Diarium van Egbert Alting 1553-1594

Maendach 16 Novembris 1556^a).

Generale landtdach geholden der Umblanden in tegenwoerdigheyt B. ende R., oldt ende nije, sampt Lieutenant ende Hoefftluden, ende aldaer voerlesen laten mijn heer des stadtholders missive ende de confirmatie Kon. Mat. des voerigen placcaets bij Keys. Mat. anno 50 uutgegaen de extirpatie van den secten belangende.

Ende na behoerlycke vermaninge van den lieutenant gedaen, oeck verwittinge van tgene mijn here stadtholder up dage Symonis et Jude voergheholden van een speciale commissie ende selffs inquisitie te moeten doen, so veer men hiir geen geboerlycke provisie tegens dede etc., gelijken sijn genade des oeck den borgemesteren insunderheyt togesecht ende de borgermester indertijt des oeck muntlyck ende int openbaer verhaelt hefft.

Hiirna sijn Lieutenant ende Hoefftluden affgaen, seggende Stadt ende Lande muchten sich beraden, dan se hadden sodane last, als men gehoert hadde, daer se neet tegens konden.

Als nu de hoefftluden aff weren, hefft men deselve weder begeert als olde Raedt (daer se mit den lieutenant in der scrijffkamer verwachtende weren een antwordt) umme insunderheyt mede mit den heren borgemesteren to verstareken de voergevinge van den heren stadtholder etc. Daerup dan de 2 hoefftluden, olde Johan Hoernken ende doctor Sickinge, (want de anderen nyet daer tegenwoerdich gewest) weder bij den heren van Stadt ende Lande gekomen.

a) Het in datis 16 en 17 november vermelde is overgenomen uit de notulen van de hand van Alting in hs. folio 55 blz. 73.

[p. 66]

Daerna voer raedtsam geachtet, den heren lieutenant an tho seggen, sijne H.W. sich wall muchten vertrecken, bes Stadt ende Lande besloeten muchten hebben, daervan men dan sijne H.W. enter persoenlyck bij Stadt ende Lande offt durch hoeren gecommitteerden verwittigen wolde. Daer sijn H.W. up gesacht, men em de meninge in bijwesent der ander hoefftluden weder anseggen wolde, edder inbrengen laten ende ys also van de kamer affgetreden ende na hues gegaen, alst scheen.

Mydlertijt sijn de geen recht bedienende weren aff heten gaen, doch dat se buten bleven, bes men se weder eysschende worde. Also oeck de Swoerne Meente upt nije sael van sRades wegen verwachtende weren.

Daerna de Lande gevraget, wes de Stadt hiirinne besloten, begeerden een voerraem¹⁾. Daer de borgemesteren up gesacht, woe se mit de Swoerne Meente (angemerckt der saken wichticheyt) neet hebben willen sluten sunder gemenen rade ende thodoen der gemene landen.

Hiirentusschen nochmaels durch den hoefftluden verhaelt eth angheven ende groete swaricheyt van mijn heere stadtholder voergestelt, mittet andtwort sijne genade wedergegeven.

Is dennoch insunderheyt bij den Landen bewegen worden de derogatie van allen privilegien, coustumen, gerechticheyden etc., als in fine desselven placcaets angetogen. Mede van den Lande gevraget, waer sodane luden muchten sich so starck onderholden, daer so een groet perykell Stadt ende Lande van entstaen muchte, gelijken de stadtholder voergewandet, want de Lande hiir geen egentlyke wetentheyt van en hadden. Doch wall gesecht, hiir off daer wall etzlyke gewest, de dennoch mit alle neersticheyt vordreven, als men de hefft koenen overkomen ende daerin achtervolget de olde ordinantie, bij des fursten van Gelders tijden gemaket etc.

Hiirna hebben de Lande genoech te verstaende geven, wo de stadt de voerganck mitten vorraem hiirinne behoerde thebben gelijken in andere dingen. Doch hefft sich iider man vermij det, eets to spreken offte seggen, vermydts de bitterheyt des gemelten placcaets.

De Lande laten vordragen, woe de tijt vast verlopen, seggen derhalven vor guet an, up 2 uren na middage weder hiir to komen, umme dan to anhoeren een voerslach ende antwordt ende over ende weder over wijder communicatie deser beswaringe halven tho hebben. Mede want oeck anno '50 ingelijken dese sulve swaricheyt voergewest, wes also hiirinne beraetslaget worden, wes oeck de naber Geldersche ende Overijsselsche steden midlertijt hiirinne gedaen muchten hebben, de in gelijke vrijheyden stonden.

Hiirnach oeck besloten, de warffdach bes up morgen tho een uren upgeschortzet solde worden ende der halven tselve den heren lieutenant angesacht, de oeck gewilt, sulcks den anderen heren hoeffluden verwittiget worde, sijne H.W. weren daeran vredich, want de Oesterwarff up Maendach als huyden post Martini bestemmet was tho holden.

Na den middach.

Van den borgemester indertijdt voergeholden ende gevraget, woe de heren sich bedacht hedden, offt men dat placcaet solde publiceren edder schryfftlyck an Kon. Mat. beandtwoerden.

1) Ontwerp, concept.

[p. 67]

Bet voergegeven, in gevalle men dyt placcaet leet publiceren, weren de voergaende onse ordinantien van neet; soe men oeck tselve neet dachte to kundigen, muste men sodane ene starcke ordinantie na older gewoente bij ons selffs vinden, daermyt Kon. Mat. gesadiget muchte worden ende uns bij unsse olde gebrueck ende vrijheyden lete blijven, dewelcke dan oeck myt allen eernst nagegaen ende achtervolget muste worden, updat Stadt ende Lande myt sodane secten nicht in verdreet muchten komen edder gebracht worden.

