmen winne Met sinen handen, dat meint hier inne.+ 10665 Want sinte Pauwels ontboet Den armen apostelen, dat si hare broet Wonnen gerne met haren handen, Ende varen lieten alle triwande;3 Hi en woude niet, waer si quamen+ 10670 Ende predecten, dat si iet namen, Ende dEwangelien nine vercochten, In wat lande dat sise brochten; Want der geveren dire es vele, Die in ernste ende in spele+ 10675 Geven geredre ende mere Des hars dore die werelt ere. Dan si doen dore onsen Here, Ende daerbi verliesen sere; Want si verliesen ten gewichte+ 10680 Loen, alemoessene ende gichte.’4 Die God van Minnen hi seide: ‘Nu segt mi, selp u waerheide: Een stare man, die dienen wille Onsen Here lude ende stille,+ 10685 Ende dat sine heeft al vercocht, Ende goet daer af den armen brocht, Ende beden wille al in een, Ende pine ende sorge doen en geen, Mach hi dus Goede dienen iet?’+ 10690 - ‘Jai, here, waeromme niet?’ ‘Ende hoe? dat segge mi.’ Valsch Gelaet seide: ‘Dat si. Hi ga in een religioen, Daermen hem geeft al sijn verdoen+ 10695 Van haren renten, die si houden, Sonder te biddene jongen ocht ouden, Alse witte moneke ende swarte sijn Ende ander moneke, dats wel anscijn:5 In selke ordenen soudense hem begeven,+ 10700 Die op hare rente altoes leven,
[p. 184]
A. fol. 51 a.b. +Ende triwanten laten staen, Daer biddende ordenen met omgaen, Die bidden lopen achter lande: Dits vor Gode grote scande.+ 10705 Men vent selken monec nochtan, Die pinen gelijc enen andren man, Ende daer na Goede anebeden sere. Mi gedunkt, dat wilen ere Groet discort was ende swaer+ 10710 Op die baden, wet vorwaer, Ochtment met Gode mochte anegaen. Nu hort, ic saelt u doen verstaen Al die waerheit in dit boec, - Waerheit en soect genen hoec -+ 10715 In wat dingen men bidden mach, Nadat ict horde ende sach. Nu hort hier die sake waerbi Dat elc mach bidden, geloves mi: Es soe plomp van sinne een man,+ 10720 Dat hi geen ambocht en can Geleren, noch en begert oec niet Sonder ambacht te blivenne iet, Hi mach wel bidden tote dien male, Dat hi geleert sijn ambocht wale,+ 10725 Daer hi sijn broet met winnen mach, Sonder triwanden, nacht ende dach. Ochte die so ziec es ende so out, Dat hi en heeft en gere gewout Sijn broet te winne in crancheiden;+ 10730 Ocht een die heeft in weeldicheiden Sinen tijt altoes geleeft, Ende sijn goet nu al begeeft, Dien so salmen bidden laten, Ende niet van hongre inder straten+ 10735 Sterven laten, het ware sonde. Ocht die gene, die teneger stonde Niet so vele conste gewinnen, Dat hire hem met in enegen sinne Onthouden ochte gevoeden moege,+ 10740 Dese laetmen bidden bi gedoge Van doren te doren ende bejaghen; Want anders mach hi hem niet bedraghen.1 Ocht die sijn ambocht wille leren, Daer hi sijn broet mede met eren+ 10745 Wennen moge, dese mach Bidden tote dat coemt die dach, Dat hi selve moege werken; Maer gi moegt wale merken, Dat ic meine: werken met handen,+ 10750 Alse up sinen lichame standen, In meene gheene gheestelike: In souker in gheene plike.2 In dese sake, die ic u Hier vertelt hebbe nu,+ 10755 Machmen bidden sekerlike; Maer anders en eist niet redenlike, Dat ic u hier hebbe geseit, Dat een mensche te biddene plegt, Ocht die meester van Sent Omars3 + 10760 Loech, ende dede wanen waers
[p. 185]
A. fol. 51 b.c. +Menegen te Parijs in die stede, Daer hi las ende predecte mede, Dat grote sonde anders ware Bidden, ende hi hads openbare+ 10765 Met hem leke ende die clerke;1 Mare mijn vrouwe met haren werke, Ver Ypocrisie, dede dat, Datmen daer bien uter stat Ende uten rike, omdat hi seide+ 10770 Ende predecte die waerheide, Ende niet genadich en was hars, So wart gebannen die clerc Omars, Sint hi nouwe boeke maecte, Daer hi in al besaecte+ 10775 Hare leven, ende woude, Dat ic altoes arbeiten soude, Opdat ic gnoech en ware gegoedt.2 Weende hi dat ic was verwoedt? Nenic! entrouwen ende God,+ 10780 Ine werde nemmer so versot; Want werken es ene sware pine. Ic sal buten doen in scine, Dat ic goede werke doe; Maer nemmeer en weerkic soe,+ 10785 Ine sal mine ypocrisien Mantelen wel met reinardien,’3 Die God van Minnen seide doe saen: ‘Wat duvle doedi ons verstaen? Grote Valscheit, bi onser Vrouwen,+ 10790 Geloefdi Goede?’4 - ‘Neen ic, entrouwen; Want n'emenne en mach, hebbic vernomen, Tenegen groten dingen comen Op erterike, die Goede geloeft, Ende die es altemale verdoeft;+ 10795 Want die goede, die laten varen Alle quaetheit ende metten haren Hen laten genogen met paise, Die donken mi mesayse, Ende mi wanhaget haer leven;+ 10800 Maer die persemarden, die geven Moegen die borse vol van penninge, Met hem so houdic wandelinge; Met meyeren, met valsceren, met taverniren, Die alle quaetheit antieren,+ 10805 Ende al biden rove leven, Die hen die arme node geven, Die hen achter straten volgen Ende menich anscijn sien verbolgen, Ende die si toten tanden plecken,+ 10810 Die ga ic striken ende lecken. Bi minen strikenne ende leckenne Pijn ic te gadre goet te treckene.5
[p. 186]
A. fol. 51. c. +Penninge diere hebbic oec gnoech, Ende dunct mi oec mijn gevoech,+ 10815 Dat ic wille maken ene nuwe zale, Om mi daer in taysierne wale, Dat mijn begeren es algader; Want het raed mi mijn vader, Dat ic aldus leven soude,+ 10820 Dan comen die lieden, die menechfoude Mi toegeven goede muken: Dus winne ic altoes ane mijn smuken; Want ane tbejach sijn mine attenten, Want beter vele dan mijn renten+ 10825 Es mijn bejach, dat weet wale; Want al mijn gaen opentale Dats al omdat ic wille winnen.1 Ic biechte keysere ende keyserrinne,2 Coninge, hertogen ende graven,+ 10830 Ende die rike sijn van haven, Ende mi vollen minen crop; Mar in achte twent daer op Wat dat doen die arme kaytive: Die wisic al bi minen live,+ 10835 Dat si te haren pape gaen: Hare biechte en willic niet verstaen; Want mine baecht niet, dat verstaet, Arme lieden noch hare gelaet. Dese coninge, dese keyserrinnen,+ 10840 Dese gravinnen, dese hertoginnen, Dese grote vrouwen, dese prelatessen, Dese nonnen ende dese abdessen,
[p. 187]
A. fol. 51 c.-52 a. +Dese vrouwen, dese joncfrouwen,1 Ende begginen, diemen scone maeh scouwen,+ 10845 Dese begeric sekerlike Te biechtene, opdat sie sijn rike; Maer om haer ziele Goede te gevene Vragic hem van haren levene, Den groten heren, hets mijn sede,+ 10850 Ende al haren maisniden mede; Ende swere hem bider crune mijn, Dat alle hare papen beesten sijn Jegen mi ende mine gesellen, Diere ic hebbe menegen fellen, 10855 Ende dien ic der liede heimelicheide Segge, ende sie mi weder meide, Want ic en hele een twent hem niet, Noch si mi van dies men pliet.2 Omme te toenne hare quaetheit 10860 Hort wat die Ewangelie seit+ Sinte Matheus oppenbaer, - In XXIII capiteel, dats waer, Daer binnen gescreven steet - Die dus spreect, Godeweet: 10865 Op den setel Moyses sal al in een3 + Sitten Scriven ende Phariseen, Dat sin die quade, die God verdoeme, Dien ic ypocriten nome. Dese seggen tgoede, dat verstaet, 10870 Ende werken tselve alle quaet.+ Werct na dat sie u leren, Ende nemmeer en wilt u keren Ane hare werke no an hare daet; Want sie sijn vor Gode quaet. 10875 Si leggen op u bordenen swaer, Maer selve en doensire niet haer; Maer sie hurtens alle wege Met haren minsten vingere wege.4 Sie hoeden hem van goeden werke,+ 10880 En sie daert die lieden merken; Ende geen dinc en gerense bat Dan tire taflen die irste stat Ende in die marc die gruettinge Van den lieden sonderlinge,+ 10885 Ende dat voren staen in die kerke, Dat alle sijn des duvels werke, Ende wille meester geheten wesen; Mare, na dien dat wi lesen, Sone souden sijs doen meer no min;+ 10890 Want dEwangelie spreect jegen hem. Noch hebben wi enen andren sede, Daer sijn alle gebonden mede; Want so wien wi jegen ons sien, Altemale so haten wi dien+ 10895 Bi accorde ende oec bi rade, Ende beraden hem altoes scade, Waer wie moegen, bedectelike. Siewi dat hi sal werden rike Met provenden ocht met gichten,+
[p. 188]
A. fol. 52 a.b. 10900 +Enen raet gaen wi dan dichten, Hoe wi weten moegen gereet, Bi wat trappe dat hi opgeet, Dan lachterwine heimelike - So leet waer ons waer hi rike! -+ 10905 Emmer ane die hulpe sine;1 Ende dat doen wi so stillekine, Dat niet en wart geopenbaert. Dan valt hi weder nederwart Vanden grade, daer hi op stoet,+ 10910 Ende tumelt weder ondervoet; Mare wisti dat van ons quame, Hi soude lachtren onse name. Waert oec dat hem iemenne daeden Vordeel, dat hem quame te staeden,+ 10915 Van goede, van eren, ende tebaten, Dan soe souden wi ons gelaten, Ocht wijt al hadden gedaen, Ende souden wie hem seggen saen, Ende andren lieden openbare,+ 10920 Dat hi bi ons geholpen ware, Om te hebbene der liede prijs. Oec pinen wie ons in alre wijs Loselic ane dese heren, Die vol sijn der werelt eren,+ 10925 Dat si ons hare lettren geven Ende orcontscape, dat ons leven Goet ende harde helich si, Waer wi wandelen, na ocht bi; Ende altoes maken wie ons arm mede,+ 10930 Mare hoe wi clagen onse lede, Wie sijn die gene, ine logens niet, Diet al hebben sonder te hebbene iet. Ic warde selc tijt een makelare, Ende make paixs, ho soet geware;+ 10935 Huwelie vergadert wel bi mi; Ic doe oec waers te doene si Excecutien, hets wel mijn sede, Ende bem oec procurerre mede; Ic bem messagier ende bode,+ 10940 Dat mi nochtanne mesteet, bi Gode; Want swaer ambocht es ter core Te doene anders liede orbore. Ende hebbedi enege sake te doene, Seggese mi ende sijs dies cone,+ 10945 Dat si sal comen te goeden inde, Sint dat ics mi onderwinde, Ende gi mi hebt dan so gedient, Dat ic wesen mach u vrient. Ine minne niemene nocht en prise,+ 10950 Die mi castijt in eneger wise; Ine wille gecastijt niet sijn Noch geblameert int herte mijn; Nochtan willict blameren al, Dat ic sie ocht sien sal.+ 10955 Ic wille lachtren dat ic sie, Want mijn sede wast oit ende ie. Ine roke niet der hermitagen, Der woestinen noch diere bosscagen: Ic laetse Sinte Jhanne Baptisten;+ 10960 Want ic ware vander lusten Te verre, daer die morsele in sijn Ende oec mede den goeden wijn, Ende vanden borge ende vanden staeden, Daer ic mi wel in can beraden.+ 10965 Ic make mi daer in ere stede, Daer ic in hehbe mine heimelichede, Ende segge daer ic ga achter straten, Dat ic die werelt hebbe gelaten, Dat ic leve in ermoeden groet,+ 10970 Dies ic en hebbe engenen noet; Want ic mi ligge ende aisiere Met groten rasten bi den viere, Ende bade mine lede in warm water:
[p. 189]
A. fol. 52 b.c. +Dus bem ic ayser dan een cater.1 + 10975 Ic bem gerochts Ankerts bode,2 Die verstoten sijn van Gode; Ic bem een van dien dieven, Daer dEwangelien ave brieven, Die alse een lam buten geet,+ 10980 Ende binnen es een wolf wreet. Dos gaen wi omme water ende lant, Ende settent al na onse hant, Waer wi gaen ocht waer wi comen; Want ic hebbe orloge genomen+ 10985 Jegen die werelt altemale; Want ic wilse op entale Berespen van haren dingen, Ende te mi wart altoes bringen, Ende die nine keren ane mijn bort,+ 10990 Van hem seggic altoes vort, Dat buggeren ende cattren sijn;3 Mar die bort ter geselscap mijn, Dat sijn altoes goede liede; Van hem hebbic mine miede:+ 10995 Coptine, plumieren, te minen dele, Ende goede leckere morsele; Conine, hasen ende pertrisen4 Gevense mi te mire spisen; Ende den wensch van goeden wine+ 11000 Bringen si mi altoes, die mine. Dese absolveric ende geve pardoen; Want wat quade dat si doen, Eist rovere, eist dief, eist persemart, Dese hebbic alle lief ende wart.+ 11005 Wat si mesdoen neme ic op mi, Sint ic van hem ict wennende si; Ende wie ons tsins nine wilt geven, Moegen wi, hi wart verdreven, Ocht wie doene levende bernen;+ 11010 Sine geven ons, wie sullense ernen, Ochte penitensie setten so swaer, Dat hem beter ware, vore waer, Dat si ons penitentie gaven.5 Van haeren goede, van haerre haven,+ 11015 Daer wi met haren vrienden bliven; Want niemenne en weet tquaet dat wi driven. Maer en daet die grote wachte,6 Die ons bi dage ende bi nachte Doet die Universiteit,+ 11020 Wie hadden ene andre wet geleit; Want ic segge u seker waer, Dat was in ons Heren jaer M. CC. L ende vive, Gebannen was vanden live+ 11025 Een boec, dat was sere opcomen,7 En hadde ons dat niet genomen Geweest, dat wet bi mire eren,
[p. 190]
A. fol. 52 c.d. +Wie hadden geweest die meeste heren, Die nu in dese werelt sijn,+ 11030 Dat sere dert der herten mijn; Dat dUniversiteit van Parijs Onse boec benam in alre wijs. Wat soudic hieraf vele maken? Het worde mi te lange saken.+ 11035 Maer hoert een deel van minen geslachte, Dat in die werelt es van machte, Ondancs hebs die Helege Kerke,1 Daer ic altoes jegen werke. Baraet mijn vader blijft keyser ende here+ 11040 Van der werelt emmermere, Ende mijn moeder Ypocrisie Blijft keyserrinne, wats gescie. Wie regneren in elc rike, Alst wel es recht ende mogenlike;+ 11045 Wie connen der liede raet ontecken Heimelike, die ane ons trecken. Men hout ons over soe goet, Dat elc ane ons comen moet, Ende wie castiense van sonden sere;+ 11050 Maer wie en geren nemmermere Van hen gecastijt te sine: Daden sijt dat ware onse pine. Segt, wat lieden soudemen eren Dan ons, die vore die grote heren+ 11055 Ende vor ons lieden altoes beden?2 Mare wie sijn van andren seden, Alse wie hem hebben gekeert den rugge: Dan siwi talre quaetheit vlugge. Welc es meerre verwoedthede+ 11060 Danne tanteerne ridders sede,3 Ocht die edele lieden te minnene, Ende daer ane niet te winnene? Ware een man van selken sede, Dat hi hilde vore wardichede+ 11065 Ende sijn gelof al oppenbare, Ende en twent daer jegen en ware, Ende altoes scuwede Ypocrisie, Dits volc dat ic vermaledie! Mar desen langen caperoen,+ 11070 Dese gerunste gebondene scoen, Dese lange, wide tabbarden, Dese cappen van graeuwen arden, Ende lieden van simplen gedanen, Dese souden die princhen ane hem tanen,+ 11075 Ende geven hem al onderhanden Die orboren van haren landen, Wart in paise, wart in onvreden,4 Sie soudent hem in geestelijcheden Berechten, want si hebbes name:+ 11080 Derre est dierre ic mi niet en scame. Twaren, mine roect wat ic doe Om minen wille te bringenne toe.
[p. 191]
A. fol. 52 d.-53. a. +Niet en seggic u daerbi, Dat ic wille dat versmaet si+ 11085 Oetmoedich abijt, diet hout wale; Maer ic mene anders altemale, Ende dat lachtert God oec mede, Dat die minsce teneger stede Hem geeft toetmoedichgen abite,+ 11090 Ende der werelt nine werd quite, Sint hise metten monde begeft. Dese slacht den roden, die heeft So vele geslonden tenen male, Dat hijt en can gedragen wale,+ 11095 Ende moet utespuwen neder, Ende alse hem hongert, et hijt weder.1 Here, ine dar u liegen niet; Mar mochtic gevolen iet, Dat gijs niet en wort geware, 11100 Gine hadt die logene oppenbare+ In u hant van mi gereet, Ende u bedriegen, Gode weet, Dan soudic laten om gene sonden.’2 Die God van Minnen doe begonde 11105 Te lachene van groten wondre,+ Ende elc so logre om besondre, Ende seiden: ‘Dit es een scone seriant Om wel te getrouwene in dit lant!’ Die God van Minnen seide: ‘Valsch Gelaet, 11110 Sint dat gi sint in selken staet+ In mijn hof, ende hebt gewelt, Dat gi coninc wesen selt Van den Ribauden in mijn hof, Seldi mi houden mijn gelof?’ 11115 - ‘Jaic, ende swere u, wat ic mach,+ Dat uwen vader noit dien dach Getrouwer en was te gere stede, Noch oec uwen oudervader meede.’ - ‘Hoe! het es jegen u nature.’ 11120 ‘Set u jegen die avonture,+ Want sochtijs borghe, wel besiet, Sone waerdijs twent te sekerre niet. Al gavics lettren ende pande, Ic appeleret in selken lande 11125 Met orcontscape, dat weet wel,+ Vor selken rechtre, dat hi te fel Laten soude met ongemake Ende verliesen soude al sine sake.3 Waendi, dat ic nine can liegen 11130 Ende die liede wel bedriegen+ Onder tsimple cledre, die ic drage, Daer ic ondre alle dage Werke mort, dat verstaet?4 Al es simpel mijn gelaet,
[p. 192]
A. fol. 53 a.b. 11135 +Van quaet te doene en werdic sat;+ Want mire amien es te bat, Ende heves dicke groten noet. Sie ware lange van hongere doet, Hadde sijt allene moeten herden: 11140 Lates mi ende hare gewerden.’+ Die God van Minnen seide, ‘Dat si!’ Ende mettien so knielde hi, Ende dankede hem utermaten sere, Alse sin en God ende sinen here. 11145 ‘Nu nes niet el dan ons gereiden+ Tien asaute al sonder beiden,’ So sprac die God van Minnen. Doe gingen si hem wapenen in allen sinnen; Ende alsi alle gewapent waren, 11150 Doe gingen si hare lieden scaren,+ Ende ordeneerden hem in vieren, Om dat si wouden assaelgieren Die viere porten ende winnen; Maer die gene, diere waren binnen, 11155 Sine waren trage no lat+ Omme te hoedene wel hare stat. Nu willic u seggen sonder gilen Van Valsch Gelaet ende sire amien, Alse ic int Walsche hebbe gelesen, 11160 Soe heten si Bedect Wesen.1 + Jegen Quade Tonge dat si quamen. Onder hem beiden si raet namen, In wat manieren si gaen wouden, Ende ocht si hem kennen laten souden. 11165 Doe vonden si in haren raet+ Over tbeste, dat verstaet, Alse pelegrime te gane. Gevenst Wesen dede doe ane Graeuwe cledre alse ene beggine; 11170 Si gerde in hare abijt te sine,+ Ende want hare met gecrouwen doken, Daer si onder wel conste loken.2 Enen ommedoec hinc si om hare; Si sceen beginne doe openbare. 11175 Haren soutre en vergat si niet,+ Daer si dickent binnen siet, Daer paternostre hingen ane Met enen witten snore, ic wane, Dat van gerne was geweven, 11180 Dat hare een bruder hadde gegeven,+ Die hare geestelike vader was. Ic wane sise harde selden las, Maer dicke quam hise visenteren Ende goede sermoene recorderen. 11185 Dan liet hi niet dore Valsch Gelate,+ Hine biechte dese dore karitate, Ende met so groten devosione, Dat II hoefden in enen caprone Waren, daer hise absolveerde 11190 Ende hare sepline te nemene leerde.3 + Van scoenre tale so wassi,4 Maer tanscijn hadde soe bleec daer bi, Ende geleec wel ere puterlisen, Ende den parde van Pocalisen, 11195 Dat men beteekent bi quadien,+ Die men heet Ypocrisien.
