Pyrotechnia, of meer dan hondertderleye konstvermakelijcke vuurwerken
(1678)–John Babington–
AuteursrechtvrijJohn Babington, Pyrotechnia, of meer dan hondertderleye konstvermakelijcke vuurwerken. Baltes Boekholt, Amsterdam 1678
DBNL-TEI 1
Wijze van coderen: standaard
-
gebruikt exemplaar
exemplaar persoonlijke collectie
algemene opmerkingen
Dit bestand biedt, behoudens een aantal hierna te noemen ingrepen, een diplomatische weergave van Pyrotechnia, of meer dan hondertderleye konstvermakelijcke vuurwerken van John Babington, vertaald door Daniel Manlyn, in de eerste druk, verschenen in 1678. Het originele werk Pyrotechnia, or Artificiall Fire Works stamt uit 1635.
Er is gebruik gemaakt van een door Stichting Vrijwilligersnetwerk Nederlandse Taal o.l.v. Nicoline van der Sijs en Hans Beelen aangeleverd bestand.
Coördinatie
prof. dr. Nicoline van der Sijs, Leiden (NL)
Medewerkers
dr. Ingrid Biesheuvel, Rijswijk (correctie)
drs. Dirkje Ebbers, Culemborg
Cor en Marga Jacobs, Amstelveen
dr. J.J. (Jantien) Kettenes-van den Bosch, Putten
Elly Pijpers, Rotterdam
Ton van der Steenhoven, MA, Ouderkerk aan den IJssel
Herman en Tineke Wiltink, Krimpen a/d IJssel (correctie)
Dé Wintersteijn, Assendelft
redactionele ingrepen
De afbeelding op p. 31 in het origineel is zeer onduidelijk en daarom hier weggelaten.
p. 77: het foutieve paginanummer 79 is verbeterd naar 77.
p. 84: het foutieve paginanummer 48 is verbeterd naar 84.
Paginanummers 120 en 121 ontbreken in de nummering; de tekst loopt gewoon door.
p. 166: het foutieve paginanummer 616 is verbeterd naar 166.
Bij de omzetting van de gebruikte bron naar deze publicatie in de dbnl is een aantal delen van de tekst niet overgenomen. Hieronder volgen de tekstgedeelten die wel in het origineel voorkomen maar hier uit de lopende tekst zijn weggelaten.
[pagina I]
PYROTECHNIA,
Of
Meer dan hondertderleye Konstvermakelijcke
VUURWERKEN,
Als
Aerdige Ridders te paerdt,
Vuurspouwende Draken,
Heerlijke Kasteelen,
Vechtende Scheepen,
Geestige Lantaerens,
Wonderlijke Vuur-pijlen,
Slag Swaerden,
Water-ballen,
Raderen,
Kroonen met Slag Kaersen,
Aerdtklooten in de Lucht,
Stralende Starren,
Vliegers,
’t Doen Springen van Beeltjes,
Geest-aerdige Vertoon-schilden,
Vuur-kolven,
Meer-minnen,
Water-pijlen,
Serpenten,
Voet-soeckers,
Klap-bussen, of Klappers,
En meer andre aerdigheden.
En hoe men de selve sal maken, toebereyden en stellen, neffens
des selfs correcte vormen, maten en gewichten der stoffen.
Vertoont voor de meeste Vorsten van Europa.
Verciert met 22 koopere Figuren, tot nette aenwijsinge
om gemelde Konsten gemackelijck te doen
verstaen en maecken.
DOOR
DANIEL MANLYN, Mathematicus.
t’ Amsterdam, By BALTES BOEKHOLT, Boekverkooper,
voor aen op de Leydse straet. 1678.
