Europa, mijn vaderland

[p. 299]

Het graf van de verzoening

Op 11 November 1918 werd de wapenstilstand voor de eerste wereldoorlog in de bossen van Compiègne ondertekend: het bos is er nog, de rails liggen er nog, alleen het salonrijtuig, waarin vergaderd werd, is niet meer het oude salonrijtuig: het werd in 1940 door de Duitsers vernield. De gedenksteen van acht bij zes meter, met de tekst: ‘Le 11 Novembre 1918 succomba le criminel orgeuil de l'Empire Allemand vaincu par les Peuples Libres qu'il prétendait asservir’, (Op 11 November 1918 brak de misdadige hoogmoed van het Duitse Keizerrijk, overwonnen door de Vrije Volkeren, welke het trachtte te onderwerpen), werd in 1940 door de Duitsers weggenomen en in stukken teruggevonden in de Russische zone. Hij werd ‘uitgeleverd’ en op 11 November 1946 weer op zijn plaats teruggebracht. Een of andere Amerikaanse generaal zorgde voor een nieuw rijtuig en de herinnering aan die wapenstilstand, waarbij de Duitsers de bezetting van de linker Rijnoever moesten gedogen, Elzas Lotharingen moesten afstaan, 5000 kanonnen, 25.000 mitrailleuses, 3000 mijnenvegers, 1700 vliegtuigen, 5000 locomotieven, 150.000 spoorwegwagons, 5000 vrachtauto's en de gehele oorlogsvloot moesten uitleveren, is weer in ere hersteld.

De ‘clairière de l'Armistice’ ligt aan de Noordkant van het vredige park, niet ver van de vergane grootheid der Franse koningshuizen; Lodewijk XVI liet daar immers het laatste paleis der Bourbons, het paleis van Compiègne, door Gabriel bouwen; Napoleon maakte hier voor het eerst zenuwachtig kennis met Maria Louise van Oostenrijk. De laatste droom van Napoleon III het kasteel Pierrefonds, is slechts enkele kilometers van deze plek verwijderd. De ‘clairière de l'Armistice’ ligt dus toevallig als symbool angstwekkend symbolisch.

Het is een open plek, waar men zich, hoe ongevoelig men ook mag zijn voor ‘historische plaatsen’, eerder medespeler

[p. 300]

dan toerist voelt. Voor ieder, die haar meegemaakt heeft, is de historische gebeurtenis immers nog heden. Alles wat voor het tiende jaar is gebeurd, telt men tot historie (voor mij zijn bijvoorbeeld de oorlog van Italië tegen Turkije om Tripolis en de Balkanoorlog historie, ofschoon ik me nog goed de plaatjes herinner, de eerste wereldoorlog is echter hedendaags), daarna blijft het verleden ‘meeleven’. Een verschil van tien jaar geeft reeds een verschil in ‘zien’, in levend en dood verleden.

Deze mede-verantwoordelijkheid maakt de ‘carrière de l'Armistice’ tot zo'n benauwend oord. Wat hier immers wordt vertoond, is ondanks alle hedendaagsheid dood. Het is dood ‘heden’, niet omdat er vele jaren verlopen zijn, maar omdat hetgeen toen heden was nu zo definitief afgedaan is. Omdat Europa toen voor het laatst ‘de wereld’ en Frankrijk Europa kon vertegenwoordigen. Vandaar dat deze ‘beschaafde’ maar toch gewichtige, als van een eindpunt in de geschiedenis getuigende herdenking, zo pijnlijk is.

Hoe ver zijn we dit punt 1918 voorbij, toen de kreet ‘nooit meer oorlog’ weerklonk en de kiem voor een nieuwe oorlog reeds gelegd werd, een nieuwe oorlog, die Europa zou degraderen van werelddeel tot de rang van grote mogendheid, tot twistpunt of bolwerk van de grootste mogendheden.

Deze plek ziet er uit als een verzameling van graven: het punt waar de wagen van maarschalk Foch stond is bedekt met een steen tussen de rails, er omheen een hek van hardstenen palen verbonden door kettingen: het graf van Frankrijk, vlak daartegenover het punt, waar de wagon van de Duitsers stond, bedekt met een steen tussen de rails, er omheen een hek van hardstenen palen verbonden door kettingen: het graf van Duitsland.

In het midden, te midden van groene gazons, de enorme steen met het weinig vredelievende opschrift: het graf van Europa, gestorven in tweespalt. Het graf van onze vrede.

Met alle begrip voor het feit, dat de Fransen niet anders

[p. 301]

konden doen dan deze historische plek in zijn oude staat terug brengen, nadat ze door de Duitsers, dat deel der Duitsers, dat boeken verbrandde en Joden naar de gaskamers stuurde, vernield was, staan wij somber voor het herstel van dit symbool der overwinning, in wezen symbool van onze geestelijke en, hetgeen even belangrijk is, aangezien het één niet kan bestaan zonder het andere, stoffelijke onmacht.

Zij die deze herinnering deden herleven wisten waarschijnlijk wel, wat ze deden. Het droevige is, dat ze ertoe gedwongen waren: ze hadden slechts de keuze tussen slecht en slecht, zoals zo dikwijls in ons leven dat ons herhaaldelijk voor beslissingen stelt, die ziende blind genomen worden.