[p. 193]
A. fol. 53 b.c. + Dat part dat es varweloes, Ende doede varuwe heeft het altoes. Al selke varuwe, al selke gedane, 11200 So was gevaruwet, na minen wane,+ Ende anders niet Gevenst Wesen, Die in hare hant nam mettesen Van dieften enen starken staf, Die hare Baraet wilen gaf. 11205 Valsch Baraet was oec gereet,+ Ende hadde broeder Soyrs cleet Ane gedaen ende sine gewaden.1 Sijn anscijn sceen al vol genaden, Simpel ende sonder hoverdichede, 11210 Ende oec harde vredeleke meede.+ Ane sinen hals dat hi droech Ene bible na sijn gevoech, Ende nam ene crucke openbare, Alse ochte hi harde cranc ware, 11215 Ende die hi vaste ane hem saect,+ Ende die van Veraetnessen was gemaect. In sine mouwe stac hi tiere stede Een scers van harder scarper sneden,2 Dat hi smeden dede gewesse 11220 Te Copegule in die smesse.+ Doe si beide bereet waren, Gingen si henen sonder sparen, Also lange dat si quamen, Daer si Quade Tonge vernamen, 11225 Die vore sine porte was geseten,+ Om dies hi niemare woude weten Van den genen die daer leden: Dit so waren altoes sine seden. Die pelegrime versach hi saen, 11230 Die herde moede quamen gegaen.+ Sie negen hem oetmoedelike, Ende Bedect Wesen sekerlike Gruettene irstwarf, dat was waer, Ende Valsch Gelaet daer naer, 11235 Ende hi hem weder, alse die hem niet+ Van hem ontsach, alse hise siet: So helege lieden scenen si Ende soe oetmoedich daer bi, Dat hem dochte wel in desen, 11240 Dat hi wale kinde Wesen.+ Maer Gevenst en kendi niet, Die hare diefs leven te heelne pliet; Mare waende dat si van gebede Comen ware, dore genede 11245 Van sonden, die si hadden gedaen.3 + Gelate, die hi vor hem sach staen, Hadde hi gesien ter meneger stont. Dat hi was valsch, was hem oncont. Valsch was hi, mar met valcheiden 11250 En haddene niemen connen beleiden,+ Soe heimelic wrachte dat gelaet, Dat al decte die valsce daet; Mar dicke haddine kinnen moegen, Hadde hine gesien metten ogen 11255 In sine cledre alse te voren,+ Gi hadt ten helegen wel gesworen, Dat die gene, die te sine plach In die feeste nacht ende dach,
[p. 194]
A. fol. 53 c.-54 a. +Ende van dien danse die scone Robijn, 11260 Es nu worden Jacoppijn;+ Maer sekerleec, hets wel in scine, Dat goede lieden sijn Jacoppine. Si souden qualec hare ordenen houden, Waren si selke menestreerre gescouden. 11265 Minderbrudere ende Scriptenneren+ Si gaen alle vetter danne beren, Ende alle ordenen oec, wattan! Daer en es engeen hine scine goet man.1 Wat help dat icker meer af seide?’ 11270 Doe die pelegrime beide+ Te Quade Tongen waren comen, So hebben si hare malen genomen Ende hebbense neven hem gelegt. Quade Tonge die hem doe segt, 11275 Die bi hem geseten waren:+ ‘Ic soude gerne van uwen maren Weten, ende wat u bringt te mi.’ Gevenst Wesen seide: ‘Here, wi Comen hier tu om af te doene 11280 U sonden al met parodoene.+ Wie sijn pelegrime, die gaen Nalics altoes, sonder waen.2 Achterlande sijn wi gesent Om sonderen, diemen vent, 11285 Hem te leerne goede exemple;+ Wie gaen predecken in menege temple. Here, wine jagen ander dinc; Maer om Goede, dien coninc, Bidden wie u herberge tameer; 11290 Maer wie wouden u seggen eer+ Een cort sermoen ende vertien.’ Quade Tonge sprac met dien: ‘Die herberge, die gi hier siet. Sine werd u gewerent niet. 11295 Wat gi begert, dat segt al:+ Ic bem diet gerne horen sal.’ ‘Danc hebt!’ seide Gevenst Wesen Ende begonste die tale met desen. ‘Here,’ seit hi, ‘sijt seker des, 11300 Die, scoenste virtut, die enege es,+ Ocht die mensche hebben mach, Dat es dat hi nacht ende dach Breidele vaste altoes sine tonge: Des souden hem pinen oude ende jonge; 11305 Want hets beter, dat verstaet,+ Tswigenne dan te sprekenne quaet; Ende diegene, diet herne hort, Ic segge, dat hi te goede nine hort, Noch en mach goet man wesen; 11310 Ende, here, boven allen desen+ Sonden, die gi hebt gedaen, Soe siedi met deser meest bevaen, Want gi seit, lieve here, Ene truffe, daer gi mesdaet an sere, 11315 Van enen knape, die hier plach te gane,+ Die gi aneteecht dat Suetonfane Bedriegen woude, ende daerna stoede Beide met herten ende met moede, Daer gi ane loecht, dat verstaet; 11320 Want hi hier en coemt no gaet.+ Ende wel, mochte oec dat gescien, Gine soudtene nemmermeer hier sien. Daer omme vaste legt gevaen Die scone jonchere Suetonfaen, 11325 Die met u speelde allen tijt,+ Ende toende bliscap ende delijt
[p. 195]
A. fol. 54 a.b. +Sonder gepens van dorperheiden; Ende den cnape, die in hovescheiden Hier plach te wandelne dicke ende saecht, 11330 Dien hebdi en wech gejaecht.+ Wat rurde u te hem so sere Om te nemene sine werelt ere, Anders dan u quade gedachte, Die bi dage ende bi nachte 11335 Logene penst, dats seker waer,+ Ende gevesse vort dan openbaer? U quade tonge die rurt dit al, Die roept ende crijt ende maect gescal, Ende brinct der liede scande vort, 11340 Daer gi hare ere met testort. Hets al te grote sonde, dats waer, Te trachene logenen oppenbaer,1 Dat weetti selve harde wel. Gi hebt den knape ende niemen el 11345 Belogen, dies wel luttel acht, Dat gine tallen staeden wacht:+ Arch no quaet en heft hire toe. Hi soude hier gaen spade ende vroe; Dies en soude hi laten niet, 11350 Hadde hire therte an liggende iet. Ende gi, die sijt altoes wijchgere,+ Ende in u hant hout vaste u spere, Vore dese porte, sonder verdrach, So muest die musard nacht ende dach, 11355 Ende doeget pine ende swaer verdriet, Ende wat gi pijnt es al om niet.+ Jalosie, die daer na wacht, Es harde sottelike bedacht, Dat si bederft dus Suete Onfane, 11360 Ende tiet hem grotene logenen ane, Ende houttene vaste in prisoen+ Sonder redene ende mesdoen, Daer hi in quelt ende maect groet seer. Al en haddi mesdaen nemmeer 11365 Dan dit selve, gi waert wale Werdich, datmen u altemale+ Jagede ende bien uten lande, Ocht datmen u bonde in yserrinen banden, Ocht worpen in karkere alse een hont; 11370 Ocht gi vart inder hillen gront, Gi en hebbes groet berouwen.’+ ‘Gilieget!’ sprac Quade Tonge, ‘entrouwen, Wet kerst! ter quader tijt siedi comen. Hebbic die herberge u genomen, 11375 Om mi te seggene dese onnere? Maect u wech in tsduvels ere+ Herbergen elre dan met mi, Die segt dat ic een logenare si, Ende wilt mi van mire eren deren. 11380 Gi sijt beide twee gokeleren, Die mi blameren hier comen sijt,+ Ende mi logene vaste anetijt, Dies ic weet die waerheit wale. Den duvel gevic mi altemale, 11385 Ochte onse here make mi ontert, Sint dese casteel was gefondert,+ Sone waren X dage leden niet, Men seide mi, vorwaer, nu besiet, Dat hi die Rose custe tuwaren. 11390 Heeft hi vorder ane hare gevaren, Sekerlec, dats mi oncont;+ Maer ic seit vort tier selver stont Sonder beiden also saen. Waeromme soudemen mi doen verstaen 11395 Stucke, die niet waer en waren? Ic seitse, ende sal sonder sparen+ Seggen noch ende blasen mede In mine busine telker stede, Sonder vieren ende geduren: 11400 Het sal weten al mine geburen Hoe dat hi hier ginc ende quam.’+ Valsche Gelaet tale doe nam Ende seide: ‘Here, wats u gesciet? Gine souds dus lichte geloven niet: 11405 En sijn niet ewangelien al, Datmen segt ende seggen sal.+
[p. 196]
A. fol. 54 b.-d. +En hebt u oren niet toegedaen, Ic wille u proven ende doen verstaen, Dat dit algader logene es; 11410 Want niemenne en mint, sijt seker des, Den genen die van hem seit quaet;1 + Ende oec eist waer, dat verstaet, Dat die mint, gerne geet Tier stat, daer hi sijn lief weet. 11415 Dese heeft u wert ende doet u ere, Ende es u onderdanich sere,+ Ende hout u over sinen vrient; Ende al en hebdijs niet verdient, Ontmoet hi u, so waer gi gaet, 11420 Hi gruet u ende doet goet gelaet. Wat perssen, here, doet hi u nu?2 + Gine siettene gaen noch comen tu, Van hem sone siedi twent bevaen: Hier comen andre meer gegaen. 11425 Maer, wet wel, pensede sine herte iet Ter Rosen wart, hine lietes niet+ Te gane ocht te comene hier, Al soudemen bernen in een vier. Hine es twent met hare bevaen, 11430 Sone es twint oec Suete Onfaen, Al heft hijs te doegene sere;+ Ende woudense beide nochtan, here, Ane uwen danc so souden si Die Rose plucken. Ende waerbi 11435 Hebdi so vele van hem messeit, Beide logene ende onwaerheit,+ Die u soe mint, spade ende vroe? Sekerleke, hadde hire iet toe, Hi en minde u nemmermeer;3 11440 Maer soude waken ende pensen eer Om te winne die borch met crachte,+ Waert waer dat hire iet omme dachte. Hierbi moegedi merken wale, Dat al logene es die tale, 11445 Die gi van hem hebt geseit, Daer gi verdient hebt, en waerheit,+ In die hille tsine emmermeer, Daer altoes sonder inde es seer.’ Aldus so proefde hem Valsch Gelaet, 11450 Ende hine antworde goet no quaet; Maer was comen harde naer+ In berounessen daer, Ende seide te hem: ‘Het mach wel sijn, Gevenst Wesen, die herte mijn 11455 So hout u beiden over vroet: Nu raet mi wat u donket goet+ Dat ic doe: ic saelt bestaen.’ ‘Dats dat gi selt te biechten gaen Hier op tstat van dierre sonden, 11460 Ende op stat selt vermonden Ende belien jegen mi;+ Want ic van ordenen een priester si, Ende dhogeste meester, diemen weet Om te biechtene: alse verre alse geet 11465 Die werelt al ende gedure, So es algader in mine cure.+ Dese macht en hadde noit prochiaen, Noch monec, noch pape so gedaen; Ende ic neemt, bi onser Vrouwen, 11470 Dat mi meer u sonden rouwen C. werf meer, dan doen uwen pape:+ Des neme ic Gode torcontscape. Ic hebbe vordeel groet ende goet, Prelate en sijn niet alse vroet, 11475 Noch geleert oec alsoe hoge Alsic bem, want ic toge+
[p. 197]
A fol. 54 d. 55 a. +Al dat ic segge bi divinen.1 Mijn meesterscap doe ic scinen, Alse ic come ter disputatien; 11480 Ic hebbe van Goede so vele gracien, Dat ic biechtre ben gecoren+ Van alden besten uutvercoren, Bider vroetheit die ic can. En es in die werelt man, 11485 Die u bat raet sal geven. Wildi der sonden begeven+ Ende vort nemmermeer gewagen, Soe moegedi aflaet van mi dragen.’2 Quade Tonge knielde doe daer 11490 Voer hem neder, dat was waer, Ende biechtene vanden sonden.+ Die gene gegrepene doe tien stonden Bider kelen met beiden handen, Ende verworgedene daer te handen, 11495 Ende benam hem tclappen daer, Ende sneet hem sine tonge, dats waer,+ Met sinen scerse uten monde, Gelijc enen quaden honde, Ende worpene beide met haerre cracht 11500 Daer besiden in ene gracht, Daer hi te clappe lettel geert:+ Aldus bereidense haren waert.3 Nu hebben si dat si begeren, Ende wonnen die porten sonder weren, 11505 Ende gingen daer in, sonder sparen, Tsoudiren, diere binnen waren,+ Waren dronken ende sliepen vaste.4 Te hem so quamen beide die gaste Ende verworchdense alle saen, 11510 Sodat hare clappen was gedaen. Mijn vrouwe ver Hoefscheit ende Meltheide+ Gingen ter porten inne beide, Ende vergaderden alle viere Verborgenlike. Dies wart sciere 11515 Geware die quene, diet al sach, Die Suete Onfane te hoedene plach;+ Si was van dien torre gegaen. Doe sise sagen, si liepen hare saen Met talen op sonder verdragen. 11520 Die quene en woude niet sijn geslagen, Ende sprac te hem oetmoedelike+ Ende seide: ‘Bi Gode van hemelrike, Gi dinct mi van goeden affere; Wat brinct u in dit vangnesse, here, 11525 Hebbic hoede tsine gevaen?’5 ‘Gevaen? moeder, dat ware mesdaen!+ Wiene comen hier tu maer omme sien, Alse die gene die sijn indien, Dat tuwen gebode es lijf ende goet. 11530 Gine wart anders noit dan goet Ende goedertieren alle tijt,+ Waerde moeder, dore God, nu sijt Gereet te doene bi ure duecht Onse bede, so dat werde verhuecht 11535 Daer bi die scone Suetonfaen, Ende gine laet uten prisoene gaen+ Met ons hier een luttel spelen; Want hi te lange hier heeft liggen quelen Ocht neen, so wilt gedogen,
[p. 198]
A. fol. 55 a. b. 11540 +Dat hi desen knape salt moegen Een wort spreken sonder meer:+ Het sal doen haerre beider seer Mindren utermaten sere. Het sal u vrome sijn ende uwe ere, 11545 Ende gine mesdoetter twent niet an; Want hi sal sijn u eigijn man,+ Daer gi met selt, also helpe mi God, Doen algader n gebot. Het doet goet winnen enen vrient, 11550 Die altoes met trouwen dient. Siet hier dese broke, dit vingerlin,+ So wilt die knape dat uwe sijn; Ende goede cledre, die wel staen, Die sal hie u geven harde saen. 11555 Hi es hovesch ende wel beraden, Gine selt van hem niet sijn verladen.+ Hi es die melste diemen vint, Ende van hem soe siedi sere gemint; Helende es hi ende harde vroet; 11560 U mach gescien van hem al goet. Wie bidden u dat gi dit draecht+ In u allene, ende nine gewaecht Menscen en genen, die nu leven, Soe hebbedi hem alle vroude gegeven. 11565 Nu siet, neemt hier dit hoedekin, Daer scoenre bloemen vele an sijn,+ Lieve moeder, draechtene heme Van sinen wege ende neme.’ Die oude quene seide doe: 11570 ‘Mochtic dit gebringen toe Met consten ochte met listen,+ Dat Jalosie niet en wiste, Ic sout harde wel toebringen, En haddics blame van genen dingen; 11575 Maer alte clappende es Quade Tonge. Ic ben seker dat sijt songe+ In hare busine ende bliset, Want Jalosie heeftene geset Hare wachte te doene overal, 11580 Hi roept ende crijt ende maect gescal Van dat hi weet, ende penster mede+ Groete logene, dats sine sede; Ende des en soude hi twint niet laten, Al soude menne slepen achter straten; 11585 Ende seide hijt danne Ver Jalosien, Si soude mi vermaledien.’+ Valsch Gelaet met sinen conrote Seide: ‘Gine dorret gene grote Sorge hebben van hem, dat hi 11590 Van u een tweent meer clappende si, Ocht dragen niemare harentare;+ Want hi doet legt op die bare.’ Doe seide die quene: ‘Es dit waerheit, Sone wart u bede niet ontseit; 11595 Nu segt hem, dat hi si bereet. Alsoe saen als hi weet,+ Dat ic iemene om hem sende, Dat hi dan come met genende So stille ende soe verholenlike, 11600 Dats niemenne en weet in erterike. Ic sal wel vinden die passage,+ Maer en pense gene outrage, Dat hi sine gedochte segge al, Want ic hem stade maken sal.’1 11605 ‘Vrouwe,’ seit hi, Valsch Gelaet, ‘Gine dorst ontsien engeen baraet:+ Also gi segt, also saelt wesen.’ Die quene maecte hare wech met desen,2 Ende trac te Suete Onfane wart, 11610 Die si te sprekene sere begart. Si haeste hare dat si mochte:+ Van cameren te cameren dat sine sochte Updien torre, daer hi lach Tere venstre, daer hi uutwart sach, 11615 In swaren gepense, in droefven moede,
[p. 199]
A. fol. 55 b.-d. +Dies hi soe leefde met ongoede.+ Die queue seide doe: ‘Lieve kint, Mijn herte, die u met trouwen mint, Es sere tebarenteert om u, 11620 Om tsware gepens, dat gi hebt nu. Nu willet mi seggen altemale,+ Ic salre toe geraeden wale.’ Suete Onfaen en dorste hare niet Van sinen gepense ontecken iet, 11625 Ende logende hare, wat hi mach, Want hi die quene alte sere ontsach,+ Ende oec duchte hi verraetnesse Ende tswaren van gevangnesse, Ende hal hare al sine gedachte, 11630 Ende toende hare goet gelaet met crachte, Ende seide: ‘Lieve moeder mijn,+ In hebbe om ander dinc gesijn Tongemake dan om u merren: Mi ware leet, woendi mi verren. 11635 Lieve moeder, mine was el Dan u merren, dat weet wel;+ Want tuwart dragic grote minne, Beide met harten ende met sinne. Waer hebbedi mi dus lange begeven?’ 11640 ‘Waer? ic segt u, sem mijn leven! Die hoefste, die scoenste, die ic kinne,+ Ende die volmaecste in allen sinne, Die in al die werelt si, Gruet u C. warf met mi. 11645 Hi quam gender in mijn gemoet, Ende sent u met mi desen hoet,+ Ende soude u harde gerne sien Ende spreken, mocht hem gescien. Hem dochte, hem ware gelingt sijn leven, 11650 Woudi hem die gracie geven, Dat hi u enewarf spreken mochte.+ Ic weet wale dat hem en rochte Wat hire om dade, indien dat hi Enegen dienst mochte doen, dien gi 11655 Begeret dat hi dore u daede: Hi wares blide vroe ende spade.’+ Suetonfaen doch vragede hare Om dien knape, wie dat hi ware, Eer hi ontfaen woude dat prosent; 11660 Want hi van daer mochte sijn gesent Ende van selken wege comen,+ Hi en haddene niet genomen. Doe seide hem die oude quene, Dat sekerleke ware die gene, 11665 Daer si omme lage gevaen, Ende daer die tale ware afgegaen,+ Dat Quade Tonge brachte al toe, Die menegen goeden man onvroe Heeft gemaect. ‘Die nu legt doet:1 11670 Dat es bliscap harde groet. Wie sijn sinen clappene ontferen!+ Ine gave om hem niet II peren, Al waert oec dat hi levende ware; Want ic can meer openbare 11675 C. werven dan hi dede.2 Nu neemt dien hoet, hets hoveschede,+ Ende draechtene, het es welgedaen; Want hi u mint, ic hebt verstaen, Met herten utermaten sere. 11680 Eist oec dat u die jonchere Vorder anesoect dan hi soude.+ So ontseggene alse houde; Maer ic bem seker, dat hi u niet Anesoeken en sal, wat sijns gesciet, 11685 Stucken die jegen u ere waren, Want hi es een die getrouweste, teware,+ Die in al dese werelt leeft:
