Anna Blaman over zichzelf en anderen. Poëzie, artikelen en lezingen

[p. 86]

De berewoudjes

Dat was het eerste boek dat ik me als kind in een uitleenbibliotheek in de handen liet drukken: ‘De Berewoudjes’. Van de inhoud herinner ik me dat het ging over een gezin zonder moeder. Het huishoudelijke werk kwam daar dus voor een groot deel voor rekening van de dochtertjes, en die moesten bovendien nog proberen om niet alleen vadertjes zorg, maar ook vadertjes geluk (het enige geluk dat hem gebleven was) uit te maken.

Ik las het diep bewogen, ik heb er tranen bij geplengd. Maar wie was de schrijver of schrijfster? Ik weet het niet en ik heb het ook nooit geweten. Als kind let je daar niet op, evenmin als een onontwikkelde volwassene dat doet. En dat totaal geen erg hebben in de auteur, is dat eigenlijk niet heel natuurlijk, heel begrijpelijk? Want wat is een boek voor een kind, voor een naïef mens anders dan een wereld op zich zelf die je een paar honderd bladzijden lang in z'n ban houdt en dan een herinnering als aan een echte ervaring in je kan achterlaten? De schepper van die wereld komt daar nog helemaal niet bij te pas. Ja, tenzij je zo intelligent bent om te bedenken dat diezelfde schepper van een wereld misschien nog meer geschreven heeft dat je wellicht ook bevalt, en dan onthoud je z'n naam om die in de uitleenbibliotheek te noemen.

Maar ik heb het al bekend, ten tijde van de Berewoudjes was ik zover nog niet. Dat kwam pas later. En wéér later, toen me enige ontwikkeling was bijgebracht, ging ik begrijpen dat er ook nog andere redenen waren om niet al-

[p. 87]

leen het boek, maar ook de schrijver ervan aandacht te schenken.

Ik ging begrijpen dar er een belangrijke relatie bestond tussen die twee. De studie van de letteren, ontdekte ik bovendien, hield zich zelfs voor een groot deel bezig met het uitpluizen van die relatie. Kortom, als je je maar enigszins een geschoold lezer wilt noemen heeft een boek z'n persoonlijke herkomst voor je en ontdek je het bovendien op de een of andere manier in het geestelijke klimaat van zijn tijd.

Om nu maar eens een voorbeeld te noemen dat dit bewijst: Lees de romans van Sartre zoals ik de Berewoudjes las of zoals een onontwikkeld mens zijn Berewoudjes leest, wat geven ze dan anders dan vrij schimmige mensen, verwikkeld in naargeestige gebeurtenissen? Maar lees ze vervolgens als volwassene die heeft léren lezen en die weleens heeft nagedacht over problemen die zich voordoen speciaal in zijn tijd; en dan worden die romans belangwekkende getuigenissen van een wijsgerig geïnterpreteerd levensgevoel. Prachtig, maar als we nu eens vijftig of honderd jaar later geboren zouden zijn, dus op een moment dat dit levensgevoel met alle problemen daaromheen (laat ons dat nu maar eens veronderstellen) morsdood is? Hoe zouden we Sartre dan lezen? Dan heeft alleen de literatuurhistorie nog belang bij de persoon van Sartre en bij het tijdsbeeld waarin hij leefde.

Dan worden we dus als gewone lezers enkel en alleen nog maar geconfronteerd met de romans op zich zelf: m.a.w. dan worden het weer ‘Berewoudjes’ voor ons, dan moet dus alleen het verhaal het ons doen en dan moet dit dus zoveel indrukwekkends bezitten buiten de auteur als persoonlijkheid-aan-zijn-tijd-gebonden omdat we, al lezend,

[p. 88]

volstrekt kunnen opgaan in de wereld die in het verhaal zelf z'n begrenzing vindt... zoals dat wel het geval is met enkele romans uit het verleden (b.v. met Adolphe van Benjamin Constant om maar iets te noemen) of met enkele toneelstukken (b.v. met Hamlet van Shakespeare). Of dat ook het geval zal zijn met de romans en toneelstukken van Sartre kunnen we betwijfelen.

Maar wat mij nu treft, in deze gang van zaken is die cirkelgang van De Berewoudjes tot De Berewoudjes, want hieruit blijkt dat de hoogste maatstaf die we een kunstwerk kunnen aanleggen, later, als volwassenen, als geschoolde lezers, die is, welke geen rekening houdt met zijn maker en met de tijd waarin het werd gemaakt.

Wat nu dat kleine meisjesboek De Berewoudjes betreft, een kinderhand is gauw gevuld, maar dat neemt niet weg dat ik daarin toch de ontroerende problemen der menselijke betrekkingen ontdekte. En komt de betekenis van de grote zogenaamd boventijdse kunst daar ook niet op neer? Op grond daarvan durf ik tot de conclusie te komen dat het naïeve kind en de geschoolde volwassene (met al zijn voorbehoud, al zijn kritiek) precies hetzelfde verwachten van hun lectuur.

Alleen ligt het accent van de echtheid in het ene geval heel anders dan in het andere. In het ene geval ligt dat accent op het kind waardoor dit het leven in z'n anonimiteit en in z'n waarachtigheid zelfs in De Berewoudjes kan ontdekken in het andere geval ligt dat accent op het kunstwerk dat deze anonieme en algemeen geldige waarachtigheid in de volwassen mens herstelt.