[pagina 171]
Register.| INleidingh tot de Kunst der Kunstige Vuurwerken. | Fol: 1 |
| Wercktuygen en toebehoorten tot de Konst. | 2 |
| Van de Natuur en aerd des Salpeters, en welck de beste is. | 3 |
| Om Salpeter te beproeven. | 3 |
| Om Salpeter in de mont te beproeven. | 4 |
| Om te weten of de Salpeter genoegh gesuyvert is. | Idem |
| Hoe men de beste Swavel kennen sal. | 4 |
| Van de Koolen, en welck het beste Hout is, en hoe men ’t branden sal. | 5 |
| Hoe de Koolen te helpen zijn datse lang met de gemenghde Pulver goet blyven, en niet bederven sal. | Idem |
| Hoe men ’t beste Buskruydt kennen sal. | 6 |
| Om Pulver te bereyden, dat het geen recht Natuurlijck geluidt geeft. | 6 |
| Hoe men een Werck-tuigh maken zal om de kracht van het Buskruit te beproeven. | 7 |
| Hoe men Natuurlijcken Salpeter bereyden sal. | 8 |
| Verscheyde Compositien tot Vuurwerken, die haer werking in de Locht doen. | 10 |
| Compositie tot Pylen voor een once. | Idem |
| Compositie tot Pylen voor twee a drie oncen. | 11 |
| Compositie tot Pylen van vier oncen. | Idem |
| Compositie tot Pylen van vyf a ses oncen. | 12 |
| Compositie tot pylen van thien a twaelf oncen. | 13 |
| Compositie tot Pylen van een of twee pondt. | Idem |
| Compositie tot Pylen van acht, negen a thien pont. | Idem |
| Compositie tot Sterren en vlammende Vuuren. | 14 |
| Compositie tot Sterren van een blaeuachtige Couleur, daer wat root onderloopt. | Idem |
| Om een ander soort van Sterren te maken. | 15 |
| Om schoone Witte Sterren te maken. | Idem |
| Een ander Compositie tot Witte Sterren. | 16 |
| Om Sterren te maken die een slagh geven sal. | Idem |
| Om een Sterre met een staert te maken. | 17 |
| Een ander manier om Sterren te maken. | 18 |
| Compositie tot Vuurwerken, die haer Werckingh op de aerde doen | Idem |
| Compositie tot Vuurwercken, die haer Wercking op ’t Water doen. | Idem |
[pagina 172]
| Compositie tot Water-Pylen. | Idem |
| Noch een ander. | 19 |
| Noch een ander. | Idem |
| Noch een ander Compositie die onder Water branden wil. | 20 |
| Een Compositie die met Water in brandt raeckt. | Idem |
| Een ander. | 21 |
| Om een Water te maken dat Aqua Ardens heet. | 22 |
| Compositie tot een Water-Bal. | Idem |
| Een ander Compositie tot een Bal. | Idem |
| Noch een ander Compositie tot een Bal. | 23 |
| Noch een ander Compositie tot een Water Bal. | Idem |
| Noch een ander. | Idem |
| Een ander. | 24 |
| Een ander. | idem |
| Een ander. | 25 |
| Om Welrieckende Kogeltjes te maken. | Idem |
| Een ander. | 26 |
| Een ander. | Idem |
| Een ander. | Idem |
| Compositie om Slagh-Poeder te maken. | Idem |
| Een ander. | 27 |
| Om Saltartary te maken. | Idem |
| Om van Saltartary, Saltartary Evaperaty te maken. | 28 |
| Compositie om een Loopent Vuur te maken. | Idem |
| Onderrichting hoe men de Vormen, Rollen en Stampers maken sal. | 29 |
| Hoe men Kardoesen tot Vuurpylen maken sal. | 32 |
| Hoe men Vuurpylen vullen, ofte aensetten sal. | 35 |
| Hoe men Kleyne Vuurwercken boven op ’t Hoofdkas stellen sal. | 39 |
| Hoe men de Vuurpylen voor ’t op maken, en op de Ryjes binden sal. | 41 |
| Hoe men een dobbelde Locht maken sal. | 44 |
| Hoe men een Locht-Pyl maken sal, die twee Serpenten sal uytschieten in ’t opvliegen. | 45 |
| Hoe men een heel aerdigen Aerde-Pyl maken sal. | 48 |
| Onderwysingh van het maken van veelderley Kleyne Vuurwercken, om op Locht-Pylen te setten. | 50 |
| Hoe men Serpenten maken sal. | Idem |
| Hoe men de Slagen maken sal. | 51 |
| Hoe men Lyn Pylen maken sal. | 53 |
| Hoe men een enckelde Lyn-Pyl maken sal, die gins en weder loopt gelijck de voorgaende. | 57 |
| Hoe men Klackebussen aen malkanderen voegen sal, datse hondert |
[pagina 173]
| 60 | |
| Hoe men een Kartron maken sal. | 61 |
| Hoe men een Lantaren met Vuerwercken maken sal. | 64 |
| Hoe men een Klocke gespel door Vuurwercken maken sal. | 67 |
| Hoe men een Vuurradt maken sal. | 68 |
| Hoe men de Pylen op het Radt binden sal. | 70 |