[p. 200]
A. fol. 55 d.-56 a. +Dat seggen diegene, daer hi met heeft Altoes gehadt sine wandelinge, 11690 Ende ic oec selve sonderlinge Orconde, dat hi noit en dede+ Quaetheit noch onhoveschede, Al waest dat Quade Tonge seide Van hem selke dorperheide, 11695 Daer si valscelike an loech: Hine was niet dirste die hi bedroech,+ Ende hadt den knape te voren gecomen, Hi hadde hem sijn lijf genomen: Des en haddi niet gelaten, 11700 Want hi es stout utermaten: Sine gelike sone vintmen niet.+ Hi es gemint van wine siet, Daertoe melde alse Alexanders, Noch oec prinche en geen anders, 11705 Opdat hi alse rike ware;1 Hi heeft therte wel openbare+ Te gevene al eens conincs goet. Lieve kint, neemt desen hoet, Ic raedt u in goeden rade: 11710 Gi mochtene nemen sonder mesdade.’ ‘Moeder, wart dat ickene name,+ Ic duchte het soude mi wesen blame,’ Seide doe te hare Suetonfaen, Ende waert bleec ende sere ontaen, 11715 Ende verloes sine varuwe te hant. Mettien so stacsoe in die hant+ Dat hoedekin, dat soe daer brachte, Ende wout hem nemen doen met crachte; Hine dorste sine hant bieden niet, 11720 Dies si mochte mespensen iet; Nochtanne haddine gerne genomen,+ Haddi gedurren der ane comen, Doch seidi: ‘Dieus! hoe scone es hi; Mare vele beter so ware mi, 11725 Dat al mine cledre verloren waren, Dan ickene van heme name te waren,2 + Mar ic sette soe, dat ickene neme, Ende Jalosie danne verneme, Wat soudic danne seggen moegen? 11730 Si en worde meer in hogen Ende soude verwoeden in haren moet,+ Ende daertoe op mijn hoet dien hoet Te stucken scuren altemale, Ende mi doeden, dat weet ic wale. 11735 In saels niet nemen.’ ‘Gi selt entrouwen! Want ic neemt, hi onser Vrouwen,+ Gine seles hebben onraste no blame; Ende vragense u wane hi quame, Gi hebt tantworde vele ende gnoech, 11740 Ja, meer dan XX na u gevoech.’ ‘Alle wege, als hi mi vraget,+ Waer dat ickene hebbe bejaget, Wat antworden sal ic hare geven?3 Dat segge mi, vrouwe, selp u leven.’ 11745 ‘Gi selt seggen, wel lieve kint, Dat ickene u gaf, en heles twint,+ Sone seldi hebben niet mesdaen, Ic sals wel in baten staen; Want ic bem wel van selken name, 11750 Dien goeden lieden es wel bequame.’ Suete Onfaen nam doe den hoet, Ende settene op thoeft, die doe wel stoet. Die quene swert hem, wat si mach,+ Dat si hem noit hoet en sach 11755 Dragen, die hem stoet so wel. Die quene wachte dat niemen el Dan si twee allene waren,
[p. 201]
A. fol. 56 a.b. +Doe ginc si sitten sonder sparen+ Neven heme, ende begonste 11760 Een sermoen, alse si wel conste: ‘Ha, lieve kint Suetonfaen, Hoe scone siedi, hoe welgedaen! Mijn jolijs tijt es al leden:+ Ic hebbe gesien so menegen heden, 11765 Dat mi gaet sere mijn leven af; Ine can gegaen niet sonder staf. U tijt es te comene toe, Gi sijt een kint, ende gine weet hoe+ Gi selt bestaden uwen tijt; 11770 Mar ic bem seker, dat gi sijt Die gene, die emmer liden moet Die vlamme, die al verbernen doet Algader al dat hare genaect.+ Venus heeft een bad gemaect, 11775 Daer gi in selt moeten baeden; Maer eer gi baedt, so sijt beraden Te doene dat ic u leren sal: Het sal sijn u vordeel al.+ Haddic geweest alse vroet, teware, 11780 Doe ic was van uwen jaren, Van minnen spele, alse ic mi ben, Het hadde geweest mijn groet gewen; Want ic was scone utermaten,+ Die mi nu heeft, weet God, gelaten. 11785 Nu bem ic out in al mijn wesen, Cranc, verrunst ende sere gelesen, Dat mi sere van herten deert, Want ic lief was ende harde weert.+ Om mine scoenheit volgeden mi 11790 Knapen, die mi gerne bi Waren ende daeden hovesebede, Die ic alle crupen dede. In mijn huus dat gaen, dat comen,+ Dan was niewerinc noit vernomen,1 11795 Noch dat geclop op mine dore, Datter was altoes vore. Ic dede hem menich swaer torment, Alsic hem loech hare covent,+ Dat mi menichwarf gesciede, 11800 Alse ic onthaelde ander liede. Daer was menich sotheit gedaen, Ende dicwile groet gevecht bestaen, Daer ic om hadde grote onraste.+ Mijn dure en was noit so vaste 11805 Besloten, sine wart ontwee geslagen Vanden vrienden ende vanden magen Der gere, diere binnen vochten, Diet some alte diere becochten;+ Want si daer lieten hant ocht voet, 11810 Alsmen met stridene dicwile doet; Ende selke blevenre doet geslegen, Ende op berien en wech gedregen. Doe wasic starc ende wel gesont;+ Ic hadde meer gehadt dan M. pont 11815 Ingelscer penninge dan ic nu doe, Maer ic voerre alte doerlec toe; Want ic was scone, jonc, kintchs ende sot, Ende inne was noit, al selp mi God,+ Comen in scolen vander minnen: 11820 Pratique heeft mi leren kinnen, Ende experimente gemaect vroet, Daer ic algader minen moet Hadde ane geset al mijn leven;2 + Ende ic en sal u niet begeven 11825 Van alder const, die ic weet, Sie en sal u sijn altoes gereet, Sonder twifelen ende faelien, Want ic caent al toter bataelien.+ Hi doet wel, die jongen lieden 11830 Altoes ten haren besten riede. Sonder twifel, hens geen wonder, Al en kendi pat no vonder, Daermen te rechte overgeet,+ Want u die bec so geel noch steet; 11835 Maer so vele es daertoe,
[p. 202]
A. fol. 56 b.-d. +Dat ic meesteresse bem alsoe, Dat ic in settele lesen mach.1 Men soude onwarden engenen dach+ Oude lieden, wantmen in hen 11840 Vint wijsdoem ende sen; Ic hebbe sin ende vroethede, Usage ende const der mede, Die ic nine hebbe sonder scade.+ Menegen vroeden man van rade 11845 Hebbic bedroegen, sonder waen, Also ickene in strecken hadde gevaen; Maer ic was tirsten oppenbare Bedrogen, eer ics wart geware.+ Het was te spade, onsalich wijf! 11850 Want leden was mijn jonge lijf. Mijn dure si ginc op en toe Dach ende nacht ende smargens vroe; Nu ne coemter niemene no ne geet:+ Mijn dure met gemake nn steet. 11855 Met rechte magic mi wel scamen. Die behagele cnapen diere camen, Die mi eerden ende weerden, Ende die mi so sere begerden,+ Dat si van mi en sceden en conden, 11860 So minneden si mi in allen stonden, Die mi nu al laten liden Sonder spreken, ende gaen besiden, Die mine lieve gaste waren,+ Ende die mi minden meest, te waren, 11865 Op mi entwent sone achten si, Verrunste quene hetense mi, Ende seggen daertoe quaets vele meer. Lieve kint, men mochte u tseer+ Vertellen noch geseggen niet, 11870 Nochten rouwe, noch tverdriet, Dat ic droech int herte binnen, Alse gepens mi dede kinnen Die grote bliscap, die vriendelichede,+ Dat helsen ende dat cussen mede, 11875 Dat saen en wech was gevloegen; Gevloegen, ja! ende die nine moegen Wedercomen alse te voren: Ic was te tileke vele geboren!+ Deus! in wat vernoie hilt mi 11880 Die grote gichten, alse saen alsi Mi faelierden, ende meer en gaven; Ende van dien dat hen van haven Iet bleven was, dat was mi leet.+ Lieve kint, bi Gode, ine weet 11885 Dat ic mi iet bet mochte wreken, Dan u te leerne van minen treken. Lieve kint, ware ic alse jonc Ende alse wel op minen spronc,+ Alse gi nu sijt, ic soude mi wreken. 11890 Men souder emmermeer af spreken Over die quade ribaude, dat si Soe luttel prisen ende eren mi. Ic soude doen sinken haren overmoet,+ Want hen no bleve have no goet: 11895 Alsoe nauwe soudicse plumen, Dat si hare erve souden rumen, Ende al vercopen ende liggen in stroe. Ende dirste die quamen soudic alsoe+ Voren, biden Helegen Geest, 11900 Ende daertoe die mi minden meest, Ende weerden ende daeden ere, Hem soudic anegaen so sere Thare te nemene, dat si en souden+ Enen penninc niet behouden, 11905 In soudene hebben, waer ict mochte, Hoe na dat ict ane hen sochte, Ende soutse bringen uut haren goede, Ende doen vallen in ermoede,+ Ende soutse alle na mi doen lopen, 11910 Ende die quaetheit sere doen copen, Die si mi dicke hebben gedaen, Haddicse na minen wille gevaen. Mare, weet God, en mach niet dragen+
[p. 203]
A. fol. 56 d.-57 a. +Weenen, suchten ende clagen: 11915 En coemt niet weder dat leden es.1 Ine salre negenen na mijn getes2 Hebben, na den wille mijn, Soe verrunst es mijn anscijn,+ Dat si mijn dreigen nine ontsien, 11920 Die quade ribaude, die van mi vlien; Nochtan dore al dat verdriet, Dat mi van hen es gesciet, Alsic noch pense om dien tijt+ Ende om die feeste ende tgroet delijt, 11925 Dat ic te hebbene plach met hen, So verblijt mi al die sen, Ende doet verlichten al mine lede; Doch haddic altoes feeste mede,+ Eer ic was van hem bedrogen. 11930 Ene jonge vrouwe, die es in hogen Ende met joie hare leven pliet, Bi Gode! sone os ledich niet, Namelec diegene die begert+ Te winne tgoet, dat si vertert.3 11935 Lieve kint, mi dede hier comen U vrouwe, ende heeft mi genomen Om u te hoedene nacht ende dach. God onse here, diet al vermach,+ Moete geven dat ic die hoede 11940 Doen moete alsoe, dat mi te goede Verga, alst sal, God weet; Want gi sijt altoes gereet U selven te hoedene openbare,+ Dat anders harde sorgelic ware 11945 Om die scoenheit, die u gegeven Heeft Nature, die u es bleven, Ende daertoe sen ende wijsheit groet, Dat niet en leeft uwes gnoet.+ Om dies wi hebben staede ende stonde, 11950 Datmen betre en gene en vonde, Al te sprekene dat wi begeren; Om u te radene ende hulpen weren Van allen lachtre, bem ic gereet.+ Eist dat u soe van herten steet, 11955 Dat gi trecken wilt ter minnen, Ic sal u al die wege doen kinnen, Ende oec die pade doen verstaen, Aldaer ic selve soude sijn gegaen,+ Eer leden was mine joncheide, 11960 Mine bliscap ende mine scoenheide; Maer en houdet niet in dien, Dat ic u wille ter minnen tien.’ Doe sweech die oude quene al stille+ Een lettel, omdat si horen wille 11965 Wat seggen soude Suete Onfaen. Si beidde onlange, siene nam saen Die tale weder daer sise liet, Want si merct wel ende siet,+ Dat hem wel behagede dat si seide, 11970 Ende pensede, datse hem sonder beide Haren wille al seggen soude, Ende begonste doe alse houde Ende seide: ‘Sone, wildi u keren+ Ane die minne, ic wille u leren 11975 Den art van minnen altemale, Dat gine selt connen alsoe wale, Dat gi niet sijn en moeget bedroegen, Nadat ic u den art sal togen,+ Ende gire u toe wilt formeren; 11980 Want niemenne en mach minne anteren, Noch die passage geliden moegen, Hine hebbe den art altoes vor dogen, Hine sal lant ende scaep vercoepen,+ Wilt hire sottelec toe loepen.4 11985 Nu hort wat ic u seggen sal, Want ic can distorie al. Lieve kint, die van minnen
[p. 204]
A. fol. 57 a.b. +Joie ende bliscap wille gewinnen,+ Hi moet weten hare gebode, 11990 Die ic u niet en seide, bi Gode, En wistic niet bi scrifturen, Dat gi hebt bi naturen Van elken al u volle gemet+ Van dat gi hebben sout, dat wet.1 11995 Tiene gebode soe sijn daer, Daer dachterste twee sijn al te swaer. Ic orlove u dachte altemale, Maer vanden II soe hoedt u wale;+ Want wiese volget, hi es in dole: 12000 Hine soude oec lesen niet in scole, Want het verlaetd tsere minnaren. Si wilden dat si milde waren, Ende tiere stat hare herte leggen,+ Ende elre overal ontseggen: 12005 Dit es valsch ende niet scone,2 Hier lieget die God, Venusen sone, Want soe wire hem hout ane, Hem stater scade groet af tonfane.+ Lieve kint, en sijt niet milde: 12010 Hi ware verloren diere hem an hilde. Hebt u herte in vele staeden, Sone saelt niet sijn tsere verladen; Maer tier stat, wat uwes gesciet,+ Sone seldijt leggen niet; 12015 Noch niemenne geven ochte lenen, Maer vercope diere altenen, Ende verdieret alle dage In lanc so meer, van slage te slage,+ So dats man en geen die leeft 12020 Van u goeden coep en heeft. Dese poente hout al u leven: U hant hout tuwe, alse gi sout geven, Te nemenne open, hoet henegeet,+ Daertoe siedi altoes gereet.3 12025 Geven es alte grote sotheide, Hen ware een lichtelic scoenheide Om liede te haelne meer ane hen, Ende geven tcleine omme meerre gewen.4 + Selke gichte es gegeven goet, 12030 Die meer dan dobbel winnen doet. Die hallinc es een goet gewin, Die den penninc bringet in: Selke gichten lovic altemale. Wie dat geeft, hi boeft wale 12035 Te siene waer hi geven sal,+ Want nine bestaet es overal. Vanden boge ende vanden vleiken, Die menege hoge herte doet weiken, Ende die wonden heimelike,5 12040 Daer met so condi sekerlike+ Vroedeliker scieten mede Dan noit die God van Minnen dede: Soe goet een scottre soe een siedi, Gi sciet dicke verre ende bi; 12045 Nochtanne soo es u dickent oncont,+ Wien u scieten heeft gewont; Want alsmen sciet ter voleien, Selc ontfa etna sijn greien Den scote in sijn herte binnen,
[p. 205]
A. fol. 57. b.-d. 12050 +Dies die scottre en can bekinnen,+ Noch geweten, noch werden geware.1 Ic merke ende sie openbare Ane u manieren ende ane u wesen, Dat gi comen sijt te desen, 12055 Dat gi die beste scuttre sijt,+ Diemen vonde verre ende wijt, Ende selc mach binnen den scoete comen, Dat u harde sere soude vromen.2 Ende van u te leerne vort 12060 Van parmente, dat u bort,+ Van cledren ende van andren saken, Daer gi u mocht met behagel maken, Om tscinen tsine van hogen state: - Ane bagel tsine legt al u bate - 12065 Gi cont te core u pareren,+ Sone darf men u nemmerme leren. Lieve kint, verstaet ende hort Wat ic u sal leren vort, Gi moegeter exempel nemen ane. 12070 Hebdi wille minne tanegane,+ Gi moecht bet kiesen niewerinc el Dan dengenen, dien gi weet wel, Ende die u dunct so hovesch, so goet: Mar hout uwe herte ende uwen moet, 12075 Dat gise ni ne legt ane hem te vaste:+ Gestaede minne es grote onraste. Mint altoes gesonnichlike,3 Ende ane die gene, die sijn rike, Eist goet begonnen, dats wel inscijn, 12080 Opdat si niet te vrec en sijn,+ Es iemene diesc wel can plecken Ende heimeleke hare goet ontrecken. Wel lieve kint, Suete Onfaen, Men sal u met minnen sere angaen. 12085 Elken so toent goet gelaet,+ Ende segt, dat u herte al staet Getrouwelike ane hem allene, Ende dat si niet en es gemene. Noch om wennen, noch om verliesen, 12090 En seldi anders gien lief kiesen;+ Ende swert bi genen ende bi desen, Haddi willen laten lesen Die Rose, diemen heeft so wart, Ende die so sere es begert, 12095 Een andren dan hem, gi wart so rike,+ Men vonde cume uwe gelike; Maer hem soe getrouwe waerdi, Dat die Rose niemen dan hi Plucken en soude van haren stele.4 12100 Al quamer C. ocht alse vele,+ Elken geloefse even sere, Ende segt: ‘Gi selse hebben, here, Alleine sonder deilen vort.’ Dit salne trecken ane u bort. 12105 Dit sweert hem met dieren ede,+ Ende geeft hem u trouwe daermede. Al eist dat gi u verswert, Weet wel dat een twent niet en deert Al selc sweren; God onse here 12110 Laches utermaten sere,+ Jupiterre ende alle die Gode gelike Sie logen alle hogelike, Alse hem versworen die minnaren; Ende die Goede selve, te waren, 12115 Versworen hem dickent sonder verdragen,+
[p. 206]
A. fol. 57 d.-58 a. +Die tijt dat si te minne plagen. Jupiter swoer Juno sinen wive, Dat si soude hebben te haren live Tpaleis vander hillen sekerlike, 12120 Daer hi ane loech valscelike.1 + Dit soude versekeren die minneren, Alsi hen jegen hare lief versweren, Alle santen ende sentinnen, Alse hen die Goede doen bekinnen, 12125 Dit exsempel, dat si versweren+ Beide Gode ende alle martelaren.2 Hi es dom ende harde sot, Die hem geloeft, alselp mi God, Want jonge lieden sijn ongestade 12130 Ende onlange durende in enen rade.+ Die oude hebben oec dien sede Te liegene tvouwe ende eed daermede. Nu verstaet ende willet mi horen: Diegene die here es vander foren, 12135 Hi soude van elken over vol+ Altoes nemen sinen tol; Die tere molen gemalen en can, So ga tere andere malen dan.3 Die mues, die waer een hol en weet, 12140 Ic seggen dat hare sorgeleke steet.+ Van elken wive aldus so eest, Dat si vander marc vrouwe weest.4 Elke soude nemen, waer si mochte, Have ende goet datmen daer brochte, 12145 Ende si ware sere uut haren sinne,+ En leide si ware tere stat hare minne; Want die sine herte tere stat geft, Ic segge u dat hi niet en heeft Vri ende quite te sinen wille, 12150 Mar maket eigin, lude ende stille.5 + Alselc wijf heft verdient te sine In doegene ende in groter pine, Die hare selven soe mesan, Dat si hare hont an enen man. 12155 Gevalt dat si verbolgen es,+ Sone es man, sijt seker des, Diese iet mach geconforteren: Dat sijn diegene die irst faelieren, Die leggen hare herte in ene stede. 12160 Nochtan in dinde, het es hare sede,+ Willense alle, alse hen vernoiet, Ende si worden te sere vermoiet; Ende noit en gewanre af vrouwe Dan verdriet ende groten rouwe.6 12165 Dat mochtemen ane Dido wel verstaen,+