Van der Lande wegen voergegeven, dat se sich vermoden, B. ende R. de olde constitutionen nicht solden willen verandert hebben boven hoere goede privilegien ende vrijheyden, daerbij dan Keys. Mat. voer ende daerna Kon. Mat. deselve belovet hefft to laten blijven, daeran dan de Lande geerne de hant mede an willen helpen holden. Ingelijken sijn oeck de Lande bedacht, hoer olde gerechticheyt ende vrijheyden to vordegenen ende hopen nicht, dat durch quaet anbrengent etzlyker quaetgunstigen deser Stadt ende Lande, present offte absent, de Stadt ende Lande omme alle hore vrijheyden solden moegen komen, princepalick durch een gheschrey van 10 off 12, de dar muchten gevonden worden gebrecklyck to wesen, recht offte derhalven de gantze Stadt ende Lande vervult were mit sodanen lude. Dachten sich hiirinne tho holden, woe als de ander nabersteden sich hielden in hoere vrijheyden voer to staen. Hedden sich oeck hiir besheer wall ende oeck beter geholden gelijken ander ondersaten, daer sulcx strengelick gheholden hedde gewest.

Daerop B. ende R. hoer beraedt geschoven up de Geswoerne Meente, dewijle ydt de gantze stadt anghynge.

Hiirup wijder voergegeven, woe de Lande kunden lijden B. ende R. een ander offte beter vorslach vonden, heddens oeck uuth anders gene meninge voergeven dan tut vordegeninge hoerer ende unsser aller vrijheyden.

Dytsulve de Swoerne Meente also vorgeholden ende mede te kennen gegeven, woe etzlyke gebreke weren van etzlyken wijven, de hoer kynder neet wolden laten doepen, oeck tho Embden togen, om hoer sacramenten to gebruken etc. Darup bij den bouwmesteren gesacht, woe rede etzlyke hoere kynderen in der aventijt laten doepen, de suns wall ander meninge gewest, ende dachten (als scheen) bij B. ende R. to blijven.

Item concludeert, dat men enige goede middelen vonde, umme bij tolde to blijven, als dat nemant sijne huese verhuerde noch gemant sijne lande, eer de lude genoechsame kuntschap edder certificatie vertoenden van hoer pastoer ende oevericheyt, daer de vremde inkomelynge to voer en onder geseten. Dat bij Stadt ende Lande samplyck verdragen wordt, sulx belevet den talmans, Sworne Meente ende bouwmesteren mede.

Dytsulve bij den Landen weder ingebracht, dat se tevreden synt, wes bij gemenen rade van Stadt ende Lande verdragen ende besloeten muchte worden ende willen tselve mit B. ende R. samenderhandt helpen dragen.

Gesacht durch bevell der borgemesteren, woe de stadt enige ordinantie tegens de secten overlanx gemaket ende daerdurch fast besheer de gemelte ende angetogen secten in den placate verdreven ende ver jacht weren, sodat hiir weynich gebreken in der stadt gevonden worden. Segen voer guet aen, ingelijken bij de Lande sulx ordineert worde ende deselve bij den redgeren ernstlyck nagegaen ende achtervolget worde.

Hiirup vragen laten, wat ordinantie de stadt muchte hebben, daer se sich dachten mede te verdegenen, begeerden sulcx tho weten. De Lande hedden inge-

[p. 68]

lijken mit sampt todoen der Stadt anno '35 een ordinantie gemaket¹⁾, wolden geerne weten, waerinne de to geringe sijn offt enich feyll muchte in bevonden worden, doch angaende de versumenisse ende achtelosicheyt der redgeren konden noch wolden se nicht verdegent hebben.

Antwordt, dat et van noeden were, eene genoechsame ordinantie gemaket worde, updat Kon. Mat. ende thoff sampt stadtholder gestillet muchte worden ende dat hiirbinnen de huesheeren bij 10 g.g. muesten andragen hoer meyeren, also oeck de clufftmesteren sulcx neerstich upsicht hedden.

De Lande gesacht, sulx to lande neet so wall moegelyck sijn solde, dan dat den pastoeren billix sulx upgelecht solde worden. Doch dat ys affgeslagen ende daerna angedragen, dat de Lande sulx ingelijken bij den lantheren solde achtervolget worden ende dattet den Lande wall gevelle.

Item, dat de olde richter blijve in den eedt, so lange de nije geswoeren sij ende dat de olde so lange oeck richten ende de broeke geneten sall. Hiirvan ordinantien to maken.

Item, dat oeck de gantze familie, to weten wijff ende kynderen thosamen uuthgelacht wurden, hoewall de man offte de vrouwe alleenen van der secten to sijnde bevonden worde^a), gelijken dat oeck in der stadt onderholden wordt, doch mageden ende knechten offte andere bij hem woenachtich ende nyet besmet sijnde van herezie onbegripen ende hiirvan uuthbesundert.

Hiirnach de sake bes up morgen to acht uren uuthgestelt ende doctores Abbringe, Hieronymo ende Alting bevolen een onschuldtbreeff an Kon. Mat. ende an den graven van Aremberge, stadtholder, tho entwerpen, mede oeck van de vorbenoemde ordinantien articulen uuth to setten up beleven der heren.

1) Oosterwarfsconstitutie. Zie H.O. Feith, Warfsconstitutien en oordeelen, Verhandelingen Pro Excolendo Jure Patrio 7^e deel, l^e stuk, Groningen 1863, blz. 157.

a) In margine staat: Mitigatum hoc est ut videre licet in subsequentibus articulis.