| Hoe men een Aerdt-Radt maken sal, dat op d’aerde loopt. | 72 |
| Hoe men een ander Aerdt Radt maken sal. | 73 |
| Hoe men een staende Radt maken sal, dat verscheyde slagen geven sal. | 74 |
| Om een staende Radt te maken, dat verscheyde Locht Pylen uytschieten sal. | 76 |
| Om een staend Radt te maken, dat verscheyde Serpenten, en slagen uytschiet. | 77 |
| Om een Radt te maken, welckers een helft met de Son, en d’ander helft tegen de Son sal omdraeyen. | 78 |
| Om een Radt te maken, dat, als de bewegingh gedaen heeft, een Wapen of Schildt sal gelijcken. | 80 |
| Hoe men een Schildt of ander afbeeldingh, in Vuurwercken vertoonen sal. | 81 |
| Hoe men Kleyne Beelden, door Vuurwercken gedaen zijnde, sal doen danssen. | 84 |
| Hoe men een Kasteel maken sal. | 86 |
| Hoe men een Kasteel met eenige motie maken sal. | 89 |
| Hoe men hondert Beelden of meer sal doen marcheeren. | 93 |
| Hoe men de Beelden op de stellingh stellen sal. | 94 |
| Hoe men een Orgel of Clavecimbel sal doen speelen. | 97 |
| Hoe men een Draeck of diergelijke Beest, op een Lijn sal doen loopen. | 99 |
| Hoe men een andere Draeck op een Lijn sal doen loopen. | 101 |
| Hoe men ’t gevecht tusschen S. Ioris en de Draeck toonen sal. | 106 |
| Om een Vuurkolf te maken. | 108 |
| Om een ander slag van Vuurkolf te maken. | 111 |
| Om een aerdigh Vuurwerck te maken, en te gebruycken gelijck de kolven. | 113 |
| Hoe men een een Vuurkaers maken sal. | 114 |
| Hoe men een een Sphera of Wereld kloot vertonen sal. | 116 |
| Hoe men een andere Wereld kloot maken sal | idem |
| Hoe men een halve Maen van lugtpijlen in de logt vertoonen sal. | 117 |
| Hoe men een heele Kas met Locht-pijlen t’seffens sal doen uytvliegen. | 119 |
| Hoe men, na dat een Locht-Pijl verteert is, eenige Capitale Letteren, |
[pagina 174]
| 122 | |
| Hoe men door Vuurwerken de Zon, met sijn uytschietende stralen, vertoonen sal. | 125 |
| Om een aerdige Aerdt-Pijl te maken. | 125 |
| Om een Aerdt kloot te maken die geduerigh in motie sal zijn, tot datse verteert is. | Idem |
| Om een andere Kloot te maken, die langer dueren sal. | 126 |
| Hoe men een Draeck, uyt een Spelonck loopende, vertoonen sal. | 128 |
| Hoe men twee Draken maecken sal, die tegen malkanderen uyt twee Speloncken loopen sullen. | 129 |
| Om een scherm-schildt te maken, dat ontrent 100. Serpenten uytwerpen sal. | 131 |
| Hoe men een Vuur-Degen of Houwer maken sal. | 132 |
| Hoe men een Slagh-swaert maken sal. | 133 |
| Hoe men een Water pijl maken sal. | 135 |
| Hoe men een Water pijl maken sal, die, alsse verteert is, vijf a ses andere sal uyt werpen. | 136 |
| Om een vlietende Water-Pijl te maken, die op het Water recht uyt vlieten sal. | 138 |
| Om een water pijl te stellen, die, alsse verteert is, verscheyden andere uyt-werpen sal. | 139 |
| Om een water bal te maken, die twee verscheyde reysen Pylen uytschieten, en ten laetsten een groote slag geven. | 141 |
| Om een andere water bal te maken, die op vijf verscheyde reysen, andere Pijlen uytschieten sal. | 143 |
| Om een andere Bal te maken, met verscheyde slagen. | 146 |
| Om een water bal te maken, die met groote kracht branden sal. | 148 |
| Om een andere Water bal te maken, met verscheyde slagen. | 150 |
| Om een andere Water-bal te maken, die verscheyde Pylen uytwerpen sal. | 153 |
| Van de proportie des Mortiers. | 154 |
| Om een Bal voor een Mortier te maken, die verscheyde Sterren in de Locht schieten sal. | 155 |
| Om een andere Bal voor een Mortier te maecken. | 157 |
| Om een Schip met Vuurwercken te maken. | 158 |
| Hoe men een Meeremin, door Vuurwercken maken sal. | 160 |
| Om een Draeck te vertoonen, die door het water loopt. | 161 |
| Hoe men een Dolfijn, ofte Bruyn vis maken sal, die op het Water speelt. | 163 |
| Om een generael Vuurwerck te maken, voor ’t water. | 164 |
| Om een generael Vuurwerck voor ’t Landt te maken. | 165 |
| Om een Kandelaer, of Kroon te maken. | 167 |