[p. 207]
A. fol. 58 a.b. +Die scone was ende wel gedaen, Ende van Cartage coninginne, Hadde geleit al hare minne Ane Eniase, diese hadde ontfaen 12170 Waerdelike ende groet ere gedaen,+ Die te hare quam arm ende bloet Met scepe in tempeeste groet, Die van Troien was ontfaren, Ende sine gesellen die met hem waren, 12175 Die si groete hovescheit dede.+ Haer selven gafse Eniase mede, Die hare swoer wel menichfoude, Dat hi nemmermee en soude Van hare sceden noch begeven 12180 Al dien tijt, dien hi soude leven;+ Maer lange en duret niet alsoe, Want die verradre hare ontvloe Met sinen scepe, wat hi mochte, Die hi duer met hem brochte. 12185 Dit soe coste diere scoenre vrouwen+ Hare leven, want so starf van rouwen, Ende doede haer selven met enen swerde, Daer si in viel tote op die erde.1 Selc gelijc, selc ongevoech 12190 Heeftmen vonden ane vrouwen gnoech,+ Die ic genomen al en can; Maer sekerleke wet, dat alle man Sijn ribaude ende groete bedriegere, Ende putire ende daertoe liegere. 12195 Si doen elken wive verstaen,+ Dat sise minnen sonder waen, Ende proven wat sire ane venden mogen,2 Daeromme soudensi weder pogen, Waer si mochten, wel te hoenne, 12200 Om hare quaetheit wel te loenne.+ Dat wijf es te dom van sinne, Die ane enen man leit minne. Si souder hebben vele ende gnoech: Dat soude sijn bat hare gevoech, 12205 Ende doe soe vele datse elken bage,+ Maer houtse tonder alle dage; Ende en heft si niet gracie, si soutse maken Ende bejagen met eneger saken, Ende souden sijn fier in haren sinne 12210 Jegen diegene, die hare minne+ Dragen meest, wat haers gesciet; Mar der gere en roke niet Harre minnen, groet ocht clene, Die salse feesteren al gemene 12215 Ende halen ane hare, wat si mach,3 + Ende scuwen ende vlien nacht en dach Onraste, gescelt ende vechtinge. En es niet scone oec sonderlinge, Soe bestrike hare met selken saken, 12220 Diese scone moegen maken.+ Sage si oec ontfallen hare haer, Dat si hadde blont ende goutvaer, Ochte moeste afsniden van ongesonden, Ochte dat haer bi enegen stonden 12225 Bi bolgenscape gevallen ware,+ Datse hare ribaut metten hare Hadde genomen ende utegetogen, Ende soe gescoert, sine hadt moegen Ontwerren, wat hare mochte gescien, 12230 Dan salse na andre vlechten sien,+ Die gelu, blont sijn ende groet, Van enen wive die es doet, Ochte blonde siden ende maken borele
[p. 208]
A. fol. 58 b.c. +Ende steken vol haren forele, 12235 Ende maker ave horne groet;1 + Ende heeft si bestrikens noet, Men vent van crude waters gnoech Hare te bestrikene na hare gevoech, Mare doet alsoe dats engeen man 12240 Ane hare geware en wordenen can,+ Noch gesien ane hare gedane; Want groet verlies lage haer daer ane. Heeft si hare kele wit ende ront, Soe doe hare hoeftslope talre stont 12245 Soe sere uutsniden ende soe wale,+ Datmen sien mach altemale Hare witte kele: si sals wesen Te bedriegeleker vele van desen. Eist datse heeft hare scoudren groet, 12250 Soe doe maken hare surcoet+ Ende al hare andre cledre met Van cleinen lakene, si saels, dat wet, Gescepen wesen vele te bat, Waer si coemt in elke stat. 12255 Heeft si oec hare handen seer,+ Si salse oec decken vele te meer Ende houden ane hare hantscoen Ende salse dicwilen sieren doen. Heeft si die mammen weec ende lanc, 12260 So salsi houden in bedwanc+ Gebonden vaste in linijn laken, Dat soe sal daer toe doen maken: Soe selense wesen hart ende ront; Ende emmer houde reine in alre stont 12265 Venus camere, dat si nine hebbe+ Gestubbe en geen no spinne webbe;2 Ende heeft si niet scone die voete, So houtse gescoit, dat es die boete; Ende dunne cousen te groten beenen 12270 Die soe soudemen dragen altenen.+ Heeftse over hare smette oft vlecke, Ic rade hare wel dat sise decke; Heeft si oec den adem quaet, Soe wachte hare, dats mijn raet, 12275 In nuchterne te sprekene jegen liede:+ Het sonde vallen dat hare maisniede;3 Ende als soe sal spreken enichge stont, Soe houde soe verre haren mont, Dat hi den lieden nine come te bi. 12280 Es oec dat gevalt, dat si+ Lachge, soe en lachge niet Alsoe sere, dat si hare iet Daer met ontsetten, want vrouwen souden
[p. 209]
A. fol. 58 c. d. +Alsi loegen den mont toehouden; 12285 Want hen steet niet vrouwen wale,+ Dat si hare kele altemale Ontoe ende gaepe alsi lacht: Sine daeds niet waer si wel bedacht;1 Ende hadse hare tande niet welstaende 12290 Ende oneffene uut ende innegaende,+ Ende tone sise met lachgene dan, Het soutse ontwerden vor elken man. Ane weenen oec soe behoeft manire: Weenen es enen wive niet diere; 12295 Sie hebben trane altoes gereet;+ Maer haer weenen saen vergeet. Ere vrouwen steet oec wale Scone spreken ende suete tale, Ende heblec te sine overal 12300 Ende hovesch: dat maecse liefgetal.+ Alsmen ten etene wart sal tien, Salse hare laten wel besien Ende achter huse een luttel gaen, Eer dat si sal willen dwaen.2 12305 Alsi ter tafle geseten es,+ So salsi sniden ende nemen dmes Vor den genen die eet met hare, Ende sijns wel nemen ware;3 Ende emmer wachten hare, alsi eet, 12310 Dat si haren mont nine make vet, Sine makene scone wel gereet, Want vette lippe sere mesteet;+ Ende wachte hare, alsi edt bruëtd, Datse hare vingre over dledt+ 12315 Daer in en steke, het ware mesdaen, Want het soude hare sere mestaen;4 Ende wachte hare in alre stont, Dat si en steke in haren mont Grote morsele, hets giricheide+ 12320 Ende daertoe grote onhovescheide. Hare morsele salse sniden clene, Vore met hare vingeren allene Nemen gestadelike ende sachte; Ende dat si hare altoes wachte, 12325 Datse nine bedrupe vor hare cleet,+ Want sekerleke niet wale en steet. Men sal oec soe hovesscelike drinken, Ende niet so vol en laten scinken, Dats een dropel en storte op hare, 12330 Dies men worden mochte geware;+ Want over ongenoechtich ende ruut
[p. 210]
A. fol. 58 d.-59 a. +Mochtse iemen houden ende trecken uut, Dat si ware hare ongeleert.1 Eer si den nap ten monde keert 12335 Om drinken, si en sal niet drinken,+ Si en sal tirst laten sinken Dmorseel tote dat sijt heeft geten:2 Dit soude elke vrouwe weten; Ende oec soc soude si hoeden hare, 12340 Dat hare mont vet en ware;+ Want ware hi vet ende dronke si, Die wijn hi worde vet daer bi; Ende cleinlic salsi drinken mede, Het steet wale, het es hovesscede, 12345 Ende hoede hare wel van dronkenscape.+ Men vint bescreven bi orcontscape Van meestren, die seggen openbare, Dat niemene en es die dronken ware, Dat hi helen mach een twent. 12350 Die vrouwe sere haer selven scent,+ Datse hare verwinnen laet dien wijn; Want alle wijf die dronken sijn, Siene en connen hem niet geweren Jegen diegene diese begeren; 12355 Maer clappen algader dat si weten.+ Des moegen si hem allen wel vermeeten, Dat si sijn van diere naturen.3 Oec sullen si hem wachtea tallen uren, Ter taflen alsi sijn geseten, 12360 Van slapene, alsi souden eten;+ Want hets scande ende grote onnere, Ende sins min te prisene sere. Ene vrouwe en soude niet lange beiden, Sine soude ter minnen hare gereiden; 12365 Want si soe lange wel beiden mochte,+ Datmen op hare twent en rochte. Sie soude soeken die joie van minnen Overal ende leren kinnen Die wile datmen acht op hare, 12370 Ende si jonc van dagen ware;+ Want als outheit den wive anegeet, Ende hare anscijn tebroken steet, Soe verliest si in allen sinne Die joie ende dat asaut van minnen. 12375 Die vrocht van minnen sal si lesen+ Alsi in hare joeget sal wesen, Want si verliesct harde vele, Beide van joien ende van spele, Van dien tiden, die si laet liden 12380 Sonder minnen ende hare verbliden;+ Ende en doesse niet desen raet, Haer salre af comen al quaet, Alse outheit assellieren sal; Maer ic gelove dat si mi al 12385 Hier of geloven sullen, hoet gaet,+ Ende houden hem ane minen raet, Ten mensten die gone, die vroet wesen, Ende paternostre connen lesen Vore mine siele, alse ic doet ben, 12390 Dore die wijsheit, die ic hen+ Hebbe geleert met goeder onste. Ic bem seker dat dese conste Met wiven sal sere verheven wesen, Ende noch in menege scole gelesen. 12395 Lieve kint, ic sie harde wale,+
[p. 211]
A. fol. 59 a. b. +Dat gi mine leringe altemale Vaste in u herte bescrijft, So datter twent buten en blijft, Waer bi gi mocht, bi minen orlove, 12400 Coenlike lesen in allen hoven,1 + Sonder rusten ende vieren, Ondancs allen cansellieren, Beide in cameren ende in spenden, In salen, in kelren, waer gijt cont venden, 12405 Daert scone ende delytabel si.+ Lieve kint, aldaer seldi Informeren al uwe scoeliere, Ende wisen ende leren die maniere, Ende hoet u, dat u scole niet vaste 12410 En si gesloten jegen die gaste;+ Want soe men u liede sagen, Soe men u scoenheit ware uutgedragen;2 Van lieden diemen niet en siet, Op hem en plechmen tachtene niet, 12415 Noch oec besocht ende begert.3 + Dicke geet ter hoger kerken wert, Ende doet daer u visitasien Ten outre enter prosessien; Ten feesten, ten dansen ende ten reien 12420 Daer seldi gaen u vermeien;+ Want u scolen liggen meest daer, Ende daer sinct messe openbaer Die God van Minnen ende die Goddinne Haren dissiplen met bliden sinne;4 12425 Ende ere diere gaet, seldi u maken+ Behagel met al selken saken, Die u ten besten siren mogen, So dat gi alder lieden ogen Na u doet capen,5 waer gi gaet. 12430 Op strate sijt van scoenre gelaet,+ Ende gaet rechte ende niet te sere: Het steet wel ende oec eist ere; Ende gingedi tsachte, het soude mestaen. Mare gi selt soe cuescelike gaen, 12435 Ende tarden soe moielec die cassiede,6 + Dat u merken al die liede. Feitise, nauwe, gerene scoen Die seldi dragen ende maken doen, Want nouwe gescoite steet wel vrouwen, 12440 Die moieleke gaen in rechter trouwen.7 + Sloit u iet te lanc u cleet, So dat u verre op derde geet, So heffet op, en lates niet, So datmen uwe voeten siet. 12445 Effene ende lichtelike seldi gaen,+ Gi sulles prijs te meer ontfaen. Eest dat ere vrouwen baecht, Dat si enen mantel draecht, Siene sal hare alsoc decken niet, 12450 Datmen hare anscijn niet en siet.+ Dien mantel sal si met beiden handen Houden, hets sede in vele landen, Ende sal selcwile hare arme ontpluken,
[p. 212]
A. fol. 59 b. c. +Ende niet so saen den mantel luken, 12455 Maer pensen om den sconen steert+ Vanden paeu, die hi heeft weert, Ende maken vanden mantele den haren,1 Die gevodert es altewaren Met cleinen bonten harde wale, 12460 Ende tonen hare selven altemale+ Den genen, die comen in haer gemoet, Ende diese op hare musen doet. Ende heeftse niet scone haer anscijn, Soe saelt meer te deckene sijn. 12465 Grote vlechten van sconen hare,+ Ende die gedragen openbare, Dat steet vrouwen harde wel. Ene vrouwe en soude pensen el Danne te slachtene der wolvinnen, 12470 Die scape gaet stelen ende gewinnen.+ Om een, dat sire hebben wilt, Sal siere hondert op een velt Lopen op ende assallieren, Om dat si niet en wilt faellieren, 12475 Ende niet en weet welc si hebben sal, Vor dat sijt heeft te hare wart al. Dus souden wiven hare netten slaen+ Bi liste ende die manne vaen, Dies si geweten niet en can 12480 Den welken, die hare sire minnen an: Ten minsten omme te hebbene enen, Souden si hare netten slaen altenen+ Om al te vane; sine soude niet messen, Siene soude enen vander kermessen 12485 Hebben ochte meer bi avonturen; Want daer help sere der naturen,2 Die hare sere soude maken den nodinnay,3 Daer si af wesen soude gay.+ Waert dat sire meer na hare toge, 12490 Die werken woude in hare boge,4 Hoede hare dat soe spade no vroe Tere uren comen doe:+ Sie souden hen bedroegen houden, Alsi hen te gadre vinden souden, 12495 Ende souden hen daer bi verleden, So dat si souden van hare sceden, Datse lachtren soude wel sere.+ Ene vrouwe verliest lichte hare ere, Ende selke mochte hare ontfaren: 12500 Het soude hare rouwen sere te waren. Men soutse smeken ende lecken, Ende al hare goet van hem trecken,+ Ende bringense in scoude ende in ermoede;5 Ende selve dan varen alse die vroede, 12505 So dat si blive van haven rike, So dat si namaels niemenne en wike. En armen man en salse niet+
[p. 213]
A. fol. 59 c.-60 a. +Minnen, so wat dat haers gesciet: Hets al verloren dat men mint 12510 Den genen, die en mach geven twent. Sine sal hare herte niet leggen vaste An en gene vremde gaste:+ Alsoe alse hi sine herte legt, Neemt hijt weder ende ontsegt. 12515 Gelijc dat hi te herberge es In menege herberge, sijt seker des, So es sijn herte oec ongestade+ Ende van harden onvasten rade; Mare alle wege, alse hi quame 12520 Ende hare iet brachte, dat sijt name Ende sluten in hare coeffre vaste: Men sal nemen altoes van gaste.+ Hoede hare oec dat si nine minne Noch en doe in haren sinne 12525 Dese behagalerde, diemen vint, Want si en minnen nemmer twint. Wat si der ere laten verstaen,+ Dat selve seggen si ere andre saen; Ende wat si seggen, alle sie liegen, 12530 Want si doent al om bedriegen, Ende hen te rovene alle daghe.1 Ic hebs gehort menege clage+ Van mageden, die si dus bedroegen Ende met logenen ane hem togen. 12535 Coemt iemene met gelove vort, Die hare gerne trocke ane sijn bort Met sinen gelove, ende bidt hare minne,+ Si sal hem metten selven sinne Weder doen een goet beheet; 12540 Maer hoede hare dat si niet en geet In stat, daer hi heeft gewelt, Si en hebbe tirsten tgelt.+ Ontbiet hi hare met lettren iet, Sie salse besien, en latens niet, 12545 Wat dat daer in gescreven staet; Ende ochte si es sonder baraet Gescreven al, ende op trouwe,+ So sal hem weder scriven die vrouwe; Mar dat en sal niet sijn gedaen 12550 Sonder beiden, alsoe saen; Want beiden stoect, sijt seker des, Den minneren, daert te lanc nine es;+ Ende alsi hoert van die bede, En haeste hare niet te sere daer mede 12555 Hare minne tonthetenne altemale, Mar salse houden in die wegescale. Met sconen worden, die nine letten,+ Salsiene in goeder hoepen setten. So hise meer besoect van minnen, 12560 Ende sie hem niet en laet gewinnen, Hi salse minnen vele meer Dan hi dede te voren eer.+ Maer dat die vrouwe emmer wachte, Dat sine houde met worden sachte, 12565 Ende sinen hope meerren doe. Gevalt dat si coemt daer toe, Dat hi acordert met hare,+ Si sal hem sweren openbare Die doet van Goede menichfoude,2 12570 Dat si hare minne noit en woude Niemen geven noch en onste, Die so wale bidden conste,+ ‘Dan u allene, wel lieve here, Want mi dwinct u minne sere, 12575 Dat ic mi selven u geven moet, Dat ic en daede om en geen goet En genen man, die es so geboren.+ Menich heeft sine bede verloren Ane mi, die ic hebbe ontseecht 12580 Ende altoes van mi geweecht; Ende, bi Gode, ic wane dat gi Algader hebt betovert mi.’+ Dan es wel tidich sekerlike Helsen ende cussen vriendelike;
[p. 214]
A. fol. 60 a.b. 12585 +Maer salsi doen minnen raet, Dats datse na tgoet emmer staet. Sijs sot die hare lief nine pluemt+ Van sinen goede ende scuemt; Want wiene meest geplumen can, 12590 Salre doegt meest vinden an. Sine geve hare niet goet penewert: Datmen coept diere, dats wert;1 + Want men prijst harde luttel iet Die dinc, diemen heeft om niet. 12595 Verliest ment oec, men achtes twint, Diesmen goeden coep gnoech vint: Daeromme soutse hare vercopen diere.+ Maer ane tplumen soe legt maniere: Si sal doen comen haerre joncfrouwen, 12600 Haren cnecht ende haerren vrouwen; Hare voestre die ware quaet vergeten. Om dat si die stueke weten,+ Ende hem condech sijn die saken, Selense alle uut hem maken 12605 Cledren, pelsen, vedren ende gelt, Na dien dat elc hebben welt. So selen sijt hem al ontien,+ Tote dat sine in dermoede sien; Want proie vele teer tegeet, 12610 Datmen in menege hant ontfeet. Daerna sal comen die cameriere, Ende hare tale beginnen sciere+ Ende seggen: ‘Here, bi wat saken En doedi niet mire vrouwen maken 12615 Cledre? - gi siet sire breke heeft, - Hoe coemt dat gise hare nine geft? Woude sijt doen dore selke, die gi+ Wel kent ende hier woent bi, Sie ware gecleedt in allen sinne 12620 Alse wel alse ene coninginne, Ende soude met sambusen riden.2 Vrouwe, gine sout u niet vermiden+ Hem cledre te eischene, gi hebter breke; Hets om sine ere dat ics hem spreke, 12625 Want u scamelheit es so groet, Dat gijs sout alte groten noet Hebben, eer dat gijs hem claeget.’+ Hoe wel dat hare diere tale behaget, Si salse heten swigen stille. 12630 Bi avonture, es hi tonwillen Om tgoet dat hi hare heeft gegeven, Ende hem selven so luttel es bleven,+ Ende si ane heme wart geware, Dat hi en wilt leggen meer an hare, 12635 Dan sal si hem ernstelike bidden altenen, Dat hi hare X wille lenen: Si salse hem weder geven saen.+ Dat salsi sweren ende doen verstaen; Mare hets jegen mijn gebot, 12640 Gevent weder, sepmi Got!3 Alse coemt hare ander lief te hare, Diere si heeft vele binnen den jare,+ En genen en salsi trouwe dragen, Maer sal hem met rouwen clagen, 12645 Dat hare beste cledre staen Te persseme, ende si sullen saen, Staen si lange, verpersemt wesen:+ Des en conste si niet genesen, Soe rouwich es hare therte binnen,
[p. 215]
A. fol. 60 b.c. 12650 +Ende hi en mach van hare gewinnen Stucken, die hi ane hare begert, Hine quite die cledre, die si heeft so wert.+ Die knape, hi en si al te vroet, Ocht hem en si ontfallen sijn moet, 12655 Hi sal quiten haren pant Op die stat aldaer te hant, Ochte hi sal elre tgelt finieren,+ Daer hise met sal dilivereren;1 Maer alsi heeft van hem dat gelt, 12660 So mach si met hem doen dat si welt. Den derden sal si dus voren mede Ende eischen hem cledre ende scoenhede,+ Ende gelt dat si verteren moet, Ende om sinen wille verdoet. 12665 Eist dat hi hare nine geeft, Ende seit dat hijs daer nine heeft, Ende hi hare sweert wat hi mach,+ Dat hijt hare op den andren dach Bringen sal, hets al gelogen: 12670 Geloeft sijs hem, si blijft bedroegen; Want si maken alle haer sceren, Wat si geloven ende wat si sweren;+ Namelic die gene, die sijn putiere, Hebben menichwerven diere 12675 Meer sante versworen, valscer wijs, Dan daer nu es int paradijs. Gevalt dat hi mach geven niet,+ Van hem so trect emmer iet; Ten mensten doettene al te hant 12680 Om wijn senden sinen pant, Ochte ga elre clinken slaen,2 - Daer en mach hi niet langer staen-+ Ende gaen en wege sire straten. En gene en sal hare bloedelike laten, 12685 En ware alsi hare lief ontfingen: Dan soutsi beven sonderlinge Met alden leden, ende doen verstaen,+ Dat sine met ancsten heeft ontfaen Dore haren man ocht dore hare mage, 12690 Dat si alte sere ontsage; Want wisten sijt, si ware verloren. Sie salne inlaten ter venstre voren+ Al heimelic met groten vare, Alse ochte soe in groten ancsten ware, 12695 Ende sweren, hine mach daer bliven niet Om dinc negene, die hare gesciet, Ende salne emmer van hare weren:+ Hi salse alse vele te meer begeren. Ende als sine wel te hare wert heeft, 12700 Dat hi hare grote gichten geeft, Dan so radic wel, bi Gode, Dat soe blive te sinen gebode;+ Maer altoes gedunke des, Alse hare lief te hare comen es, 12705 Dat si tirsten wachten sal Die strate voren ende over al, Ende alsi niemene can gesien,+ Diese wachten mach ochte spien, Dan salsine bloedelike laten inne, 12710 Ende sal hem met erren sinne Lopen op met talen sere, Ende sal seggen: ‘Waer hebbedi, here,+ Dus lange gemerret? nu wetic wel, Dat gi elre hebt gehadt u spel 12715 Met ere andre dan met mi, Die ic nine weet wie sie si,’ Ende dat hi sere es ondeert,+ Sint hi sine herte heeft gekeert,
[p. 216]
A. fol. 60 c.d. +Ane ene andre dan ane hare, 12720 Dies si wel worden es geware; Ende alse dese tale hort die sot, Hi sal wanen, alselpmi God,+ Dat hare coemt van starker minnen, Die si te hem draecht in allen sinnen, 12725 Ende es van hem jaloser meer Dan was Wulcanus wilen eer Van Venuse sinen getrouweden wive,+ Die Marse vant bi haren live Recht op tspel vander minnen. 12730 Die een wijf waent gewinnen Allene ende hebben, hi es onvroet. Venus en hadde herte no moet,+ Dat si minnen mochte Wulcane: Soe lelic soe was sine gedane 12735 Vander smesse, daer hi in wrachte. Die vrouwe si was suete ende sachte, Ende wiste al die conste van wiven,+ Ende wat si jagen ende wat si driven. Nu verstaet ende willet horen: 12740 Alle wijf sijn vri geboren, Die hen die loy heeft benomen, Waneer dat si te huweleke comen,+ Die hem nature hadde gegeven Om te durne al haer leven.1 12745 Nature si es harde vroet; Waendi, dat si wassen doet Ende leven gevet Marione+ Allene omme Robechone, Ochte Robbechone om Marietten, 12750 Ochte Tibaut omme Piretten? 2 Si heeft ons allen, dats openbaer, Gemeine gemaect, dat es waer,+ Alle omme alle jegen welken, Deen omden andren gereet tsine elken.3 12755 So alsi ter wet wart tien Met huweleke, die hem mach gescien, Om te scuwene dorperhede+ Ende om te voedene die vrocht mede Dan doensi grote behendicheit 12760 Om weder te comene in hare vriheit. Sinse vrouwen ochte joncvrouwen, Dit poent hebbense alle, en trouwen,+ Datsi hare vriheit na harre macht Houden willen met haerre cracht, 12765 Daer menich quaet af es comen, Datmen hier vormaels heeft vernomen, Dier ic meer dan hondert soude+ Nomen, opdat ic woude. Hier voren over menegen dach, 12770 Alse een man een wijf sach, Die hem behagede, hi namse saen, Ende wart hi niet wederstaen+ Van iemenne, die starker was dan hi, So hilt hise ende lager bi. 12775 Dicke vochten sire omme ende bleven doet, Die wijf bleven in sorgen groet, Ende lieten hare kinder dwalen int lant.4 + Dit duerde tote datmen huwelic vant, Die vonden was vanden vroeden, 12780 Die altoes na wijsdoem stoeden. Menige bataelge heeft om vrouwe
[p. 217]
A. fol. 60 d.-61 b. +Geweest ende noch sal, en trouwe,+ Alse lange alst die werelt sal duren. Besiet die craeht van naturen, 12785 Hoe dat si werct menichfoude: Vaet enen vogel vanden woude, Ende doettene in ene gaiole vermaken,1 + Ende plechtene wale van allen saken, Ende singe daer in ende es blide, 12790 Nochtan sal hi tallen tide Weder begeren int wout te sine, Ende sal soeken ende doen pine,+ Hoe hi van dane ontfaren mach: Dats sine begerte nacht ende dach, 12795 Om weder te comene in sine vriheit. Dit es bi allen wiven geseit, Die altoes pinen ende pogen,+ Hoe si weder vercrigen moegen Hare vriheit, die si hadden te voren, 12800 Daer si met waren geboren. Aldus soe eest vanden man, Die geet in dordenen ende doet an+ Dabijt, dat hem es namaels leet, Ende van rouwen hem versleet, 12805 Ende claecht ende weent nacht ende dach, Ende penst hoe hi vercoveren mach Die vriheit, die hi verloren heeft.+ In wat ordenen hi hem begeeft, Die wille hine sal niet tegaen, 12810 Men houdene nemmer so vaste gevaen.2 Hi slacht den sotten visch te waren, Die inden aelcorf sonder sparen+ Cruep dore die kele, ende hine can niet Weder gekeren, wat sijns gesciet. 12815 Namelic aldus gedaen leven Hebben die gene die hem begeven; Sine connen caprune so groet gemaken,+ Nature sine moet emmer waken In elcs mans herte. Dan es hi doet, 12820 Alse hem falliert die vriheit groet, En doe onse Here bi sire genaden, Diene in doegeden wille beraden:3 + Nature en lieget niet, si es so vroet, Die hem vriheit kinnen doet. 12825 Orasius doet ons verstaen, Dat Nature es so gedaen, Dat alreande creature+ Trecken wille na hare nature: Dat en selense laten niet, 12830 So wat vernoye dat hem gesciet. Hier bi terechte Venus soude Onsculdich sijn, want si woude+ Hanteren ende doen hare vrihede, Ende oec allene vromichede,4 12835 Die hare vriheit willen plien, Al brekense huwelic mettien; Want die Nature doetse wecken,+ Diese ter viheit wart wil trecken. Lieve kint, die name ene catte, 12840 Die noit ne sach mues no ratte, Ende nauwe van musen ware gehoedt, Ende verweindeleke ware gevoedt,+ Ende worde si ere mues geware, Dat si liepe neven hare, 12845 Si soudse sonder twifel vaen Ende al hare gerechten laten staen: Men mochte met en genen saken+ Tusschen hem beiden den pays maken.
[p. 218]
A fol. 61. b.c. +Die oec een volen houden woude, 12850 Dat en gene merie sien en soude, Vor dat tsinen tide quame, Ende die dan merien name,+ Ende daedse te hen wart gaen, Het soude jegen hem lopen saen, 12855 Ende soude neyen alse hise sage, - Ende dit en es noch truffe no sage, - Niet allene jegen grisen,+ Dat hise soude vor dandre prisen: Jegen hem allen loept hi gemene, 12860 Niet sonderlinge jegen ene; Maer loept te blassen ende te lierde, Ende salse alle willen aneverden,+ Ende alle springen ende assellieren. Ende liearde en soude niet vieren, 12865 Sine soude lopen te blassarde, Ente morrele ente beiarde, Ende den irsten dien si quamen an,+ Dien cosen si te haren man. Si en heeft en genen bespiet 12870 Dan dengenen, diese ontbonden siet.1 Ende dat ic segge van baiarde, Ende van brunen ende van blassarde,+ Dan seggic niet bi hein allene, Ic segt bi al den beesten gemene: 12875 Elc loept ten andren sonder sparen. Alsoe soude doen tuwaren Alle wijf ende alle man,+ En daede van huwelic die ban, Daer si sijn gebonden met; 12880 Want huwelic es alsoe geset: Waneer getrouwet sijn sie twee, Sine moegen sceden nemmermee,+ Alse lange alse beide leven. Aldus es huwelic hem gegeven, 12885 Daer si mede sijn bedwongen, Beide die oude metten jongen; Mare allewege, lude ende stille,+ Es hare begerte ten vrien wille: Dit kinnic bat dan iemen el. 12890 Het hoedt hare selke harde wel: Dat doet die lachter ende die onnere, Die si daer af ontsiet soe sere,+ Nochtan so leitse die Nature Gelijc den beesten, ende heeft in cure. 12895 Dat weet ic bi mi selven wale, Want wat ic jagede was altemale Van elken man gemint te sine;+ Daer na stoedic ende dede pine, Want ic begerde vore alle dinc, 12900 Alsic achter straten ginc, Daer ic te gane gerne plach, Dat ic dan die cnapen sach,+ Die mi toenden vriendelijc sien:
[p. 219]
A. fol. 61. c. d. +Mijn herte vermurude so van dien, 12905 Dat icse gerne al meest hadde onfaen; Soe haddense mi oec weder gedaen. In legger ute monec noch pape,+ Riddre, portre, clerc noch cnape, Noch prelaet van hogen doene, 12910 Ine hadse ute haren religione Doen springen al, en hadden si Niet geducht fallieren ane mi;+ Mar haddense mie gehadt heimelic, Sine hadden ordine no huwelec 12915 Gehouden een twint, dat weet ic wale, Sine haddense tebroeken altemale. Aldus Nature ons allen stoect,+ Ende legt int herte ende joect, Ende trect ons tien delite wart, 12920 Dien van ons allen es begart.1 Lief kint, verstaet mijn Latijn: Een wijf en soude niet milde sijn.+ Es si melde, si doet onnere Harer naturen, ende sondecht sere. 12925 Late den mannen die melthede, Want wijf melde, dats sothede; Mar mine roec, men venter niet+ Die iet gerne geven iet.2 Helase! dat en dedic twent, 12930 Want tgrote goet ende tprosent, Datmen mi gaf, dat gavic henen Enen ribaut vort altenen,+ Die mi groten lachter dede, Ende menichge grote onwerdichede. 12935 Het was die gene, die ic minde Vor alle die gene die ic kinde, Soe, mi nes een twent niet bleven:+ Ic bem so arm, in weet wat geven.3 Mi en dochte der outheit niet, 12940 Die mi dus in daremoede liet. Haddic geweest van herten vroet, Ic ware rike ende hadde groet goet,+ Want ic was becondicht wale Met groten heren op entale, 12945 Die ic alle lieve hiet. Ic en minnese anders niet, Mar dien allene, dat weet wel,+ Dien mindic ende niemene el, Ende was sere van mi begert; 12950 Nochtan en hadde hi mi lief no wert. Het was die quaetste diemen vant Verre ocht bi in enich lant;+ Hi dede mi onwarde ende despijt, Ende hiet mi dicke ende menichge tijt 12955 Quade, vule, gemeine hoere, Ende sloiede mi achter vloere, Die quade ribaut, metten hare:+ En wijf es ene cranke were.4 Bi Gode, ic bem te rechte een wijf, 12960 Want mijn herte noch mijn lijf En minden noit man die mi minde; Maer die ribaut, die mi scinde,+ Al haddi mi so sere geslegen, Dat ic in onmacht hadde gelegen, 12965 Alsic, bi Gode, dicwile dede, Ende maecte mi moeru al mine lede, Ende swarter dan een aterment;+ Ende noit en was dat perlement Tusscen ons beiden alsoe groet, 12970 Hine viel tachterste in mine scoet, Ende bat mi grote genade, Dat hijs nemmermee en daede,+ Ende ginc mi joien doe gereet; Ende eer dat spel ten inde leet, 12975 Haddi al sinen pais gemaect:
[p. 220]
A. fol. 61 d.-62 a. +Soe haddi mi ane hem gesaect, Want hi was brudere alte goet;1 + Weet God, dat sceen wel ane mijn goet, Dat hi algader ontbruede mi, 12980 Ende ic wart arm, soe dede hi; Want hi dreef grote overdaet Ende groten cost ende sonder raet+ Vanden gichten, diemen mi gaf, Ende en wouts niet comen af, 12985 Ic hadde hem te gevene gnoech, Ende dat was oec wel sijn gevoech. Ic wist wel waer ict nemen soude:+ Mine rentemeestre waren jonc ende oude, Een ocht twee niet allene, 12990 Maer al die werelt wast gemene: Ine hadde noit getrouweden man. Mar dore die doeget, die ic u an,+ So hebbic u hier vertrocken al Mijn doegen ende mijn ongeval, 12995 Dat gi exsempel neemt bi mi, Alse comen sal die tijt, dat gi Selt willen plegen van dien spele,+ Soe onthoudes tgoets so vele, Dat gi blijft rike al u leven. 13000 Hets onnere wiven dat si geven, Ende dat si milde heten souden. Ic rade u dat gi tuwe wilt houden;+ Want alse u rose verwelkert steet, Ende u doude vaste an geet, 13005 Die gichten sallen u fallieren, Want u niemene sal antieren.’ Dus heeft die quene gesermoneert+ Suete Onfane ende wel geleert, Hoe dat hi hem houden sal, 13010 Diet harde gerne doen sal; Want hi nu hem vele min ontsach Van hare dan hi te voren plach,2 + Ende seide: ‘Vrouwe, bi onsen Here, Ic danke u utermaten sere, 13015 Dat gi so vriendelike uwen art Mi hebt getoent al ongespart.’3 Alse die oude quene horde+ Van Suete Onfaen so sachte worde, So sende si om dien minnare, 13020 Dat hi vollec quame te hare; Ende hi deet al dat hi mach. Ende tirst dattene comen sach+ Suete Onfaen, hi ginc hem jegen, Alse noch hovessce lieden plegen, 13025 Ende hietene wellecome wesen, Ende danckede hem vanden hoede met desen. Die minnare seide: ‘Scone jonchere,+ Ic danke u C. warf alse sere, Dat gi den hoedt naemt van mi, 13030 Ende sal doen, waer dat ic si, Dat gi mi daedt die hovesscede Ende alselke ere mede,+ Dat u al eigijn bliven moet Lijf ende ziele ende al mijn goet, 13035 Dien tijt dien ic leven sal.’ ‘Ere ende geluc ende goet geval Moetti hebben,’ seide Suetonfaen,+ ‘Ende sijt dies seker, sonder waen, Dat gi u betrouwen mocht 13040 Van stucken, die gi ane mi socht, Dat icse doen soude harde gerne Sonder tonseggene ende te werne;+ Ende ic en hebbe engene scoenheide So goet, dat ict u ontseide, 13045 Gine mochtet nemen, alselp mi God!’ Alse die minnare dat gebod Horde, wart hi harde vroe,+
[p. 221]
A. fol. 62 a.-c. +Ende dankede hem C. werven doe, Dat hi so coenlike nemen mochte 13050 Sijn scoenheide, opdat hijt sochte, Ende pensede in sinen moet, Dat quaet te lange beiden doet,+ Sint dat hi daer hadde scoenhede gereet, Daer sine herte so sere toe steet: 13055 Dat was die Rose die hi woude Plucken. Alse hijs beginnen soude, Soe verboed hem die wech Dangier,+ Die vilain stout ende fier. - Dat sotte pensen dies blijft vele!1 - 13060 Hi waende die Rose met groten spele Hebben gepluct al sonder weren, Maer hi vant te groete deren+ Ane Dangiere, die daer lach Verborgen, diese te wachtene plach 13065 Ente bescrivene al hare warde, Was nu comen op die warde2 Ende riep lude: ‘Vliet vech, vliet!+ Gine moeget hier langer duren niet. Die duvel brochte u hier so na. 13070 Hets wonder dat ic u niet ne sla U hoeft ontwee ende al uwe lede!’ Doe quam Vrese ende Scamelhede+ Vort gesprongen, sine scaemden hem niet, Sine quamen daer hi riep: ‘Vliet, vliet!’ 13075 Gram ende erre ende sere testort, Ende vielen te gadre in een acort, Ende hurten sine handen achterwart,+ Alse die gene diet hadden ontwart, Ende seiden: ‘Qualec condijt verstaen 13080 Die duecht, die u Suete Onfaen Boet te doene dore hovescheide, Ende socht hem ane dorperheide,+ Ende verstoet averecht sine tale. Elc soude te rechte weten wale, 13085 Alse sinen dienst biet een goet man Sinen vrient, dien hijs wel an, Dat niet en es dan al in goede,+ Ende alsoe verstaen mi di vroede. Gi sijt van harden plompen verstane, 13090 Gi wedermaect na minen wane Den sot, die van sinne es vroet; Want hi en hadde therte no den moet+ Die Rose u te gevene iet, Want hen ware sire eren niet. 13095 Haddi geweest van hovesscen sede, Die Rose en haddi hem niet gebeden. Gi hadtene harde gerne bedroegen,+ Dat wi node souden gedoegen. Nu maec u wollec wech ende vliet, 13100 Gine moecht hier langer bliven niet. Gaet vollec af den graet hier neder, Ende en coemt hier nemmeer weder;+ Want hier selc toe comen mochte, Die u bereiden soude onsochte 13105 Ende stucken slaen, het ware recht. Gi sieter toe te quade een knecht, Dat gi na sine onnere sout staen,+ Die u soe gerne hadde lief gedaen. Te rechte mach hi u haten sere, 13110 Want, bi Gode onsen here, Hi sal so vaste sijn nu gevaen, Hine sal meer so verre gaen,’+ Suete Onfane namen si doe, Ende mesfoerdene ende sloegene soe, 13115 Dat hem sijn leven rouwen mochte, Ende leidene int prisoen onsochte: Nochtan en dochte hem dit niet gnoech,+ Siene daeden meerre ongevoech Den minnaren, die daer stont allene, 13120 Bevaen met rouwen ende met gewene, Ende liepen hem op alle drie
[p. 222]
A fol. 62 c. d. +Met tormente, dat hem so wee+ Dede te sire herten binnen, Dat hem dochte, hi soude ontsinnen. 13125 Doe seidi: ‘Dangier, heb mijns genade, Ende vergeft mi mine mesdaede Gi sijt hovesch ende so vroet,+ Soe wetende ende so wel gemoet, Ende daertoe soe ontfarmich mede; 13130 Ende gi, Vrese ende Scamelhede, Die al vol doegeden sijt gemaect, In wesene, in talen so wel geraect,+ Wilt gestaeden in enichgen saken, Dat ic minen pais mach maken 13135 Jegen u: ic wille mi geven In gevangnesse al mijn leven, Ende legt mi met Suetonfane,+ Sonder emmermeer tongane, Opdat gi vint onttrouwe in mi 13140 Met enichgerande dinge, die gi Begert ende wilt dat ic doe, Allentijt spade ende vroe.’1 + Doe riep harde lude Dangier: ‘Dieus, wat beden horic hier! 13145 Dat gi sout sijn met hem gevaen, Dies so scone, so wel gedaen, Ende daertoe so hovesch ende so goedertieren;+ Ende gi, diet herte hebt ende manieren Jolijs ende blide ende gay van minnen, 13150 Soe settic Reinarde biden hinnen! Nu gaet en wech u elre bejagen, U sermoen en mach niet dragen:+ Wie kinnen wel al u baraet, Dat gi na onsen lachter staet. 13155 Wine willen des nemmeer gedoegen: Maect en wech van vor onse ogen.’ Ende assallierdene anderwerven,+ Ende sloegene soe, hi waende sterven, Ende tormentene harde onsachte, 13160 Ende namen alle drie met crachte, Ende daedene van daer rumen saen Met rouwen ende sere ontaen,+ Ende daeden heme groet verdriet. Hi riep: ‘Genaden!’ henne halp hem niet, 13165 Maer niet lude sone riep hi, Ende ginc en wech al seggende: ‘Ai mi!’ Sere geslagen ende sere gescouden+ Ten genen diene succoersen souden. Dus ginc hi en wech in groten vare 13170 So lange, dat sijns worden geware Die gene die de sciltwachten daeden, Die lude riepen: ‘Al verraden!+ Nu op, gi heren, gi baroene! Om den minnare succoers te doene, 13175 Want sekerlike hi heves noet: Die portiere si slaenne doet. Want ic dies wel seker bem,+ Hi leget soe ende crijt vor hem, Ende bidt genaden ende verdrach, 13180 Ende es so heesch dat hine mach Lude geropen, noch en can: So gaen si hem met slagen an,+ Ende verworgenne na minen waen.’ Ende soe haddens oec gedaen, 13185 Ende daertoe sijn lijf genomen, En ware hem niet thaire te hulpe comen Dat gewapent was wel saen,2 Omdat hem woude in staeden staen;
[p. 223]
A. fol. 62 d.-63 a. +Ende die minnare hi sach altoe,+ 13190 Dat die bataelge began daer doe, Ende die strijt sonder verdragen. Ende alse die portiere dat sagen, Dat thaire was om hem so groet, Sie maecten te gadre een conroet,+ 13195 Alle drie, ende sworen in een, Dat si en scieden haer en geen Deen vanden andren, nacht no dach, Alse lange als hi leven mach. Dit sach al toe die minnare,+ 13200 Die hier af lach in groten vare, Dat si so vaste waren verbonden. Doe swoeren oec tien selven stonden Die vanden here met ede groet, Dat si eer alle bleven doet,+ 13205 Sine soudense scoffieren ochte vaen, Ende vanden stride den prijs ontfaen, Om te werpene ondervoet Haren groten overmoet. Vriheit die quam jegen Dangier,1 + 13210 Die lelic, fel was ende ongehier, Die ene grote colve brachte, Daer hi met sloech harde onsochte. En was noit scalc alsoe gedaen,2 Die sinen slach hadde wederstaen,+ 13215 Hine sloegene stucken altemale, So dat die gene, dat weet ic wale, Die jegen hem quam, verwonnen bleef, Alse hine met sire colven dreef, Hine hadde dan geconnen wel+ 13220 Van wapine ende doreproeft dat spel. Dangier was fel, stuer ende lochs,3 Hi nam sine machuwe in dbochs,4 Dat Ontseggen was geheten. Sine targe was, wildijt weten,+ 13225 Van stouterne al gemaect, Die haddi vaste ane hem gesaect, Ende al gebordert met onwerden:5 Qualic mochtene iemenne aneverden. Vriheit si was banderside+ 13230 Wel gewapent oec ten stride, Jegen Dangiere quam si vort. In hare hant brochte si, nu hort, Ene glavie scone ende slecht, Ende utermaten lanc ende recht,+ 13235 Ute dien foreeste van Gerechticheide.6 Ic wille u seggen sonder beiden: Dyser, dat in die glavie stoet, Dat was van biddenne suete ende goet, Ende gebordert met groten love+ 13240 Met covenanse ende met gelove, Ende daertoe met sekerheden; Beide met trouwen ende met eeden
[p. 224]
A. fol. 63 a.b. +Was die gelavie wel gescreven:1 Ic wanetse hare Meltheit hadde gegeven;+ 13245 Ende enen scilt, na minen wane, Soe brochte met hare die welgedane, Daer si hare wel decte mede. Dangier hi stoet buten vrede Vor hare met overmoede groet,+ 13250 Die scudde die glavie ende scoet Dangiere rechte op sinen scilt, Dien hi vaste vor hem hilt, So dat hem die scoete nine derde. ‘Quade dierne, vule onwarde!’+ 13255 Seit hi, ‘hoe waerdi noit soe coene, Dat gi dorst bestaen te doene Op te lopene enen goeden man?’ Mettien hi sloechse wat hi can Op haren scilt so onsochte,+ 13260 Dat hise achterwart met crachte Springen dede harde verre. Die vilain was fel ende erre, Ende verspracse sere ende sloech, Ende dede hare groet ongevoech,+ 13265 Ende seide: ‘Quade teve, ic hebbe u Anderwerf geloeft dan nu, Daer ic mede bem verraden; Want bi u liet ic gestaden, Dat die ribaut custe die Rose,+ 13270 Daer mi af quam so grote nose. Hi vant mi musart ende quaet, Dat ic gestaedde sinen raet. Ter quader tijt,’ seit hi, Dangier, ‘Quaemdi noit ten wapinen hier,+ 13275 Want u costen sal u leven.’2 Vriheit ginc van ancsten beven, Ende bat hem grote genade, Ende seide dat hijs niet en dade. Het was wonder harde groet,+ 13280 Dat hise daer nine sloech te doet; Doch sloechhise datse vorder en mochte, Dies si harde luttel rochte. Hi verwoedde ende knicte thoet,3 Ende hi seide, hi soudse slaen te doet.+ 13285 Dit hadde onwert Ontfermicheiden, Ende liep te hulpen sonder beiden Hare gesellinne, wat si mach, Die si harde sere tonder sach. Ontfarmicheit, die te doegeden horde,+ 13290 Brochte in hare hant ene miserecorde Besprinet met trane ende met weene,
[p. 225]
A. fol. 63 b.c. +Daer si meede daymante stene Breken soude, daedde sise daer ane.1 Hare scilt was na minen wane+ 13295 Geboert alomme met groten clagen Ende met suchtene, dien woutsi dragen. Ontfarmicheit, die menichgen traen Weende, heeft Dangiere bestaen, Ende stackene al over al om deren;+ 13300 Mar die vilain hi ginc hem weren Seerre dan noit liebart dede; Maer si bedauwene so op die stede Met so menegen heten traen, Dat hi onder begonste te gaen,+ 13305 Ende te moruwene menichfoude.2 Hem dochte dat hi verdrinken soude In ene vloet van watre groet; Hine hadde nie soe menichge noet Van laste noch van waerden meede;+ 13310 Want hem faellieren al sine lede,3 Ende wart so cranc, dat hi woude vlien, Ende Scamelheit riep lude mettien: ‘Dangier, seldi worden vonden Verwonnen hier te desen stonden,+ 13315 Dat u ontfare Suete Onfaen, So seldi ons doen betrapen saen, Dat hi die Rose soude geven, Die wi hoedden op onse leven. Ende wart dat hise den lecker gave,+ 13320 Sie mochter geblammeert sijn ave, Ende werden ontferut ende ontaen.4 Ende selc mochte hier binnen gaen, Wart dat hi vonde den inganc open, Hi souder in sijn saen geslopen,+ 13325 Ende hi dan mingde tsere dat saet: Dat ware ons scade ende quaet; Ende dan daer regende ander saet mede, Daer die Rose met op die stede Alte sere met bleve verladen.+ 13330 Nemmer sone moete God gestaeden, Dat al selc saet vallen moet, Want hen ware ons nutte no goet: Die Rose mochter af versterven. Ende ontgincse sonder bederven,+ 13335 Ende die wint ene vlage brachte, Die de sade mingeden met crachten, So dat die last der blomen derde, Ende hi die blader sonder hoverde Die selke wide cleven dade,+ 13340 So bleven daer die ydele stade Vanden bladeren, elc na sijn doen, Daermen dore sage den bottoen: Dan soudemen seggen sonder sparen, Datse hadde gehadt te waren+ 13345 Die glottone in hare behout.5
[p. 226]
A. fol. 63 c.d. +So ware algader onse scout, Ende Jalosie daede ons ontliven: Dat en mochte niet achter bliven. Ic wane gi slaept ende niet en waect,+ 13350 Heeft u die duvel dronken gemaect?’ Dangier riep: ‘Hulpe, o wach, ai mi!’ Doe was daer Scamelheit daerbi, Ende dregede sere, wat si mach, Ontfarmicheiden, die ontsach+ 133155 Hare gedreich met erren moede. Scamelheit sprac met overmoede Ende seide: si hadde te lange geleeft, Si soude hare dien scilt, die si heeft, Noch heden alte stucken houwen,+ 13360 Ende so slaen, het soude hare rouwen, Dat si noit torloge bestoet. Scamelheit was wijs ende vroet, Ende brachte met hare een goet swert, Dat si lief hadde ende weert,+ 13365 Dat gesmeedt was met ontsiene: Hare en stoet niet wel te vliene. Ene targe hadsi, wildijt weten, Die Ontsien was geheten Over al van quaden name,1 + 13370 Dies si hebben mochte blame. Menege tonge was daer, nu hoert, Gescreven al omme endomme dat bort,2 Ontfarmicheit sloechse metten swerde, Dat sise deden tumelen op die erde,+ 13375 Ende hadse nalics daer verwonnen, Maer datter Blijtheit quam geronnen, Een baetceleer starc ende coene,3 Ende van harden groeten doene. Van levene plaisant was sijn sweert,+ 13380 Dat hi menege marke prisede weert. Sijn scilt so starc, men mochtene ploien, Ende was gebonden alomme van loyen.4 Scamelheit gaf hi enen slach, Die hare luttel goet verwach,+ 13385 Ende die si hem wale wedergout; Want si doresloechene menichfout Den scilt, dien si draecht daer jegen;5 Ende hi ware daer doet bleven, En ware hem niet te hulpe comen+ 13390 Wale Helen, die hadde vernomen Tusscen hem beiden dien groten strijt, Ende die haetscap ende dien nijt. Wale Helen was goet orloeges man, Ende daer vele doegeden lage an.+ 13395 Een swert haddi van stille gewere: Beter en was engeen int here. Het was vaste te gadre gedwongen Alse van afgesneden tongen.6 Hoe dicke ment scudde ende trac uut,+
[p. 227]
fol. 63 d.-64a. 13400 +Het ne maecte engeen geluut. Sijn scilt was gemaect van rasten, Men sach niene genen so vasten, Alomme gebort met sekeren gane, Sonder niemare daer of tonfane.1 + 13405 Wel Helen verhief tswert ende sloech Scamelheiden, hi nine verdroech, Enen slach, dat hi spranc vort, Ende bleef staende al verdort. ‘Scamelheit,’ seit hi, ‘ver Jalosie,+ 13410 Die God onse here vermaledie, Wildi u hier geven verwonnen, Sine saels niet vernemen connen. Ic versekere u dies te waren Bi mire trouwen sonder sparen:+ 13415 Hier ane soude seker sijn elc man. Sint dat doet es die felle tyran Dangier, so blijftdi gevaen, Gi en moegt mi niet ontgaen.’2 Scamelheit en antworde niet.+ 13420 Alse dit van harre nichten siet Vrese, so spranc si op te hant, Diemen noit coene en vant Dan namelic op desen dach. Si quam gelopen wat si mach,+ 13425 Ende brachte een swert van goeden snede, Die si die name geven dede Anx Sorge ende Sere Verweren.3 Die scilt, daerse hare met soude weren, Was al gemaect van sere onsiene,+ 13430 Ende van mesvalle te gesciene, Alomme gebort met sorgen groet. Si sloech Wel Helen op sijn hoet Met willichger hant so groeten slach, Dat hi en horde noch en sach.+ 13435 Dit versach Coenheit die here, Ende quam gelopen harde sere. Coenheit was dapper ende stout, Ende fier van herten menichfout, Ende hadde een swert van finen stale:+ 13440 Van verwoetheiden altemale Soe hadt gemaect een meester smet; Ende enen scilt soe brachti met, Die was geheten Sotheit tanegane, Ende die doet gereet tonfane.4 + 13445 Soe quam te Vresen, die hi noech,5 Ende die den scilt daer jegen droech, Soe dat die slach ginc te dale, Want si conste scermen wale, Ende lonet heme sonder letten+ 13450 Met slagen ende soe tonder setten, Dat hi genaden bat dore noet. Sekerheit seit: ‘Vrese, gi blijft doet, Nu doeter toe al dat gi cont.6
[p. 228]
A. fol. 64 a.b. +Gi plaget te hebbene talre stont+ 13455 Die quarteine ocht den rede, Ende wart C. warfven bloeder mede Dan noit hase was, te waren. Hebbedi uwe bloetheit laten varen? Die duvel maecte u noit soe coene:+ 13460 U ware beter pais ende sone Dan jegen Coenheiden die bataelgen, Die mint tornieren sonder faelgen; Ende gine quaemt noit te genen tide In tornoie noch in stride,+] 13465 Dan allene om dese saken, Gine vloot ende ginct u hene maken, Ocht gi en gaeft u verwonnen: Gine selt u niet verweren connen. Sekerheit hadde een swert so vast,+ 13470 Dat in stride wel sinen last Dragen conste sonder mesval. Sinen scilt was versekert al Met goeden paise, sonder ontsien Van dingen die hem mach gescien,+ 13475 Alomme gebort van acorde.1 Vresen sloech hi metten worde Metten swerde, daer hise mede Waende hebben doet daer tier stede; Mar Vrese warper jegen den scilt,+ 13480 Die altemale dien slach onthilt, Dat hare die slach niet en derde, Ende gout hem wel sine hovarde Met enen slage, die was so groet, Dat hem scilt ende swert ontscoet.+ 13485 Alse dit alle dandre sagen, Vergaderden sie hem met groten slagen. Daer waert die strijt so groet onderlinge Met hustinerne ende met gedinge: Men wranc hier ende men wranc daer,+ 13490 Elc riep den sinen openbaer.2 Ine sach noit snee noch hagelsteen, Noch regen vallen so dicke in een, Alse daer die grote slage waren: Daer was hustijn al sonder sparen.+ 13495 Men sach noit en genen tijt Van alse vele lieden soe groeten strijt; Maer altoes waren, dats seker waer, Die vanden here tachter daer, Die dien casteel hadden belegen,+ 13500 Sie waren gewont ende sere geslegen. Die God van Minnen hadde sorge groet, Dat bliven souden sine lieden daer doet, Ende ontboet doe sonder beiden Siere moeder met Vriheiden+ 13505 Ende met Suete Anesiene, dat si Hem quame te hulpen ende stoede bi,3 Ende nam vrede binnen desen, Soe dat X dage pais soude wesen. Mar hadt geweest sijn vordeel iet,+ 13510 Hine hads vrede gegeven niet; En hadden niet die portiere Ontsien, sine hadden soe sciere Gegeven niet den vrede so saen, En hadt mijn vrouwe Venus gedaen.+ 13515 Men heeft dickent ende vele gesien Die worstelen alluttel achter tien, Ochte bi vliene ochte bi vrede: En machment niet op die steede Van stucken te boven comen,+
[p. 229]
A. fol. 64. b.c. 13520 +Soe moetmen beiden om meer vromen.1 Uten haire soe voeren sciere Alle beide die messaelliere, Ende voren recht te Chiserone, Daermense ontfinc met groten done.+ 13525 Chiceron es ene hoge montaenge, Die int wout legt van Cartaenge.2 Venus dede daer sonderlinge Stichten ende maken die woninge, Dies si daer selve woenen woude.+ 13530 Waert dat ic u vertrecken soude Die porprise, het worde te lanc. Int wout, daer menich vogel sanc, Soe was Venus met haren honden Varen jagen tien selven stonden.+ 13535 Met hare so was hare amijs, Die jonge, die scone Adonijs, Die sere kints was ane dat jagen, Want alle sine vordre gerne plagen.3 Middach so was lange leeden,+ 13540 Ende waren gebeedt van moetheden Onder enen sconen boem, Onder scadewe, ende namen goem Om hare honde, die moede waren, Die in die riviere sonder sparen+ 13545 Liepen drinken, om hem verculen Van hitten die si groet gevulen. Hare qurelen, have bogen, hare daren Leiden si neven hem tu waren.4 Daer waren si met groten spele,+ 13550 Want daer songen voglen vele, Daer si na horden, menegen sanc. Int gars, dat niet en was te lanc, So sat Venus met feesten groet, Ende hadde hare lief up hare scoet,+ 13555 Ende helset ende cusset menichfout, Ende leerde hem al cussende, hoe hi int dwout Jagen soude, ende die maniere Sonderlinge van elken diere. ‘Alse u honde, lief, sijn bereet+ 13560 Ter beesten, daer u herten to steet, Die seldi porren, eest dat si vliet, Ende volget hare, en lates niet; Maer jegen die beeste, die hare wert Fierlike, so trect achterwart;+ 13565 Daer si bloede ende gemate: Het es een vordeel ende u bate; Want daer twee cone te gadre striden, Daer eist te fel in beiden siden. Maer herte, deinen ende hinden,+ 13570 Conine, hasen, die wilt geninden Te jagene, dats mijn wille wel:5 Siene sijn te wreet no te fel. Maer wolve, everswine ende beren, Dese so setten hem ter weren,+ 13575 Ende quetsen winde, brecke ende honde,
[p. 230]
A. fol. 64 c.-65 a. +Ende geven hem menichge wonde; Ende oec selc wile den jagere mede Soe hebbense doet in menege stede. Dese en seldi jagen niet:+ 13580 U mochter of comen groet verdriet.’ Aldus castiede Venus sere Adonyse den jonchere, Ende hat hem dat hi pensede ende dachte Om hare castien, ende daerna wrachte.+ 13585 Adonys prisede lettel goet Al dat castien, dat si hem doet; Wat sine castiede, nine besloet Twent ane heme, cleine no groet; Want eist dat hi sceedt van daer,+ 13590 Sine setenne nemmermeer daer naer. Hine geloefde niet sire amien, So wat dat sine mochte castien; Want hi voer tenen evere jagen, Diene niet en woude verdragen; 13595 Maer rechte hem op ende scudde thoet, Ende sloech Adonyse te doet.+ Hier bi so willic u castien, Gi heren, die hebt uwe amien, Ende hen en wilt geloven niet, 13600 Dit exempel so besiet: Gi selt hem allen geloven wale,+ Want wat si seggen es altemale Alse waer alse pater noster es: Niemene sone twifele des. 13605 Swert oec enich, dat sie u sal Houden trouwe, geloves al.+ Na dit castien, dat sie hem seide, Keerden si weder Chiseroen beide. Die boden die quamen uten haire, 13610 Ende seiden Venuse al daffare Van haren sone, dat hise ontboet,+ Ende hoe hi hadde hulpen noet. ‘Bi Gode!’ seit soe Venus doe, ‘Ic salre mine macht soe doen toe, 13615 Dat ic ver Jalosien casteel Verbernen sal, daer en blives deel+ Staende, mine geven die portiere Die sluttele, ocht ic verbernesse sciere; Ocht ine prise niet minen art 13620 Noch mi selven eens pennincs wart.’ Doe dede si haesten ende berecken+ Haren wagen, ende dedene trecken VI witte duven van snellen vloege, Diesi nam op haren vloege.1 13625 Doe ginc si sitten op haren wagen. Die duven gingen vlederslagen,+ Ende vlogenre mede in die locht So lange, dat sise hebben brocht Te haren sone in dat here; 13630 Ende alse hi wiste die niemare, Haestelicke hi gelopen quam+ Te sire moeder, die hi nam In sinen arme, ende heeftse ontfaen Met groter bliscap, ende deedse gaen 13635 In sine tente, daer hi lach. Hine hilt noit vrede en genen dach,+ Noch eed, noch trouwe, noch sekerhede, Hine assellierde altoes mede.2 Doe began daer die baetaelge, 13640 Groet ende starc ende sonder faelge. Selc rechte ten mure ene pederire:+ Die stene groet ende oec ongehiere Werpmen daer jegen om falleren.3
[p. 231]
A. fol. 65 a.b. +Die portiere gingen orderen 13645 Haren muer met horden vaste Jegen die wrede felle gaste.+ Die horden waren geloken wale Met ontseggene altemale, Ende van stouterne was elke gerde, 13650 Ende afgehouwen tote ane derde, Ende in Dangiers hage genomen.1 + Die strale, die van buten comen, Waren gevedert met gelove Ende met gichten van groten love; 13655 Ende oec met dienste menichfout Soe was gemaect algader thout,+ Ende tyser was gemaect met ede In trouwen ende in sekerheden.2 Dese scoten die van buten inwart, 13660 Ende die portiere, die onvervart Waren ende hem cleine ontsagen,+ Want si hare targe daer jegen dragen, Die starc waren ende harde fier, Ende van dien houte, dat Dangier 13665 Hadde gehouwen in sine hage; Ende wat si scoeten alle dage,+ En mochte hem een twent niet deren, Soe wel constense hem verweren. Alse dit sach die God van Minnen, 13670 Dat hi niet en conste gewinnen Dien casteel noch die portiere,+ Vaert hi te sire moeder sciere, Ende bat hare dat si hem stoede tstaeden, Want hi ware tsere verladen. 13675 Doe swoer si utermaten sere, Dat si in wive nemmermere+ Reinnicheit en liete geduren, Die Jalosie hoet tallen uren, ‘Die ons pijnt daer met te sere; 13680 God geve hare lachter ende onnere! Lieve kint, doet uwe baroene,+ Die gi hier hebt, stout ende coene, Sweren dat si u volgen selen, Ende met nerste u nawe hevelen.’ 13685 ‘Bi Gode, vrouwe, dit doe ic gerne, Dit en es niemene sculdich te werne;+ Want niemene en mach goet man heten, Hi en moet van minnen weten, Ochte hebben geplogen ocht plegen nu. 13690 Dat proverbium seggic u, Want hets jamer dat si leven,+ Die gene die hare herte nine geven Ter minnen, ende ic haetse soe sere, Dat ic hem lachter ende onnere 13695 Altoes doen sal, waer ic mach, Sonder twifel nacht ende dach,+ Om haren groeten overmoet Te werpene neder onder voet.’ Doe swoeren int thaire die barone 13700 Dat vaste te houdene ente doene Op hare bogen ende op hare daren, Want daer andre helegen en waren Dan hare strale ende hare brandone:3 + Sine hadden andre helegen te done, 13705 Daer si op sworen, dat si souden Die gebode wel vaste houden. Nu willic hier laten bliven⁴
[p. 232]
A. fol. 65 b.c. +Mine materie, ende wille bescriven+ Alluttel vanden wiven vort, 13710 Anders dan gi hebt gehort. Virgilius seide, die wijf wel kinde: En waerre engene soe gesinde, Noch so hovesch, noch so goet,+ Noch soe wetende, noch so vroet, 13715 Sine ware onwandel ende ongestade, Ende onvaste in haren rade. Die wijf sijn alle vreseleke beesten, Men mochte getellen in genen geesten+ Beide hare seden ende hare manieren: 13720 Sie sijn alle soe putertieren. Ende oec seget Titus Livius, Dat jegen hare seden ende hare us En gene bede so goet en es+ Alse wel smeken, sijt seker des: 13725 Soe bedriegelic sijnse alle uren, Ende soe vermuruwende bi naturen.1 Wie venden elre tere andre stede, Dat fundament es van hem vrechede.+ Soe wie dat sine heimelicheit 13730 Sinen wive algader seit, Hi maecse vrouwe van sinen live. Niemenne en soude sinen wive Al seggen sinen nausten raet,+ Noch stucken die te heelne staet, 13735 Hine wilt ontmoeten ende horen.2 Soe wie dat doet, hi blijft verloren, Want sie en es nemmer soe goedertiere, Noch soe getrouwe in hare maniere,+ Sine salt vort seggen altemale 13740 Iemenne els, dat wetic wale; Ende hare soude dunken, soude sijs helen, Si sout besterven oft bequelen: Het moet al uut dat si weet.+ Alsi te haerre gevadren geet, 13745 In biechten sal sijt hare seggen al, So watter ane geliggen sal, Wart van morde, wart van dode; Si salt seggen al, bi Gode!+ Ende die gene diet seit hare, 13750 Hi si dies seker ende openbare, Eist dat hise blout ende slaet, Si sal hem verwiten sine mesdaet, Niet heimelike vor hem allene,+ Maer voer al die lieden gemene. 13755 Soe wie die hem in wive betrouwet, Weet wel dat hi die wisse houwet, Daer hi hem bi mede bint die hande, Als soene hebben wille in bande,+ Ende snijdt hem selven die kele ontwee.3 13760 Ende ert hise daerna nemmermee, Ochte verbelget met enegen saken, Si sal ane dien rechtre maken, Opdat die daet es so groet,+ Dat hi heft verdient die doet, 13765 Dat hine hangen sal ochte greven, Daer hi bi sal verliesen tleven.4
[p. 233]
A. fol. 65 c.d. +Mar alse geet slapen die keytijf Op sijn bedde neven sijn wijf,+ Daer hi gerusten niet en can 13770 Om tgepens, dat hem coemt an, Van morde, die hi heft gedaen, Ocht andre quaetheit wilt bestaen, Daer hi omme dlijf verliesen mochte,+ Ende sucht ende carmt harde onsochte; 13775 Ende sijn wijf die danne begeert Van hem te wetene wat hem deert, Omdat sine tonrasten weet, Dan helst sine ende cust gereet,+ Ende leiddene sonder lange vursten 13780 Vriendelike tusschen haren bursten, Ende geet hem met smekene ane, Ende segt: ‘Here, na minen wane So duncti mi sijn harde sere tonvreden:+ Wie sijn allene hier tusscen ons beden, 13785 Nu segt mi u deren al. Dat u God geve goet geval, Dat gi dus sucht ende carmt, Dat mi alsoe sere ontfarmt,+ Dat ic niet en can geduren. 13790 Wi en hebben en gene geburen, Diet horen moegen, dan ic ende gi: Nu betrouwet u, here, te mi, Ende wilt mi seggen ende gewagen+ U deren, ic salt u helpen dragen.’ 13795 ‘Vrouwe, bi Gode, wat mijns gesciet, Ic en machs u seggen niet, Want het sijn stucken, die ic en mach Niemenne en seggen noch doen gewach.’+ ‘Ai mi, here, nu sie ic wel, 13500 Dat gi getrout bat iemen el Dan gi doet mi, die bem u wijf. Wie sijn met rechte beide een lijf Ende al ene herte sekerleke.+ Biden gebode van huweleke 13805 Soe hebbic dan duwe, ende gi die mine, Ende sone staet niet in duwe te sine Rouwe, noch bliscap, noch geval, Die mine ontseit dan weten al.1 + Daer omme soe biddic u, lieve here, 13810 Dat gijt mi segt, want nemmermere Mijn herte, mijn sin te paise steet, Vor dat ic al die waerheit weet. Ende en wildijs mi seggen niet+ Van stucken, die u sijn gesciet, 13815 So weet ic wale, ine bem niet blint, Met wat herten gi mi mint, Gi die mi heet vriendinne, Ende segt dat ic bem al u minne.+ Nu geefdi mi te kinnen wale, 13820 Dat es bedriechnesse altemale, Dat gi mi doet verstaen ende toent. Gi hebt mi jamerlike gehoent, Ende oec verraden alte sere:+ Dat clagic Gode onsen here, 13825 Want ic u noit dinc ne hal, Die mi gesciet sijn, gine wetes al, Ende ic en hebbesse al geseit: Dat es sekerleke waerheit.+ Ic late om u vader ende moeder, 13830 Mire suster ende minen broeder, Ende al mine mage gemeenlike: Ic hebbe ane u sekerlike Enen quaden wissel gedaen,+ Want gi mine herte hebt so gevaen, 13835 Dat ic u minne voer alle die leven. Waendi dat ic uut soude geven U heimelicheiden ende vort seggen? Ic liete mi eer int dyser leggen,+ Dat mi vuelden bede die been,
[p. 234]
A. fol. 65 d. 66 a. 13840 +Eer ics gewoge wart en geen.1 Besiet u wale ende segt, vondi Noit enegerande trouwe in mi Van enegen stucken die moegen wesen?2 + En laeti u niet gecust mettesen,3 13845 Ende mi ontecken hoet u staet, Soe bem ic boven allen wiven quaet; Want ic wel sie ane alle vrouwen, Dat hem hare man so wel getrouwen,+ Dat si hem een twent nine helen, 13850 Mar al hare heimelicheit bevelen. Nochtan soe hebbic dicke gehort Van vele vrouwen, dat sijt mi vort Seiden al dat si vernamen,+ Alsi tonsen spele quamen.4 13855 Waendi, goet man, bi uwer trouwen, Dat ic bem van selken vrouwen? Nenic, bi Gode van hemelrike! Het en es engene mijns gelike,+ Want ic en bem en gene clappersse, 13860 No wreet, no fel, no vriesse,5 Die andren mannen leenen haer lijf. Ic bem een goet reine wijf, Gine horet noit van mi gewach,+ Dat ic anders mans iet plach 13865 Quam enich sot die u oec seide, Hi liet u logene ende onwaerheide Van mi verstaen, dat weetti wel. Gi kint mi bat dan iemen el,+ Ende hebt geproeft te menegen stonden. 13870 In wat ontrouwen hebdi mi vonden? Dat segt mi ende doet verstaen. Ic hebbe u alle trouwe gedaen Ende gehouden, sint ic u nam+ Ende met huweleke ane u quam. 13875 Mi wondert utermaten sere, Dat gi u te mi wart, here, Soe qualic betrout, alse gi mi toent. Bi Gode, gine wart van mi gehoent+ Alle dien tijt dien ic sal leven. 13880 Ic wille u sweren ende geven Mine trouwe ende mine sekerheide, Dat ic om en geen goet en seide Stucken, die gingen ane u ere.+ Nu segt mi, wel lieve here, 13885 U onraste, die gi hebt so groet, Ochte neen, ic blive doet.’ Dan geet soe hem weder met cussene ane, Ende weent menege gevensede trane,+ Die hem vallen int dansichte 13890 Harde groet ende harde bedichte. Die sot ginc hare doe tellen al Sijn vernoi ende sijn mesval, Ende hangt hem selven met sire sprake.+ Ende alse hi heeft geseit die sake,
[p. 235]
A. fol. 66 a.b. 13895 +Berouwes heme daer na saen; Maer alse heme uten monde gaen Die waerde ende en wege gevloegen, Men salse meer herhalen moegen.+ Dan bidt hi hare wat hi mach, 13900 Dat sijs niemenne en doe gewach, Hem lager ane grote onraste, Ende si gelovet hem wel vaste, Dat sijt niemene seggen en soude.+ Nu heeft hi hem bi sire scoude 13905 Geworpen onder haren voet Met sire tongen, alse menich doet. Die vrouwe, die hare nu kint te boven, Ginc Goede danken ende loven,+ Dat sine dus heeft tonder al; 13910 Want si wel weet dat hine sal Op hare greinsen noch scelden dorren, Noch onraste te hare wart porren; Want si nu heeft na haren wille+ Materie, om hem te doene swigene stille. 13915 Maer hare gelof, dat lange sal duren, Dat steet sere ter avonturen; Want alse saen alse wast onraste, Soe es dat helen harde onvaste.1 + Dit sermoen soe souden kinnen 13920 Die manne die wive willen minnen, Om te scuwene groet verdriet: Die dit wel hout hine dart hem niet. Ghi heren, nu hoed u van wiven,+ Ocht gi wilt behouden bliven; 13925 En segt hem niet noch en doet cont Algader uwer herten gront, Noch dinc oec, die te heelne staet; Want gi u selven daer met verslaet.+ Gi kindre, die wilt blomen lesen, 13930 Gi moet in uwer hoeden wesen: Hier legt int gars dat coude serpent,2 Die quaetste beeste diemen vent, Dat hem heimelic int cruut strect,+ Ende sijn venijn bercht ende dect, 13935 Tote diesmaels dat u steken mach: Daerna staet nacht ende dach. Gi kindre, nu penst hem tonvliene, Want het es harde sere tontsiene,+ So dat gijt u niet en laet gerinen:3 13940 Het soude u altemale veninen. Ende wient genaect, het steectene doet, Want sijn venijn geeft hitte so groet, Dat triacle nine can gestelpen,+ Noch cruit en geen en mach helpen, 13945 Noch meester, die noit wart gesien, Dan namelike allene dat vlien.4 Gine selt niet in dietsce verstaen,5 Dat mine meininge si so gedaen,+ Gine selt u te wiven keren, 13950 Ende met redenen werden ende eren, Ende met hem te bedde gaen, Hoe scone si sijn, hoe welgedaen; Maer en getrouwet heme so verre niet,+ Dat ghi heme wilt ontecken iet 13955 Stucken die te heelne waren; Maer emmer seldi soe gevaren Met duegeden jegen hem so groet,
[p. 236]
A. fol. 66 b.-d +Dat si nine begeren die doet.1 + Gi selt gedogen dat si anteren 13960 U herberge ende wel pareren; Eest dat si comanscape can, Gelijc si ware een coman, Ochte conste si enich ambacht el,+ Dies so mochte si plegen wel, 13965 Ende weten die dinge openbare; Mare niet die te heelne ware.² Geftdi hen macht bi gedoge, Dat gise clemmen laet te hoge,+ Gi seles u bedinken tspade, 13970 Alsi toent hare overdade, Ende hare treken ende hare quaetheit; Want ons die scrifture seit: Alse wijf herscap hercrigen can,+ So es si jegen haren man 13975 Altoes contrarie van allen saken, Die hi doen wille ochte maken. Gi, die hebt uwe vriendinnen, Houtse met rasten ende met minnen,+ Ende laet hem weeten, het voecht wel, 13980 Gemeine orbare ende niet el; Maer emmer so hebt vore uwe ogen Wat gelate dat si u togen, Dat gi swijcht ende hout u tonge.+ Wart dat u een wort ontspronge, 13985 Gine mochtes niet genesen, Soe fier soutse in haer selven wesen. Dit machmen proven bi Samsone, Die so starc was ende soe coene,+ Doe Dalida sine cracht al wiste, 13990 Die met traisone ende met liste Op haren scoet sijn haer af scoer, Daer met al sine cracht wech voer: Dus haddene sine amie bedroegen,+ Die hem uutsteken dede sine ogen, 13995 Dat jammer was ende scade groet. Maer wive en ontsien die doet Nochten duvel in die hille, Opdat si vordert haren wille.+ Van menegen mochtic exsempel seggen, 14000 Maer ic wille nu nederleggen Dese tale, ende vort mijn liet Weder beginnen daer ict liet.’3 Nu verstaet ende wilt mi horen:+ Doe die barone hadden gesworen 14005 Voer dien casteel, daer si lagen, En wouden si niet langer dagen, Sine gingen tien asaute gereet, Ende Venus die was al gereet+ Tien asaute ende sprac hem ane, 14010 Dat si hem opgaven om te vane. Doe sprac Vrese ende Scamelheit: ‘Bi Gode, gi hebt ons niet geseit U tale, Venus; wat us gesciet,+ Gine set uwen voet hier binnen niet 14015 En gere wise groet noch clene’ 5
[p. 237]
A. fol. 66 d-67 a. +‘Al en waer ic hier maer allene,’ Seide Scamelheit, ‘ic bleve verwart.’1 Venus hadde dese tale onwart+ Ende seide: ‘Quade dierne, wat gaes ane u, 14020 Waendi mi wederstaen hier nu? Gi selt saen sien dat u casteel Onlange duren sal dus geel, Hine sal tumelen ende vallen+ Onder die grachten met allen, 14025 Hi en werde mi opgegeven, Ende u allen nemen tleven, Ende oec verbernen altemale Torre, cameren ende sale;+ Ende al tporprijs, alsoe alst steet, 14030 Sallic doen slechten, Godeweet, Ende doen vullen alle die grachte, Ende afwerpen doen met crachte Die barbecanen ende die pilare,2 + Ende Suete Onfane doen openbare 14035 Geven die Rosen ende die bettone Al sinen wille met te doene. Ende gine wert nemmer so gedaen, Daer en sal al die werelt gaen,+ Sonder u te makene diere, 14040 Beide ten Rosen enten Rosiere.3 Alsic dat vorboech hebbe gewonnen Ende tebroken ende ingeronnen, Sone sal daer bliven staende geel+ Cruit, noch rose, noch praiel, 14045 Ine salt al doen affoleren, Om te done meer onneren Jalosien van allen saken;4 Want ic sal so wijt doen maken+ Die passage overal, 14050 Dat daer elc toelopen sal; Sijn si ridderen, sijn si papen, Sijn si porteren, sijn si cnapen, En geen en salre achtergaen,+ Hine salre penitencie ontfaen. 14055 Dan sal niet wesen onbesceden:5 Selc sal comen in heimeleken cleden, Die ander sal comen oppenbare. Die heimelike comen sonder mare,+ Sie sijn goede lieden genaemt, 14060 Ende dandre alte sere geblaemt.’ Doe seide Venus: ‘Scamelheit, Ic prise cleine mine behendicheit, En can ic u bedriegen niet.’+ Mettien si hare spreken liet. 14065 Venus scorste hare wel hoge, Ende nam dien brant ende dien boge, Ende togene in wat si mach, Ende scoet daerse een maisire gat sach+ In dien casteel verborgen staen,6
[p. 238]
A. fol. 67 a.b. 14070 +Die nature daer haer gedaen, Ende wassen tusscen tween pilaren, So datmens cume wart gewaren. Die pilare van selvre waren,+ Ende droegen ene scone beelde te waren, 14075 Alse ocht hadde geweest ene casse.1 Dat beelde was bi conpasse Gemaect, te groet noch te clene: Men sach beelde noit negene+ Van allen leden so wel geraect; 14080 Ende binnen hare so stoet gemaect Een helichdoem, dat sueter roec Dan balseme dede ocht wiroec; Ende recht in midden dat borch so stoet+ Dat beelde scone, diere ende goet.2 14085 In sach noit so scone ene stat, Noch die mire herten behagede bat, Die ic so gerne soude sien, Ja! ende knielen, mocht mi gescien,+ Vore thelichdoem in die maisiere,3 14090 Daer mi te comene es wel diere. Nochtan hebbic mine bedevart Daer geloeft, ic sal die vart Bestaen, als ic irst mach, te done+ Beide met scarpen ende met bordone. 14095 Venus en woude cleine no groet Langer letten, sine scoet Den brant al bernende genendichlike Tote in die borch heimelike,+ Dats hare en geen en wart geware, 14100 Vore dat si sagen openbare Die borch ontsteken in allen sinnen. Doe liepen si neder vanden tinnen, Ende riepen: ‘Hulpe! wie sijn verraden,+ Wiene moegen ons meer staen te staden; 14105 Gaen wi lopen vaste en wege, Wie hebben verloren al den sege!’ Doe die felle vilain Dangier Gevoelde die hitte ende dat vier,+ Ginc hi vaste henen vlien 14110 Sonder enich achtersien. Soe daeden oec alle dandre met, - Daer en was een twent gelet - Deen na den andren, mar vloen henen,+ Wat si mochten, vort altenen, 14115 Ende dat vier dat ginc uutbreken, Ende heeft al die werelt ontsteken, So datment geblussen en can, Ende bernt vaste wijf ende man,+ Ende sal bernen sonder vergaen 14120 Alse lange alse die werelt sal staen. Het es dat vier vander Minnen, Dat al die lieden doet ontsinnen, Nochtan in lanc so meer begeren.+ Al doet hem haren sin verteren, 14125 Elc soe sleter ane sine hant, Ende stoect tfier ende oec den brant. Doe die borch was al ontsteken, Soe quam mettien vort gestreken+ Mijn vrouwe ver Hovesscede, 14130 Die hare sere daer toe dede,
[p. 239]
A. fol. 67 b.-c. +Doe si die sconfelture sach,1 Om te helpene, wat si mach, Uten viere haer lieve kint;+ Dat si sere van herten mint; 14135 Ende met hare so quam Vriede, Ende soe dede oec Ontfarmichede, Dies nine lieten en gere wise, Sine sprongen binnen den proprise,+ Dat si dore tfier nine lieten staen, 14140 Sine quamen te Suete Onfane gegaen. Hovescheit sprac irst die tale: ‘Suetonfaen’, seit hi, ‘weet wale, Dat ic gehadt hebbe groet onraste,+ Om datmen u heeft so vaste 14145 Gehouden tuwen onwille so sere. God geve hem lachter ende onnere, Die gene diet u heeft gedaen! Goddanc, gi seles nu ontgaen,+ Sint dat Quade Tonge es doet; 14150 Hine mach clappen cleine no groet. Gine dorst niet Jalosien ontsien, Mar selt met uwen lieve plien Al heimelike een goet leven;+ Want hier en es nu niemene bleven, 14155 Die u mach letten ocht mesdoen, So sijnsi alle wech gevloen. Lieve kint, dore God, nu siet, En laet u hier verbernen niet,+ Want ic u bidde, ende Vriheide, 14160 Ende mijn vrouwe ver Scamelheide, Dat gi den minnare wilt ontfaen.2 Hi heft u altoes onderdaen Geweest, ende sal sijn leven+ Met goeden trouwen sonder begeven. 14165 Nu verstaet mi, lieve kint, Ic segge u dat die Minne verwint Alle dinc, waeromme dat wi U bidden vriendeleke, dat gi+ Jegen dien minnare wilt gematen, 14170 Ende hem die Rose plucken laten.’ Suete Onfaen was al bedocht, Hem was sijn evelmoet gesocht, Ende seide: ‘Gi vrouwen, ic doet gerne;+ Sonder tonseggene ente werne 14175 Mach hise plucken op die stede, Want wie sijn heimelic hier bede.’ Doe dankede hem die minnere sere Met Goede, onsen lieven here,+ Ende nam doe scarpe ende bordoen,3 14180 Alse die gene die wilt doen Sine bedevart, ende quiten sciere Sinen wech in die maisire; Ende droech met hem dien selven staf+ Ende die scarpe, die hem gaf 14185 Nature, die hare wel verstaet, Van enen velle ende sonder naet. Die scarpe en was oec niet te waren Idel, want daer binnen waren+ Twee welgemaecte hamerkine, 14190 Die Nature hadde sonder pine Gemaect ende heme gegeven, Dies hi hare dankede al sijn leven; Want hi verstoet, dat hire met soude+ Beslaen sine paerde, als hi woude, 14195 Alse hi dickent dede inden jare. Hine hadde so wel ludende snare
[p. 240]
A. fol. 67 c.d. +Op sine sytole noch op si no harpe, Die hi hadde liever dan sine scarpe.+ Nature hadde hem groet ere gedaen, 14200 Die hom selke wapine dede ontfaen, Ende leerde hem dien us ende dien sede, Dat hire was goet wercman mede, Dies hi dancte ter meneger uren+ Van diere gichten diere Naturen; 14205 Want hi hadder dicke raste bi1 Ter meneger stat, al daer hi Heimelike woude gaen Dien wech, dien hi hadde bestaen.+ Sijn bordoen hi te stekene plach 14210 In die gracht, daer hi nine sach, Om te versoekene dat gewat. Dan was hi versekert, dat Hi daer niet verliggen en soude,+ Alse hi daer binnen varen woude,2 14215 Nochtan en was niet sijn bordoen. Also lanc, dat hijt gedoen Noch gesteken conde te gronde, Dat hi den bodem vinden conde.3 + Mar hoe hi vort altoes gevart; 14220 Willic swigen, mar van sire vart Sallic u seggen al sine gedachte. Thaernasch, dat hi met hem brachte, Pensedi dat hi striken soude+ Ane dat helichdoem menichfoude.4 14225 So lange ginc hi harentare, Dat hi tusscen tween pilaren Quam gaende, alse een degen cone, Met sinen groeten stiven bordoene,+ Ende knielde neder ten beelde wart, 14230 Alse die gene die sere begert Vor thelichdoem tsprekene sine bedinge Met groter devotie sonderlinge. Dat helichdoem was gevallen neder+ Van groter hitten, want tweder 14235 Dat vier en conste gestaen, Hen moeste te neder vallen saen.5 Alse die pelegrime dat sach, Dat thelichdoem ter erden lach,+ Doe trac hi al stillekine 14240 Achter weder die gordine, Ende dranc ane dat helichdoem vaste, Dat hem dede grote raste, Ende cusset met groten devotione,+ Ende stact met sinen stiven bordone, 14245 Daer die scarpe hinc achter ane, Op die maisiere. Met goeden wane Haddire gerne in vloechs gescoten; Maer hi moeste dickent herstoten,+ Om dat hem harentare ontfloe. 14250 Sone conster niet in comen soe; Want een palais vant hire oec vore, Dat versekert hadde die dore, Dies hi gevoelde ende niet en sach;+ Want, van op dien irsten dach 14255 Dat die maisiere was gefondert, Was si van binnen soe gordert Tote harde nalics biden borde,
[p. 241]
A, fol. 67 d.-68 a. +Daer die minnare sere op borde.1 + Starkelike ginc hi assaellieren, 14260 Ende dicke hurten ende dicke faellieren. Die dat hustin hadde wel gesien, Ende hem hadde gedacht van dien, Hoe Hercules woude Calcuse verslaen,2 + Die III warf vor sine porte ginc staen, 14265 Ende III warf dat hise assaellierde, Ende III warf hurte, ende III warf faellierde; Ende III warf ginc hi sitten neder Van moetheden, om te hebbene weder+ Sijn adem, dien hi hadde verloren. 14270 Mar die minnare alse te voren, Die op die maisiere lach ende vacht Met algader sire cracht, Dat hem al overal dat sweet+ Liep uten live wel gereet, 14275 Hi was alse moede, sijt seker des, Ochte moeder vele dan Hercules. So lange hurti, dat hi vant Enen nauwen pat te hant,+ Al daer hi waent wel comen binnen; 14280 Maer hi moet tpalais ontginnen.3 Bi desen selven pade allene, Die soe nauwe was ende soe clene, Die passage hi daer sochte.+ Met aldien dat hi vermochte 14285 Brac hi tpalais, hi was soe coene; Met sinen starken stiven bordoene So warp hi hem selven in die maisiere, Daer dincomen was nauwe ende diere;+ Nochtan soe was hem ongereet 14290 Al integane, dat was hem leet. Doch croet hi ende hurte alsoe lange, Dat dbordoen al in ginc bi bedwange,4 Mar die scarpe daer buten bleef,+ Daer hi met dbordoen in dreef, 14295 Ende metten tween hamerkinen, Dat in ginc met groter pinen: Soe inge was die pas te waren, Om datter niemene en was gevaren+ Te voren dan hi almoeder ene; 14300 Maer hi en weet, ocht men en gene Iemen els sint vordeel dede, Gelijc heme op hoveschede,
[p. 242]
A. fol. 68 a.b. +Dies hi niet hadde geloven moegen,1 + Al hadde hijt gesien met ogen; 14305 Want die dinc, diemen begert Ende harde lief heeft ende wert, Sone mestroutmen lichtelike niet, Al eest datmenre blame an siet.+ Maer doch so was hi seker wel, 14310 Dattene te voren niemenne el En hadde geslagen daer den pat, Dan hi allene tier selver stat. Daer en was andre intreie engene,+ Dan die selve al moeder ene, 14315 Daermen te poente af mochte doen Van sinen stele dien bottoen.2 Nu mogedi horen ende verstaen, Hoe hi den rosenknop ginc bestaen,+ Doe hine hadde na sijn begeren. 4320 Dat gijt wet, en mach niet deren, Ocht gijs noch iet hadt te doene. Alst coemt inden sueten saisone, Dat gi knapen wilt plucken gaen+ Cnoppen ende rosen, die scone staen, 14325 Ic rade u dat gise so behendelike leest, Dat gi niet bedroegen en weest. Doet alse gi hier moeget horen, Opdat gijs bat nine cont te voren;+ Ende condijt niet, so doet u wisen, 14330 Dat lovic wel ende prise. Die minnare, die bedwongen lach Ane die rosere, soe vasts mach, Hi mochte sine hant nu steken op+ Dore die telger tote ane dien knop.3 14335 Doe bat hem vriendelic Suete Onfaen, Dat daer niet en worde gedaen Oudtrage engene noch overdaet. Die minnare hadde wel dien raet,+ Dat hijt geloefde harde vaste, 14340 Om hem te doene meerre raste. Binnen den middel soe nam hi Dien roselere, ende dwanker hem bi Ende begonste die telgre ruren,+ Ende seudde ende hudste sonder mesfuren 14345 Die telgre, dat si braken niet; Mar hine conde gelaten iet, Hine moeste die scurse een lettel ontginnen; Want hine hadde anders moegen winnen+ Vander Rosen sijn gerief, 14350 Die hi so wart hadde ende so lief. Soe verre gevort, geloves mi, Een luttel saeds so sturte hi, Doe hi den cnop hadde ontaen,+ Ende daer binnen was gegaen; 14355 Om die bladere omme te keerne Ende dien wech daer in te leerne, Ende die pade recht ende cromme, Ginc hi cherken binnen al omme.4 + Hi dede mingen daer die sade 14360 Soe, men hadse met genen rade Noch met lusten gesceden weder; Maer die cnop hi was neder
[p. 243]
A. fol. 68 b.c. +Gevallen daer int scone gras,+ Die weec ende moru was. 14365 Dien upende hi ende wijdde mede: Dit was al dat hi mesdede, Ende voer daer alsoe met listen, Dat hijs hem ondanc niet en wiste,+ Noch daertoe geen arch en pensede, 14370 Alse die gene die hem nine vensede, Ende geduechden hem lude ende stille Algader te done sinen wille. Mar doch clagedi blodelike,+ Ende seide te hem al die gelike 14375 Met enen nedren sachten woerde, Dat hi gebroeken hadde vorwoerde, Ende overdaet ane hem gedaen, Daer hi te sere met hadde mesdaen,+ Ende dies hi sere ware tongemake. 14380 Nochtan, hoe sere hi clagede die sake, Hi lietene plucken alte gadre Rosen, telgen, blomen ende bladren, Ende alle te sinen wille leggen,+ Sonder enich wederseggen. 14385 Doe hi hem saeh in desen staet Ende in alsoe boegen graet, So dankede hi in allen sinnen Venuse ende dien God van Minnen,+ Ende alle sinen baronen mede, 14390 Ende sprac sine gracie daer ter stede Met cussene harde vriendelike. Hem en gedachte niet sekerlike Van Redenen, die hare pine verloes,+ Diene plach te castiene altoes; 14395 Ende nemmer sone hebs Rijchede danc,1 Die hem ontseide dien inganc Van dien pade, dien si hoedde, Die hare dies weges nine bevroedde,+ Al daer hi es daer binnen comen, 14400 Ende heeft dien sconen cnop genomen; Ja, ondancs ver Jalosien, Die God moete vermaledien, Dies si die rosen van dien minnaren+ Altoes wilt hoeden ende bewaren. 14405 Te waren sine salse alsoe hoeden niet, Het es so menich diere na spiet, Ende oec dore hare en liet hijs niet, Hine dede dat hare die Minne riet,+ Ende plucte met joien harde groet 14410 Van dien rosere die Rose roet, Die hi daer scone gewassen sach. Ende ic ontspranc, ende doe wast dach.	9286 H. bare gracie v. 89 Dier wille men niet al en d. 90 Als te h. es in eene v. 91 Die a.m.s.s. 92 H.s.g. ende g. 93 Soe toghet of. 95 wonderliken. 96 morghin. Vs. 9298-9311 bij C: In hem es gheene trauwe, gheloves mi. Dit en segghe ic om de goede niet,+ Dien men altoes doocht pleghen siet. Die sijn vast simpel ende reene, Maer diere en vandic noit eene. Ja dat es van minen rade,+ Dat ic noit vant wijf ghestade. Wilddi hu pinen ende maken moede Om te soukene eene goede, Ende ghise dan mocht ghevinden. 12 D. so soudi hu g. 13 E.n.d. want bi mier t. 14 Ghi sout dan h.c.v.v. 15 sonder ghelike. 16 M. hoet hu d. soe d.A. hoede. 18 soe haer. 19 Of d. an souken m. 20 W. dat w. Tusschen Vs. 9320 en 21 bij C: Maer eer ic ende mire redenen make, Willic hu segghen eene andre zake. 21 Cortelike elkere m. 23 W. soe s. of l.s. 24 over g. 25 Entie dincke. 27 eenighe j. 29 erderike. 31 zuver. 32 Updat soe. 33 soe i.c. of. 34 Of d. 35 Es soe hout of jonc mede. 36 hoort so. 37 stede. 38 Sone h. 39 soe si. 40 salse p. elc m. 41 soe. 42 die ontbr., of. 43 Ende soe sals g. lichtelike. 44 erderike. 45 So l. dat weetic wale. 46 Haren dinket al te male. 47 Datsoe v.e. diese k. 49 Aldus sullen. 50 vriendinne. + (9130) + (9135) + C. fol. 55 b. c + [9120] + [9125] + [9130] 1 Rose, I. 328, 10660 (9346): N'est donc bien privée tel beste, Qui de foïr est toute preste; Tant est de diverse muance, Que nus n'i doit avoir fiance. + [9140] + [9145] 2 Rose, I. 329, 10682 (9368): Et se du querre vous penés, Se la trouvés, si la prenés, S'aurés lors amie à eslite, Qui sera vostre toute quite, S'el n'a pooir de tant tracier, Qu'el se puisse aillors porchacier. Ou s'el ne trueve requérant: Tel fame à Chastée se rent. + [9155] + [9160] + [9165] + [9170] + [9175] + [9180] 9351 zothede 52 Dats. 53 rouket wijf. 54 of. 55 Haer v.s. of h.o. 56 D. soe. Vs. 9356-94 bij C: Hier bi so salse een man prisen Ende lachtren in gheere wisen, Wat so wille, dit of datte; Want soe es alse de catte,+ Die bi naturen muse veet; Diet hare verbiet so heeftem leet. Dus haet een wijf lude ende stille Die hare verbiet haren wille Aldus, gheselle, van huwer Rosen,+ Die ghi saecht so scone blosen, Als ghise hebt tuwaert al te male, Also ghi noch hopet wale, So houtse wel, dat radic hu, Als ic hu gheseit hebbe nu.+ Want dan hebdi zekerlike Eene Rose, diere ghelike Men niet en vonde in XII steden, Dan daet in die weerel meden. So scone es soe, so wel ghemaect+ Ende daertoe so wel gheraect, Als mi aldus mijn vrient Van goeden rade adde ghedient, Want sine redene ende sine tale Behaghede mi utermaten wale,+ Met desen quamen met ghemake Soete Ghepeins ende Soete Sprake, Ende ghinghen beede bi mi staen. Nie sidert, dats sonder waen, Ende lieten si ghenesen minen sin;+ Maer niet en brachten si met hin Soete Ansien, dats mi te lanc; Want ic weet wel in waren dinghen, Dat sine niet consten ghebringhen.+ Ic nam orlof ende sciet Van hem, daer icse alle liet. 95 alle die d. 96 claer. 97 voghelkinen. 99 Groet goet hi haer sanc d. 9400 Int herte ende grote grote joye m. 1 M. ene d. dochte m.s. 2 mi ontb. + [9190] + [9195] + [9200] + [9205] + [9210] + [9215] + [9220] + C. fol. 55 c. d. + [9185] 1 Vs. 9353-56 komen in het oorspronkelijke niet voor. 2 Rose, I. 330, 10720 (9404): Ainsinc fait fame, tant est fole, Par son naturel jugement, De quanqu'el fait outréement, Soit bien, soit mal, soit tort, soit droit, Ou de tout quanqu'ele vodroit; Qu'el ne fait chose qu'ele doie, Si het quicunque l'en chastoie. 3 Rose, I, 331. 10742 (9428): Lors si jorrés de l'amorete. A qui nule autre ne comper: Vous ne troveriés son per, Espoir, en quatorze cités. De tekst van C is hier wederom getrouwer dan die van A. 4

Die Rose van Heinric van Aken (1976)

[Deel 3]